Сюжет



СЮЖЕТ (франц. sujet — зат)— өзара жалғаскан оқиғалардың тізбегі, біртұтас желісі. Сюжеттің негізі — өмірлік тартыс, коңфликт, кейіпкерлердің қарым-қатынасындағы қақтығыс. Ол тартыс, конфликт әр турлі адамдардың іс-әрекстіндегі немесе ойсана, көзқарасындағы қарама-қайшылық. Мұндай қайшылықтар әр түрлі әлеуметтік топтардың ымырасыз күресі, таласы үстінде қандай айқың бой көрсетсе, сонымен қатар баяндалған окиға, жағдайларға ке-йіпкерлердің әр түрлі қарап бағалалауынан да жақсы аңғарылады. Кейіпкерлердің қақтығыс қалайда қоғамдық өмірдегі күрес-тартыспен қабысып жатады, жеке адамдардың іс-әрекетінен, тағдырынан окырмандар заманның дәуірдің шындығын көріп, әлеуметтік қайшылықтардың сырын ұғады. Шығармадағы қақтығыс-тартыстын (конфликт) өрістеп дамуы үстінде кейіпкерлердің қимыл-әрекеттері, ой-сезімдері, сөздері арқылы олардың характері ашыла, айқындала түседі. Сюжеттің жүйелі тұтастығы да, сондай-ақ жекелеген сәттері, яғни бастамасы (экспозиция), шиеленісуі, шарықтау шегіне жетуі және шешілу-аяқталуы да өмірлік тартыс, қайшылықтың даму-өрістеу зандылықтарына сәйкес келіп отырады. Уақиға желісі болған соң тартыс болған соң оның қандай да болса бастауы, өрістеп, шиеленісіп, ширығатын кезі, аяқталуы болатыны түсінікті ғой. Және мәселе уақиғаның жәй ғана аяқталуында емес. Көркем шығармадағы қақтығыстар, жеке суреттер-картиналар арқылы толысып, мағынасы кеңейе түсетін оқиға тізбегі бара келе логикалық тиянақтық тауып, негізгі шиеленіс-тар-тыстық түйіндері әбден шешіліп, бәрі-бәрі бір арнаға құйылып барып тынуы, сол арқылы шығарманың негізгі идеясы әсерлі толық ашылуы аса қажет.
Сонымен бірге кейде сюжеттік беташары ретінде аңдату (пролог), ал сонында қосымша түрінде үстемелеу (эпилог) суреттемелер де беріледі. Олардың болуы шартты емес, қажет деп саналса ғана, сюжетке тікелей байланысты болмасада, жанама эпизод етіліп беріледі.

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі:  Материал
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:   
СЮЖЕТ (франц. sujet — зат)— өзара жалғаскан оқиғалардың тізбегі, біртұтас
желісі. Сюжеттің негізі — өмірлік тартыс, коңфликт, кейіпкерлердің қарым-
қатынасындағы қақтығыс. Ол тартыс, конфликт әр турлі адамдардың іс-
әрекстіндегі немесе ойсана, көзқарасындағы қарама-қайшылық. Мұндай
қайшылықтар әр түрлі әлеуметтік топтардың ымырасыз күресі, таласы үстінде
қандай айқың бой көрсетсе, сонымен қатар баяндалған окиға, жағдайларға ке-
йіпкерлердің әр түрлі қарап бағалалауынан да жақсы аңғарылады.
Кейіпкерлердің қақтығыс қалайда қоғамдық өмірдегі күрес-тартыспен қабысып
жатады, жеке адамдардың іс-әрекетінен, тағдырынан окырмандар заманның
дәуірдің шындығын көріп, әлеуметтік қайшылықтардың сырын ұғады. Шығармадағы
қақтығыс-тартыстын (конфликт) өрістеп дамуы үстінде кейіпкерлердің қимыл-
әрекеттері, ой-сезімдері, сөздері арқылы олардың характері ашыла, айқындала
түседі. Сюжеттің жүйелі тұтастығы да, сондай-ақ жекелеген сәттері, яғни
бастамасы (экспозиция), шиеленісуі, шарықтау шегіне жетуі және шешілу-
аяқталуы да өмірлік тартыс, қайшылықтың даму-өрістеу зандылықтарына сәйкес
келіп отырады. Уақиға желісі болған соң тартыс болған соң оның қандай да
болса бастауы, өрістеп, шиеленісіп, ширығатын кезі, аяқталуы болатыны
түсінікті ғой. Және мәселе уақиғаның жәй ғана аяқталуында емес. Көркем
шығармадағы қақтығыстар, жеке суреттер-картиналар арқылы толысып, мағынасы
кеңейе түсетін оқиға тізбегі бара келе логикалық тиянақтық тауып, негізгі
шиеленіс-тар-тыстық түйіндері әбден шешіліп, бәрі-бәрі бір арнаға құйылып
барып тынуы, сол арқылы шығарманың негізгі идеясы әсерлі толық ашылуы аса
қажет.
Сонымен бірге кейде сюжеттік беташары ретінде аңдату (пролог), ал
сонында қосымша түрінде үстемелеу (эпилог) суреттемелер де беріледі.
Олардың болуы шартты емес, қажет деп саналса ғана, сюжетке тікелей
байланысты болмасада, жанама эпизод етіліп беріледі.
Әрине, сюжеттің аталған тұстары, өз алдына оқшауланып көрінетін
бөлшектері үнемі бір қалыптаң жасалмайды, өмірдегі нақтылы жағдайларға орай
сан түрлі болып құбылып өзгеріп отырады. Сюжеттің мағыналық мүмкіндігі
баяндалатын оқиғаға қатысатын кейіпкерлердің іс-әрекеті, мінез-бітімі,
яғни, характерлері бейнеленуі арқылы ашыла түседі. Тегінде сюжетті оқиға
желісінің құр қаңқасы, сұлбасы ғана деп қарамай, сол оқиғалардың байланыс-
жалғастығы, өрбу-өрістеу кезендерінің тұтасқан ағым-арнасы деп түсіну
дұрысырақ.
Қалай десек те сюжет пен кейінкерлер, олардың характерлері арасында
тығыз байланыс, сабақтастық бар. Өйткені оқиға дегеніміз адамның басынан
кешетін жағдайы, немесе, бірнеше адамдардың қарым-қатынасының көрінісі ғой.
Ал адамның мінез өзгешелігі, характері оның істеген ісінен, қимыл-
әрекетімен айқын танылатыны және талассыз. Ал кейбір шығармаларда
кейіпкерлердің характеріне, психологиясына тереңірек бойлап, өмір шындығын
ашып көрсетудің орнына, баяндалып отырған жағдайларды ешбір зерлеп, зерттеп
жатпай, окиға желісінің өзін қызықтап, соның өзін құып кету де кездесетінін
де паймдауымыз керек. Бірақ, бұл көркем өнердің талабы емес, көбінесе
жазушының тал-ғампаздық шеберлігінің жетіспегендігіңің нәтижесі. Сюжетті
қызықтау, оқиғаны қыздырмалап, бірынғай баяндау детектйвтік жанр
шығармаларында ғана болмаса, басқалай әдеби туындыларда кебінесе ұтымды
бола қоймайды.
Көлемді шығармада оқиға желісі бірнеше тарауға бөлініп, қатарласа
өрбіп, бір-бірімен жалғаса келіп, бір арнаға құйылады. Евгений Онегин
романында Онегин мен Татьянаның арақатынасы, Онегин мен Ленскийдің қатынас-
қақтығысы, Ленский мен Ольганың ара қатынасы —бұлар сала-сала оқиғалар
тізбегі.
Сюжет — бірнеше адамдардың қарым-қатынасындағы белгілі біркезен,
әлеуметтік ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Сюжет, тартыс және композиция түрлері
ФОЛЬКЛОР ЖАНРЛАРЫНЫҢ ТЕОРИЯСЫ
Фольклордың тегі мен жанрына қарай жіктелуі
Композиция және сюжет
Сюжет және фабула. Қимыл, іс-әрекет - көркемдік әлем ерекшелігін анықтайтын факторлар
Өлең мен оның құрылысы (таныстырылым).Лирикадағы сюжет мәселесі (конспект).Көркемдік әдіс. Әдеби бағыттар мен ағымдар (конспект). Образдың жасалу тәсілдері мен түрлері. (кесте)
Өлең мен оның құрылысы
Сюжет пен тартыс
Композиция, сюжет және нарратив. Композициялық тәсілдер. Баяндау (нарратив) және оның түрлері Авторлық баяндау
Ескендірмен Асанқайғы жайлы әңгімелер
Пәндер