Сөз және оның контекстегі қолданылуы

Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

І Кіріспе

Сөз мағынасының дамуы, дыбыстық жағы . . . 3

ІІ Сөз категориясы және контекст . . . 7

2. 1. Жалған этимологиялы сөздер . . . 8

2. 2. Ерікті - еріксіз қолданыс . . . 10

2. 3. Бейтаныс сөздер . . . 16

ІІІ Сөздің тұлғалануы . . . 20

3. 1. Сөздің шебер қолданылуы . . . 29

ІҮ Қорытынды . . . 33

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . . 34

Кіріспе

Сөз мағынасынан әр тілдің өзіңдік ерекшелігі мен өзіндік бояуы, ұлттық сипаты болады. Сөздің мағыналық жағынан дамуына сыртқы себептер де, ішкі себептер де ықпал етеді. Әсіресе, сөздің мағынасының өзгеруіне ішкі себептерден гөрі сыртқы себептер көбірек әсер ететіндігі байқалады. Сөз мағынасының ішкі (лингвистикалық) өзгерістерінің бір себебі, жаңа сөз немесе жаңа мағына сөздік құрамға келіп косылғанда, бұрыннан тілде бар сөздердің мағыналарымен өзара қарым-қатынасқа түсіп, солармен синонимдік байланыста жұмсалады. Мұндай жағдайда байланыс екі жақты болуы мумкін. Сөздік құрамға келіп қосылған жаңа сөз не жаңа мағына бұрыннан тілде өмір сүріп келе жатқан байырғы сөздер мен мағыналарға қандай әсері болса, байырғы сөздер мен байырғы мағыналардың жаңа сөздер мен жаңа мағыналарға да соңдай әсер етуі ықтимал.

Сөз мағынасының дамуы нәтижесінде мағына не кеңейіп, не тарайып отыру заңдылықтары туады.

Сөз мағынасының кеңеюі деп сөздің тұлғасын өзгертпей-ақ бұрыннан белгілі мағынасының үстіне жаңа қосымша мағыналарға ие болуын айтамыз. Ол негізінде метафоралық, метонимиялық және синекдохалық тәсілдер арқылы іске асады. Осы күні жиі айтылатын талқылау, қарау, табыс, жарыс, мүше, құру, құрылыс, қатынас, байланыс, жұрнақ, жалғау, тасымал, айналым, құн т. б. - бәрі де халықтық бұрынғы мағынасының негізінде жаңа мағынаға ие болған сөздер. Мысалы, талқылау бұрын «теріні талқыға салып жұмсарту» мәнінде қолданылса, кейін оған қоса «мәселені жан-жақты тексеріп, пікір алысу» мәнінде айтылатын болды. Байланыс - бұрынғы «қарым-қатынас, аралас» мәнінің үстіне кейін «хат-хабар, телефон, телеграф арқылы қатынас жасау орны, мекеме» мәніне ие болды. Күн - бұрын «кісі өлтіргені үшін айыпкердің не оның руының мал басымен беретін төлемі»

мәніңде болса, қазір саяси экономиканың термин ретінде қолданылады. Халық тілінде ежелден белгілі айдар сөзінің («адамның төбесіне қойылатын бір шоқ шаш») мағынасы кеңейіп, қазір газет-журналдарда «бір тақырып төңірегінде ұдайы берілетін материалдардың жалпы атауын» білдіретін болды.

Сөз мағынасының тараюы тарихи, қоғамдық, әлеуметтік т. б. жағдайларға байланысты сөздің кейбір мағынасының қолданыстан шығып қалуын білдіреді. Мысалы, көне түркі тілінде тон, тары деген атаулар кең мағынасыңда қолданылған. Тон - тек «қой терісінен тігілген киімді» ғана емес, «жалпы киім» атаулыны, тары - тек «дәнді дақылдардың бір түрін» емес, «егін, астық» атаулыны білдірген. Қол - «адамның дене мүшесі» ұғымымен бірге, тарихи, «әскер, жасак» ұғымында да қолданылған. Қарындас - көне түркі тілінде, ежелгі қазақ тілінде, қазіргі кейбір түркі тілдерінде «туысқан, бір тектес адамдар» мәнін білдірсе, қазіргі қазақ тілінде «бірге туған кіші қыздың ағасына туыстық қатынасын», болмаса «жасы үлкен ер адамның әйел балаға айтатын сөзін» білдіріп, мағынасы тарылған. Бірқатар сөздің қолданылу өрісі, мағынасы тарылғаны соншалық, олар тек бірен-саран фразеологиялық тіркестерде ғана сақталып қалған: міз бақпау, түлен түрту, қаншырдай қату, мұрны қолақпандай т. б.

Метафора. Сыртқы не ішкі белгілеріндегі (тұлғасындағы, қимылындағы не атқаратын қызметіндегі т. б. ) ұқсастыққа қарап, бір зат атауының басқа бір затқа атау болуына байланысты сөз мағынасының ауысуы метафора (гр. metaphora - ауысу) деп аталады. Мағына ауысуының бұл тәсілінің негізінде ұқсату заңы жатыр. Метафора қолдану сипатына қарай негізінде екі түрге бөлінеді: а) тілдік (сөздік) метафора, ә) поэтикалық (сөйлеу кезінде туатын контекстік) метафора.

Тілдік (сөздік) метафора сөзге жаңа мағына қосып, оның семантикалық шеңберін кеңейтіп, әрдайым үздіксіз дамытып отырады. Тілдік метафора жалпыхалықтық сипатына қарап дәстүрлі метафора деп те айтылады. Дәстүрлі метафоралық тәсіл бойынша ұқсату заңына сүйеніп, қазақ тілінде көп мағыналы сөздер шыққан. Мәселен, аяқ деген сөздің, ең алғашқы заттық мағынасы деп адам мен жан-жануарлардың жүру-тұру қызметін атқаратын мүшесі деп түсінеміз. Мұнан кейін үстел мен орындық тәрізді жансыз заттардың тіреуішін де аяқ деп ұқсатып айтқан. Бас пен аяқтың бірі жоғары, екіншісі төмен келуіне

Сөз дегеніміз - қыры-сыры мол, күрделі тілдік категория. Сөздің мағыналық, дыбыстық, шығу төркіні, даму тарихы, қолданылу ерекшелігі, жасалу жолы, өзгерілу жүйесі және басқа алуан түрлі жақтары бар.

Тіл ғылымының әр саласы сөзді әрқилы тұрғыдан қарап тексереді, Мысалы, сөздің дыбыстық жағының сыр-сипатын оның белгілі бір дыбыстық комплекс арқылы айтылатынынан, сол дыбыстық комплекс арқылы құлаққа естілетінінен байыптаймыз. Дыбыстық комплекс дегеніміз - сөздің сыртқы дыбыстық жамылышы. Бір тілде сөйлейтін адамдардың бәрі де белгілі бір ұғымды, белгілі бір дыбыстық жамылыш арқылы айтып, сол дыбыстық жамылыш арқылы естіп сол арқылы сөз түрінде қабылдайды. Екінші сөзбен айтқанда, дыбыстық жамылғыш белгілі бір ұғымның аты я атауы (сөз) ретінде қызмет атқарады.

Дыбыстық комплекс, біріншіден, бір тұтас комплекстік тұлға болса, екіншіден жеке-жеке дыбыстарға бөлшектенетін немесе, керісінше, жеке-жеке дыбыстардан құрылатын тұлға (единица) .

Сөздің осындай дыбыстық жақтарымен байланысты мәселелерін зерттеу - тіл білімінің фонетика тарауының міндеті.

Белгілі бір ұғымның атауы (белгісі я таңбасы) ретінде қолданылатын дыбыстық комплексті сөз дейміз.

Әрбір сөздің бір-бірімен тығыз байланысты екі жағы болады: оның бірі - сөздің сыртқы дыбыстық жағы (сыртқы дыбыстық жамылышы), екіншісі - сол дыбыстық жамылыш арқылы айтылатын я ұғымылатын ішкі мазмұны, мағына жағы.

Сөздің дыбыстық жағы белгілі бір ұғымның, сыртқы материалдық жамылышы (формасы) болса, сол аркылы "біздің санамызда белгілі бір ұғым байыпталып отырады.

Сөздің сыртқы дыбыстық құрамы мен сөздің ішкі мағынасы үнемі бірлікте болады.

Сөз айналамыздағы зат я құбылыс жайындағы ұғымның аты я атауы болса, әрине, ол атаудың қоғамдық өмірде өзіне телінген мағынасы да болады. Бірақ ол мағына өзі атайтын затпен я құбылыспен тікелей табиғи, байланыста болмаса да, сол ұғымды білдіретін белгі (таңба) я сол ұғымның мазмұнының бейнесі ретінде қалыптасатындықтан, бір тілде сөйлейтін адамдардың бәріне де бірдей түсінікті болады. Мысалы, тас, атай, ағаш, топырақ деген сөздерді алсақ, олардың әрқайсысысы-әрі нақтылы, әрі жалпы атау. Өйткені ағаш деп көз алдымыздағы (я қолымыздағы) белгілі бір нақтылы ағашты да, сондай-ақ, жалпы ағаш атаулыны да атай береміз.

Әрбір сөздің өзге сөздермен карым-қатынасқа түспей, жеке-дара тұрғандағы (статикалық күйдегі) нақтылы я негізгі мағынасы, әдетте, лексикалық я тура мағы на деп аталады.

Тілдіқ сөздігі осындай әр алуан мағыналары бар сөздерден құралады. Тілдегі сөздерді, олардың жүйесін, даму заңдарын, қоғамдық тұрмыстың сала-салаларымен байланыс-қатысын, сондай-ақ, жеке сөздердің лексикалық мағыналарын, сөздердің шығу тарихы мен мағыналарының даму, қолданылу өзгешеліктерін лексикология ғылымы тексереді.

Лексикалық мағыналары басқа-басқа сөздерді әрі қарай топшылай түсіп, топ-топқа бөліп, олардын әр тобына тән жалпы және жалқы сипаттарын анықтауға болады. Мысалы, тас, ағаш, топырақ деген сөздердің мағыналары жоғарыда лексика тұрғысынан қаралса. енді олардың бәрін де заттың атын білдіретін жалпы белгісіне қарай, бір ғана топқа жатқызып, зат есімдер деп, грамматика тұрғысынан топшылауымызға әбден болады. Сөздерді зат есім, сын есім, сан есім, есімдік, етістік, үстеу, шылау деген сияқты грамматикалық топтарға бөлу салты - осылайша топшылаудан туған дәстур. Екінші сөзбен айтқанда, сөздерді грамматикалық топтарға бөлу рәсімі оларға грамматикалық тұрғыдан қарап (грамматикалық мағыналарын ашып), соған сәйкес категориялық сыр-сипаттарын анықтаудан туған. Мысалы: Кен асылы - жерде, сөз асылы - елде (мақал) ; Елде болса, ерінге тиер; Ауылда болса, ауызға тиер (мақал) ; Тау тауға қосылмас, адам адамға қосылар (мақал) деген сөйлемдердегі жерде, елде, ауылда, ерінге, ауызға, тауға, адамға сөздері мен тиер, қосылар сөздерін грамматикалық турғыдан салыстырып топтауымызға әбден болады. Мысалы, жерде, ауылда, елде, ерінге, ауызға, тауға, адамға деген сөздердің лексикалық мағыналарында айырмашылық бола турса да, бул жеті сөздің алғашқы үшеуінің (жерде, елде, ауылда) грамматикалық мағыналарында өзара іштей әлдеқандай бір жалпылық барлығын, кейінгі төртеуінін (ерінге, ауызға, тауға, адамға) грамматикалық мағыналарында да өзара іштей әлдеқандай бір жалпылық барлығын аңғару қиын емес: жерде, елде, ауылда сөздерінін бәріне тән жалпы грамматикалық мағына жатыс септік жалғауы арқылы байланысса, ал ерінге, ауызға, тауға, адамға сөздеріндегі жалпы грамматикалық мағына барыс 4-септік жалғауы арқылы топтанып айтылып тұр. Оның бер жағында, осы сөздерді тек жатыс я барыс септікте ғана емес, шығыс, ілік, табыс, көмектес септіктерінде де, сондай-ақ, көптік я тәуелдік жалғауларында да қол-дануға болады. Жалпы грамматикалық мағыналары жағынан бірыңғай болып келетін жоғарыдағыдай сөздерді - зат есімдер деп атап, бір топқа бөлеміз.

Екінші топтағы тиер, қосылар деген сездердің лексикалық мағыналары басқа-басқа бола тұрса да, екеуінде де іс-әрекетті я амал-қозғалысты білдірулерімен байланысты ортақ бір жалпы мағына бар. Бұл жалпы мағына оларға жалғанып тұрған есімшенің -ар (-ер) қосымшасынан тіпті айқын көрініп тұр. Сондай-ақ, осы сөздерді ешбір іріктеместен тисе, қосылса, тиген, қосылған, тиетін, қосылатын; тиді, қосылды деген тәріздендіріп бірдей өзгерте беруімізге де боладьі. Іс-әрекетті білдіретін бұл сияқты сөздердің бәрі де етістік деп аталатын сөз табы категориясына жатқызылады, өйткені олардың әрқайсысына есімше, көсемше, етіс, шақ секілді грамматикалық категориялардың қай-қайсысы да жат емес.

Сөздің лексикалық мағнасына тікелей байланыстың осындай жалпы грамматикалық мағыналарын, сондай-ақ, сол грамматикалық мағыналарды білдіретін формаларды грамматика ғылыми зерттейді.

ІІ Сөз категориясы және контекст

Сездің өзіндік және жұмсалу ерекшеліктері - ғылымда тым ертезаманнан көніл аударылып келе жатқан мәселе. Бұны Аристотельдің: «Әдемі де сәтті айтылымдар қайдап шығады? Оларды талантты, яғни зергер, адам жасайды. Ал бұлардың мәні-сырының қандайлығын айқындап беру - біздің ғылымымыздын міндеті, - деп жазғанынан да аңғаруға болады.

Бұл проблема әсіресе орыс тіліндегі әдебиеттерде көбірек қарастырылады. Мәселен, тек қана сөз туралы жазылған («Слово о слове», «Искусство слова» т. б. ) оннан астам кітапқа қоса, бір ғана «Пушкин шеберлігі» деген атпен А. Г. Цейтлиннің, А. П. Слонимскийдің, Л. Л. Благой т. С. жарық көрген көлемді-көлемді үш-төрт зерттеуі бар. Тіпті
жеке шығармалардың тіл, стиліне байланысты жазылған ғылыми жұмыстар да аз емес.

Мұндай мәселенін, бұрынғы одатқас республикалардың өзгелерінде де назардан тыс қалыл келе жатпағаны, байқалады. Бұған Г. С. Амировтің, С. Мамаджановтың, X. Якубовтың, Н. Рахимовтың Тоқай, Гафур, Айбек, Айнилердік тіл шеберлігіне, Ш. В. Юсифиди, Т. А. Ефендиевалардын стилистикаға байланысты қорғаған докторлық диссертациялары - куә.

Сөздің қолданылу проблемасына қатысты ғылыми ізденістердің өзіміздегі бастамасы - Қ. Қ. Жубанов еңбегі. Жалпы, сөздің көркем, шебер қолданылу үлгісін арнайы талдаған ғылыми алғашқы күрделі зерттеу - Қ. Жумалиев монографиясы. Бұлардан кейін тілге байланысты қорғалған үлкенді-кішілі ғылыми жұмыстардың, жарық көрген зерттеулердің, оқу құралдарының қай-қайсысында да сөз және оның жұмсалу жайы мен заңдылықтары, тікелей не жанама түрде болсын, үздіксіз қарастырылумен келеді. Бұл мәселе «Тіл мәдениеті және, баспасөз», «Соңғы жылдардағы қазақ көркем шығармаларының тілі» деген тақырыптарда өткізілген ғылыми-практикалық, творчестволық конференцияларда да кең талқыға түсті.

Міне, осы соңғы бас қосуға жалғасқан жылдар яғни қайта құру тасқыны жаңартқан демократия мен жариялылық еркіндігіне қол жеткізген, басқа да сан алуан өзгеріс-жақалықтарды мол ала келген кезен - тілге қатысты да бірқатар мәселенің шешім табуына мүмкіндік берді. Әсіресе Тіл туралы заңның қабылдануы, қазақ тілінің мемлекеттік тіл. болып танылуы сияқты күрделі оқиғалар елдің, халықтың еңсесін көтеріп, бойына ерекше жігер қосқаны- шындық. Осыған байланысты ана тіліміздің қанын толықтырып, абыройын арттыру қамында соңғы жылдарда айтылған, казір де айтылып жатқан пікір-ұсыныстар өте көп. Бұлардың арасында әсіресе орнықты ой, татымды талдау-тұжырымы, бағалы дерек-түсіндірмелерімен құндылары бірен-саран ғана емес. Мәселен, Ә. Қайдаров пен Т. Жанұзақовтың Атамекен атауларындағы атқандақтар», Р. Сыздықовтың «Тілдегі жаналықтардың сыры неде?», «Орысшылдықтан қашудың да жөні бар», «Сахна сәмі»; Б. Қыдырбекұлының «Түгел создің түбі бір . . . ». мақалалары, Ә. Нұрмағанбетов, И. Уәлиев. Ә. Керімовтердің сөз төркіні, Ө. Айтбаев, Ә. Қарағұловтардың тіл тағдыры, сөз қолданысымыз туралы жазғандары - осындай еңбектер.

Алайда бұл тараудың негізгі бөлімдері тіл ғылымымызда әлі күнге арнайы зерттелмей, зерттелсе де, нақтылай түсуді қалайтын тұстары бар не жанама түрде ғана сөз болып жүрген лексикалық топтар проблемасына арналады. Бұлар мына ретте қаралды:

2. 1. Жалған этимологиялы сөздер.

Этимология - гректің etymon («шындық»), logos («сөз, ілім») деген мағынадағы, сөздерінен жасалған термин. Мұндай сөздер жайы қазақ орыс тілдерінде арнайы қарастырылмаған мәселе. Жекелеген әдебиеттерде ғана мынадай қысқа сипаттамалар берілген:

«Халық арасында жер-су аттарының тасы басқа атаулардың қайдан шыққанын, не болғанын жорамалдау. Олардың шығу төркінінің мәнін ашып беруге әуестенушілік көп болады. Кейде басқа тілден енген түсініксіз енеді өз ана тіліндегі сөздерге ұқсатып, соның негізінде түсіну жағдайы да кездеседі. Мұндай құбылыс «халық» этимологиясы деп аталады».

«Жалған этимологиялы сөздер кейіпкерлердің тілдік сипаты үшін, қандай да бір құбылыстың экспрессивтік мінездемесі үшін қызмет етеді, стильдік мақсатта қолданылады . . . «Халық». этимологиясы - сөздің бастапқы төркінін ғылыми тұрғыдан талдап түсіндіретін тәсіл емес, ол тек таныс емес сөздердің төркінін белгілі, таныс сөздермен салыстыру, солар арқылы долбарлап жобалау ғана».

«Егер XIX ғасырдың 40-50 жылдарында жұрт «шеколат», «инверситет», «ладеколои», «кеатр» деген болса, бұл оның сауатсыздығының белгісі еді. Бірақ халық бұларды түсіне, дұрыс айта білуге барынша тырысты. Ұзақ жылдар бойындағы тіл практикасы процесінде бұғам оның қолы да жетті . . . Сөйтіп, шоколад, университет, одеколон, театр түріндегі әдеби айтылымды жүрт кейін дұрыс меңгерді. Ал бұрын орыс жұрты таныс емес, бөгде, түсініксіз сөздер ұшырасқанда, оларды сол сәтте-ақ өздеріне белгілі сөздердің үлгісіне түсіріп отырды».

Міне, аталған екі тілдегі әдебиеттерден жалған теркінді сөздерге қатысты ұшырасатын пікірлер осылар ғана.

Бұл айтылғандардан және зерттеу жұмыстарымыздан айтушыға я тыңдаушыға немесе екеуіне де мағынасы түсінікті ме түсініксіз болып келген сөзді бұлардың өздері білетін, сыртқы жамылышы (формасы) әлгіге азды-көпті ұқсас сөзбен алмастырып қолданғам сөзін жалған этимологиялы деп күргеніміз аңғарылады.

Жалған төркінді сөздердің жасалу жолы жәке негізгі ерекшелігі - бұлардың дыбыстық жағынан түп нұсқаға жақын әрі құрамы белгілі бір нақты мағынаға ие бөлшек не бөлшектерден тұратындығы. Бұл екі белгінің бірі болмаған жерде жалған төркінділік те жоқ. Мысалы: Бүкіл аудан бойына бірде-бір қалкөз еңбеккүнге астық босатпасын деген уркәбадаши указание бар. Ал бұл не? Бұл бредительство! Бұл сабатаж. Беззабраз! Сбедетіл боласындар! Әкті . . . Сен осы кләдәпшік пе едің, бригат па едің? . . . тойыс единобременней көмек, брадукт . . . әктіні жасаған әтделдің Мұрат қалқозындағы ұшаскебайы (Қ, Ы. ) .

Сөз иесі - соғыс жылдары учаскелік милиционер, қейін малшы болған Берібай. Шала сауатты және жасының егделігіне байланысты тілі де қатыңқырап кеткен кейіпкеріне орыс тілі сөздерін автор лайықты айтқыза білген. Әсіресе «қалқоз, үркебәдши укәзәние, әкті, отдел» дегізуі тіпті келісті. Бірақ үзіндідегі белгіленген сөздердің бірде-бірі жалған төркінді емес. Себебі бредительство, сбедетіл, кләдәпшік, единобременнәй, брадукт, әтдел айтылымдарынан қазақ сөздеріне мағыналық жақындық табу қиын. Мүмкін, бұларда тіліміз жаттыққан «бір - еді - ит - ел - істі, сүбеде - тіл, кіл - әдеп - шік» тұлғалы саздердің орфоэпиялық әсері бар да шығар, дегенмен, орфографиясы жоғарыдағыдай болған соң, оларды мұндай этиимологияда алынған деп қараудың реті келмейді. Ал кейінгі үш сөзге (единобременнәй, брадукт, әтдел) төркіндік кандай да болжам айтуға тіпті болмайды.

Демек, мысалдағылар - кейіпкердің тіл икемі келмегендіктен солай формаланған жай антылымдар ғана.

Алайда қаламгерлеріміздің сөзді жалған төркінде не осы ыңғайда жұмсау ретін барлық орында бірдей жатық тігісті деуге бола бермейді. Мәселен, жоғарыдағы автор жасы 40-тар шамасындағы Мешелге «бұйтепке, тұрдабай» дегізеді. Мектеп табалдырығын Ұлы Отан соғысы аяқталғаннан 2-3 жыл кейін аттап, азды-көпті білім алуға міндетті де, мүмкіндігі де болған әрі сплавконтор деген күрделі сөзді дұп-дұрыс айтуға тілі тамаша келген жас азаматтың бұлай деуі көңілді аса иландыра қоимайды. Сондай-ақ осындай пікірді «Бәйестің үйінде жатқан Учитель де Әшібек» (Төңкеріс үстінде, 227) деген сөйлемдегі орыс сөздерінің қолданылуы туралы да, айтуға тура келеді. Себебі баласы Ехласты орысша оқытқан Шұғыл қажының тілі «учительді» мінсіз айтып, «большевикке» пәлендей жанаса алмаған («Әшібек», деген) .

Ал «Торғай толғауы» романында өндірсәл (трактор маркасы, «универсал») сөзін кейіпкерге айтқызудың орнына автор өз баяндауында қолданған: Екпіндеген өндірсәл . . . өткен өндірсәл . . . су ортасында қалған өндірсәл.

Байқауымызша, тіліміздегі жалған этимологиялық негізінде, өзге тіл (көбіне орыс тілі) сөздеріне байланысты орын алған құбылыс. Мысалы: болыс, ояз, жандарал, атбекет, атұлтан (адьютант), шырпы-ши (чрезвычанный) т. т.

Бұлардың бірқатары кезінде сөздік қорымыз бен сөздік құрамымызға да еніп («Болыс болдым мінеки», «Жана құда - жандарал»), қазір біралуаны кенеріп, кейбірі қайта қолданыла бастап жүр (жағырафия, фәлсафа) т. б.

Жалған төркінді сөздер кейде әр турлі вариантта (үшкіл, үшкел, үшкөл- школа) қолданылумен қатар, арагідік өз сөздерімізден де (мәлім - мұғалім, мапахат - махаббат) (М. Ә. ) жасалады. Бір ғажабы- кей сөздің екі тілден де жалған төркін табуы мүмкін екені. Осындай бір қызық метаморфозада жүрген сөз- бульвар. Орыс тілінде бұл гульвар, бізде гүлбар болып қолданылып жүр.

Дұрысында, бұл сөздің орысша, қазақша бұлай екі түрлі тұлғалануы орынды да: бірі гулять, екішлісі гүл, бар сөздерінен төркінделеді. Себебі жұрт булызарда, шынында да, қыдырады; бульварда, шынында да, гул бар.

Жалған төркінді сөздер стильдік тұрғыдан бірде айтушысының тіл икеміне орай солай жұмсалса, бірде оның жаң-сақ түсінігіне, ал енді бірде әдейі солай дегісі келуіне не т. б. реттерге байланысты қолданылады.

2. 2. Ерікті - еріксіз қолданыстар

Бұлардың көркем әдебиетте көріну жайы жұмысымызда мынадай негізгі үш салада қарастырылды: Еріксіз қолданылыс. Іірікті қолданылыс. Еріксіз - ерікті қолданылыс.

Еріксіз қолданылыс.

Бұл екі себепке:

а) кейіпкердің тіл икеміне,

б) кейіпкердің жаңсақ түсінігіне - байланысты байқалады.

Мысалы:

- Осы арадан - деді Жездібай, - ботпайлар басталады.

- Ол не сөз? - дедім мен.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.