Сюжет

СЮЖЕТ (франц. sujet — зат)— өзара жалғаскан оқиғалардың тізбегі, біртұтас желісі. Сюжеттің негізі — өмірлік тартыс, коңфликт, кейіпкерлердің қарым-қатынасындағы қақтығыс. Ол тартыс, конфликт әр турлі адамдардың іс-әрекстіндегі немесе ойсана, көзқарасындағы қарама-қайшылық. Мұндай қайшылықтар әр түрлі әлеуметтік топтардың ымырасыз күресі, таласы үстінде қандай айқың бой көрсетсе, сонымен қатар баяндалған окиға, жағдайларға ке-йіпкерлердің әр түрлі қарап бағалалауынан да жақсы аңғарылады. Кейіпкерлердің қақтығыс қалайда қоғамдық өмірдегі күрес-тартыспен қабысып жатады, жеке адамдардың іс-әрекетінен, тағдырынан окырмандар заманның дәуірдің шындығын көріп, әлеуметтік қайшылықтардың сырын ұғады. Шығармадағы қақтығыс-тартыстын (конфликт) өрістеп дамуы үстінде кейіпкерлердің қимыл-әрекеттері, ой-сезімдері, сөздері арқылы олардың характері ашыла, айқындала түседі. Сюжеттің жүйелі тұтастығы да, сондай-ақ жекелеген сәттері, яғни бастамасы (экспозиция), шиеленісуі, шарықтау шегіне жетуі және шешілу-аяқталуы да өмірлік тартыс, қайшылықтың даму-өрістеу зандылықтарына сәйкес келіп отырады. Уақиға желісі болған соң тартыс болған соң оның қандай да болса бастауы, өрістеп, шиеленісіп, ширығатын кезі, аяқталуы болатыны түсінікті ғой. Және мәселе уақиғаның жәй ғана аяқталуында емес. Көркем шығармадағы қақтығыстар, жеке суреттер-картиналар арқылы толысып, мағынасы кеңейе түсетін оқиға тізбегі бара келе логикалық тиянақтық тауып, негізгі шиеленіс-тар-тыстық түйіндері әбден шешіліп, бәрі-бәрі бір арнаға құйылып барып тынуы, сол арқылы шығарманың негізгі идеясы әсерлі толық ашылуы аса қажет.
Сонымен бірге кейде сюжеттік беташары ретінде аңдату (пролог), ал сонында қосымша түрінде үстемелеу (эпилог) суреттемелер де беріледі. Олардың болуы шартты емес, қажет деп саналса ғана, сюжетке тікелей байланысты болмасада, жанама эпизод етіліп беріледі.