Таулы аймақтардың зерттелу тарихы

Пән: География
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 43 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе . . . 3

1. Таулы аймақтардың зерттелу тарихы . . . 4

1. 1 Әлемдегі таулардың зерттелу тарихы . . . 4

1. 2 Қазақстан тауларының зерттелу тарихы . . . 6

1. 3 Іле Алатауының зерттелу тарихы . . . 10

2. ІЛЕ АЛАТАУЫНың ФИЗИКАЛЫҚ - ГЕОГРАФИЯЛЫҚ

СИПАТТАМАсы . . . 12

2. 1 Іле Алатауының геологиясы мен геоморфологиясына сипаттама . . . 12

2. 2 Іле Алатауының климаттық жағдайлары . . . 17

2. 3 Іле Алатауының гидрографиялық жағдайлары . . . 23

2. 4 Іле Алатауының топырақ жабындығы . . . 26

2. 5 Іле Алатауының жануарлар әлемі мен өсімдіктер жамылғысы . . . 28

2. 6 Нысандарды зерттеу әдістері . . . 31

3. Биіктік белдеулік атауларының ғылыми негізі мен халықтық атауларДың сӘйкестілігі . . . 32

Биіктік белдеулер мен зоналар туралы ұғым және олардың атауларының ғылыми негіздері . . . 33
Биіктік белдеулерді қазақ халқының атаулары . . . 37
Биіктік белдеулерді орыс халқының атаулары . . . 39
Биіктік белдеулердің ғылыми негізделген және орыс пен қазақ

халықтарының салыстырмалы атаулары . . . 40

Қорытынды . . . 41

Пайдаланған Әдебиеттер . . . 42

Кіріспе

Таулардың табиғаты өте күрделі және алуан түрлі. Таулар бұл қалың нулы орман, ашық гүлді кілем, шексіз тасты шөл, күнмен шағылысқан қарлар мен жанартаулар, көптеген шақырымға созылған мұздықтар, кең көлемді шатқалдар мен тегіс үстірттер, шыжыған күн көзі мен жаз ортасындағы қақаған аяз, сарқырамалардың шуы, екпіні қатты ағындар мен үнсіз тұрған сатылы мұздықтар, мұзды бұлақтардың сылдырлаған үні мен дүрілдеген қар көшкіні. Таулар - жайылымдар мен сапалы тұщы сулардың сарқылмас көзі болып табылады. Таулы аймақ жер шарының шамамен 40 % алып жатыр. ТМД елінде 26% болса, соның 12 % - ның биіктігі 1500 м-ден асатын биік таулар, ал қалғандары орташа таулар. ТМД халқының 20 % таулы аудандарда қоныстанған. Бұл жерлерде әр түрлі табиғи қорлар, яғни минералдар, өсімдіктер, ормандар, аңшаруашылығы, демалыс орындары мен рекрационды орындар кездеседі. Жазықтар мен салыстырғанда таулы облыстар айтарлықтай алуан түрлі табиғи жағдайларымен ерекшеленеді.

“Тау” түсінігінің ішіне біз жер бетінің, мұхит деңгейінен жоғары және көршілес жазықтардан биік болып келетін бұрыс пішіндегі жер бедерлік өңірді айтады. Орыстың “Тау” сөзі немістің “gebirde” және ағылшынның “ mountains ” сөздерімен сәйкес келеді. Таулар, “тау” сөздерінің көптік жалғауы емес деген сөзіне тура келеді ( И. С. Щукин 1947 ) . Бірақ, “тау” сөзінің мағынасында біз тек “биіктіктер” деп қана түсінбеуіміз қажет. Тіпті, “тау” сөзін барлық, дерлік, географиялық көтеріңкі нысандарға ( жота, қырат ) жалпы түрде қолдану қабылданып кеткен.

Осы ұсынылып отырған жұмысытың мақсаты - биіктік белдеулердің ғылыми атауларын - халықтық атаулармен салыстыра отырып, Іле Алатауы мысалында зерттеулер жүргізіп, келесі мәселелер шешілді:

әлемдегі, Қазақстандағы және зерттеу нысаны ретінде тиянақталып отырған Іле Алатауының табиғатын зерттеген ғылыми жұмыстарға шолу жасау;
Іле Алатауының табиғатының болмыстық сипатына талдау жасау;
Биіктік белдеулерді жіктегендегі қазіргі замандағы ғылыми жүйелер мен орыс және қазақ халықтарындағы қалыптасқан атауларды салыстыра отырып, ақиқаттық ұғымдарды нақтылау;
Зерттеу мәліметтерін жүйелей отырып тұжырымдық қорытынды жасау.

Бұл жұмыс физикалық-географиялық кафедрасында орындалды. Осы кафедраның меңгерушісі г. ғ. к., доцент Ж. Н. Мұқашеваға, ғылыми жетекшім г. ғ. к., доцент Г. Ш. Оразымбетоваға және басқа қол үшін беріп көмектескен профессорлар мен оқытушыларға шексіз алғысымды айтамын.

1. Таулы аймақтардың зерттелу тарихы

1. 1 Әлемдегі таулардың зерттелу тарихы

Әлемдегі таулардың зерттелу тарихы мен олардың табиғатын зерттеуде бізді біріншіден географиялық обьектінің табылуы мен оны өз атымен картаға енгізу қызықтырады. Онымен таулы аймақтарды картографиялық зерттеу тығыз байланысты. Екіншіден таулы территориялардың құрылуының географиялық заңдылықтары ашу жайында сұрақ туындайды.

Өркениеттік әлемге асқар шыңдар мен белгісіз тауларды таныстырған бірнеше саяхатшылар еңбегін еске түсірейік. ХIII ғасырда Венециялық Марко Поло Қытайға жасаған саяхатында Бадахшан және Шығыс Памир тауларын басып өтіп, үш күн тек солтүстік-шығыс бағытта тек таумен жүрсең, ең биік жеріне көтерілесің. Сол биік жерде екі таудың арасында кеңінен, ұзындығы бірнеше 100-ген км созылған жазық жатыр. Сол жазықпен он екі күн жүресің ол, Памир деп аталады: аталған жолда еш жерде үй де, шөп те жоқ, тамақты өзіңмен бірге алып жүруің керек. Бұл жер биік болғандықтан және суықтың қаттылығы соншалық құстарда кездеспейді, тіпті тамақта дұрыс піспейді (Минаев, 1902. С. 67-68) . Соңғы түсініктер бойынша - жоғарғы абсолюттік биіктікте су 100º С төмен температурада қайнайды. ( Н. А. Гвоздецкий ) [1. ]

ХIV араб саяхатшысы мороккалық Ибн Батута Африка және Азияның көптеген елдеріне жасаған саяхатында Иран таулы қыратын, Гиндукуш, Ахаггар және басқада таулы көтерілімдер мен Сахараға дейін зерттеген.

Оңтүстік Америкадағы Анд тауларындағы кейбір географиялық ашылуларды Испан отарлаушы - конкистадорлары жасаған. Мысалы, Д. Альмагро Перудегі Куско тауынан Чилиге жасаған саяхатында (1535-1537 ж. ж) Орталық Анд таулы қыратын кесіп өтіп, Оңтүстік Америкадағы аса ірі, әлемдегі ең биік таулы көлді ашты. ХIХ ғасырдағы тауларды зерттеу жұмыстары ғылыми жағынан біршама мақсатты болды. Шыққан жері поляк геолог әрі минеролог И. Домейко Чилиді зерттеген соң, 1839 - 1840 ж. ж жағалаулық Кордилер Анды мен Чили - Аргентина тауларын зерттеді. Оңтүстік Американың табиғатын зерттеген француз саяхатшысы Ф. Кастельно, 1843-1847 ж. ж ., бұл материкті екі рет кесіп өтіп, сонымен бірге Орталық Анд тауын қоса қарастырды. Американдық саяхатшылар У. Кларк пен М. Льюис ХIХ ғасырдың басында Солтүстік Америкадағы Кордилерді екі рет кесіп өтіп, сеңгір таулардағы Миссури салаларымен Мадисон және Дежфферсон өзендерін ашты.

Атақты орыс географтары, жаратылыстанушы және саяхатшылар П. П. Семенов Тян-Шанский, Н. А. Северцов, А. П. Федченко мен И. В. Мушкетов өткен ғасырдың екінші жартысында Орталық Азияның оңтүстік-шығысындағы

Памир, Гиссаро-Алая, Тянь-Шань биік тауларының табиғатымен, географиялық жағдайларын зерттеді. А. П. Федченко Заалайский жотасын ашты, сонымен бірге энтомолог В. Ф. Ошанин әлемдегі ең үлкен мұздықтың төменгі бөлігін зерттеп, оған Альпі тауында қайтыс болған Федченконың атын берді.

Атақты Н. М. Пржевальский және оның шәкірттері, европаның ғалымдарынан, өзінің алуан түрлі табиғат жағдайларын жасырған Орталық Азияны, сонымен бірге Тибетті зерттеді. Бірақта Тибет қытайлықтарға бұрыннан белгілі болғандықтан, Европалықтарға оның табиғат жағдайының тек қана өте тапшы, үзбелі, тұманды жаңалықтары түскен. Н. М. Пржевальск, В. И. Роборовск, П. К. Козлов, М. В. Певцов, Г. Н. Потанин және Г. Н. Цыбиковтар “Тибет таулы үстіртін игерудегі ең жоғарғы еңбектері сіңген” ғалымдар. (М. В. Певцов) [2]

Бұл аталып өткен цитатада Гималай, барлық Альпілік-Гималайлық таулы белдеу, литосфераға сығысқан планетарлық белдеуге кіреді. Бұған Циркуляциялық тынық мұхиттық белдеу де кіреді. (Ушаков, Ясманов 1984) . Бұл белдеулермен, жер бетінде соңғы кезеңдерде таулардың пайда болу қарқындылығы байланысты. ( С. С. Воскресенский ) [3. ]

Жоғарыда айтылғандай барлық материктер мен аймақтардың таулы рельефі - жер қабығының жаңарған көріністері, ол яғни неотектоника нәтижесі. Тау рельефінің өзіне келсек, С. С. Шульцтің (1948) Тянь-Шань рельефі мен жаңа тектоникасы туралы классикалық еңбегі жарық көргеннен кейін, осы кезге дейін басым болып келген тау түзілімде жоталардың жарлымдар бойымен көтерілуінің негізгі себебі туралы түсініктің орнына кең “қатпарлы негіз” жүрілуімен байланысты дөңесті көтерілімдердің жетекші рөлі туралы тұжырым бірінші орынға шықты. Соңғы уақыттарда, Кавказ, Тянь-Шань және басқада таулы аймақтарды зерттеушілер әлі де сызықтық жарлымдарға көп назар аударады, ал бұл таулы облыстардың көтерілуі дөңесті-блокты ретінде қарастырылады. Сонымен қатар жер қабағының ежелгі палеозой кезеңдерінде құрылған көптеген белгілердің жаңа кайназойлық құрлымдарымен, көбіне ірі жарлымдармен сақталуына да зор мән беріледі.

Тау жүйелерінің көбіне еңістелу және тілімдену дәрежелері әр түрлі, белгілі биіктікке көтерілген ежелгі тегістелу беттері тән. Олар таулы аймақтар рельефі құрылу тарихын айқындауда маңызы зор белгілер болып табылады. Тегістелу беттерінің түзілуі- неотектоникалық көтерілімдердің біркелкі еместігінің куәсі.

Әр тегістелу беті көтерілудің тоқтауымен немесе оның салыстырмалы бәсеңдеуімен байланысты. ( И. А Резанов 1977) [4. ]

Жер дамуының неотектоникалық кезеңінде тау құрылымдарының көтерілуі уақыт бойынша да, кеңістік бойынша да әр түрлі дәрежеде болды. Ең биік тау жүйелері, жоталар мен массивтер біршама жоғары неотектоникалық көтерілім тән өлкелерге тура келеді.

Таулардың көтерілуі плейстоценде жоталардың шыңы қар сызығына жеткенде тау мұздықтарының дамуына әкеледі. Жалпы белгілі, мұзбасу кезеңінде қар сызығы қазіргі орнынан айтарлықтай төмен болды. Бұл кезде биіктік ландшафтық зоналардың төменде араласуы тән болды. Кавказдағы геодезиялық жұмыс кезінде “Закавказдық триангуляция” жетекшісі И. И. Ходзько Арарат шыңының басына шығу үшін бүкіл экспедицияны басқарып барды. Ол таудың ең биік шыңында қармен жабылған және оған баспана ретінде болған палаткада 6 тәулік бойы тұрды. (Гвоздецкий және т. б., 1964. С. 6) .

1. 2 Қазақстандағы таулардың зерттелу тарихы

Әлемдегі таулардың зерттелу тарихы

Қазақстан тауларының зерттелу тарихына келетін болсақ Алакөл ойпатынан Іле ойпатына дейін созылған Жоңғар Алатауы қатпарлы-жақпарлы таулы территория болып келеді екен. Каледон және варисциялық қатпарлықтарда тектоникалық процестерге ұшыраған және мезо-кайнозой пенепленденуінен кейін альпілік орогенезден көтерілген. Ол кембрийге дейінгі және палеозойлық жыныстардан құралған, көптеген шыңдары кең гранит интрузияларының жер бетіндегі көрінісі болып табылады. Тау алды жоталары палеоген, неоген, төрттік шөгінділерден тұрады. (Н. И. Рубцов 1948) [ 5. ]

Батыс Жоңғар Алатауына шөлейттік тау алды жоталары, таулы далалы аласа таулар, орманды далалы орта таулар және биік таулар-таулы-шалғынды және мәңгі қар басқан таулар кіреді. Жота ұзындығы 400 км, ені 100-250 км. Ол екі параллель басты солтүстік 4464 метр және оңтүстік 4359 метр (Мұзтау) жоталарынан құралған. Жотаның солтүстік беткейлерінде тегістелген бедердің ендік бағытта созылуымен ерекшеленеді. Батыс бөлігінде жұмсақ бедерлі және еңістелген тауалды жазықтарынан тұрады. Оңтүстік беткейлерде қатты тілімденген тауалды адырлары таралған. Солтүстік және оңтүстік жоталарында қазіргі мұздықтар бар, олардың басым бөлігі солтүстік беткейлерде таралған. Барлығы 996 км² ауданды алып жатқан 700 мұздық белгілі. Ең ірі аңғарлық мұздықтары (Берг, Сатбаев, Калесник) Лепсі бастауларында орналасқан. Облыс шегінде жалпы жеті мұздық тобы немесе торабтары анықталған: Ырғайты, Тентек, Лепсі, Басқан, Сарқанд, Ақсу, Биен. (М. М. Юдичев 1940) [6. ]

Батыс Жоңғар Алатауы Сібір және Тұран ауа массалары әсерінен қалыптасатын таулы Сібірліктен таулы Түркістандыққа дейін ауысатын климаты мен ерекшеленеді. Ылғалы мол солтүстік-батыс беткейлеріне 600-800 мм, ал оңтүстік, оңтүстік-шығыс беткейлерінде 300-400 мм жауын-шашын түседі. Тау етегіндегі жазықтарда және тау алды жоталарында суармалы және богарлы егіншілік дамыған дәнді және техникалық дақылдар өсіріледі (бидай, жүгері, қант қызылшасы, күнбағыс т. б. ), сонымен қатар бау-бақша шаруашылығы таралған. Орта және биік таулардың сапалы жаздық жайылымдары мал шаруашылығына қолданылады.

Батыс Жоңғар таулары. Қазақстан шегіне бұл провинция Сауыр мен Тарбағатай орналасқан батыс бөлігімен бірге кіреді. Жоталар ежелгі қатпарлықтан тұрады, олар тегістелген және қазіргі биіктігіне неоген мен төрттік кезең басындағы жақпарлы неотектоникалық көтерілімдер нәтижесінде жеткен. Олар қатты тілімденген шөгінді палеозой жыныстары: тақтатас, әктас және құмтастардан құралған. Батыс Жоңғар таулары оңтүстік Алтай климатына ұқсас, бірақ жауын-шашын аз континентальды климатымен сипатталады. Жоңғар Алатауы сияқты Сауыр-Тарбағатай таулы жүйесі ландшафтар сипатына қарай оңтүстік Сібір мен Орта Азия тауларының аралығын алып жатыр. (Б. Ф. Петров 1952 ) [ 7. ]

Тарбағатай таулы дала облысы Қазақстан территориясына тек батыс бөлігі мен кіріп, Хабар асуынан Аягөз өзеніне дейін 180 км-ге ендік бағытта созылып жатыр. Жота шыңдары тегістелген, ал беткейлер шатқалдар мен қатты тілімденген. Солтүстік беткей еңістелген және салыстырмалы аз тілімденген. Тарбағатай негізінен жоғарғы палеозой шөгінділерінен тұрады, олар сазды, кремнийлі құмтастар, әктас, кангломераттар түрінде көрініс береді. Альпі орогенезі қарқынды жүрмеген. Жотаның орта биіктігі 2000 м, ең биік жері 2991м, жалпы орта таулы сипат алады. Облыс климаты құрғақ континентальды өзен жүйесі әлсіз дамыған және қазіргі мұз басу мүлде жоқ. Тек қар сызықтары ғана бар. Шөлді далалы Монғолияға тән түрлері мен аласа қараған өскен дала өсімдік жамылғысы басым. Жотаның солтүстік беткейінде дала альпі шалғындарымен шектеседі. Оңтүстік беткейде бұталы далалар тараған, тек шатқалдарда алма ағашы, көктеректер өседі. Тарбағатайда марал тамыры мен су жинау алабы бар биік шөптесін шалғындар өсуі Алтайға ұқсастырады, сонымен қатар алма ағашы Түркістан арпасы, жоңғарлық түлкіқұйрық өскен шалғындар Тарбағатайды Тянь-Шаньмен ұштастырады. Оңтүстік беткейдің тау етегіндегі жазығы жусанды-дақылды, бұталы-жусанды өсімдігі таралған. Далалар жайылымға, ал ылғалды жылдары өнімділігі 1га 4-6 ц шабындық жерлері ретінде пайдалынады. (Н. М. Пржевальский 1948 ) [8. ]

Тарбағатай тауалды жоталарында шаруа қожалықтарының жерлері 80 % территориясы егіншілікке игерілген. Бұл жерде богарлы дақылды егіншілік ал жотаның батыс бөлігінде бау-бақша өсіру және жүзім шаруашылығы дамыған. Солтүстік беткейінің етегіндегі жазық, суармалы егіншілікке пайдаланылады. Тау алды жоталарының тік беткейлері көктемгі - жазғы жайылым ретінде пайдаланылады. Аңғар шалғындары - шабындық, субальпілік, альпілік шалғындар-жаздық жайылымдар болып табылады.

Батыс Тянь-Шань Қырғыз және Талас Алатауынан батысқа орналасқан. Ол Тянь - Шанның басқа провинцияларына қарағанда солтүстік - батыс және оңтүстік-батысқа созылған жоталар жүйесі мен оларды бөліп жатқан депрессиялардан түзілген. Бұл виргациялық жоталар шоғыры оңтүстік - батысқа қарай төмендеп, варисс антиклинорийлерімен аяқталады. Провинция ландшафтары Тянь - Шанның басқа бөліктері мен салыстырғанда Шығыс пен Жерорта теңіздік елдермен тығыз байланысты. Бұл провинцияға солтүстік пен солтүстік-шығыстан келетін әлсіз суық ауа массаларының әсері тән. Жерорта теңіздік секторға тән атмосфералық процестер басым әсерін тигізеді. Сондықтан, жауын-шашын негізінен көктемгі-қысқы кезеңде түседі. Жоғары биіктіктерде жауын - шашын максиммумы айқын байқалады. Климаттың бұл ерекшеліктері топырақ пен өсімдік жамылғысының сипатын анықтайды. Тау етегінде эфемерлік шөл мен шөлейт басым ( аласа шөптесін саванноид ), қалың бидайықты дала, ірі шөптесін шалғынды далалар (биік шөптесін саванноидтар), жемісті- жаңғақты ормандар, ағаш тәрізді аршалар. Қазақстан территориясында провинция үш облыстан тұрады: Қаратау шөлейттік және далалық аласа таулар Тянь - Шанның шеткі солтүстік батыс сілемі болып табылатын сұр және сұр - қоңыр топырақты Қаратау жотасынан тұрады. Оның солтүстік батыс бағытта созылуы протерозойлық гнейстік қабаттардың ежелгі Каледон қатпарлығы мен кейін төменгі палеозой кристалды тақтатастар мен әктастардың варисс қатпарлығы мен байланысты. (Семенов-Тян-Шанский 1856-1857) [9. ] Қаратау құрылымындарын аймақтық жарықтар бөлшектеген. Жер бедерінің басым типін біртұтас ежелгі тегістелу беткейін құрайтын үстірт тәрізді суайрық үлескілері құрайды (420 км) . Бұл беткейден жоғары тік, жартасты беткейлері, қырқа тәріздес суайрықтары тілімденген таулы бедері бар, жеке массивтер көтерілген. Жалпы сипатына қарай бұл қарқынды тілімденген орта таулы бедер типі. Ең биік жерлері орталық бөлігінде - Мыңжылқы (2176 м) мен Бессаз (2167 м) шыңдары. Терең өзен аңғарлары жотаға перпендикуляр орналасады. Кейбір жерлерде аңғарлар тар және жоғарғы бөлігінде каньон тәріздес. (С. С. Шульц 1948) [10. ] Тұрақсыз жыныстар басым жерлерде су эрозиясы орын алған. Ерте палеозой мен девон конгломераттары, құмтастары, тақта тастарынан құралған оңтүстік батыс экспозиция беткейлерінде денудация басым. Суайрықтар мен тік беткейлерде тас үйінділері кең таралған. Топырақ жамылғысы оңтүстік беткейде қалың емес және бөлшектеніп кездеседі. Климаты әртүрлі провинциялар шекарасында орналасып, жота беткейлеріндегі әр түрлі биіктік белдеу типтері мен ерекшеленеді. Солтүстік батыс беткейде тау етегіндегі сораңды - жусанды шөлден жоғары ашық сұр - қоңыр топырақтарға эфемерлі - дақылды, жусанды шөлейт, сұр - қоңыр топырақтарға, бетегелі - бозды дала, ал оңтүстік шығыс бөліктің үстірт тәрізді суайрықтарында ( жондарда ) қаратопырақты шөптесін - бозды дала таралған. Ал оңтүстік батыс беткейінің етегінде ашық сұр топырақтарға эфемерлі шөл, таулы сұр топырақтарға эфемерлі шөптесін - жусанды далалар орналасқан. Осы Түркістан аймағында сантонин өндірілетін бағалы емдік шикізат өседі. Боралдай қыраты аймағында, оңтүстік шығыста таулы қоңыр топырақта алма ағашы, алша, шие өседі. (Н. М. Пржевальский 1947) [11. ]

Ұзын және биік тау жоталары бұл провинцияда (Іле Алатауы, Қырғыз Алатауы) тұйық, ірі тау аралық ойпаттармен (Кеген, Текес т. б) шектеледі. Альпілік бедер пішіндері бар биік тау жоталарымен қатар, тармақталған денудацияға қатты ұшыраған шеткі орта таулар Кетпен мен Шу - Іле, Кіндіктас, Сөгеті аласа таулар жатады. Солтүстік Тянь - Шань басқа провинциялармен салыстырғанда солтүстік, солтүстік - батыс ауа массалары басым әсерін тигізеді. (В. М. Чупахин 1959) [12. ] Сондықтан сыртқы беткейлердің ылғалы мол. Климат шұғыл континентальды және бореальды сипат алады. Ылғалдану деңгейі батыстан шығысқа азаяды. Осы бағытта көктемгі - қысқы жауын - шашын максимумы көктемгі - жазғы кезеңге ауысады. Биіктік белдеулік өсімдік жамылғысының солтүстік типімен және орта таулы орманды - шалғынды далалы, шалғынды - субальпілік, шалғынды орманды белдеулермен ерекшеленеді. Провинцияның батыстан шығысқа ұзақ созылуы мен табиғи жағдайлардың алуан түрлілігі төрт облысты бөліп көрсетуге мүмкіндік береді. ( М. Г. Попов 1941) [13. ]

Кетпен таулы үстірті далалы облысы 3000 м биіктіктегі Кетпен жотасымен қатар Кеген - Текес ойпаты мен қоршаған таулар беткейлерінен тұрады. Шарын мен Текестің жоғарғы ағыстарының алаптары орналасқан. Орта таулардың қатты тілімденген бедерімен қатар, тегіс толқынды ежелгі тау бетінің тегістелу беткейлері, жонды толқынды, жазықты ойпат бедерлері жақсы дамыған. Тегістелу беткейі Кетпен жотасының толқынды үстірт тәрізді шыңды құрайды. Баянқол шыңдарында қазіргі мұзбасу байқалады, ал Кетпен жотасын да ежелгі мұзбасу іздері мен қар сызықтары бар. Климат жағдайлары тау етегіндегі жазықтары мен ойпаттарда богарлы әдіспен дәнді дақылдарды, картопты жүгері және басқа да ауыл шаруашылық дақылдарды өңдеуге мүмкіндік береді. (М. Ж. Жандаев 1978) [14. ] Жалпы алғанда егіншілік жүргізуді төмен температуралар шектейді. Далалар Кеген мен Текес ойпаттарының жазық жерлерін алып жатыр. Кең тарлған сұр - қоңыр топырақтар обылыстың егіс қоры болып табылады. Кеген мен Текес аңғарларында аллювиальды - пролювиальды орта және ауыр құмайттарда өсімдік жамылғысына бай таулы шалғынды - сұр қоңыр топырақтар дамыған. Текес өзені бойында Тұзкөл қазаншұңқырларында саздар мен сорлар кең таралған. Кетпен жотасының солтүстік беткейінде Баянкөл алабында Тянь-Шань шыршасынан құралған шыршалы орманды белдеу жақсы дамыған. Бұл жерде шыршалы ормандардың бұталы - шөптесін, қыналы үш тобы ажыратылады. Облыстың оңтүстік бөлігінде субальпілік және альпілік өсімдік жамылғысы жеке белдеулерді құрайды. Шөптесін субальпілік және сарыкүйікті - шөптесін альпі шалғындары кең таралған. Облыстың табиғи жағдайлары етті - сүтті мал шаруашылығы мен богарлы егіншілік дамуына қолайлы.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.