Азияның физикалық-географиялық елдеріне сипаттама

Жоспар
Кіріспе

Жоспар

1Кіріспе

1 тарау
1. Антарктиданың ашылу тарихы
1.1 Географиялық орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2
1.2 Антарктиданың зерттелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

2тарау
2. Табиғат жағдайлары мен табиғат байлықтары
2.1 Табиғат жағдайлары мен пайдалы қазбалары ... ... ... ... ... ... ... ... ...17
2.2 Фаунасы мен флорасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...22
2.3 Қазіргі кездегі зерттелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26

Кіріспе

Ертедегі гректер солтүстікте туатын Жетіқарақшыны “Арктикос”- деп атап, кейінен бүкіл солтүстік өңірді Арктика деп атаған. Ал оған қарама-қарсы жатқан Оңтүстік өңірді Антарктика деп атаған. Бұлардың дәл ортасында біздің планетамыздың солтүстік және оңтүстік нүктелерін (полюстері) жатыр. Осы екі 90 полюстерде барлық ойша жүргізілген географиялық меридиандар түйісіп, нүктеге айналады.
Антарктида-Арктиканың орталық бөлігін алып жатқан Оңтүстік полярлық полюс құрлық. Антарктида жер шарының оңтүстік поляр аймағы болып табылатын Антарктиканың орталығында орналасқан бірден-бір материк.
Ежелгі Гондвана материгінің құрамында бірге болғанына қарамастан, Антарктиданың қазіргі табиғат жағдайлары оңтүстік жарты шардың басқа материгіне ұқсамайды. Ол айырмашылықтар материктің оңтүстік поляр аймағындағы орнымен түсіндіріледі. Антарктида басқа материктерден алшақ орналасқан, олардан орасан зор мұхит айдындары арқылы бөлініп жатыр. Антарктида жағалауындағы өте салқын мұхит сулары материкті айнала қозғалатын Батыс желдерінің шеңберлік ағыс жүйесін құрайды. Антарктида жалғас Тынық, Атлант және Үнді мұхиттары суларының шеткі бөліктері негізгі мұхит айдындарынан осы шеңберлік суық ағыс арқылы бөлініп жатады. Сондықтан мұндағы судың беткі температурасы мен тұздылығы, тіршілік дүниесі құрамы жағынан аталған мұхиттардан үлкен айырмашылық жасайды. Сондықтан Антарктида жағалауындағы мұхит сулары шартты түрде Оңтүстік мұхит деп аталады. Материк пен оның жағалауындағы теңіздер табанына дейін қалың қайраңдар мұздықтармен құрсалған.
Антарктиданың жалпы жері 13974 мың км (шельеф мұздықтар мен олар арқылы құрлыққа қосылып жатқан аралдары және 1582 мың км-дей мұз күмбездерін қоса есептегенде). Материктің ауданы 12,4 млн км, ал қайраңдық мұздықтар мен көршілес аралдарды қоса есептегенде 14 млн км-ге жуықтайды.Оңтүстік Америкаға қарай ұзынша келген енсіз Антарктика түбегі созылып жатыр. Антарктиданың ұзындығы 30 мың км-дей асатын жиек сызығы бүкіл өн бойына дерлік биіктігі бірнеше ондаған метрге жететін тік жар тосқауылдар мұз болып келеді. Антарктида жер шарындағы ең биік құрлық. Оның мұз жамылғысының орташа биіктігі 2040 м, яғни қалған барлық құрлықтардың орташа биіктігінен (730м) 2,8 м есе артық. Антарктида мұз астындағы жер бетінің орташа биіктігі 410 м.
Антарктиданың негізгі ерекшелігі, жорамалданып жүргендей, неогеннен бері көлемі біресе кішірейіп, біресе ұлғайып тұратын материктің мұздық қалың жамылғысы болып табылады. Материктің мұз сауытын Мұзды Антарктида, ал оның астында жатқан құрлықты-Тасты Антарктида деп атайды. Бүкіл материкті қалың мұз басып жатыр. Оның территориясының 02-03 процентінде ғана мұз қабаты жоқ. Бұл биік тау шыңдары, ал кейде мұз құрсауының жоғары жағын қар басып жатқан аспандаған тау сілемдері, немесе антарктикалық көгалды алқаптар деп аталатын мұз қабатынан жақында ғана босаған шағын көлемді жағалау алаңдар. Мұздықтар күрделі тау құрылымдарын жасырып жатыр. Ұлы антарктикалық мұз қалқанының ең қалың жері қазіргі дерек бойынша 4200 метрден астам, ал оның көлемі 24 млн км шамасында. Оның мұзы бүкіл дүние жүзі қалыңдығының 50 м мұз қабаты боп жабуға толық жететінін айтсақ, бұл мұздың жалпы көлемі туралы өзінен-өзі түсінікті болар.
Егер Антарктиданың мұздық сауыты ери бастаса, ол біздің планетамыздың барлық өзендерін, қазіргі өзендердегі бар суды есепке алғанда, 500 жылдан астам уақыт қоректендіруге жетер еді, ал дүние жүзілік мұхиттық деңгейі мұздық суынан 60 метрден астам көтерілген болар еді.
Материктің мұз сол материктің өзінің бетін ғана емес, сонымен бірге оған

Пән: География
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 22 бет
Таңдаулыға:

Азияның физикалық-географиялық елдеріне сипаттама

Жоспар

1Кіріспе
1 тарау
1. Антарктиданың ашылу тарихы
1.1 Географиялық
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .2
1.2 Антарктиданың
зерттелуі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 3
2тарау
2. Табиғат жағдайлары мен табиғат байлықтары
2.1 Табиғат жағдайлары мен пайдалы
қазбалары ... ... ... ... ... ... .. ... ... .17
2.2 Фаунасы мен
флорасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..22
2.3 Қазіргі кездегі
зерттелуі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .26

Кіріспе

Ертедегі гректер солтүстікте туатын Жетіқарақшыны “Арктикос”-
деп атап, кейінен бүкіл солтүстік өңірді Арктика деп атаған.
Ал оған қарама-қарсы жатқан Оңтүстік өңірді Антарктика деп
атаған. Бұлардың дәл ортасында біздің планетамыздың солтүстік
және оңтүстік нүктелерін (полюстері) жатыр. Осы екі 90 полюстерде
барлық ойша жүргізілген географиялық меридиандар түйісіп,
нүктеге айналады.
Антарктида-Арктиканың орталық бөлігін алып жатқан Оңтүстік
полярлық полюс құрлық. Антарктида жер шарының оңтүстік поляр
аймағы болып табылатын Антарктиканың орталығында орналасқан
бірден-бір материк.
Ежелгі Гондвана материгінің құрамында бірге болғанына
қарамастан, Антарктиданың қазіргі табиғат жағдайлары оңтүстік
жарты шардың басқа материгіне ұқсамайды. Ол айырмашылықтар
материктің оңтүстік поляр аймағындағы орнымен түсіндіріледі.
Антарктида басқа материктерден алшақ орналасқан, олардан орасан
зор мұхит айдындары арқылы бөлініп жатыр. Антарктида
жағалауындағы өте салқын мұхит сулары материкті айнала қозғалатын
Батыс желдерінің шеңберлік ағыс жүйесін құрайды. Антарктида
жалғас Тынық, Атлант және Үнді мұхиттары суларының шеткі
бөліктері негізгі мұхит айдындарынан осы шеңберлік суық ағыс
арқылы бөлініп жатады. Сондықтан мұндағы судың беткі
температурасы мен тұздылығы, тіршілік дүниесі құрамы жағынан
аталған мұхиттардан үлкен айырмашылық жасайды. Сондықтан
Антарктида жағалауындағы мұхит сулары шартты түрде Оңтүстік
мұхит деп аталады. Материк пен оның жағалауындағы теңіздер
табанына дейін қалың қайраңдар мұздықтармен құрсалған.
Антарктиданың жалпы жері 13974 мың км (шельеф мұздықтар мен
олар арқылы құрлыққа қосылып жатқан аралдары және 1582 мың км-
дей мұз күмбездерін қоса есептегенде). Материктің ауданы 12,4 млн
км, ал қайраңдық мұздықтар мен көршілес аралдарды қоса
есептегенде 14 млн км-ге жуықтайды.Оңтүстік Америкаға қарай
ұзынша келген енсіз Антарктика түбегі созылып жатыр.
Антарктиданың ұзындығы 30 мың км-дей асатын жиек сызығы бүкіл
өн бойына дерлік биіктігі бірнеше ондаған метрге жететін тік
жар тосқауылдар мұз болып келеді. Антарктида жер шарындағы ең
биік құрлық. Оның мұз жамылғысының орташа биіктігі 2040 м, яғни
қалған барлық құрлықтардың орташа биіктігінен (730м) 2,8 м есе
артық. Антарктида мұз астындағы жер бетінің орташа биіктігі 410
м.
Антарктиданың негізгі ерекшелігі, жорамалданып жүргендей,
неогеннен бері көлемі біресе кішірейіп, біресе ұлғайып тұратын
материктің мұздық қалың жамылғысы болып табылады. Материктің мұз
сауытын Мұзды Антарктида, ал оның астында жатқан құрлықты-Тасты
Антарктида деп атайды. Бүкіл материкті қалың мұз басып жатыр.
Оның территориясының 02-03 процентінде ғана мұз қабаты жоқ. Бұл
биік тау шыңдары, ал кейде мұз құрсауының жоғары жағын қар
басып жатқан аспандаған тау сілемдері, немесе антарктикалық
көгалды алқаптар деп аталатын мұз қабатынан жақында ғана
босаған шағын көлемді жағалау алаңдар. Мұздықтар күрделі тау
құрылымдарын жасырып жатыр. Ұлы антарктикалық мұз қалқанының ең
қалың жері қазіргі дерек бойынша 4200 метрден астам, ал оның
көлемі 24 млн км шамасында. Оның мұзы бүкіл дүние жүзі
қалыңдығының 50 м мұз қабаты боп жабуға толық жететінін айтсақ,
бұл мұздың жалпы көлемі туралы өзінен-өзі түсінікті болар.
Егер Антарктиданың мұздық сауыты ери бастаса, ол біздің
планетамыздың барлық өзендерін, қазіргі өзендердегі бар суды
есепке алғанда, 500 жылдан астам уақыт қоректендіруге жетер
еді, ал дүние жүзілік мұхиттық деңгейі мұздық суынан 60
метрден астам көтерілген болар еді.
Материктің мұз сол материктің өзінің бетін ғана емес, сонымен
бірге оған
Ф-ОБ-001035
жанасып жатқан көптеген аралдарды, сондай-ақ шелльфті мұздықтар
түзеп, көршілес теңіз бассейндерін де жауып жатады. Кей жерлерде
мұздар теңіз деңгейінен недәуір төмен жатыр (-2555 м). Материктің
мұздықтардың, шелльфті мұздардың жамылғысы астындағы құрлықпен
жанасып жатқан аралдар ауданы 13,974 мон км.
Антарктиданың географиялық географиялық орнына байланысты
мынадай табиғат ерекшеліктері бар:
Жерінің 99%-ын қалың мұз жауып жатыр, мұздың орташа қалыңдығы
1720 м-ге жуық, ең қалың жері 4300 м (Шмидт жазығы);
Антарктида-Жер шарындағы ең биік материк, оның мұз жамылғысы
мен қоса есептегенднгі орташа биіктігі 2040 м.
Материктегі мұздың жалпы көлемі 24 млн . Км бұл дүние жүзіндегі
тұщы су қорының 80%-ын құрайды.
Антарктида- Жер шарының суықтық полюсі, мұнда 1983 жылы
ғаламшарларымыздағы ең терең температура (-89,2 С) тіркелген;
Материктің ең биік нүктесі биіктігі 5140 м болатын Винсон
тауы, ал теңіз деңгейінен ең төмен жатқан жері Бентли ойысы (-
2555 м);
Антарктида сөнбеген жанартаулар бар, олардың ең ірісі Эребус
жанартауы (3794м);
Оңтүстік полюс үстінде таңның атуы мен күннің батуын жылына
бір рет қана байқауға болады.

Антарктида зерттелуі
Ертеде халықтар арасында оңтүстік жер шарының үлкен материгі бар
деген лақап тарап, оны дүние жүзінің геогрофтары, теңізшілері
ұзақ уақыт іздеген. Бірақ Антарктида сыры ғасырлар бойы ашылмай,
ғылыми жұмбақ болып қала берді. Жер шарының алтыншы материгін
ашып анықтау жұмысты оның белгісібес материгіндегі асқар тауын,
құлазыған шөлдерін, оларды қоршап жатқан мұхиттар мен
теңіздердібелгілегеннен кейін жедел қолға алынды.
Тарих 1502 жылы Америго Веспуччи қатысқан Португалия экспедициясы
тұңғыш Антарктида суында болды деп есептеді. , экспедицияның осы
сапарында Оңтүстік Георгия аралын ашты. Бірақ оның жолы, дәл қай
жерлермен жүзгені осы күнге дейін белгісіз. 1520 жылы Антарктика
суына Магеллан кемесі жақын келді. 1526 жылы теңізші Франциско
Осеса басқарған испан кемесі Отты Жер аралының оңтүстігін аралап
шықты, 1548 жылы пират Ф. Дрейк басқарған ағылшын кемесі де сол
маңда болды. Оның өзі де белгісіз жерде қалайда табамын деген
үмітте болады. Шетел теңізшісі-- географтары алтыншы материкті Джемс
Кук ашады десті. Ол үш жыл бойы оңтүстікке аттаныс жасады,
қайтсе де кемесін құрлық жиегіне тоқтатамын деген ниетпен екі рет
поляр шеңберінде болды. 1774 жылы 72 10 оңтүстік ендікпен 100-120
батыс байлық арасында суда қалқып жүрген айсбергтерді көріп, кейін
қайтты. Д. Кук қайтып оралған соң Мен болған жерден әрі
оңтүстікке ешкім бара алмайды, оңтүстік материгі жоқ дегенді
айтты. Әрине, ол кезде атақты ағылшын теңізші-географның бұл пікірі
теңізшілерге әсер етпей қоймады.Бұдан кейін де көпке дейін жұрт
Антрактидаға экспедиция жібермеді, тіпті оны географиялық карталарда
да көрсетпейтін болды.
Ф.Ф. Беллинсгаузен (1779-1852) және М.П. Лазарев (1788-1851). Өткен
ғасырдың басында дүние жүзі жаратылыс тану, география ғылымдары
жер шарын ғылыми тұрғыдан зерттеп, жаңа жер-Антарктиданы ашу
мәселесін қолға алды. Бұл сапардағы көптеген саяхаттылар, жиһанкез-
теңізшілер асқан ерлік көрсетті. Олар жер шарын құрлық пен де,
су мен айналып шығуға тырысты. Тіпті саяхаттылардың кейбіреулері
сәтсіздікке ұшырап, елге қайтып оралмады. Антарктиданы
тұңғыш ашу ер жүрек теңіз жүзушілері-Ф.Ф.Беллинсгаузен мен
М.П.Лазеровтың үлесіне тиді. Бұларға басшылық еткен атақты
теңізшілері И.Ф.Крузенштерн, Г.А.Сарычев, В.М.Головнин тағы да
басқалар болды.
1819 жылы орыс флоты география ғылымына әлі белгісіз Антрактида
материгін ашып, Оңтүстік полюс суларын зерттеу үшін бірінші Орыс-
Антарктида экспедиция ұйымдастырылды. Бұл экспедицияға арнап
Кронштадт портында “Восток” және “Мирный” деген екі кеме жасалды.
Экспедиция бастығына әрі “Востоктың ” командиры Беллинсгаузен,
“Мирныйдың” командирине Лазеров тағайындалды.
Фаддей Фаддеевич Беллинсгаузен 1779 жылы 18 тамызда Эстониядағы
Эзель аралында туған. Кронштадттағы теңіз корпусында тәрбиеленіп,
кейіннен ағылшын кемелерінде, Балтық теңізінде қызмет істеді. Ал
1803 жылы атақты теңізші Головниннің басшылығымен жер шарын сумен
айналып шыққан “Надежда кетесінде істеді”. 1806 бұл экспедиция
оралғаннан кейін он үш бойына Балтық теңізін де, Қара теңізінде
әр түрлі кемелердің командирі болды. 1819 жылы майда Петербургте
Антарктида экспедициясын басқаруға тағайындалды. Қара теңізде
болған шайқастарға қатысты, адмирал атағын алды. Ол теңіз
қызметімен шұғылданды. Оның басшылығымен Балтық теңізінде жаңадан
бірнеше гранитті гаваньдар мен порттар іске қосылды және теңіз
қызмет індегі адамдардың тұрмысын жақсартуға көп жұмыс жасады. Сол
кездегі ең үлкен орыс кітапханасы Кронштадттар теңіз кітапханасын
ашты.
Беллинсгаузен өмір бойы география мәселесімен шұғылданды, дүние
жүзін айналып шұғуға саяхаттарын жазып, жаңа ашылған жерлерді
картаға түсірді.
Беллинсгаузен география қоғамының толық мүшесі болды. Ол орыс
флоты тарихында өшпес із қалдырды. Орыс теңізшілерінің беделін
көтерді. Сонымен бірге оның оңтүстік теңіздерде жүзу орыс
океанорафия, океанорафия ғылымының даңқын шығарды.
Батыл, ер жүрек, өз ісін жақсы білетін командир, тамаша теңізші,
геогроф ғалымы штурман Беллинсгаузен 1852 жылы 25 қаңтарда қайтыс
болды. Кронштадтта атақты адмиралға ескерткіш орнатылды.
Михайл Петрович Лазеров 1788 жылы 3 қарашада Владимир қаласында
туған.1804 жылы Москвада теңіз корпусын бетіріп, “Суворов ”
кемесінің командирі болды. 1819жылы Мирный кемесіне командир болып
тағайындалды. Орыс теңіз мектебін құрды.Нахимов, Корнилов сияқты
атақты орыс адмиралдарын оқытып тәрбиеледі. Лазарев 1851жылы
11апрельде қайтыс болды. 1870жылы Севастополь портында Лазарев қа
ескерткіш орнатылды.
1819жылы 16 июльде бірінші Орыс-Антарктида экпедициясы жолға шықты.
Кроншдт портынан шыққан “Васток” “Мирный” кемелері Копенгаген,
Порстмут, Канар, Рио-де-Жанейро порттарын басып өтіп, екінші
ноябрьде онан әрі Антакрктидаға қарай сапар шекті. Бірақ 1820
жылы 16 январьда Антарктидаға не бары 25 километр қалғанда соқыр
тұман кедергі жасап, кемелер оңтүстікке өтіп кетті. Олар осылай
бірнеше рет жақындап келіп қайтты. Ақырында екі жылдыан аса, яғни
751 күнде 50 мың миль, теңізде жүзіп, Антарктиданы тапты, содан
1821 жылы 24 июльде Кронштадт портына қайтып келді.
Міне, ер жүрек орыс теңізшілеррі Жер шарының алтыншы құрлығы-
Антактиданы осылай ашты. Олар осы сапарында жүрген жерлерінің ауа
райын, жердің бағытын, ауаның қысымын, ылғалдылығын, сондай ақ
алтыншы материк жағалауының физикалық-географиялық жағдайларын
зерттеді.
Ағылшындар Антрактиданы капитан Кук ашты деп пайымдаған, бұл
дұрыс емес. Оны дәлелдеу үшін академик Ю. М. Шакальскйдің төмендегі
салыстырма цифраларын келтірейік. Ол былай деп жазды: Кук Оңтүстік
жарты шарда 1003 күн болды, оның ішінде 60 оңтүстігіне қарай небары
75 күн, мұз маңында 80 күн жүзді, ал Беллинсгаузен экспедициясы
535 күнге созылған сапарында 60 оңтүстігінде 122 күн болды да,
өте қиын, қауіпті мұз айспебергтері араларынан 100 күн дегенде
жүзіп өтіп, бүкіл Оңтүстік полюсті, Антрактида жерін айналып
шықты.
Бәрібір, ағылшындар не десе о десін, шындыққа жүгіну керек!
Антрактиданы орыс ғылымдары ашқаны анықталды.
Енді АҚШ бастаған капитализм елдері Антрактиданы зерттеп
пайдаланбақшы. Себебі, Антрактида жері өте бай, әрі екі құрлыққа
жақын: Оңтүстік Америкаға -3100 км Африкаға – 3980 км. Осы күнгі
полярлық самолетке ол қашық емес. Антрактида әбден зерттеліп оның
сыры толық ашылғанда Оңтүстік полюс арқылы самолеттер ұшатын
болды.
Сөйтіп, ағылшын теңізшісі Джемс Куктың: “ алтыншы материк жоқ,
болса да оны адам баласы зерттеп біліп пайдаға асыра алмайды”,
-дегенін тарих жоққа шығарды.
Тегінде, Антарктика және Антарктида деген түсінік бір мағынада
емес. Бірнеше -Үнді мұхиты мен Атлант мұхитының, Тынық мұхиттың
суы қосыл келіп, қоршап жатқна орасан үлкен көлемді аймақ.
Екінші-оның орта шенін тұтар алып жатқан Оңтүстік полюсі бар
құрлық.
Сөйтіп, Антакрктида дегеніміз, Солтүстік полюсті қоршап жатқан
Солтүстік Мұзды мұхитқа қарама- қарсы, Оңтүстік полюс маңдағы
құрлық. Бұл жер шарының екі полюсіндегі Арктика мен Антарктида
сыртқы физикалық-географиялық және ішкі құрылысы жағынан бір-
біріне қарама-қарсы. Біріншісі, құрлыққа жақын келіп, жылы ағыс
әсер тиетін Солтүстік Мұзды мұхиты болса;

екіншісі, құрлықтан қашық, терең мұхиттармен қоршалған, жылы
ағыс бармайтын құрлық. Ол табиғаты қатал, әлемнің түпкіріндегі
жер шарының алтыншы құрлығы, оны ең алдымен үш мұхит: Үнді
мұхит, Атлант мұхиты, Тынық мұхит қоршап жатса; екіншіден, ол
қалың мұз құрсауында жатыр, үшіншіден онын ауа райы қолайсыз,
өте суық болып кеқан бейне “асу бермес
асқар тау”,алынбайтын қамал” сияқты болып келді. Сондықтан да
Антарктида ұзақ уақыт ғылымға белгісіз болып, оның сыры
ашылмады. Оны жоғарыда айтылғандай, XIX ғасырдың басында
Ф.Ф.Беллинсгаузен мен М.П.Лазеров басқарған орыс экспедициясы ашты.
Бұл экспедицияның жұмыс қорытындысы өте маңызды болды; біріншіден,
Антрактиданы ашты, оған жол салды, Куктың дәлелі жоққа шығарды.
Асқан ерлік көрсетіп, елге оралды. Екіншіден, ұлы мұхиттардан
көптеген аралдар мен материк жиектерін ашты. Бұл аралдар мен
жиектер Петр I, Александр I Жері және Лесков, Высоцкий, Заводский,
Восточный, Средний, Заподный деп Ермолов, Кутузов, Остен-Сакен,
Беллинсгаузен, Лазарев т.б белгілі адамдардың атымен аталды.
Үшіншіден, өте бағалы географиялық, гидрологиялық зерттеу жұмыстарын
жүргізді. Антрактиданың жер жағдайын, ауа райын, мұзын, су ағысын,
жануарларын алғаш анықтады.
Антрактида XIX ғасырдың аяқ кезі мен XX ғасырдың бас кезіне дейін
басқа құрлықтар зерттелмей келді. Дегенмен кейінгі кезде
Антрактидаға аттанғандар да аз емес. Халықаралық келісім бойынша
Антрактида үстіміздегі ғасырдың бас кезіне дейін ешбір мемлекттің
меншігіне кірмей, барлық елді зерттеп пайдаланатын ортақ жер
болып келеді. АҚШ бұл келісімді бұзып, өзі, кейінірек кейбір
Антрактида байлығын жеке иемденіп, онда соғыс базасын салуға
жанталасуда. Бұған дәлел 1928-1929 жылдары Антрактидаға аттанған
американ адмиралы Р. Бэрдің бірінші экспедициясын, 1933-1935
жылдардағы екінші, 1939-1941 жылдардағы үшінші, 1946-1947 жылдардағы
төртінші соғыс экспедицияларын айтуға болады. Оның экспедицияларында
1000-нан астам жарақаттанған адам, танктер, самолеттер т.б соғыс
қаруы болды.
Сондықтан, Совет үкіметі 1950 жылы 7 -ші июнде бұл мәселе туралы
Америка Құрама Штаттарына, Англия, Франция, Норвегия, Афстралия,
Аргентина және Жаңа Зерландия елдеріне миорандум тапсырды. Онда
Антрактиданы тұңғыш рет орыс теңізшілері ашқаны, оны игеру
мәселесі СССР келісімсіз шешілмейтіндігі көрсетілді.
Осыдан кейін олар тарихи шындықты мойындауға лажысыз көнді. Қазір
Антрактиданы осы күнге ғылым мен техника табыстарын қолданатын
тұрақты экспедициялар зерттеп жатыр. Оған дүние жүзінің көптеген
елдері қатысуда. Олар келілісілген тәртіп бойынша секторларында
зерттеу жұмыстарын жүргізеді және бір- бірімен тығыз байланыс
жасап, біріне -бірі көмектесіп тұрады. СССР ғылым академиясының
Антрактидадағы комплексті экспедициясы аса маңызды табыстарға ие
болып отыр. 1946 жылдан бастап “Слова” кемесі бастаған совет
кемелері Антрактика суынан кит аулайды. “Слова ” кит аулайтын үлкен
кеме. Оны су үстіндегі салмағы 30.000 тонна, ұзындығы 150 м , ені
21,6 м,төрт полубасы бар, онымен киттерді көтеріп кемеге салады. “
Слова” кемесіне жүкті толық тигенде суға 12 метр батып тұрады.
Жүзу шапшаңдығы сағатына - 22,2 км .
Антрактика суының алыбы - кит. Киттің бірнеше түрі бар. Жасыл
киттің салмағы – 90 -120 тонна, 20 тонна май береді. Киттің еті,
майы жеңіл өнеркәсіпке, тамақ өнеркәсібіне кеңінен қолданылады. 1956
жылы 5 январьда “Обь” дизель – электроходы Антрактидадағы Савед
секторындағы “Депо бухтасында” болды, 20 январьда 66,33,06 оңтүстік
ендікте 93,00 шығыс бойлықта советтік поляр авиациясы ұшып,
бақылау жұмысын жүргізді. Казір онда “ Восток”, “Мирный”, “Пионер”,
“Комсомол”, “Восток- 1”, “Полюс” т.б станциялары үнемі зерттеу

жұмыстарын жүргізуде, Бұл экспедициялардың игілігі мол тамаша
ғылыми еңбектері жыл сайын басылып шығып, совет халқына, басқа
елдерге де кең тарап, Антрактида байлығымен, онда жүріп жатқан
тамаша істермен таныстырып отыр.
Ғылым мен техника өршіп дамыған, атом қуатын менгеріп космосқа,
жұлдыздарға ұшып жатқан біздің ғасырымызда планетамыздың зор
көлемді алтыншы материгі “ақтандақ” болып қала беруі мүмкін емес.
Оның байлығын әр жақты зерттеп біліп меңгеруді дүние жүзі
ғалымдары ертеден -ақ көксеген. Мәселен: 1882 жылы Австрия
ғалымы Карл Вейпрехт ұсынысымен I халықаралық полярлық жыл
құрылды. Мұнда дүние жүзілік география ғылымы ол кезде белгісіз
Арктиканы зерттеумен шұғылданды. Бұл мәселе жылдан кейін қайта
қойылып, II халықаралық полярлық жыл құрылып, тағы да Арктика
зерттеле түсті. Бұған біздің еліміз белсене қатысты. Бұдан кейін
планетамыздағы процестерді бір-біріне байланысты түгелдей қамту
үшін 1957 жылы III халықаралық геофизикалық жыл құрылды. Ол барлық
жыл мерзімінде жер бетіндегі процестерді толық қамту үшін 1957
жылдың июлінен 1958 жылдың декабріне дейін созылды. Сонымен бірге
дүние жүзілік зор маңызы бар ғылыми – зерттеу жұмысын жүргізу
үшін арнайы Халықаралық геофизикалық комитет құрылды.
Халықаралық геофизикалық жылдың жұмысына не бары 66 мемлекет
қатысты, олардың ішінде 16 мемлект Антрактида ұғымдасқан түрде
ғылыми зерттеу жұмыстарын жүргізіп жатыр. Олар – СССР, АҚШ ,Англия,
Франция, Норвегия, Австралия, Жаңа Зерландия, Аргентина, Чили,
Бельгия, Жапония және Оңтүстік Африка Республикасы, сонымен
қатар Чехословакия мен Польшаның, Австия мен Мексиканың ғалымдары
Антарктидада өздерінің базасы, станциялары болмағандықтан басқа
елдердің ғалымдарымен бірлесіп істейді .
Оның уставы комитетте бір ауыздан хабарланды. Уставтың бірінші
пунктінді “Антарктида жері ғылым үшін, бейбітшілік үшін
зерттеледі”,- делінген. Демек онда ешбір ел атом қуатын қолданып
“бақылау” жүргізе алмады.
Қазір жоғарыда аталған мемлекеттер келісім бойынша Антарктидадағы
өздеріне белгіленген жерлерінде(секторларында),осы күнгі ғылым мен
техника жетістіктерін пайдаланатын базаларын, станцияларын орнатып,
оның бүкіл жағалауынан бастап орталығына дейін(полюске дейін)
шабуыл жасап, орнығып, зерттеп, табысқа ие болуды.
СССР-де Антарктиданы зерттеу жұмыстарын Мемлекеттік океанорафия
институты мен Балық шаруашылығының ғылми-зертеу институты
басқарады. Бұлар Антарктиданың ауа райыын, мұзын, жер бедерін,
жалпы геологиялық, географиылық жағдайын, кен байлығын комплексті
түрді зерттеп жатыр. Антарктида 1502 жылдан 1969 жылға дейін
зерттелсе де, осы күнге дейін басқа материктей жер шарының
алтыншы материгі туралы географиылық материал толық емес.
Дкгенмен кейінгі кездегі зерттеу деректеріне қарағанда, Антакрктида
жерінің жалпы көлемі 14,2 млн. шаршы км, яғни ол бүкіл Европа
жерінде үлкен. Оны түгелдей дерлік қалың мұз басып жатыр. Мұздың
қалыңдығы 300-1000 метірге жетеді, егер ол еритін болса дүние
жүзілік құрлықтың көп жерін су басар еді.Анттарктида жері асқар
таулы әрі өте биік келіді.
Жалпы материктің теңіз деңгейінен орташа биіктігі-2200м. Сондықтан
онда ауа райы өте суық, жылдың орташа температурасы-9-11,
көбінесе 30-60, кей жерлерінде 61 1-63 9, тіпті 80-қа жеткендігі
анықталды. Жел өте қатты соғады- жылдамдығы секундына 30-40
метр. Жел қарды үріп, сағатына 125км жылдамдықпен алай- түлей
дауыл соққызады. Жылдың ылғалы жер бетіне үнемі қар күйінде
түседі де Антарктида мұзын қалыңдата береді. Осының саларынан мұз
таулар(айсбергтер) теңіздерге сырғып көшіп отырады. Өсімдігі,
жануарлар аз.

Тұтасқан мүк пен қына- төменгі сатыдағы өсімдіктер. Әзірге бойы
3-4 см-ден аспайтын екі ғана гүлді өсімдік табылды. Бүкіл
материкте не бары 1600 өсімдік түрлері бар деп есептелді,
жануарлардың түрлері тіпті аз. Мұнда кит, тюлень, балық,
пингвин, тағы басқа теңіз жануарлары кездеседі. Антарктика суы-
ежелгіден киттің көп өсіп дамыған аймағы. Айталық, 1940 жылдан
1952 жылға дейін, 12 жылдың өзінде-ақ Антартика суынан мол
кит ауланыпты.
Антарктида кенге де өте бай. Онда мыс, қорғасын, қалайы, темір,
графит, алтын, күміс,мүндай тағы басқа сарқылмас кен байлығы
бар екендігі андыталды. Сан алуан сапалы ғасырында Антакрктида
байлығы игеру қиын емес!
Бейбітшілік туын жоғары көтерген Совет Одағы зерттеп жатқан
Антакрктида байлығын терең зерттеп, оны бүкіл адамзаттың
игілігіне айналдыруға күш салып отыр.
Антарктиданың совет дәуіріндегі зерттелуі. Қазір Антарктида
материгінде жаңа техникамен жабдықталған көптеген станциялар
жұмыс істейді. Олардың үштен бірі—совет станциялары. Олар бір-
бірімен байланысты. Антакрктиданы зерттеуге

1955 жылы аттанған бірінші Совет экспедициясы --”Обь” кемесі
1956 жылы 5қаңтарда алтыншы материк жағасындағы мұз
тауларында(айсбергтер) жетіп тоқтатылды. Оның тоқтаған жері 68'26
оңтүстік ендік пен 92'43 шығыс бойлық. Совет зертттеушілері бұл
араға “Достық” және “Правда” деп аталатын станцияларын орнатып,
осы материкті ашқан Беллинсгаузен кесісінің атымен “Мирный”
экспедиция базасын құрды. Бұған қатысушы ғалымдар, ұшқыштар тағы
да басқалар аса ауыр жағдайда “Обь” дизель кемесімен жеткізілген
мыңдаған тонна экспедиция жабдықтарын ( жыймалы үй, станция,
самолеттерді) түсіріп алып, осында қыстар ғылыми зерттеу
жұмыстарын жүргізді. “Мирный”экспедиция базасы Антакрктидағы ең
үлкен, ең жақсы жабдықталған база. Мұнда оны Мирный қаласы деп
те атайды.
Антакрктидағы тұңғыш экспедицияны СССР Ғылым академиясы
ұйымдастыруының басшысы Одағының Батыры, география ғылымының
докторы Михайл Михайлович Сомов-та не бәрі 400 адам жұмыс
істеді. Америка экспедициясының ұшқыштары Антрактида мұздарының
ортасында жасыл алаң (оазис) көрді. Оны зерттеп “Мирныйден” бір
топ совет ғылымдары көптеп барды.Өйткені соншалықты суық
Антрактида мұздарының арасында көкорай шығын ғылымға ғажайып
жұмбақ болды. Оны зерттеушілер географ ғылымдар:
А. Авсюк, К. К. Марков, П. А. Шумский, О. С. Воронов,
метеолоктер: А.М. Гусев, Н. П. Русен, географттер: Л. Д.
Долгушен, Е. С. Короткеевич, биолоктер: М. Е. Винокрадов. Олар
бұл “оазисті” кім әртүрлі ойлағандай, жанар тау жылығының
әсерінен емес, жергілікті микро әсерінен пайда болған деп
тапты. “Мирный” станциясы Антрактида материгін зерттей отырып,
тағы да бір станция ұйымдастыру ұшін полюске екі трактормен
адам аттандырды.
Олар өте ауыр жағдайда жиектен 400 км ап барып теңіз
деңгейін 2700 м биіктіке “Пинер” станциясын орнаты. Альпинизмге
бегі сіңген мастер, физика-математика ғылымының доктор А. М.
Гусов, ғылым-географ Л. Д. Долгушен, радист Е. Т. Петров және
тракторшы Н. Н. Кудряшевтар сонда қыстап қалды.
“Миный” станциясы қазір қалаға айналды. Оған совет кемелері
көптеген керек-жарақ, экспедиция жабдықтарын, зерттеу жұмысын
жүргізетін совет ғылымдарын, ер жүрек ұшқыштарын, мамандарын
жеткізді. Онда қандай қиындық болса да жеңе отырып,
Антарктидадағы “Мирныйдан” полюске қарай 635 км жерде орнатылған
ұшінші “Восток-1” полярлық станциясы, 860 км қашықтықтан
“Комсомол” станциясы зерттеу жұмыстарын жүргізуде. Содан-ақ совет
адамдары 1957 жылы Антакрктида жүрегін 1410 км ішкерлеп барып,
“Восток” станциясын орнатып, онда тұнғыш рет Совет туын тікті.

Бұл шабуыл өте ауыр әрі қиын еді. Мысалы, 1958 жылы 25
августа “Восток” станциясында термометар87,4 градус суықтықты
көрсеті. Өткені бұл жер шарындағы ең суық жер-алтыншы материк
-Антарктида.
Совет ғылымдары “Восток” станциясы теңіз деңгейінен 3570 м
биіктікте тұратын, станция астындағы мұздың қалыңдығы 1830 м
екенін анықталды.
Антакрктида адамзат игілігі үшін бейбіт мақсатта зерттеле
бермек.
Арктика мен Антакрктиданың белгілі бір шекарасы жоқ, олардың ауа
райына,алып жатқан көлеміне, су ағынына мұз ығуына әр түрлі
көрсетеді. Ертедегі ғалым Пифей, бізлің заманымызға дейінгі 325
жыл бұрынАрктиканы жел мен су араласқан белгісіз теңіз деп
білген. Орта ғасырда да дін әсері салдарынан Арктика дұрыс
танылмады,-ол жер шеті, қараңғы-түнек, онда керемет адамдар
тұрады, олардың денесі адам, басы ит, әйелдерінің сақалы бар
деген теріс түсінікте болды.
Ұлы географиялық ашылулар кезінде солтүстік туралы әр түрлі
теріс көзқарастар болды. Бірақ ол кезде ешкім Арктиканы зерттеп,
ашып білеміз деген мақсат қойған жоқ. Ол кездегі желкенді кеме,
нашар техника Арктиканы зерттеуге мүмкіндік бермеді. Кейінгі
ғасырларда елдердің экспедициясы солтүстікті Арктиканы ашпақ болды,
оларды зерттеп, байлығын игермек болды. Жер шарының солтүстігін
Мұзды мұхит алып жатыр. Табиғаты қатал бұл аймақты зерттеуге
адам баласы ертеден-ақ көңіл бөлген, талай ғалымдар, зерттеушілер
оған сапар шеккен. Солтүстікті алғаш зерттеушілер скандинавиялық
тар және орыстар еді. Скандинавиялық Исландия, Гренландтя,
Солтүстік Америка жағалауын, орыстар-Вайгач, Жаңа жер және Азияның
солтүстігіндегі аралдарды алғаш рет ашты. Бұдан кейін солтүстікті
зерттеу бірте-бірте ұлғая берді. Еліміздің солтүстік бөлігін
зерттеу тарихы ертеден басталған. Шамамен VIII-IX ғасырларда
орыстар солтүстік теңіздерден балық аулай бастаған. XI-XII
ғасырларда новгородтықтар үнемі Ақ теңіз жағалауынан балық
аулап, одан әрі солтүстікке және шығысқа қарай жүзіп, тіпті
Уралдан асып Мангезей қаласына барып келіп, жүрген. Кейіннен бұл
елсіз, иесізжағаларға норвегиялықтар бірте-бірте орнығып қалады.
Сөйтіп норвегиялықтар Ақ теңіз бен Баренц теңізін, Солтүстік
жағалауды, Солтүстік Урал маңын бұрыннан білген. 1748 жылы
норвегиялықтар Москва мемлекетіне қосылған соң Солтүстік Уралдан
асып Сибирьді және Солтүстік жағалауды зерттеу жұмысы мүлде
күшейді. Бірақ зерттеу жұмысы ның ең қызу қолға алынған кезі
Петр кезеңінен басталады. Талаша ғалым М.В.Ломоносов солтүстікті
зерттеу ерекше маңызға ие. Ол Солтүстік су жолымен Қытайға және
Үндістанға барудың жоспарын жасады. 1725 жылы солтүстік өңірді
толығырақ зерттеу үшін “Бірінші Камчатка” экспедиция
ұйымдастырылды. Бұл өте қиын, әрі жауапты экпедицияның бастығына
Витус Бернгты және оның орынбасарлығына 22 жасар офицер Алексей
Чириков тағайындалды. 1733 жылы “Екінші Камчатка” экспедициясы
құрылды. Оған ғалымдар, суретшілер, студенттер қатысты.
Экспедицияға қатысушылардың еңбегі өте қатты бағаланып, оны
“Атақты Солтүстік экспедициясы” деп аталды. Олар Солтүстік Мұзды
мұхитты, Арктиканы, Солтүстік теңіздерін, оған құятын өзендердің
сағаларын ашты, Азия материгінің солтүстік шекарасын, бұл өңірді
мекендейтін халықтардың тарихын, мәдениетін, әдет-ғұрпын зерттеді.
Осы экспедицияға қатысушылар және Отанымыздың солтүстігін
зерттеуде елеулі еңбек сіңірген Семен Дежнев, Владимер Атласов,
Витус Беринг, Семен Челюскин, Дмитрий Лаптев және басқаларының
есімін жұртшылық есінде сақтауда.
Шетел зерттелушілері де Артиканы білуге ертеден -ақ ат салысты.
XVI ғасырда Португалия мен Англия солтүстітікке бірнеше
экспедициялар жіберді,бірақ олардың бірде-бірі Солтүстік Мұзды
мұхитқа аяқ баса алмады. 1527 жылы Англиядан Рутта мен Торн
басқарған тұңғыш полярлық экспедиция

шықты, мұның да жұмысы нәтижесіз болды. Бұдан төрт жылдан кейін
теңізші С.Каботтың басшылығымен Норвегия, Россия жағаларымен жүзіп,
Қытайға одан әрі Үндістанға барып қайтуға үш кеме сапарға
шықты. Олардың екеуі Кола түбегі маңында суға батты да,
Р.Ченслер басқарған үшінші кеме адасып Россияға келді. Бұл
ағылшынның Россияға келген тұңғыш кемесі арқылы екі ел арасында
кеме жолы ашылып, сауда, қарым-қатынас жасауға негіз қалана
бастады.
1594 жылы Голландия өз адамдарын төрт кемемен Қытай мен
Үндістанға аттандырды. Бұл сапарда географ П. Планциустің Солтүстік
полюсте мұзсыз су бар, сол арқылы бар оңай деп теріс
түсіндіруіне сенген теңізшілер апатқа ұшырады. XVII ғасырда
Арктикадан зерттеу жұмысы біраз күшейді.
1607 жылы атақты ағылшын теңізшісі Г.Гузон 12 адаммен Арктика
арқылы Тынық мұхитқа шығып, Жапонияға бармақ болды. Ол батыл
зерттеп көп аралдарды ашып, 80 солтүстік ендікке дейін барып
қайтты. Кейіннен 1611 жылы оның кемесіндегі матростары бағынбай
көтеріліс жасап, Гудзонды баламен және бірнеше ауру матростары
азық-түліксіз, қару-жарақсыз ашық теңізде иықта қалдырып кетті.
Бұдан бес жылдан соң Арктиканы зерттеуге шыққан ағылшын кемесі
Жаңа Жер маңында суға батты. Оны басқарған теңізші Вуд еді.
XVIII ғасырдың орта кезіне қарай орыс кәсіпкерлері Жаңа жерге
барып балық аулағанды кәсіпке айналдырған.1820-1884 жылдары
П.Ф.Анжу Жаңа Сибирь аралдарын зерттеп, тұңғыш рет картаға
түсірді. Осы кезде Солтүстік жағалауда, теңіздерде Врангаль
экспедициясы жұмыс істеді. 1882-1884 жылдардағы 1-ші Халықаралық
полярлық жылға Россия қатысып, бұдан бұлай Солтүстік Мұзды мұхит
пеноның теңіздері, Арктика маңы бірте-бірте зерттеле бастады. XIX
ғасырда ғылым мен техниканың дамуына байланысты, Арктика одан да
жақсы тереңірек зерттеле берді, мұз жарғыш кемеле,р Арктиканы
айналып шықты. Бірақ бұл ғасырда да полюс ашылмады, оған
ішкерілеп бару қиын болды. 1872 жылы Австрия мен Венгрияның
біріккен экспедициясы Солтүстік Мұзды мұхитты зерттеп, Франц-Иосиф
Жері тағы да көптеген аралдарды ашып қайтты. 1879 жылы Америка
экспедициясын “Жанетта” кемесімен бастап шыққан Д-де-Лонг көптеген
ғылыми табыстарға ие болды, біраз аралдарды ашты, бірақ кеме
Жаңа Сибирь аралдарында суға батты. Лонг басқарған біраз адамдар
Лена өзеніеің сағасына шықты, кейіннен азық-түлік әкелуге
кеткенекі матростан басқаларының бәрі де хабарсыз кеткен.
Норвегияның полляр зерттеушісі Ф.Нансен 1893 “Фрам” кемесімен мұз
құрсауында 84' солтүстік ендікке дейін барып, судың ағысын,
тереңдігін, Арктика мұзын зерттеп білді.
XX ғасырда солтүстік полюс батыл зерттеушілердің аттаныстарына
бөгеу бола алмады. Американ поляр зерттеушісі П.Пири 1909 жылы
солтүстік полюске тұңғыш ту тікті. 1909-1910 жылдары норвег поляр
зерттеушісі Р.Амудсен екі кемемен Арктикаға аттанды, бірақ Пиридің
жолымен жүрмей 1922 жылдары Арктикаға маңызды зерттеу жұмыстарын
жүргізілді.
1902жылы солтүстік жағалауды Рассиядан барған Толль зерттеді. 1921-
1914 жылдары Г. Я. Седов Арктиканы зертеуге тұғыш орыс
экспидициясын ұйымдастырды.
Артика совет дәуірінде, Ұлы Октябрь ревалюциясынан кейін толық
зертелді. Ұлы Денин Артикааны зертеп, оның табиғи байлығын
пайдалану жұмысын үлкен мән берді, 1918 жылы солтүсті өңірді,
Арктиканы зерттеуге арналған үкімет қаулысы қабылданды.
Көсеп нұсқауын жүзеге асыру жолында еліміз солтүсті теңіздері мен
Арктика байлығын мол игеруде. Осы тұрғыдан төменде қысқаша шолу
жасаймыз.
В. А. Русанов (1875-1913). Владимер Александрович Русанов-Жаңа
Жерді, Арктиканы зерттеген саяхатшы. Ол геологиядан, гидрологиядан,
гидрорафиядан, метеорологиядан, поляр навигациясынан елеулі еңбектер
жазды.

Русанов патша өкіметінің қуғындауында жүргенде өз бетімен
дайындалып, жаратылыс тану, әсіресе геология ғылымының ден
қойды. Сысольске (Сыктывкар) уездік жер бөлімінде статистик
қызметін атқарды, Коми жеріндегі өзендер бойын зерттеп, 1902
жылы комилердің тарихы, эканомикасы туралы өзінің тұнғыш ғылми
еңбегін жазды. Содан кейін Кама, Печера өзендерін зерттеп, Кама-
Печора каналының жаңа жобасын ұсынып, бұл туралы екі ғылым
мақаласын жариялады.
Русанов Парижде Сорбонна университетінде оқыды. Мұнда ол Орталық
Франция дөңіне екі рет барып, ондағы сөніп қалған жанар тауларды
зертеп, кейін Везувийге барды. “Королева Ольга” кемесімен Жаңа
Жерде келіп, Маточкин Шарын зерттеп, докторлық диссертациясына
матерал жинады. Кейін Жаңа Жерді айналып шығып, көптеген мақалалар
жазды, Атлант мұхит мен Тынық мұхит аралығына жүзетін кеме
жолын анықтады. Норвегиядан сатып алған “Геркулес” кемесімен
Шпицберген аралығына барды. Аралда зерттеп, одан көмір кенін
тапты. Содан “Геркулес” кемесі шығысқа қарай жүзді, ақыры кеме
Арктика суында хабарсыз кетті. Кейін оны іздемек болды, бірақ
нәтеже бермеді, 20жылдан кейін 1934-1935 жылдары, “Главсевморпуть”
экспедициясының гидрография отрядындағы топограф Гусев Кар теңіз
жағасындағы бір аралдан 1913 жылы ағашқа қиып жазған “Геркулес”
деген сөзді тапты, бұдан кейін басқа отряд топограф М. И.
Цығанюк тас арасынан ескі киім қалдықтарын, компас, қасық,
фотоаппарат, патрон, аңшы пышағын, күміс ақша тауып алды. Осы
белгілер Русанов бастаған экспедиция мүшелерінің осы тұста апатқа
ұшрырағанын меңзейді.

Г. Я. Седов (1877-1914). Георгий Яковлевич Седов халықтан жиған
өз қаражатымен тұңғыш орыс экспедиция ұйімдастырушы, Артиканы
және Солтүстік Мұзды мұхитты зерттеуші ғылым. Оның ғылымға
беріліп, Артика сырын ашуға құштар талабын жасытып, патша
үкіметі Содовтың ұйымдастырған экспедициясын жабдықтап, көмек
көрсетуден бас тартты. Оның сапарына тозығы жеткен “Фока” дейтін
ескі кемені берді. Сөйтіп, Совет бастаған 22адам Арктикаға
аттанды. Седов Арктикаға аттанар алдында оның экспедициясына жәрдем
берген халықа алғыс айта келіп, газетке былай деп жазды: “Енді
поляр экспедициясына бұрынғыпға қарағанда қаражат әлдеқайда аз
керек. Орыс халық бұл ұлттық маңызы бар іске деп бірақ
қаражат берді, сол үшін мен бұған өмірінде құрбан етемін.
Рас, Арктиканың сырын ашуға Седов өмірін құрбан етті. Солтүстік
Мұзды мұхитты зерттеп білуге жол ашты. “Фоеа” 1912 жылы августа
Архангельск портынан жолға шықты. Ақ теңізде 3 күн ұдайы
соққан штормды жеңіп, Жаңа Жерге жетті. Бірақ одан әрі мұз
қарасауы жол бермеді. Сондықтан Понкратв аралына қыстап қалауға
тура келді. Бұл жерде экспедиция мүшелері уақытты босқа өткізбей
қызу зерттеу жұмысына кірісті. Белгілі полар зерттеушісі В. Ю.
Визе, геолок М. А. Павлов, тағы басқалар зерттеу жұмысына үдкен
үлес қосты. Седов екінші жылдың жазында кемені мұз қоршауына
аман алып шығып, 1913 жылы 31 августа Франц Иосиф Жер
аралығына жетті. Мұнда тағы қыстауға тура келді. Бұл қыс олар
үшін өте ауыр болды, отын, тамақ жеткіліксіз болды экспедиция
мүшілері ауруға шалдықты. 1914 жылы 2февральда Совет қасында
Постошный, Ленник деген матростарды ертіп, ти жеккен 3 шанамен
ілгері қарай Солтүстік полюске аттанды. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.