Неке және отбасы социологиясы

Жоспар

1.Неке дегеніміз не?
2.Отбасы және оның материалдық.экономикалық шаруашылық.тұрмыстық қызметтері.
3.Отбасының тәрбиелік қызметі.

Пән: Социология, Демография
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

XI.Неке және отбасы социологиясы

1.Неке дегеніміз не?
2.Отбасы және оның материалдық-экономикалық шаруашылық-тұрмыстық
қызметтері.
3.Отбасының тәрбиелік қызметі.

Егемен еліміз өркениетке бет бұрған тұста жасөспірімдерді болашақққа сай,
ел тізгінін ұстауға лайық,халық мүддесін ойлайтын жоғары рухты адамзат
ұрпағы ретінде тәрбиелейік деген азаматтық парыз әркімдердің-ақ
көкірегінде.Бірақ,әр сәби – болашақ әр отбасының ата жолын жалғастырар
ізбасары ғой. Сондықтан баланы ең бірінші отбасын сүюге, ата-анасын
сыйлауға,ұлттық әдет-ғұрыпты қадірлеуге, өз бетінше өмір сүруі үшін жар
таңдауға, жұбайлық өмірді сақтауға, ұрпақ тазалығы мен бала тәрбиесіне
баулу, үйрету, тәрбиелеу- әр ата-ананың немесе жалпы отбасының ғана емес,
қоғамның міндеті. Қоғамдық деңгейде, мектеп көлемінде қарастырылатын тәрбие
бағыттарының барлық түрімен келісе отырып, әйтсе де басты назарды отбасы
тәрбиесіне, оның ішінде: жасөспірімдерді жұбайлық өмірге тәрбиелеуге
аударған жөн.
Халықта он үш отау иесі деген аталы сөз бар.Бұл- халқымыздың
өткен тарихында өз ұрпағын жұбайлық өмірге даярлауды ерте жастан
бастағанының айғағы. жетімін жылатпау, жесірін қаңғыртпау- қазақ халқының
сонау замандардан қалған үлкен мақсатқа құрылған қамқорлығы.
Демек, халқымыз он жастан үйленуді міндеттемеген. Ерте үйлендірген
жағдайда да, ұтпаса ұтылған жоқ деуге болады. Себебі: ерте отау иесі
атанған баланың өз бетінше өмір сүруге ерте жауапкершілігі қалыптасады.
Яғни, ұрпақтар сабақтастығы өріс табады. Осы орайда филиология ғылымының
докторы, профессор Мәтжан Тілеужанов Халық тағылымы еңбегінде ... 16-
17жасынан бір-екі нәрестілі болатын қазақ қызы қазір мектеп оқушысы
қатарында жүреді, 4-5 жылдық институтқа түсіп, онда мамандық алу
тауқыметімен 22-23-ке шығады. Содан кейін ғана тұмыс құру мәселесіне
ауысады. Ревалюцияа дейін отбас 30-35-ке келгеннен кейін немере сүйетін
еді, ал қазір немере сүю 10-15жылға созылып отыр.Осы мәселелер халық
санының күрт кемуі қаупіне әкеліп соғады,- деп, жан-жақты мәселеге негіз
іздейді.
Неке- әйел мен еркек арасындағы табиғи қажеттілік, олардың өзара құқықтары
мен міндеттерін белгілейтін формасы. Неке- отбасының заң жүзіндегі негізі,
әйел мен еркектің өзара түсінісу,еріктілігі негізінде құрылатын одағы,
адамның әлеуметтік-табиғи, сонымен қатар материалдық және рухани өмір
қажеттілігі.Некенің негізі- сүйіспеншілік,махаббат.
Адамзаттың данышпан ойшылдары махаббаттың болмыс-бітімі,міндеті,
әр адамның және тұтас қоғамның өміріндегі рөлі жөнінде толғанған. Қай кезде
де махаббат туралы әндер айтылады, жырлар жырланады, романдар мен поэмалар
жазылған,жазыла береді де.
Отанды сүю, Ана махаббаты, Әке махаббаты, Музыканы сүю, Қызға,
жігітке, әйелге,ер адамға деген махаббат. Өз ісін сүю.Өмірді сүю. Бұл
ұғымның көп мағыналылығы мен көп қыр-сыры шексіз, таусылмайды. Соның
өзінде де ол барлық кезде жан-тәнімен берілу сезімін, адамның ең
күрделі, ең жарқын сәулелі сезімін білдіреді. Бұл әсіресе ер мен әйелдің
арасындағы махаббатқа тән қасиет.
Вильям Шекспир Махаббат- жаңбырдан кейінгі күн нұрындай, Махаббат
қашанда жаңа ашылған гүлдей жайнап тұрады деп жазған.
Махаббат сезімінің даму жолдары қандай? Қазіргі заман адамына тән
махаббат сезімі қоғам мен адамның өз басының ұзақ тарихи дамуының
нәтижесі болып табылады.
Махаббат - адамзаттың ғана игілігі. Махаббат жер бетіндегі
өмірдің бастау бұлағы және қуатты жаңғыртушысы, ол адамның белсенділігін
арттырады, адамның жеке өміріне ғана емес, еңбектегі және қоғамдық
қызметіне, мінез- құлқына және тұтастай алғанда, оның жан-жақты дамуына да
игі әсер ететін процесс. Махаббат сезімінің дамуы адам тұлғасының даму
деңгейлеріне байланысты. Осыған байланысты баланың жастық шақта оянған
махабаттың өзіндік ерекшеліктері бар. Ол қандай ерекшеліктер?
Кішіксіз жастық шақтың алғашқы махаббаты әрқашанда асқақ сезімге
бастайды. Жасөспірім шақтағы алғашқы махаббатты жоққа шығаруға болмайды:
оны адам баласының тарихы, өмірі дәлелдеді.
Махаббат мәселелері жасөспірімді оның махаббат сезімдері оянудан
көп бұрын ойландырып, толғандырады.
Жасөспірім шақтағы махаббат қиялға толы. Бұл кездегі махаббат
көбінде достықтан шығады. Бірін –бірі сүйе жүрсе де, ұл бала мен қыз
баланың көпшілігі өздерінің қарым-қтынастарын көбіне достық деп санайды.
Жасөспірім шақтағы жаңа оянған сезімдер өзінің тазалығын сақтай отырып,
бірте –бірте бұрынғыдан тереңірек мазмұнға ие бола түседі.
Әртүрлі күй кештіре жүріп, алғашқы махаббат аяқ атынан сөніп
қалуы да мүмкін, нақты адам емес, қиялмен жасалынған келбетті сүйгенде
солай болады. Бұрынғы бейненің орнына қияли жаңа бейне келуі мүмкін.
Сондықтан да жігіттер мен қыздардан сезім мәдениеті жоғары болуы,
ұстамдылық көрсетуі, өзін- өзі үнемі тәрбиелеуі талап етіледі. Бұлай
болмаса, ерте оянған махаббаттың аяғы жеңілтектікпен некелесе салуға,
өмірін өкінішке ұрындыруға,мектепті тастауға, асыл мұратты аяқ асты қылуға,
арманынан айырылуға соқтыруы мүмкін. Демек, махаббат ерте оянған кезде
жігітке немесе қызға жанашыр біреу болған жағдайды ақылмен ойландыра
түсіндіруі керек. Тегінде нағыз махаббатты көрсеқызарлықтан қалай ажыратуға
болады? Нағыз махаббаттың белгілері қандай? Нағыз махаббат адам
қатынастарының барша байлығын өз бойына сіңіреді. Ол тек тән құмарлығымен
ғана емес, ең алдымен жеке тұлғаның психологиялық даму деңгейімен, оның
еңбекқорлығымен, одан қалды оның идеялық – саяси және құқықтық
көзқарастарымен сипатталады. Махаббат дегеніміз парасат гүлдері. Адамның
парасат тамыры сау болмаса, мөлдір махаббаты да болмақ емес.
Үлкен махаббат адам жанын жаңғыртып, оны тазарта, жақсарта, күштірек
ете түседі. Махаббаттың күштілігі сонда, ол адам өмірін қайта жарата алады.
Шын ғашық болған адам рухани байып, шабытпен өмір сүреді. Шын беріле, жан-
тәнімен сүйетін, өзініңде сүйікті екеніне сенетін адам өз ғашығының бақыты
жолында азап пен жоқшылыққа да, өзін-өзі құрбан етуге де дайын тұрады.
Адам өмірінде қанша рет сүйе алады деген сұрақ та тууы мүмкін. Бұл
сұрақтың жауабы адамның нені махаббат деп түсінуіне байланысты. Азды-
көпті құмарту сезімі ойламаған жерден тұтануы мүмкін. Ол тез солады.
Көрсеқызарлық махаббат болса, әрине, адам өз өмірінде талай рет сүйе
алады. Шынайы махаббатқа әдепсіздік пен арсыздық әрқашан да жат. Онда өзара
сыйласу, өзін -өзі ұстай білу, керек жерінде сүйгені үшін өз мүддесін
құрбан ету басым болады. Ол отбасында дамып, байып, нығая түседі. Көбіне
мұндай махаббат өмір бойына созылады. Сүйе білу- қабілет, ал үюге
қабілетсіз жастар бос өмір сүреді, ол жеке тұлға ретінде қалыптаспаған .
Шынайы махаббат үнсіз келеді, өйткені шын сезім алдымен сөзбен
емес, іспен білінеді.
Ғашықтың тілі – тілсіз тіл,
Көзбен көр де, іштен біл- деп жырлаған Абай бұл жөнінде.
Құрметті студенттер! Махаббат сендер үшін парасатты өмірдің жаңа
саласы, оған тек бір жақтан қарап, оны тек мереке мен қуаныштан тұратындай
көрмеу керек. Махаббаттың сүйген адамға артар жауапты да ауыр міндеті көп,
оларды біліп, орындауға әзір тұру керек. Оның қайталанбас сұлулығы мен
даналығы да осында жатыр.
Ғашықтардың мінез- құлқы, мәдениеті болуы тиіс.Егер адам тәрбиелі
болса, онда ол біреуді сүйген кезде де өзін лайықты ұстайды.
Қайсыбір зерттеулерге жүгінсек, жастардың басым көпшілігі
достарының арасында, би алаңында, жырақта жүргенде және тағы басқа жерлерде
танысады екен.
Адамды жақсы тани білу үшін, онымен мүмкіндігінше көбірек араласқан
жөн. Сүйіктіңнің жақсы жақтарын да, кемшіліктерінде жете білу үшін, оны
өмірдің әрқилы сәттерінде көрген қажет.Қосағыңды өмірлік қылып таңдайсың,
сондықтанда некеге тұру жөніндегі шешіміңді туған – туыстарың мен
достарыңа айтудың алдында әбден ойланып- толғанып алған дұрыс.
Некеге даярлық деген не? Неке дегеніміз- махаббаттың іс-жүзіне
асуы. Отбасының тұрақтылығы да, бақыты да некеге дейінгі жағдайларға
байланысты. Жақсы отбасын құрудың елеулі шарттары некенің адамгершілік,
құықтық негіздерін түсіну, отбасын құруға деген психологиялық даярлықтан
болуы, үй шарашылығымен айналысудың белгілі дағдыларын игеру болып
табылады.
Некеге тұруға ешкім ықтиярсыз көндірілмейді,бірақ, некеге тұрған
адам неке заңдарына бағынуға тиіс. Қазақстан Респубикасының Ата заңында:
Заңда белгіленген жасқа толған еркектер мен әйелдердің некелесіп, отбасын
құруға құқығы бар. Неке ерлі- зайыптылардың ерікті түрде келісуіне және
құқық теңдігіне негізделеді,- деп көрсетілген.
Некеге тұру біздің елімізде (ЗАГС)тіркеуден өтеді. Ертеректе неке
суын ішу, мешіт арқылы да іске асырылған. Қазір әлемнің көптеген елдерінде
шіркеуге тіркеледі. Бұл біздің өмірімізге де еніп келеді. ЗАГС арқылы
жүргізу де қазіргі азаматтық заңдардан туындаған. Себебі, ажырасқан
жағдайда негізгі құжат сол болады, балаға материалдық кепілдеме алу, дүние
– мүлікті бөлісуде сот арқылы шешіледі.
Некеге тұру жасы біздің Конституциямызда 18-деп көрсетілген,
Украина мен Өзбекстанда 17 жас.
Қалай болғанда да некенің заң жүзінде немесе дін ұйымдары арқылы
тіркелуі жұбайлардың міндеттерін арттырады.
Некелік құқықты енгізу, жұбайлар арасындағы бұл қатынастардың
пайда болуы- тарихи заңдылық қана емес, бұл тарихи прогрессивтік уақиға,
адамгершілік, эстетикалық қатынасты байытатын тарихи құбылыс.
Жоғарыда неке дегеніміз- махаббаттың іс- жүзіне асуы, дедік.Некеге
дейінгі қатынас жастардың бірін –бірі сүюіне, махаббатына байланысты. Сүю-
сүйген адамның өмірімен өмір сүру, бақаның бақытынан өзінің жеке басының
бақытын табу.
Тұрақты махаббаттың негізін Абай: Махаббатсыз – дүние бос ,
хайуанға оны қосыңдар. Махаббат - өмір көркі ...- деген. Ол өзінен -өзі
пайда болмайды, оның мыңдаған қыры мен сыры, өз мұңы, өз бақыты мен хош
иісі болады.
Олай болса, некеге дейінгі қатынастң сан- алуан жағдайларының
негізгісі- сүйіспеншілік, махаббат.Онсыз некеге тұратындардың бақытсыздыққа
кездескен мысалын әр халықтың, әр ұлт адамдарының өмірінен көптеп келтіруге
болады. Тұрмыс құрмағандар – адамдық міндетін орындаудан қашқандар. Адам
баласы адамгершілік қасиетін, борышы мен міндетін тек үйлену арқылы орындай
алады.О.Бальзак: Ерлі- зайыптылар бастары қосылғанша бір- бірінің мінез –
құлқын, әдеттерін біліп алмаса, некенің бақытты болуы мүмкін емес,- деген
болатын.
Некеге тұру ер мен әйелдің жауапкершілігін арттыратынын жоғарыда
айттық.Соған байланысты өмірге жаңа адам келеді. Қоғамның материалдық
негізі- экономика, өндіріс, ал өндіріс адамның іс- әрекеті арқылы дамиды.
Ол үшін ұрпақ жалғасы үнемі дамып отыруы керек. Демек, некелесіп отбасын
құру адамзат ұрпағын дамытудың бірден –бір негізі болып табылады.

Біз неке, отбасы деген ұғымдарды күнделікті өмірде жиі естиміз.Отбасы
дегенде әрқайсымыздың ойымызға әке- шеше, туыс-бауырларымыз, қамқор
адамдардың жылы лебіздері кіреді. Отбасы деген не? Оның құқықтық негізі
қандай?- деген сұрақтарға көп ойлана бермейтініміз рас. Олай болса, осы
сұраққа жауап іздеп көрейік.
Отбасы - шағын мемлекет. Отбасы әлеуметтік институт есебінде адам
қоғамының қалыптасуымен бірге пайда болды.Отбасының дербестігі
болғанымен,бірақ отбасылық қатынастар қоғаммен, оның дамуымен тікелей
байланысты.
Отбасы – кіші әлеуметтік топ, ал оның мүшелері некемен қаны бір
туыстығымен, тұрмыстың ортақтығымен және өзара адамгершілік
жауапкершілікпен байланысты.
Ер мен әйел – отбасының екі ірге тасы, бұл іргетас үйленумен құрылады.
Отбасында адамдар ұрпақ жалғастырады. Сонымен қатар қоғамның қартайған,
еңбеккке жарамсыз мүшелеріне қамқорлық та осында іске асырылады. Отбасы
тұрмыстық қатынасты қалыптастырудың да алғашқы ұясының ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.