Тіл және ойлау

Кіріспе
Қолданылған әдебиеттер

Тіл мен ойлаудың өз ара байланысы туралы мәселе жалпы тіл білімінің ғана емес, сонымен бірге философия мен логика, және психологияның ең күрделі мәселелерінің бірі болып саналады.
Дыбыстық тіл де, абстракті ойлау да — адамға тән құбылыстар. Бұл екі құбылыстың екеуі де адамның екі жақты табиғатына сәйкес әрі әуметтік, әрі биологиялық жақтарымен сипатталады, осы екеуін бірдей қамтиды. Біріншіден, тіл де, ойлау да — адам миының туындысы, соның жемісі, екіншіден, тіл де, ойлау да — әлеуметтік құбылыс, өйткені адамның өзі қоғамдық құбылыс болып саналады. Тілде де, ойлауда да әлеуметтік және индивидуалды-биологиялық жақтар ұштасып, бір-бірімен бірлікте болады.
Ой тіл арқылы айтылған мазмұнның негізін құрайды.
Адам өз ойын басқаларға тіл арқылы айтып не жазып жеткізеді. Тыңдаушы да сөйлеушінің ойын тіл арқылы түсінеді. Ойдың жарыққа шығып, іске асуы, өмір сүруші үшін тілдік материалға негізделуі, сөздер мен сөз тіркестері және сөйлемдер түрінде айтылуы шарт. «Тіл дегеніміз — ойдың тікелей шындығы» (К. Маркс). Ой шындығы тіл арқылы, тілдегі сөздер мен сөйлемдер арқылы көрінеді. Демек, тіл — пікір алысу құралы, ойлаудың қаруы, ойды білдіру құралы.
Тіл мен ойлаудың бірге шыққандығын және олардың өз ара тығыз байланыстылығын К. Маркс пен Ф. Энгельс талай рет көрссткен болатын: «Тіл де, сана сияқты ертеден келе жатқан нәрсе, тіл, дәл айтқанда, басқалар үшін, осының арқасында өзім үшін де, өмір сүріп отырған шын практикалық сана болып табылады; сөйтіп, тіл де, сана сияқты, басқа адамдармен қатынас жасау мұқтаждығынан және қажеттілігінен келіп туады.
Адам ойлауының хайуанаттың «ойлауынан», соның ішінде адам тәріздес маймылдардың ойлауынан, айырмашылығы сол, адам шындықтық объектілерінің байланысы мен қарым-қатынастарын танып біледі және олардың қасиеттерін айқындап белгілей алады._ Өзінің қажеттілігін қанағаттандыру мақсатымен алғашқы адамдар еңбектене бастады, өздерін қоршаған дүниедегі бір затты екінші

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Е.Қ. Балапанов «Информатика 30 сабақ»
Алматы «Шартарап» 2001 жыл.

2. О. Камардинов «Информатика Оқу құралы.
Алматы «Қарасай» 2006жыл.

3. М.Қ. Байжұманов « Информатика» Оқу құралы
Астана – 2004 жыл.

Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

ТІЛ ЖӘНЕ ОЙЛАУ

Тіл мен ойлаудың өз ара байланысы туралы мәселе жалпы тіл білімінің
ғана емес, сонымен бірге философия мен логика, және психологияның ең
күрделі мәселелерінің бірі болып саналады.
Дыбыстық тіл де, абстракті ойлау да — адамға тән құбылыстар. Бұл екі
құбылыстың екеуі де адамның екі жақты табиғатына сәйкес әрі әуметтік, әрі
биологиялық жақтарымен сипатталады, осы екеуін бірдей қамтиды. Біріншіден,
тіл де, ойлау да — адам миының туындысы, соның жемісі, екіншіден, тіл де,
ойлау да — әлеуметтік құбылыс, өйткені адамның өзі қоғамдық құбылыс болып
саналады. Тілде де, ойлауда да әлеуметтік және индивидуалды-биологиялық
жақтар ұштасып, бір-бірімен бірлікте болады.
Ой тіл арқылы айтылған мазмұнның негізін құрайды.
Адам өз ойын басқаларға тіл арқылы айтып не жазып жеткізеді. Тыңдаушы
да сөйлеушінің ойын тіл арқылы түсінеді. Ойдың жарыққа шығып, іске асуы,
өмір сүруші үшін тілдік материалға негізделуі, сөздер мен сөз тіркестері
және сөйлемдер түрінде айтылуы шарт. Тіл дегеніміз — ойдың тікелей
шындығы (К. Маркс). Ой шындығы тіл арқылы, тілдегі сөздер мен сөйлемдер
арқылы көрінеді. Демек, тіл — пікір алысу құралы, ойлаудың қаруы, ойды
білдіру құралы.
Тіл мен ойлаудың бірге шыққандығын және олардың өз ара тығыз
байланыстылығын К. Маркс пен Ф. Энгельс талай рет көрссткен болатын: Тіл
де, сана сияқты ертеден келе жатқан нәрсе, тіл, дәл айтқанда, басқалар
үшін, осының арқасында өзім үшін де, өмір сүріп отырған шын практикалық
сана болып табылады; сөйтіп, тіл де, сана сияқты, басқа адамдармен қатынас
жасау мұқтаждығынан және қажеттілігінен келіп туады.
Адам ойлауының хайуанаттың ойлауынан, соның ішінде адам тәріздес
маймылдардың ойлауынан, айырмашылығы сол, адам шындықтық объектілерінің
байланысы мен қарым-қатынастарын танып біледі және олардың қасиеттерін
айқындап белгілей алады._ Өзінің қажеттілігін қанағаттандыру мақсатымен
алғашқы адамдар еңбектене бастады, өздерін қоршаған дүниедегі бір затты
екінші затқа әсер ететіндей етіп пайдаланды. Еңбек процесінде айналадағы
заттарды пайдалану ол заттардың бір-біріне қатысын және бір-бірінен
айырмашылығын танып білуге әкелді. Еңбек процесінде адамның ойлауы пайда
болды.
Ал басқа хайуанаттарды былай қойғанда, адам тәріздес маймылдардың
өзінде объективті шындықтың сәулеленуі түйсік, қабылдау мен елестердің
образдарының формалары түрінде ғана болады.
Тіл мен ойлау бір-бірімен тығыз байланыста болады дегенде, тілдегі
категориялар мен ойлау категорияларының өз ара байланысы арақатысы
ескеріледі. Мысалы, тілдегі сөз логикалық категория — ұғыммен тығыз
байланыста болса, сөйлем байымдауымен (суждение) тығыз байланыста болады.
Тіл арқылы адам ойлайды, тіл шындық өмірдегі заттар мен кұбылыстардың,
олардың сан алуан белгілері мен өз ара қатысының адам санасындағы бейнелері
болып саналатын ойлау формаларын белгілейтін материалдық кұрал ретінде
қызмет атқарады. Мысалы, ұғым адам санасында дыбыстардың белгілі бір
комплексі — сөз арқылы жатталып қалады. Дыбыстардан құралған сөз белгілі
бір зат не құбылыс ұғымының адам санасындағы материалдық формасы болып
саналады.
Ойлаудың тілмен тығыз бірлікте болатынын ойлау формаларының бірі
байымдаудың сөйлеммен байланысынан да көруге болады.
Байымдауға, мағыналық жақтан алып қарағанда, бірдемені хабарлау,
құптау немесе жоққа шығару тән де, форма жағынан алып қарағанда, субъект-
предикаттық құрылым тән.
Кейбір лингвистер, сондай-ақ, логиктер сөйлемнің құрылымы мен
байымдаудың кұрылымы бір-біріне тепе-тең деп қарап, бұлардың арасында
айырмашылықтардың болатынын ескермейді. Сөйлем туралы теориядағы бұл бағыт
ерте заманға барып тіреледі. Осы бағыт барлық тілдерге бірдей жасанды схема
— сөйлем мен сөйлем мүшелерінің универсалды схемасын тудырды. Аталған схема
бойынша, сөйлем мүшелерін ажыратып ай-қындауда грамматикалық критерий емес,
мағыналық логикалық кретерий негізге алынды. Мұның өзі грамматикалық
категорияларды логикалық категориялармен араластырып жіберуге соқтырды.
Мысалы, бастауышты сөйлемде кім, не туралы айтылса, соны білдіретін мүше
деп айқындау сөйлемге және сөйлем мүшелеріне тек логикалық тұрғыдан келіп
қараудың салдарынан болған.
Кезінде Ф. Энгельс Е. Дюрингтің дерексіз ойлау, шын мәніндегі ойлау
тілдің көмегінсіз, сейлеусіз (без речи) болады дейтін мағынасыз пікірін
қатты сынға алып, былай деген болатын: Олай болған күнде, ең таза, ең шын
мәнісіндегі ой иесі хайуандар болғаны ғой, өйткені олардың ой ойлауына
ешқашан да мазасыз сөздің бөгеті болмайды. Қалай болғанда да,
дюрингілік пікірлер мен оларды баяндайтын тілден бұл пікірлердің қандай

болса да бір тілге онша жанаспайтынын... көруге болады.
Идеалист лингвистер мен философтар тілді психикалық құбылыс, ойлау
процесі материалдық тілдік формаға байланыссыз болады дейтін қате
көзқарасын дәлелдеуге тырысқанда, іштей сөйлеу, ойлау немесе өзімен-өзі
іштей сөйлеу процесін таяныш еткісі келеді. Олардың пікірінше, адам өзімен-
өзі болып ойланғанда, оның ойлау процесі материалдық тілдік формасыз
(тілсіз) таза күйінде өтіп жатады.
Мұндай тұжырыммен келісуге мүлдем болмайды. И. П. Павловтың екінші
сигнал жүйесі туралы ілімі бойынша, сөйлеудің құлаққа әсер етуінен миға
барып жететін физиологиялық тітіркенулер (раздражения) ғана емес, сонымен
бірге сөйлеу мүшелерінен миға барып жететін кинэстезикалық тітіркенулер де
сигналдардың сигналы болып саналады. Материалдық физиологиялық процестердің
осы түрлерінің әрқайсысы да ойлау процесінің өтуіне материалдық негіз бола
алады. Ойлау процесінің екінші сигнал жүйесінің сигналдарының барлық осы
түрлерінің негізінде бір мезетте болуы тіпті де міндетті емес. Мысалы,
іштей сөйлеу, өзімен-өзі ойлану процесінде есту мүшелерінен миға келіп
жететін тітіркенулер бізде болмайды, мұның өзі әңгімелесушіні
тыңдағанымызда ғана болады. Бірақ іштей сөйлеу, өзімен-өзі ойлану процесі,
эксперименталды зерттеулердің көрсетіп отырғанындай, сөйлеу мүшелерінен
келіп жететін кинэстезикалық тітіркенулерге сүйемелі. Іштей сөйлеу
процесінде сөйлеу мүшелері арқылы тиісті артикуляциялардың еленбейтін түрде
жасалатыны айқындалды, олар сырттан қараушыға және субъектінің өзіне
байқалмай қалады да, тәжірибе жасалған кезде тиісті аспаптармен айқындалып
белгіленеді.
Н.Я. Марр тіл мен ойлаудың өз ара қарым-қатысы туралы мәселені шешуге
тырысқанмен, оны дұрыс шеше алмады. Маррдың ілімінде тіл мен ойлауды тепе-
тең деп қарау да, олардың бірлігін, өз ара байланысын жоққа шығару да орын
тепті. Тіл меи ойлауды бір-біріне теңдестіру Маррдың тілдердің сатылап
даму теориясынан көрінеді. Н. Я. Марр тілдердің әр түрлі морфологиялық
типтері тілдердің дамуындағы әр түрлі сатыны, дә-режені көрсетеді және
ойлаудың дамуын айқындайтын өлшеуіш болып табылады деген қате қорытындыға
келеді.
Марр, бір жағынан, өзінің сатылап даму теориясы бойынша тіл мен
ойлаудың тепе-теңдігі туралы қате көзқарасты жақтап, екінші жағынан,
семантика мәселесіне келгенде, тіл мен ойлаудың бірлігін жоққа шығарып,
ойлауды тілден бөліп тастайды. Ол былай деп жазды: Тіл дыбыстар арқылы
керінетін болғандықтан ғана өмір сүреді; ойлаудың кимылы мұндай көрініссіз-
ақ болады... Тіл (дыбыстық тіл) бұл күнде өзінің қызметін кеңістікті сөзсіз
жеңетін ең жаңа өнер-табысқа бере бастады, ал ойлау өзінің бұрын
пайдаланылмаған қорлары мен жаңа табыстарынан жоғары өрлей береді, тілді
тайдырып толығымен онын орнын басады. Келешектегі тіл — табиғи материалдан
аулақ, техникада өсетін ойлау. Бұған ешбір тіл, тіпті дыбысты тіл де қарсы
тұра алмайды, өйткені дыбыстық тіл қалай да табиғат нормаларымен
байланысты. Н. Я. Маррдың бұл пікірі мүлдем қате. Ол тілді ойлаудан бөліп
тастап, идеалистік бағытта болды.Сонымен, тіл мен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.