Ауыл шаруашылығында бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың кейбір ерекшеліктері
Ауыл шаруашылығында бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың кейбір ерекшеліктері.
А/ш.да негізгі құрал болып . жер саналады. Жер тауарға айналды, себебі бағасы берілді. 1996 ж.
жер реформасы болды, онда жерді негізгі құралға жатқызды. Жер шабындық, жайылымдық, т.б.
болып бөлінеді. Жерге арнайы құжаттар толтырылады: қабылдау актісі, бағасы, т.б.
А/ш тірі организмдермен тікелей байланысты: өсімдіктер мен жануарлар. Олар еңбек құралы,
әрі өндіріс б.т. Малға да, өсімдіктерге де кезінде күрделі қаржы жұмсап, керекті деңгейге
жеткізу керек.
Қолданылатын шығындар дақыл түріне, қолданылатын құралдарына қарай дұрыс бөлінуі тиіс.
Алынатын өнім маусымдық сипатта болуы керек.
А/ш.да шығындарды жіктеуге тура келді: келесі жылға жарайтын, жарамайтын, т.б.
Оларды аяқталмаған өндіріске жатқызамыз.
Негізгі құралдардың есебі.
Өнім беретін малдарды, көпжылдық өнім беретін өсімдіктерді өндіріс құралдарына жатқыза.
мыз.
Сатып алуға жұмсалған шығын, сонымен бірге өз шаруашылығында өсіруге жұмсалған шығындарды бастапқы және баланстық құнға кіргіземіз.
Малдар өнім беретін және күшке жұмсалатын болып екіге бөлінеді. Өнім беретін малдардың
бағасы баланстан шығарылмайынша өзгертілмейді. Ал күшке жұмсалатын малдар бастапқы
құны бойынша балансқа алынып, оларға тозу есептелінеді. Оларда өз шаруашылығында өсіру.
ге, сатуға, айырбастауға болады және осылай кіріске алады.
Оларға қабылдау актісі, топтан.топқа өткізу актісі толтырылады. Акт бухгалтерияға өткізіліп,
есеп регистрлеріне енгізіледі. Мүліктік немесе есептік карточка ашылады. Таңба басылса,
мүліктік карточканың нөмірін білдіреді.
А/ш.да негізгі құрал болып . жер саналады. Жер тауарға айналды, себебі бағасы берілді. 1996 ж.
жер реформасы болды, онда жерді негізгі құралға жатқызды. Жер шабындық, жайылымдық, т.б.
болып бөлінеді. Жерге арнайы құжаттар толтырылады: қабылдау актісі, бағасы, т.б.
А/ш тірі организмдермен тікелей байланысты: өсімдіктер мен жануарлар. Олар еңбек құралы,
әрі өндіріс б.т. Малға да, өсімдіктерге де кезінде күрделі қаржы жұмсап, керекті деңгейге
жеткізу керек.
Қолданылатын шығындар дақыл түріне, қолданылатын құралдарына қарай дұрыс бөлінуі тиіс.
Алынатын өнім маусымдық сипатта болуы керек.
А/ш.да шығындарды жіктеуге тура келді: келесі жылға жарайтын, жарамайтын, т.б.
Оларды аяқталмаған өндіріске жатқызамыз.
Негізгі құралдардың есебі.
Өнім беретін малдарды, көпжылдық өнім беретін өсімдіктерді өндіріс құралдарына жатқыза.
мыз.
Сатып алуға жұмсалған шығын, сонымен бірге өз шаруашылығында өсіруге жұмсалған шығындарды бастапқы және баланстық құнға кіргіземіз.
Малдар өнім беретін және күшке жұмсалатын болып екіге бөлінеді. Өнім беретін малдардың
бағасы баланстан шығарылмайынша өзгертілмейді. Ал күшке жұмсалатын малдар бастапқы
құны бойынша балансқа алынып, оларға тозу есептелінеді. Оларда өз шаруашылығында өсіру.
ге, сатуға, айырбастауға болады және осылай кіріске алады.
Оларға қабылдау актісі, топтан.топқа өткізу актісі толтырылады. Акт бухгалтерияға өткізіліп,
есеп регистрлеріне енгізіледі. Мүліктік немесе есептік карточка ашылады. Таңба басылса,
мүліктік карточканың нөмірін білдіреді.
Ауыл шаруашылығында бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың кейбір ерекшеліктері.
Аш-да негізгі құрал болып - жер саналады. Жер тауарға айналды, себебі бағасы берілді. 1996 ж.
жер реформасы болды, онда жерді негізгі құралға жатқызды. Жер шабындық, жайылымдық, т.б.
болып бөлінеді. Жерге арнайы құжаттар толтырылады: қабылдау актісі, бағасы, т.б.
Аш тірі организмдермен тікелей байланысты: өсімдіктер мен жануарлар. Олар еңбек құралы,
әрі өндіріс б.т. Малға да, өсімдіктерге де кезінде күрделі қаржы жұмсап, керекті деңгейге
жеткізу керек.
Қолданылатын шығындар дақыл түріне, қолданылатын құралдарына қарай дұрыс бөлінуі тиіс.
Алынатын өнім маусымдық сипатта болуы керек.
Аш-да шығындарды жіктеуге тура келді: келесі жылға жарайтын, жарамайтын, т.б.
Оларды аяқталмаған өндіріске жатқызамыз.
Негізгі құралдардың есебі.
Өнім беретін малдарды, көпжылдық өнім беретін өсімдіктерді өндіріс құралдарына жатқыза-
мыз.
Сатып алуға жұмсалған шығын, сонымен бірге өз шаруашылығында өсіруге жұмсалған шығындарды бастапқы және баланстық құнға кіргіземіз.
Малдар өнім беретін және күшке жұмсалатын болып екіге бөлінеді. Өнім беретін малдардың
бағасы баланстан шығарылмайынша өзгертілмейді. Ал күшке жұмсалатын малдар бастапқы
құны бойынша балансқа алынып, оларға тозу есептелінеді. Оларда өз шаруашылығында өсіру-
ге, сатуға, айырбастауға болады және осылай кіріске алады.
Оларға қабылдау актісі, топтан-топқа өткізу актісі толтырылады. Акт бухгалтерияға өткізіліп,
есеп регистрлеріне енгізіледі. Мүліктік немесе есептік карточка ашылады. Таңба басылса,
мүліктік карточканың нөмірін білдіреді.
Негізгі құралдар мүліктік және мүліктік емес болып бөлінеді.
Дт Кт
125 - 671,126 (кіріске алу)
842 - 125 (шығысқа бастапқы немесе қалдық құны бша шығару)
126 - 125 (семірту қажет болғанда)
№1есеп
Шаруашылыққа 10 бас асыл тұқымды сиыр сатып алынды. Келісім бағасы бша әрқайсы-
сының құны - 50000 тг. Тасымалдау шығыны - 180000 тг. Делдалдар мен заңгерлер шығыны -
40000 тг. Шаруашылықтың мал мамандарының аванстық төлемдері - 120000 тг. Азықтандыру
шығындары - 20000 тг.
Дт Кт
125 - 671 - 500000 тг
331 - 671 - 75000 тг (15%)
125 - 671 - 180000 тг
371 - 671 - 27000 тг (15%)
125 - 687 - 40000 тг
125 - 333 - 120000 тг
126 - 206 - 20000 тг
__________
860000 тг
№2есеп
Баланстық құны 20000 тг-ден 10 бас сиыр шығысқа шығарылды. Оның 5-і семіздігі
жоғары болғандықтан тікелей сатылды, 5-і бордақылауға қойылды.
Дт Кт
842 - 125 - 100000 тг
126 - 125 - 100000 тг
Материалдар есебі.
Аш-да мынандай өнімдерді де материалдардың қатарына жатқызылады: тұқым,
тұқымдық, көшеттер, жем-шөп, тыңайтқыштар, мал және өсімдік ауруларына қарсы
күресуге жұмсалатын әртүрлі дәрі-дәрмектер.
201 шот - ұрық және отырғызу материалдары.
Дт Кт
201 - 9001 (өзімізде өсірілген дән болса)
201 - 671 (сырттан сатып алынса)
Тыңайтқыштар органикалық (қи, тезек) және минералды болып бөлінеді.
Дт Кт
206 - 671 (сатып алсақ)
206 - 9002 (өзімізде болса)
№1есеп
Негізгі табыннан 10 бас сиыр шығысқа шығарылды. 1бас сиырдың баланстық құны
24000 тг. Шығысқа шығарылған 5 сиырды союға, 5 сиырды бордақылауға қою үшін
шешім қабылданды. Мал сою пунктінде сойылған сиырдың әрқайсысынан 160 кг-нан
таза ет, 25 кг-нан ішек-қарын, өкпе-бауыр кіріске алынды. Сойылған ет көтерме
бағасы бша 1кг - 220 тг-ден, ішек-қарын, өкпе-бауыр - 105 тг-ден түгелдей сатылған.
Сатылған өнімдердің нәтижесін анықтаңдар.
Дт Кт
9013 - 125 - 120000
126 - 125 - 120000
9003 - 9013 - 150000
8011 - 221 - 150000
301 - 701 - 189125
301 - 633 - 28368
571 - 801 - 150000
701 - 571 - 189125
571 - 561 - 39125 (түсім)
№2есеп
1995 ж. 01.01-да жаңадан салынған сиыр қорасы кіріске алынды. Бастапқы құны -
2500000 тг. Жойылу құны - 20000 тг. Қызмет ету мерзімі - 25 жыл. 2005 ж. 01.01-да
қайта бағалау жүзеге асырылды. Статистикалық агенттің берген мәліметтері бша
оның құны 1,25%-ке артты. Қайта бағалаудың нәтижесінде активтің және қосымша
төленбеген капиталдың өсуін көрсетіп, есептелген тозу сомасына реттеулер енгізіп,
сиыр қораның ағымдағы құнын тап.
Шешуі: 1-ші жолы:
А = Б.қ - Ж.қ Қ.м
А = 2500000 - 20000 25 = 99200 (1 жылға)
А = 10 жыл = 99200 * 10 жыл = 992000 тг
Дт Кт
122 - 126 - 2500000 тг
935 - 132 - 9920000 тг
Қайта бағалау 2500000 * 1,25 = 3125000 тг
20000 * 1,25 = 25000 тг
А = 3125000 - 25000 25 = 124000 тг (1 жыл)
А = 124000 * 10 жыл = 1240000 тг (10 жыл)
Дт Кт
122 - 541 - 625000 тг (3125000 -2500000)
541 - 132 - 248000 тг (1240000 - 992000)
541 - 561 - 25133 тг (377000 15)
625000 - 248000 = 377000 тг (15 жылға бөлеміз)
2-ші оңай жолы:
А.к.қ. = (2500000 * 1,25) - 2500000 - (992000 * 1,25) - 992000 = 377000 тг
Дт Кт
571 - 561 - 25133 тг
561 - 541 - 25133 тг
Өсірілудегі негізгі құралдардың есебі.
1. Өсірілудегі және бордақылаудағы малдардың есебінің ерекшелігі және оларды
бағалау.
2. Өсірілудегі және бордақылаудағы малдардың қозғалысын, өнімін құжаттау.
3. Өсірілудегі және бордақылаудағы малдардың есебін есептік топтар бша
ұйымдастыру.
Негізгі табынға өткізілген өнім беретін немесе күш көліктері ретінде пайдалануға
болатын ересек малдарды 125 (өнім беретін және күш көліктері) аралық шотында
өндіріс құралы ретінде олардың баланстық немесе бастапқы құны бша ақпараттарын
жинақтап, есебін жүргізеді.
Малдар еңбек заттары ретінде есептік топтары бша ақпараттарын жинақтау үшін
олардың жастарына және жыныстарына қарай 126 (өсірілудегі жас малдар және
бордақылаудағы малдар) аралық шотын ашып, өсу үрдісін, бордақылаудың
нәтижесін, тірілей салмағының артуын, алынған қосымша салмақ және қосымша
өсу салмағы арқылы, өсу үрдісін тіркеу арқылы оларды бағалаудың нәтижесінде
құнының артқандығын көрсететін ақпаратттарын жинақтап, есебін жүргізеді.
Негізгі табын және өсірілудегі, бордақылаудағы малдарды күтіп-бағу шығындары
900 (негізгі өндіріс) шотының (мал шаруашылығы) аралық шотында есепті кезең
шығындары жинақталады.
Күш көліктерінің шығындарын жинақтауға - 920 шот қаралған.
Өсірілу, бордақылау үрдісінде есептік топтары бша олардан алынатын өнім
қосымша салмақ және қосымша өсу салмағы болып табылады.
Өсірілудегі және бордақылаудағы малдарды күтіп-бағудың нәтижесінде
жұмсалған шығындарының көлемінде өсірілу және бордақылау шығындарын
126 шотқа 1262 (өсірілу және бордақылау бша шығындар) аралық шот ашып,
кіріске аламыз.
Дт Кт
1261 - 9002 (бағалану тәртіптері бша құнына кіріске алу)
1262 - 9002 (өсірілу бша шығын көлемінде)
1261 - 1262 (артқан салмағын көрсету)
Өсірілу, бордақылау үрдісінің нәтижесінде алынған өнімдерін (қосымша салмақ)
шыққан шығынның көлемінде бағалап, 1262 " Өсірілу және бордақылау бша шығын-
дары " шотының Дт-те, 900 "Н * Ө" Кт-тен көрсетіледі.
Алынған өнімнің нәтижесінде өсірілудегі және бордақылаудағы малдардың тірілей
салмағының артқанын және сол қосқан салмақтың құнына, құнының артқанын 1261
" Өсірілудегі жас малдар мен бордақылаудағы малдар" аралық шотының Дт-де, 1262
" Өсірілу және бордақылау бша шығындар" аралық шотының Кт-нен көрсетіледі.
100 бас бұзаудан 20 ц. қосымша өнім алынды.Жинақталған шығын - 100000тг.
1ц. - 5000тг.
Дт Кт
1262 - 9002 - 100000 (борд-ға кеткен шығындар кірістелді)
1261 - 1262 - 100000
Қосымша салмақты анықтау әдістері :
1, таразыға тарту
2, есептеу арқылы
Бухгалтерлік есепте алынған қосымша салмақты мынандай формула арқылы
анықтайды:
Қос. салмақ = Есепті кезең соңындағы салмағы + есепті кезең соңында
шығыс болған малдар - кірістелген малдар - есепті кезеңнің басындағы
салмағы.
Ес. кез. бас. салмағы - 100 ц.
Шығыст. малдар - 20 бас * 1.20 = 24 ц.
Кір. малдар салмағы - 16 ц.
Ес. кез. соң. салмағы - 130 ц.
Қ.с. = 130+24 - 16 -100=38ц.
Өсірілудегі және бордақылаудағы малдардың есебімен бірге осы топта
құстардың, аңдардың, қояндардың, бал араларының есебі де жүргізіледі.
Есептік топтарда алынған қосымша салмақтың және қосымша өсу
салмағының жұмсалған шығынның көлемінде құнының артқанын және
тірідей салмағының артқанын 1261 шотын Дт-п, 1262 шотын Кт-у арқылы
көрсетеміз:
Дт. 1261 - Кт. 1262
Бух.есепте 126 шотта ақпараттары жинақталатын өсірілудегі және
бордақылаудағы малдар мынандай есептік топтар бойынша есебі жүргізіледі:
1. Жас малдар
2. Бордақылаудағы малдар
3. Құстар
4. Аңдар
5. Қояндар
6. Бал ара ұялары
Аналитикалық есепті өндірістік және жасына қарай топтар бойынша
жүргізеді. Мысалы: ірі қара
2 жасқа дейінгі тайыншалар мен құнажындар
2 жастан жоғары құнажындар (телки)
өгізшелер, т.б.
Шошқалар:
тексерілетін аналық шошқалар
2 айға дейінгі торайлар
2 айдан 4 айға дейінгі торайлар
алмастырылатын торайлар
бордақылаудағы жас торайлар
Әрбір есептік топ бойынша есебін жүнінің сапасы бойынша жүргізеді:
биязы жүнді
қылшық жүнді
жартылай биязы жүнді
жартылай қылшық жүнді
Қояндар:
тері беретін
ет беретін
Дт Кт
125 - 1261
801 - 1261 (сату мақсатында нақты өзіндік құны бойынша шығысқа шығару).
845 - 1261 (айырбастағанда шығысқа шығару)
334 - 1261 (өлген малдарды шығысқа шығару)
862 - 1261 (төтенше жағдайда есесі қайтарылмайтын)
651 - 862 (сақтандырылған)
№1 есеп.
Шаруашылық дәнді дақылдар егу үшін жер учаскесін сатып алған. Сатып алу құны – 17000000 тг. Брокерлерге төленген шығындар – 60000 тг. Адвокаттарға төленген шығындар – 20000 тг. Ескі ғимаратты бұзуға, жоюға байланысты шығындар – 100000 тг. Жойылу құны – 40000 тг. Жерді тегістеуге жұмсалған шығын – 10000 тг. Жасалған шығынның негізінде сатып алынған жердің баланстық құнын анықтап, кіріске аламыз.
Дт Кт
121 - 671 – 17000000
331 - 671 - 2550000
121 - 687 – 60000
331 - 687 – 9000
121 - 687 – 20000
331 - 687 – 3000
121 - 681 – 100000
121 - 671 – 10000______
17190000 тг.
№2 есеп.
200 бас тоқтыдан әрқайсысының 2 кг-нан жүн алынды және 40ц. Қрсымша салмақ алынды. Сонымен қатар 20 қозы (1 қозы – 1,5 кг.) алынды. Оларды кіріске алу. Есепті кезеңде жалпы шығыны – 350000 тг. 1ц. жүнді – 20000 тг-ден кіріске алған. 1ц. тірідей салмақтың өзіндік құны – 15000 тг.
Дт Кт
221 - 9002 – 80000
1261 - 9002 – 4500
1262 - 9002 – 265500
1261 - 1262 – 265500
Егін шаруашылығы өнімдерінің өзіндік құнын анықтау.
Франколь - өзіндік құнды анықтайтын жинау орны.
Өнімдердің өзіндік құнын белгілеу мерзімдеріне байланысты аш-да 3 түрге бөледі:
- жоспардағы өзіндік құн
- болжамды өзіндік құн (ожидаемый)
- нақты өзіндік құн (жылдың соңында бухгалтерлік нәтижелердің көмегімен анықталады)
Аш-да өнімнің бағасының өсуі инфляцияға алып келеді.
Аш ұйымдарының қаражаттарының орамды айналымдар сатыларының қатысына қарай
өнімнің өзіндік құнын 3 түрге бөлеміз:
- бригадалық (звенолық) өзіндік құндар
- өндірістік өзіндік құндар - бөлімшелердің барлығы жинақталып, шаруашылық бша өзіндік
құнын анықтау
- толық өзіндік құн - барлық өндірістік шығындар мен коммерциялық шығындар қосылады.
Егін шаруашылығы дақылдарының көпшілігінен екі немесе одан да көп негізгі өнімдер
(қосарланған өнімдер) алынады. Сонымен қатар барлық дақылдардан жанама өнімдер
алынады. Сондықтан өзіндік құн көрсеткіштерінің нақтылығы шығындарды өнімдердің түрле -
ріне дұрыс үлестіруге тікелей байланысты. Есеп тәжірибесінде аш өнімдерінен алынатын
өнімдердің технологиялық сипаттарына қарай шығындарды өнімдердің түрлеріне таратудың
бірнеше әдістері бар:
1. Жалпы шығындардың сомасынан жанама өнімдердің тұрақты бағасымен бағаланған
құндарын шығарып, қалғанын негізгі өнімдердің өзіндік құнына апару.
2. Шығындарды өнімдердің аударма коэффициенттерін қолдану арқылы бір негізге келті -
рілген көрсеткіштерінің үлес салмағына қарай тарату.
Алынған өнімді шартты өнімге айналдыру. Бұндай жағдайда негізгі өнімдердің біреуі
шартты өнім бірліктеріне аударылып, олардың жалпы жиынтығы шығарылады. Сонан
соң шартты өнім бірліктерінің жалпы (шығындары) жиынтықтағы өнімдердің әр түрінің
үлес салмағын анықтап, шығындарды сол үлес салмақтарға сәйкес үлестіреді немесе
бір шартты бірліктің өзіндік құнын анықтап, оны өнімдердің әр түрінің шартты өнім
бірлігіне көбейтіп, шығындарды өнімдердің түрлеріне қарай таратуға болады.
Жалпы шығын шартты өнім = шартты бірліктің өзіндік құны.
3. Шығындардың жалпы сомасын өнімдердің сатылу бағасымен бағаланған құндарына
сәйкес тарату, бұндай жағдайда өнімдерді сатылу бағасымен бағалап, жалпы құнын
табады да, шығындардың жалпы сомасын сату құнына бөліп, шығындардың үлесін
анықтайды. Оны өнімдердің әр түрінің сату құнына көбейтіп, шығындарды өнімдердің
әр түріне үлестіреді.
10 тонна ( 6т ) 1 ц - 150,000 * 60ц = 900000
200,000 тг- ( 2т ) 1 ц - 13,000 * 20ц = 260000
жалпы шығын ( 2т ) 1 ц - 8000 * 20ц = 160000_____
1320000 тг
200,000 1,320,000 = 0,15 тарату коэффициенті
900000 * 0,15 = 136000
260000 * 0,15 = 39000 таратылатын шығындар
160000 * 0,15 = 250000___
200000 тг
4. Шығындарды өнімдердің түрлеріне, олардың құрамындағы маңызды белгінің
санына сәйкес тарату.
Жалпы шығыны - 300000 тг
Жалпы бидай (өндеуге дейін) - 20000 ц
18500 ц - таза бидай
1500 ц - қалдық, топан
1 ц-де 40% бидай бар
1500 * 40% = 600 ц
19100 ц = 18500 ц + 600 ц
300000 19100 = 15,7 (1ц өзіндік құны)
18500 * 15,7 = 290450 тг
600 ц * 15,7 = 9420_______
300000 тг болуы керек
5. Өнімдердің белгілі түрлеріне шығындарды тікелей апарып жалпы шығындарды
ғана белгілі бір ортақ көрсеткіштеріне сәйкес өнімдердің түрлеріне тарату.
6. Шығындардың өнімдердің жеке түрлеріне тиесілі үлесін сараптау жолымен аны
қтап,шығындарды сол салыстырмалы көрсеткіштер арқылы тарату.
Аш-да есеп объектісі - дақылдар мен дақылдар топтары,калькуляциялау
объектісі - алынған өнімдер.
№1 есеп
Есепті жылы 200т. бидай (1 т - 8000тг), 100т. сабан (1т. - 150 тг),100т. арпа (1т. - 6000тг),
100т. жүгері (1т. - 5000тг), 200т. көк палауса (1т. - 1000тг), 80т. жоңышқа (1т. - 2500тг)
кіріске алынды.Бидайдың 150 тоннасы 10.000 тг-ден мемлекетке сатылды,40 тоннасы
тұқымдық бидай ретінде жіберілді,10 тоннасы балалар үйіне тегін берілді.Сабанның
50т. - өсірілудегі және борд-ғы малдарға төсеніш ретінде босатылды, 50т. - құрылыс
материалдары есебінде өндіріс ғимараттарына жөндеу жүргізуге босатылды.
Арпаның 50т. - өнім беретін малдарға, 40т. - күш көліктеріне, 10т. - борд-дағы малдарды
азықтандыруға босатылды.Жүгерінің 80т. - келісім бағасы бша 7000тг-ден сатылды.
10т. - тұқымдық материал ретінде сақтауға жіберілді.Көк палауса 200т. - негізгі
табынды азықтандыруға жұмсалды.Жоңышқаның 50т. - борд-дағы малдарды
азықтандыруға, 10т. - жас малдарды азықтандыруға, 20т. - (1т. - 4000тг)сатылды.
Шешуі:
Дт Кт
221 - 9001 - 1280000
2011 - 9001 - 320000
801 - 221 - 1200000
301 - 701 - 1500000
301 - 633 - 225000
845 - 221 - 80000
206 - 9001 - 15000
9012 - 206 - 7500
126 - 206 - 7500
2011 - 9001 - 600000
9012 - 2011 - 300000
9212 - 2011 - 240000
9012 - 2011 - 60000
221 - 9001 - 450000
2011 - 9001 - 50000
801 - 221 - 400000
301 - 701 - 560000
301 - 633 - 84000
201 - 9001 - 200000
9012 - 201 - 200000
221 - 9001 - 50000
201 - 9001 - 150000
801 - 221 - 50000
301 - 701 - 80000
301 - 633 - 12000
9012 - 201 - 150000
Дәнді дақылдардың (жүгеріден басқа ) өзіндік құнын анықтау
Дәнді дақылдардың өнімдерінің өзіндік құндарын анықтау обьектілері болып негізгі өнім – дән және жанама өнім болып – сабан табылады. Егер дәнді дақылдар азық-түлік мақсатында егілген болса, онда өнімдердің өзіндік құндарын анықтау мынандай тәртіп бойынша жүзеге асырылады:
1. Өндірістік есептердегі көрсеткіші бойынша таратылатын шығындарды жазғаннан кейін әрбір дәндік дақылдардың барлық шығындары мен өнімдердің барлық көрсеткіштерін белгілейді.
2. Шығындардың жалпы сомасының шаруашылықта сабанның үлесіне алдын-ала белгіленген шығындардың нормативіне сәйкес сабанға тиесілі соманы шығарады.
3. Зертхананың көрсеткіштерінің негізінде астық қалдықтарындағы дән құрамының пайыздық көрсеткіштері бойынша астық қалдықтарын шартты толық бағалы дәндердің болмыстық көрсеткішіне қосып, шартты толық бағалы дәннің жалпы толық көлемін анықтайды.
4. Толық бағалы дәндерге тиесілі өндіріс шығындарын шартты бағалы дәннің жалпы болмыстық көрсеткішінің жалпы санына бөліп, толық бағалы дәннің бір өлшем бірілгінің өзіндік құнын анықтайды.
5. Анықталған толық бағалы дәннің өлшем бірлігінің өзіндік құнын толық дәнге аударылған баламасына көбейтіп, жалпы шығынды таратады.
6. Таратқан сомаларды өнімдердің әр түрінің болмыстық салмақ бірліктеріне бөліп, өнімдердің өзіндік құнын анықтайды.
Тағы басқа дәндердің шығындарын үлестірудің екі жолы бар. Ол үшін анықталған толық дәндердің жалпы көлемдегі толық бағалы дән мен қалдықтың толық бағалы дәнге аударылған баламасының үлес салмағын анықтау қажет. Сонан соң әрқайсысының үлес салмағын толық бағалы дәнге тиесілі шығындардың сомасына көбейтіп, шығындарды өнімдердің түрлеріне таратады. Таратқан шығындардың сомасын өнімдердің болмыстық салмақ бірліктеріне бөлу арқылы бір өлшем бірлігінің өзіндік құнын анықтайды.
№1 есеп:
500 га – жер, 1га жерден 12 ц. бидай, 5 ц. сабан алынған, 1200000 – жалпы шығын. Жалпы өнім -6000 ц. (бидай), жалпы сабан – 2500 ц.
5740 ц. – таза өнім
260 ц. – қалдық 6000 ц. 260 ц * 40%=104 ц. (таза бағалы дән)
2500ц. * 15 тг. = 37500 тг.
1200000-37500=1162500 тг.
5740+104=5844 ц.
1162500 : 5844=199 тг. (1ц. таза бағалы дәннің өзіндік құны)
5740 * 199=1142260 тг.
104 * 199=20240 тг.
20240 : 260= 78 тг.
Дт Кт
221 - 9001 – 1142260 тг. (таза бағалы дән)
201 - 9001 – 20240 тг. (малға азық ретінде топан)
206 - 9001 – 37500 тг. (сабан)
1200000 тг.
Кей жылдары дәнді дақылдардың біразы ағымдағы жылдың аяғына дейін бастырылмай қалып кетуі мүмкін. Бұл жағдайда шығындарды бастырылған және бастырылмаған егістіктерге мынандай тәртіп бойынша таратады:
Алдын-ала шығындардың жалпы сомасынан егінді бастыру және өнімді егістіктен тасып шығару шығындарын шегеріп тастау керек. Қалған шығындарды бастырылған және бастырылмаған егістіктерінің аудандарына сәйкес таратды, сонан соң бастырылған егістікке тиесілі сомаға алдын-ала шығарылған бастыру және тасымалдай шығындарын қосып ағымдағы жылда бастырылған егістіктен алынған өнімдерге тиесілі шығындарының сомасын анықтайды.
Бастырылмаған егістікке тиесілі соманы аяқталмаған өндіріс шығындары ретінде келесі жылға өткізеді. Келесі жылы егістікті бастырғаннан кейін өткен жылдан ауыстырылған шығындарға қалған егістікті бастыру және тасымалдау шығындарын қосып, өткен жылы бастырылмай қалған егістікте алынған өнімдердің өзіндік құнын анықтайды.
Жүгері дақылы өнімінің өзіндік құнын анықтау.
Олар мынадай тәртіп бойынша анықтаймыз:
1. Жалпы шығын – жанама шығын = алынған өсімге таратылатын шығын.
Өндірістік есептің жинақталған көрсеткіштерінің негізінде өндіріс шығынының жалпы сомасы және алынған өсімдердің көлемдері анықталады. Мұндай жағдайда жүгері сабақтарынан алынатын құрғақ дәндердің көлемін анықтауды қажет етеді. Астық қабылдау пункттерінің зертханалық мәліметтері бойынша анықталады.
Шаруашылықта қалдырылған жүгері собықтарынан алынатын дәнді астық пункттеріне өткізілген собықтарынан алынатын құрғақ дәндердің орташа көрсеткіші негізінде анықтайды.
Құрғау дәннің негізі етіп, оның құрамындағы ылғалдың 22% дәрежесі белгіленген. Сондықтан дән құрамындағы ылғалдылық дәрежесі негізгі дәрежеден аз немесе көп болса, онда оларды 22% ылғалдылық дәрежедегі дәнге аудару керек.
2. Өндірістік шығындардың жалпы сомасынан жүгері паяларының құнын шегеру керек (сабағы).
3. Шығындардың қалған жалпы сомасын құрғақ дәндердің есепке алынатын салмағының өлшем бірілгінің санына бөліп, құрғақ дәннің өлшем бірлігінің өзіндік құнын анықтайды.
Егер жүгерінің ылғалдығы 22%-дан жоғары болса, жалпы алынған көлем сол жоғары пайыздың санына кемітіледі.
№1 есеп:
600 га – егіс алқабы. Әр га – 90 ц. өнім береді (собығымен қоса). Зертхана мәліметтері бойынша 1 ц. өнімде (собығымен қоса) - 60% таза дән бар деп берілген.
Жалпы шығыны – 1400000 тг.
Паясының 1 ц. – 10 тг. (200 ц. пая)
Ылғалдылығы - 23%
600 * 90= 54000 жалпы өнім
200 ц. * 10=2000 пая
1400000 – 2000 = 1398000 таза жүгерінің шығыны
54000 * 60% = 32400 таза өнім
32400 * 1% = 324
Жалпы таза өнім 32400 – 324 = 32076 ц.
1398000 : 32076 = 43,5 тг. – 1 ц. таза жүгерінің өзіндік құны
Дт Кт
221 - 9001 – 1398000
206 - 9001 – 2000____
1400000 тг.
Егер жүгері дақылы мал азығы үшін сүрлем салуға өсірілген жағдайда жүгері дақылының негізгі өнімі жиналып алынған көк палаусаның құнына енеді.
Сондықтан сүрлем салу үшін пісіп-жетілдірмей көктей орылған жүгері дақылдарының калькуляциялық обьектісі – 1 ц. көк палауса болып табылады. Оның өзіндік құнын аналитикалық шотта жинақталған шығындардың сомасын өндірген көк палаусаның центнермен өлшенген жалпы салмағына бөлу арқылы табамыз.
Техникалық дақылдар
Мақта өнімдерінің өз құнын анықтау
Мақта:
1. жіңішке талшықты
2. орта талшықты болып бөлінеді.
Жіңішке талшықты бағалы болып келеді.
Мақта дақылдарынан алынатын негізгі өнім: мақта шикізаттары, жанама өнім – қозапая.
Мақтаның өз құнын анықтау үшін аналитикалық шотта жинақталған щығындардың барлық сомасынан белгіленген норматив бойынша қозапаяларды дайындауға жұмсалған шығындарды (шабу, жинау) шығарып, шығындардың қалған сомасын мақталардың түрлерінің арасында таратады.
Егер жіңішке және орта талшықты мақта егілетін болса, онда олардың шығындарын сатылу бағасы бойынша құнына прапорционалды таратады.
№1 есеп:
500 га – жер мақталы. Әр га-дан 45 ц. мақта алынған.
500 * 45 ц. = 22500 ц.
оның ішінде 75000 ц. орта талшықты. Жалпы өндірілген шығын – 1400000 тг. Қозапая дайындауға және бағалы құнын анықтауға жұмсалған шығын – 40000 тг.
Жіңішке талшықты мақтаның 1 ц. сатылу бағасы бойынша құны – 20000 тг.
Орта талшықты мақтаның 1 ц. сатылу бағасы бойынша құны – 15000 тг.
500 га жер.
22500 ц.
7500 ц. – орта талшықты *15000=112500000
15000 ц. – жіңішке талшықты *20000= 300000000
412500000 тг.
1400000-40000=1360000
Тарату коэффициенті = 1360000 : 412500000=0,0033
112500000 * 0,0033= 371250
300000000 * 0,0033= 988750__
1360000
412500000 - 100%
300000000 – X%
X=72,7% (жіңішке талшықты), 27,3% - орта талшықты
1360000 * 72,7% = 988720
1360000 * 27,3 % =371280
1360000 тг.
Қант қызылшасының өзіндік құны
Қант қызылшасын өсіру шығындарында калькуляциялау обьектісі болып негізгі өнімдер: тамыр түбірлері, жанама өнімдер – жапырақтары саналады.
Тамыр түбірлерінің жалпы салмағы олардағы қант құрамының пайызбен белгіленген мөлшеріне сәйкес, шартты түбірлерге айналдыру арқылы анықталады.
Тамыр түбірінің 1 ц. өз құнын анықтау үшін аналитикалық шотта жинақталған шығындардың жалпы сомасынан шаруашылық үшін белгіленген норматив бойынша жапырақтарды дайындау шығындарын шығарып, қалған соманы алынған өнімге жатқызады.
№1 есеп:
200 га жер – қант қызылшасы 18% - қант құрамы
Әр га – 80 ц. өнім алады
Жалпы шығын – 680000 тг.
16000 ц. – таза өнім
680000:16000=42,5 (1 ц. өнімге жұмсалған шығын натуралдық түрде)
16000 * 18 : 100=2880 ц.
680000 : 2880= 236,1 (шаруашылық үшін өнімнің өзіндік құны, яғни 1 ц. қанттың өзіндік құны)
Картоптың, ашық жерде өсірілетін көкөністің және бақша дақылдары өнімдерінің өзіндік құнын анықтау.
Картоп өнімдерін:
1. стандартты
2. стандартқа жатпайтын болып бөлеміз.
Олардың 1 ц. өзіндік құнын анықтау мына төмендегі тәртіппен жүргізіледі:
1. аналитикалық шоттар көрсеткіштерінің негізінде шығындардың жалпы сомасын және өнімдердің болмыстық бірліктерінің көлемдерін белгілейді.
2. егер картоп жапырақтары шаруашылықта пайдалы болса, шаруашылықта белгіленген норматив бойынша жалпы шығындардың сомасынан шығару керек.
3. стандартты және стандартқа жатпайтын картопты сату бағасымен бағалап, олардың әрқайсысының және барлық өнімдердің сатылу құнын анықтайды.
4. жапырақтардың құны шығарылғаннан қалған өндірістік шығындардың жалпы сомасынан өнімдердің барлық сатылу құнына бөліп, шығындарды үлестіру коэффициентін анықтайды.
5. анықталған шығындарды үлестіру коэффициентін өнімдердің жеке түрлерінің сатылу құнына көбейту арқылы өндіріс шығынын өнімдердің жеке түрлеріне үлестіреді.
6. үлестірілген өндіріс шығынын өнімдердің жалпы салмақ өлшемдеріне бөліп, олардың әрқайсысының 1 ц. өзіндік құнын табады.
Көкөністің өзіндік құнын есептеп шығару
Көкөніс өсіруге мамандандырылған шаруашылықтарда өндіріс шығындарының аналитикалық есебі көкөніс дақылдарының түрлері бойынша жүргізіледі.
Көкөніс өнімдері – стандартты және стандартқа жатпайтын болып бөлінеді де, олардың өзіндік құндарын картоп өнімдерінің өзіндік құндарын есептеу тәртібі бойынша анықтайды.
Көптеген шаруашылықтарда көкөніс өнімдерімен жылдың барлық мерзімінде қамтамасыз ету мақсатында көкөністі жабық алаңдарда өсіреді. Бұндай жағдайларда өндіріс шығындарын теплица немесе парник бойынша жүргізеді.
Өндіріс шығынын өнімдердің түрлеріне, олардың әрқайсысының егілген жер көлеміне және пісіп-жетілу күндерінің ұзақтығына сәйкес тарату керек. Оны мынандай тәртіп бойынша орындауды қажет етеді:
1. әрбір көкөніс дақылдарының егілген аудандарын белгілейді, әдетте – м2.
2. әр дақылдың егілген аудандарын олардың пісіп-жетілетін күндерінің санына көбейтіп, олардың әрқайсысының және теплица, парник бойынша м2 күндерін анықтайды.
3. жалпы м2 күндердің ішіндегі әр дақылдың үлес салмағын анықтайды.
4. анықталған м2 күндерінің үлес салмақтарын шығындардың барлық сомасына көбейтіп өндірістік шығындарды дақылдардың түрлерінен алынған өнімдерге таратады.
5. таратылған шығындарға әр дақылдардың тұқымының құнын қосып, әр дақылдың өнімдеріне тиісті шығындардың сомасын анықтайды.
6. әр өнімге тиісті шығындардың сомасын өнімдердің әрқайсысының сомасына бөліп, олардың 1 өлшем бірлігінің өзіндік құнын анықтайды (кг, ц).
Мысал: жалпы шығын – 265000 тг, оның ішінде 15000 тг. – дақылдар ұрығының құны.
Жабық құрылғылардан алынған көкөніс өнімдерінің өзіндік құнын анықтау
Өнім түрлері
Егілген аудан көлемі, м2
Пісіп-жетілу күні
м2 күндерінің саны
м2 күндерінің үлес салмағы
Таратылған шығындары
Ұрықтың құны, тг
Барлық шығындар жиынтығы
өнімдер салмағы, кг
1 бірліктің өз. құны, кг
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Қызанақ
4000
100
400000
20
50000
4000
54000
20000
2,7
Қияр
10000
140
1400000
70
175000
7500
182500
180000
1,01
Пияз
2000
60
120000
6
15000
3000
18000
40000
0,45
Капуста
1600
50
80000
4
10000
500
10500
15000
0,7
Жиынтығы
17600
350
2000000
100
250000
15000
265000
255000
4,86
Дт Кт
221 - 9001 – 54000
221 - 9001 – 182500
221 - 9001 – 18000
221 - 9001 – 10500___
265000
Жеміс шаруашылығындағы өнімдердің өзіндік құнын анықтау.
Жеміс өсіруге мамандандырылған шаруашылықтарда өндірістік шығындардың аналитикалық есебі жеміс ағаштарының түрлері бойынша ұйымдастырылады.
Жанама өнімдер: жинап алынатын бұтақтар, кесінділер, шыбықтар.
Жемістің өзіндік құнын анықтау тәртіптері.
Өнімнің түрлері
Өндірілген өнімдер
Сатылу бағасы
Сатылу құны
Сатылу құндарының үлестік салмағы
Үлестіруге тиісті өнд. шығын
Үлестірілген өнд. шығын
1 ц. өнімнің өз. құны
1
2
3
4
5
6
7
8
Алма
500
6000
3000000
25
14225
14225
28,45
Алмұрт
600
8000
4800000
40
22760
22760
37,93
Шие
600
7000
4200000
35
19915
19915
33,19
Жиынтығы
12000000
100
56900
56900
Жалпы шығын – 56900 тг
500 ц. оның ішінде: 140 ц. стандартқа жатпайды 1 ц.- 6000 тг, осыдан 6000*140=840000
360 ц. стандарт 1 ц. – 10000 тг, осыдан 10000*360=3600000__
4440000 тг.
1)14225 : 4440000=0,003
2)3600000 * 100% : 4440000=81,08%
№1 есеп
50 га жерге шаруашылық көкөніс егілген
20 га – қызанақ еккен, ұрығының өзіндік құны – 6000 тг + (8000 * 20) = 166000
5 га – қияр еккен, ұрығының өзіндік құны – 3000 тг + (8000 * 5) = 43000
10 га – капуста еккен, ұрығының өзіндік құны – 2500 тг + (8000 * 10) = 82500
5 га – пияз еккен, ұрығының өзіндік құны – 2000 тг + (8000 * 5) = 42000
5 га – қауын еккен, ұрығының өзіндік құны – 4500 тг + (8000 * 5) = 44500
5 га - қарбыз еккен, ұрығының өзіндік құны – 5000 тг + (8000 * 5) = 45000
Жалпы шығын – 400000 тг.
400000 : 50 = 8000 тг. (1 га шығыны)
Жем-шөп дақылдары өнімдерінің өзіндік құнын анықтау
Жем-шөп дақылдарының аналитикалық есебін егін шаруашылығында өсірілетін мал азығының түрлеріне қарай 1 жылдық және көп жылдық екпе шөптер, табиғи шабындықтар, табиғи және мәдени жайылымдар, сүрлемдер, пішендемелер бойынша ұйымдастырылады.
1 жылдық екпе шөптерден алынатын өнімдерден тек қана пішен дайындалатын болса, онда аналитикалық шотта жинақталған шығындарды дайындалып, кептіріліп сақтау орындарына жеткізіліп және маялап жиналған пішендердің жалпы салмағына бөлу керек (ұзындығы, биіктігінің ½, жарты шеңбердің ауданы) – 3 көрсеткіш бойынша.
Көп жағдайда бір жылдық екпе шөптердің өнімдері, пішен дайындаудан басқа, пішендеме дайындауға және көк палауса түрінде малды азықтандыруға пайдаланады. Бұндай жағдайда ең алдымен бір жылдық екпе шөптен алынған көк палаусаның бір ц.-нің құнын анықтау керек.
1 ц. өзіндік құнын анықтау үшін (жалпы шығындарды барлық өнімге бөлу) аналитикалық шотта жинақталған шығындардың сомасын жиналған көк палаусаның жалпы салмағына бөлеміз.
Көп жылдық екпе шөптердің ұрықтарын 1-ші жылы жамылғы, яғни қорғайтын дақылдардың ұрықтарымен қоса себілуі керек.
Егер көп жылдық екпе шөптерден 1-ші жылы өнім алынбаса, сол жылдың шығындарын келесі өнім алатын жылдарға таратады.
Көп жылғдық екпе шөптердің өнімдерінің өзіндік құнын анықтау оларды өсіру және пайдалану мақсаттарына қарай 1 жылдық екпе шөптердің өзіндік құнын анықтаған сияқты тәртіппен орындайды.
Табиғи шабындықтардан алынған пішендердің 1 ц. өзіндік құны шабындықтарды қосымша суландыру, ору, кептіру, жинау, тасымалдау маялап жинау шығындарын пішендеменің жалпы салмағына бөлу арқылы анықталады.
Жем-шөптік дақылдарының өнімдерінің едәуір бөлігі сүрлем пішендемелер, әртүрлі қоспалар қосылған мал азықтарын, уақталған шөп түйіршіктерін дайындауға жұмсалады.
Сүрлем пен пішендеменің салмағы оларды салған күннен бастап, ең азы 10-15 күн, ең көбі 30 күннен кейін анықталады. Бұл аралықта химиялық процесс жүреді. Соның нәтижесінде бөлінетін улы заттар бөлініп шығады.
Сүрлемнің шығындарының аналитикалық есебі сүрлемге салынған көк палаусалардың түрлері бойынша жүргізіледі. 1 ц. сүрлемнің немесе пішендеменің өзіндік құнын анықтау үшін аналитикалық шоттарда жинақталған шығындардың барлық сомасын дайындалған сүрлемнің немесе пішендеменің жалпы салмағына бөлу керек.
Есеп №1
Ордың ұзындығы – 40 м
ені – 15 м
тереңдігі – 6 м_______
3600 м3 сыйымдылығы
1 м3 – 1 т көк палауса.
3600 т. дайындау керек.
Көк палаусаның жалпы шығыны – 2500000 тг. Орға ағымдағы және күрделі жөндеу шығыны – 120000 тг. Нығыздауға жұмсалған шығын (тозу құны) – 60000 тг. Қоспалардың құны – 50000 тг. Үстін жабатын материалдар – 20000 тг.
Есептік масса 1 м3 – 900 кг. – 3240 т. (3600 * 0,9)
Жалпы жұмыс шығыны – 2696000 тг.
2696000 : 32400 = 83 тг. (1 ц. өзіндік құны)
Есеп №2
500 га жер. Әр га – 70 ц. көк палауса. Олардың жалпы шығындары – 2300000 тг. (өсіру, егу)
35000 ц. – жалпы өнім, оның ішінде 15000 ц. малға көк палауса күйінде азық, 20000 ц. сүрлемге.
Сүрлем салуға шығындары – 270000 тг.
Келтірілген мәліметтерді пайдалана отырып, мал азығы үшін пайдаланатын көк палаусаның шығындарын және сүрлемнің шығындарын тауып, 1 ц. сүрлемнің және 1 ц. көк палаусаның өзіндік құнын тап.
2300000 : 35000 ц. = 65,7 тг (1 ц)
65,7 * 15000=985500
2300000 - 985500= 1341500
1341500 + 270000=1611500
1611500 : 20000=80,6 тг. (1 ц)
Есеп №3
100 га – жер, 240000 тг. - шығын
5 ц. - арпа * 500=2500
4 ц. – сабан аралас жоңышқа * 400 * 25%=100
14=25% жоңышқа
500 ц. арпа * 4=2000 тг.
300 ц. сабан * 20 тг=6000 тг
100 ц. жоңышқа * 1=100
234000 : 2100 = 111,4 тг.
100 * 111,4 = 11140 (жоңышқа)
234000 – 11140=222860 (арпа шығыны)
Дт Кт
221(2011) - 9001 – 222860 арпаны кіріске
201 - 9001 – 11140 жоңышқа
206 - 9001 – 6000 сабан
240000 тг.
Дт Кт
9001 - 901-9041 – шығындарды жинау
201,206,221 - 9001 – жоспарлы бағасы бойынша есепті бағасы
Мал шаруашылық өнімдерінің өзіндік құнын анықтау
Мал шаруашылығында есеп обьектісі болып – малдың жеке түрлері мен топтары алынады. Калькуляциялау обьектісі болып – малдардан алынған өнімдер: негізгі, қосарланған және жанама болып алынады.
Өнімнің өзіндік құнын анықтау үшін есеп обьектілері бойынша жинақталған шығынның көлемінде кіріске алынған өнімдердің өзіндік құндарының қосындысының жиынтығы алынады.
Жалпы шығыннан жанама өнімдердің шығындарының құндарын шегеріп, қалған шығындарын негізгі және қосарланған өнімдердің арасында тарату арқылы шығындарды таратып, өнімнің көлеміне бөлу арқылы бір бірліктің өзіндік құнын анықтайды.
Сүт өндіру бағытындағы сиыр шаруашылығы өнімдерінің өзіндік құнын анықтау.
Бұл бағыттағы сиыр шаруашылығының аналитикалық есебін
-негізгі табын
-өсірілудегі жас малдар мен бордақылаудағы ересек малдар топтары бойынша ұйымдастырылады.
1. негізгі табын – сиырлар мен бұзаулар
2. жас малдар мен бордақылаудағы ересек малдар
Дт Кт
9002 - 9012 – 9042
221 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ауыл шаруашылығында бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың кейбір ерекшеліктері.
Аш-да негізгі құрал болып - жер саналады. Жер тауарға айналды, себебі бағасы берілді. 1996 ж.
жер реформасы болды, онда жерді негізгі құралға жатқызды. Жер шабындық, жайылымдық, т.б.
болып бөлінеді. Жерге арнайы құжаттар толтырылады: қабылдау актісі, бағасы, т.б.
Аш тірі организмдермен тікелей байланысты: өсімдіктер мен жануарлар. Олар еңбек құралы,
әрі өндіріс б.т. Малға да, өсімдіктерге де кезінде күрделі қаржы жұмсап, керекті деңгейге
жеткізу керек.
Қолданылатын шығындар дақыл түріне, қолданылатын құралдарына қарай дұрыс бөлінуі тиіс.
Алынатын өнім маусымдық сипатта болуы керек.
Аш-да шығындарды жіктеуге тура келді: келесі жылға жарайтын, жарамайтын, т.б.
Оларды аяқталмаған өндіріске жатқызамыз.
Негізгі құралдардың есебі.
Өнім беретін малдарды, көпжылдық өнім беретін өсімдіктерді өндіріс құралдарына жатқыза-
мыз.
Сатып алуға жұмсалған шығын, сонымен бірге өз шаруашылығында өсіруге жұмсалған шығындарды бастапқы және баланстық құнға кіргіземіз.
Малдар өнім беретін және күшке жұмсалатын болып екіге бөлінеді. Өнім беретін малдардың
бағасы баланстан шығарылмайынша өзгертілмейді. Ал күшке жұмсалатын малдар бастапқы
құны бойынша балансқа алынып, оларға тозу есептелінеді. Оларда өз шаруашылығында өсіру-
ге, сатуға, айырбастауға болады және осылай кіріске алады.
Оларға қабылдау актісі, топтан-топқа өткізу актісі толтырылады. Акт бухгалтерияға өткізіліп,
есеп регистрлеріне енгізіледі. Мүліктік немесе есептік карточка ашылады. Таңба басылса,
мүліктік карточканың нөмірін білдіреді.
Негізгі құралдар мүліктік және мүліктік емес болып бөлінеді.
Дт Кт
125 - 671,126 (кіріске алу)
842 - 125 (шығысқа бастапқы немесе қалдық құны бша шығару)
126 - 125 (семірту қажет болғанда)
№1есеп
Шаруашылыққа 10 бас асыл тұқымды сиыр сатып алынды. Келісім бағасы бша әрқайсы-
сының құны - 50000 тг. Тасымалдау шығыны - 180000 тг. Делдалдар мен заңгерлер шығыны -
40000 тг. Шаруашылықтың мал мамандарының аванстық төлемдері - 120000 тг. Азықтандыру
шығындары - 20000 тг.
Дт Кт
125 - 671 - 500000 тг
331 - 671 - 75000 тг (15%)
125 - 671 - 180000 тг
371 - 671 - 27000 тг (15%)
125 - 687 - 40000 тг
125 - 333 - 120000 тг
126 - 206 - 20000 тг
__________
860000 тг
№2есеп
Баланстық құны 20000 тг-ден 10 бас сиыр шығысқа шығарылды. Оның 5-і семіздігі
жоғары болғандықтан тікелей сатылды, 5-і бордақылауға қойылды.
Дт Кт
842 - 125 - 100000 тг
126 - 125 - 100000 тг
Материалдар есебі.
Аш-да мынандай өнімдерді де материалдардың қатарына жатқызылады: тұқым,
тұқымдық, көшеттер, жем-шөп, тыңайтқыштар, мал және өсімдік ауруларына қарсы
күресуге жұмсалатын әртүрлі дәрі-дәрмектер.
201 шот - ұрық және отырғызу материалдары.
Дт Кт
201 - 9001 (өзімізде өсірілген дән болса)
201 - 671 (сырттан сатып алынса)
Тыңайтқыштар органикалық (қи, тезек) және минералды болып бөлінеді.
Дт Кт
206 - 671 (сатып алсақ)
206 - 9002 (өзімізде болса)
№1есеп
Негізгі табыннан 10 бас сиыр шығысқа шығарылды. 1бас сиырдың баланстық құны
24000 тг. Шығысқа шығарылған 5 сиырды союға, 5 сиырды бордақылауға қою үшін
шешім қабылданды. Мал сою пунктінде сойылған сиырдың әрқайсысынан 160 кг-нан
таза ет, 25 кг-нан ішек-қарын, өкпе-бауыр кіріске алынды. Сойылған ет көтерме
бағасы бша 1кг - 220 тг-ден, ішек-қарын, өкпе-бауыр - 105 тг-ден түгелдей сатылған.
Сатылған өнімдердің нәтижесін анықтаңдар.
Дт Кт
9013 - 125 - 120000
126 - 125 - 120000
9003 - 9013 - 150000
8011 - 221 - 150000
301 - 701 - 189125
301 - 633 - 28368
571 - 801 - 150000
701 - 571 - 189125
571 - 561 - 39125 (түсім)
№2есеп
1995 ж. 01.01-да жаңадан салынған сиыр қорасы кіріске алынды. Бастапқы құны -
2500000 тг. Жойылу құны - 20000 тг. Қызмет ету мерзімі - 25 жыл. 2005 ж. 01.01-да
қайта бағалау жүзеге асырылды. Статистикалық агенттің берген мәліметтері бша
оның құны 1,25%-ке артты. Қайта бағалаудың нәтижесінде активтің және қосымша
төленбеген капиталдың өсуін көрсетіп, есептелген тозу сомасына реттеулер енгізіп,
сиыр қораның ағымдағы құнын тап.
Шешуі: 1-ші жолы:
А = Б.қ - Ж.қ Қ.м
А = 2500000 - 20000 25 = 99200 (1 жылға)
А = 10 жыл = 99200 * 10 жыл = 992000 тг
Дт Кт
122 - 126 - 2500000 тг
935 - 132 - 9920000 тг
Қайта бағалау 2500000 * 1,25 = 3125000 тг
20000 * 1,25 = 25000 тг
А = 3125000 - 25000 25 = 124000 тг (1 жыл)
А = 124000 * 10 жыл = 1240000 тг (10 жыл)
Дт Кт
122 - 541 - 625000 тг (3125000 -2500000)
541 - 132 - 248000 тг (1240000 - 992000)
541 - 561 - 25133 тг (377000 15)
625000 - 248000 = 377000 тг (15 жылға бөлеміз)
2-ші оңай жолы:
А.к.қ. = (2500000 * 1,25) - 2500000 - (992000 * 1,25) - 992000 = 377000 тг
Дт Кт
571 - 561 - 25133 тг
561 - 541 - 25133 тг
Өсірілудегі негізгі құралдардың есебі.
1. Өсірілудегі және бордақылаудағы малдардың есебінің ерекшелігі және оларды
бағалау.
2. Өсірілудегі және бордақылаудағы малдардың қозғалысын, өнімін құжаттау.
3. Өсірілудегі және бордақылаудағы малдардың есебін есептік топтар бша
ұйымдастыру.
Негізгі табынға өткізілген өнім беретін немесе күш көліктері ретінде пайдалануға
болатын ересек малдарды 125 (өнім беретін және күш көліктері) аралық шотында
өндіріс құралы ретінде олардың баланстық немесе бастапқы құны бша ақпараттарын
жинақтап, есебін жүргізеді.
Малдар еңбек заттары ретінде есептік топтары бша ақпараттарын жинақтау үшін
олардың жастарына және жыныстарына қарай 126 (өсірілудегі жас малдар және
бордақылаудағы малдар) аралық шотын ашып, өсу үрдісін, бордақылаудың
нәтижесін, тірілей салмағының артуын, алынған қосымша салмақ және қосымша
өсу салмағы арқылы, өсу үрдісін тіркеу арқылы оларды бағалаудың нәтижесінде
құнының артқандығын көрсететін ақпаратттарын жинақтап, есебін жүргізеді.
Негізгі табын және өсірілудегі, бордақылаудағы малдарды күтіп-бағу шығындары
900 (негізгі өндіріс) шотының (мал шаруашылығы) аралық шотында есепті кезең
шығындары жинақталады.
Күш көліктерінің шығындарын жинақтауға - 920 шот қаралған.
Өсірілу, бордақылау үрдісінде есептік топтары бша олардан алынатын өнім
қосымша салмақ және қосымша өсу салмағы болып табылады.
Өсірілудегі және бордақылаудағы малдарды күтіп-бағудың нәтижесінде
жұмсалған шығындарының көлемінде өсірілу және бордақылау шығындарын
126 шотқа 1262 (өсірілу және бордақылау бша шығындар) аралық шот ашып,
кіріске аламыз.
Дт Кт
1261 - 9002 (бағалану тәртіптері бша құнына кіріске алу)
1262 - 9002 (өсірілу бша шығын көлемінде)
1261 - 1262 (артқан салмағын көрсету)
Өсірілу, бордақылау үрдісінің нәтижесінде алынған өнімдерін (қосымша салмақ)
шыққан шығынның көлемінде бағалап, 1262 " Өсірілу және бордақылау бша шығын-
дары " шотының Дт-те, 900 "Н * Ө" Кт-тен көрсетіледі.
Алынған өнімнің нәтижесінде өсірілудегі және бордақылаудағы малдардың тірілей
салмағының артқанын және сол қосқан салмақтың құнына, құнының артқанын 1261
" Өсірілудегі жас малдар мен бордақылаудағы малдар" аралық шотының Дт-де, 1262
" Өсірілу және бордақылау бша шығындар" аралық шотының Кт-нен көрсетіледі.
100 бас бұзаудан 20 ц. қосымша өнім алынды.Жинақталған шығын - 100000тг.
1ц. - 5000тг.
Дт Кт
1262 - 9002 - 100000 (борд-ға кеткен шығындар кірістелді)
1261 - 1262 - 100000
Қосымша салмақты анықтау әдістері :
1, таразыға тарту
2, есептеу арқылы
Бухгалтерлік есепте алынған қосымша салмақты мынандай формула арқылы
анықтайды:
Қос. салмақ = Есепті кезең соңындағы салмағы + есепті кезең соңында
шығыс болған малдар - кірістелген малдар - есепті кезеңнің басындағы
салмағы.
Ес. кез. бас. салмағы - 100 ц.
Шығыст. малдар - 20 бас * 1.20 = 24 ц.
Кір. малдар салмағы - 16 ц.
Ес. кез. соң. салмағы - 130 ц.
Қ.с. = 130+24 - 16 -100=38ц.
Өсірілудегі және бордақылаудағы малдардың есебімен бірге осы топта
құстардың, аңдардың, қояндардың, бал араларының есебі де жүргізіледі.
Есептік топтарда алынған қосымша салмақтың және қосымша өсу
салмағының жұмсалған шығынның көлемінде құнының артқанын және
тірідей салмағының артқанын 1261 шотын Дт-п, 1262 шотын Кт-у арқылы
көрсетеміз:
Дт. 1261 - Кт. 1262
Бух.есепте 126 шотта ақпараттары жинақталатын өсірілудегі және
бордақылаудағы малдар мынандай есептік топтар бойынша есебі жүргізіледі:
1. Жас малдар
2. Бордақылаудағы малдар
3. Құстар
4. Аңдар
5. Қояндар
6. Бал ара ұялары
Аналитикалық есепті өндірістік және жасына қарай топтар бойынша
жүргізеді. Мысалы: ірі қара
2 жасқа дейінгі тайыншалар мен құнажындар
2 жастан жоғары құнажындар (телки)
өгізшелер, т.б.
Шошқалар:
тексерілетін аналық шошқалар
2 айға дейінгі торайлар
2 айдан 4 айға дейінгі торайлар
алмастырылатын торайлар
бордақылаудағы жас торайлар
Әрбір есептік топ бойынша есебін жүнінің сапасы бойынша жүргізеді:
биязы жүнді
қылшық жүнді
жартылай биязы жүнді
жартылай қылшық жүнді
Қояндар:
тері беретін
ет беретін
Дт Кт
125 - 1261
801 - 1261 (сату мақсатында нақты өзіндік құны бойынша шығысқа шығару).
845 - 1261 (айырбастағанда шығысқа шығару)
334 - 1261 (өлген малдарды шығысқа шығару)
862 - 1261 (төтенше жағдайда есесі қайтарылмайтын)
651 - 862 (сақтандырылған)
№1 есеп.
Шаруашылық дәнді дақылдар егу үшін жер учаскесін сатып алған. Сатып алу құны – 17000000 тг. Брокерлерге төленген шығындар – 60000 тг. Адвокаттарға төленген шығындар – 20000 тг. Ескі ғимаратты бұзуға, жоюға байланысты шығындар – 100000 тг. Жойылу құны – 40000 тг. Жерді тегістеуге жұмсалған шығын – 10000 тг. Жасалған шығынның негізінде сатып алынған жердің баланстық құнын анықтап, кіріске аламыз.
Дт Кт
121 - 671 – 17000000
331 - 671 - 2550000
121 - 687 – 60000
331 - 687 – 9000
121 - 687 – 20000
331 - 687 – 3000
121 - 681 – 100000
121 - 671 – 10000______
17190000 тг.
№2 есеп.
200 бас тоқтыдан әрқайсысының 2 кг-нан жүн алынды және 40ц. Қрсымша салмақ алынды. Сонымен қатар 20 қозы (1 қозы – 1,5 кг.) алынды. Оларды кіріске алу. Есепті кезеңде жалпы шығыны – 350000 тг. 1ц. жүнді – 20000 тг-ден кіріске алған. 1ц. тірідей салмақтың өзіндік құны – 15000 тг.
Дт Кт
221 - 9002 – 80000
1261 - 9002 – 4500
1262 - 9002 – 265500
1261 - 1262 – 265500
Егін шаруашылығы өнімдерінің өзіндік құнын анықтау.
Франколь - өзіндік құнды анықтайтын жинау орны.
Өнімдердің өзіндік құнын белгілеу мерзімдеріне байланысты аш-да 3 түрге бөледі:
- жоспардағы өзіндік құн
- болжамды өзіндік құн (ожидаемый)
- нақты өзіндік құн (жылдың соңында бухгалтерлік нәтижелердің көмегімен анықталады)
Аш-да өнімнің бағасының өсуі инфляцияға алып келеді.
Аш ұйымдарының қаражаттарының орамды айналымдар сатыларының қатысына қарай
өнімнің өзіндік құнын 3 түрге бөлеміз:
- бригадалық (звенолық) өзіндік құндар
- өндірістік өзіндік құндар - бөлімшелердің барлығы жинақталып, шаруашылық бша өзіндік
құнын анықтау
- толық өзіндік құн - барлық өндірістік шығындар мен коммерциялық шығындар қосылады.
Егін шаруашылығы дақылдарының көпшілігінен екі немесе одан да көп негізгі өнімдер
(қосарланған өнімдер) алынады. Сонымен қатар барлық дақылдардан жанама өнімдер
алынады. Сондықтан өзіндік құн көрсеткіштерінің нақтылығы шығындарды өнімдердің түрле -
ріне дұрыс үлестіруге тікелей байланысты. Есеп тәжірибесінде аш өнімдерінен алынатын
өнімдердің технологиялық сипаттарына қарай шығындарды өнімдердің түрлеріне таратудың
бірнеше әдістері бар:
1. Жалпы шығындардың сомасынан жанама өнімдердің тұрақты бағасымен бағаланған
құндарын шығарып, қалғанын негізгі өнімдердің өзіндік құнына апару.
2. Шығындарды өнімдердің аударма коэффициенттерін қолдану арқылы бір негізге келті -
рілген көрсеткіштерінің үлес салмағына қарай тарату.
Алынған өнімді шартты өнімге айналдыру. Бұндай жағдайда негізгі өнімдердің біреуі
шартты өнім бірліктеріне аударылып, олардың жалпы жиынтығы шығарылады. Сонан
соң шартты өнім бірліктерінің жалпы (шығындары) жиынтықтағы өнімдердің әр түрінің
үлес салмағын анықтап, шығындарды сол үлес салмақтарға сәйкес үлестіреді немесе
бір шартты бірліктің өзіндік құнын анықтап, оны өнімдердің әр түрінің шартты өнім
бірлігіне көбейтіп, шығындарды өнімдердің түрлеріне қарай таратуға болады.
Жалпы шығын шартты өнім = шартты бірліктің өзіндік құны.
3. Шығындардың жалпы сомасын өнімдердің сатылу бағасымен бағаланған құндарына
сәйкес тарату, бұндай жағдайда өнімдерді сатылу бағасымен бағалап, жалпы құнын
табады да, шығындардың жалпы сомасын сату құнына бөліп, шығындардың үлесін
анықтайды. Оны өнімдердің әр түрінің сату құнына көбейтіп, шығындарды өнімдердің
әр түріне үлестіреді.
10 тонна ( 6т ) 1 ц - 150,000 * 60ц = 900000
200,000 тг- ( 2т ) 1 ц - 13,000 * 20ц = 260000
жалпы шығын ( 2т ) 1 ц - 8000 * 20ц = 160000_____
1320000 тг
200,000 1,320,000 = 0,15 тарату коэффициенті
900000 * 0,15 = 136000
260000 * 0,15 = 39000 таратылатын шығындар
160000 * 0,15 = 250000___
200000 тг
4. Шығындарды өнімдердің түрлеріне, олардың құрамындағы маңызды белгінің
санына сәйкес тарату.
Жалпы шығыны - 300000 тг
Жалпы бидай (өндеуге дейін) - 20000 ц
18500 ц - таза бидай
1500 ц - қалдық, топан
1 ц-де 40% бидай бар
1500 * 40% = 600 ц
19100 ц = 18500 ц + 600 ц
300000 19100 = 15,7 (1ц өзіндік құны)
18500 * 15,7 = 290450 тг
600 ц * 15,7 = 9420_______
300000 тг болуы керек
5. Өнімдердің белгілі түрлеріне шығындарды тікелей апарып жалпы шығындарды
ғана белгілі бір ортақ көрсеткіштеріне сәйкес өнімдердің түрлеріне тарату.
6. Шығындардың өнімдердің жеке түрлеріне тиесілі үлесін сараптау жолымен аны
қтап,шығындарды сол салыстырмалы көрсеткіштер арқылы тарату.
Аш-да есеп объектісі - дақылдар мен дақылдар топтары,калькуляциялау
объектісі - алынған өнімдер.
№1 есеп
Есепті жылы 200т. бидай (1 т - 8000тг), 100т. сабан (1т. - 150 тг),100т. арпа (1т. - 6000тг),
100т. жүгері (1т. - 5000тг), 200т. көк палауса (1т. - 1000тг), 80т. жоңышқа (1т. - 2500тг)
кіріске алынды.Бидайдың 150 тоннасы 10.000 тг-ден мемлекетке сатылды,40 тоннасы
тұқымдық бидай ретінде жіберілді,10 тоннасы балалар үйіне тегін берілді.Сабанның
50т. - өсірілудегі және борд-ғы малдарға төсеніш ретінде босатылды, 50т. - құрылыс
материалдары есебінде өндіріс ғимараттарына жөндеу жүргізуге босатылды.
Арпаның 50т. - өнім беретін малдарға, 40т. - күш көліктеріне, 10т. - борд-дағы малдарды
азықтандыруға босатылды.Жүгерінің 80т. - келісім бағасы бша 7000тг-ден сатылды.
10т. - тұқымдық материал ретінде сақтауға жіберілді.Көк палауса 200т. - негізгі
табынды азықтандыруға жұмсалды.Жоңышқаның 50т. - борд-дағы малдарды
азықтандыруға, 10т. - жас малдарды азықтандыруға, 20т. - (1т. - 4000тг)сатылды.
Шешуі:
Дт Кт
221 - 9001 - 1280000
2011 - 9001 - 320000
801 - 221 - 1200000
301 - 701 - 1500000
301 - 633 - 225000
845 - 221 - 80000
206 - 9001 - 15000
9012 - 206 - 7500
126 - 206 - 7500
2011 - 9001 - 600000
9012 - 2011 - 300000
9212 - 2011 - 240000
9012 - 2011 - 60000
221 - 9001 - 450000
2011 - 9001 - 50000
801 - 221 - 400000
301 - 701 - 560000
301 - 633 - 84000
201 - 9001 - 200000
9012 - 201 - 200000
221 - 9001 - 50000
201 - 9001 - 150000
801 - 221 - 50000
301 - 701 - 80000
301 - 633 - 12000
9012 - 201 - 150000
Дәнді дақылдардың (жүгеріден басқа ) өзіндік құнын анықтау
Дәнді дақылдардың өнімдерінің өзіндік құндарын анықтау обьектілері болып негізгі өнім – дән және жанама өнім болып – сабан табылады. Егер дәнді дақылдар азық-түлік мақсатында егілген болса, онда өнімдердің өзіндік құндарын анықтау мынандай тәртіп бойынша жүзеге асырылады:
1. Өндірістік есептердегі көрсеткіші бойынша таратылатын шығындарды жазғаннан кейін әрбір дәндік дақылдардың барлық шығындары мен өнімдердің барлық көрсеткіштерін белгілейді.
2. Шығындардың жалпы сомасының шаруашылықта сабанның үлесіне алдын-ала белгіленген шығындардың нормативіне сәйкес сабанға тиесілі соманы шығарады.
3. Зертхананың көрсеткіштерінің негізінде астық қалдықтарындағы дән құрамының пайыздық көрсеткіштері бойынша астық қалдықтарын шартты толық бағалы дәндердің болмыстық көрсеткішіне қосып, шартты толық бағалы дәннің жалпы толық көлемін анықтайды.
4. Толық бағалы дәндерге тиесілі өндіріс шығындарын шартты бағалы дәннің жалпы болмыстық көрсеткішінің жалпы санына бөліп, толық бағалы дәннің бір өлшем бірілгінің өзіндік құнын анықтайды.
5. Анықталған толық бағалы дәннің өлшем бірлігінің өзіндік құнын толық дәнге аударылған баламасына көбейтіп, жалпы шығынды таратады.
6. Таратқан сомаларды өнімдердің әр түрінің болмыстық салмақ бірліктеріне бөліп, өнімдердің өзіндік құнын анықтайды.
Тағы басқа дәндердің шығындарын үлестірудің екі жолы бар. Ол үшін анықталған толық дәндердің жалпы көлемдегі толық бағалы дән мен қалдықтың толық бағалы дәнге аударылған баламасының үлес салмағын анықтау қажет. Сонан соң әрқайсысының үлес салмағын толық бағалы дәнге тиесілі шығындардың сомасына көбейтіп, шығындарды өнімдердің түрлеріне таратады. Таратқан шығындардың сомасын өнімдердің болмыстық салмақ бірліктеріне бөлу арқылы бір өлшем бірлігінің өзіндік құнын анықтайды.
№1 есеп:
500 га – жер, 1га жерден 12 ц. бидай, 5 ц. сабан алынған, 1200000 – жалпы шығын. Жалпы өнім -6000 ц. (бидай), жалпы сабан – 2500 ц.
5740 ц. – таза өнім
260 ц. – қалдық 6000 ц. 260 ц * 40%=104 ц. (таза бағалы дән)
2500ц. * 15 тг. = 37500 тг.
1200000-37500=1162500 тг.
5740+104=5844 ц.
1162500 : 5844=199 тг. (1ц. таза бағалы дәннің өзіндік құны)
5740 * 199=1142260 тг.
104 * 199=20240 тг.
20240 : 260= 78 тг.
Дт Кт
221 - 9001 – 1142260 тг. (таза бағалы дән)
201 - 9001 – 20240 тг. (малға азық ретінде топан)
206 - 9001 – 37500 тг. (сабан)
1200000 тг.
Кей жылдары дәнді дақылдардың біразы ағымдағы жылдың аяғына дейін бастырылмай қалып кетуі мүмкін. Бұл жағдайда шығындарды бастырылған және бастырылмаған егістіктерге мынандай тәртіп бойынша таратады:
Алдын-ала шығындардың жалпы сомасынан егінді бастыру және өнімді егістіктен тасып шығару шығындарын шегеріп тастау керек. Қалған шығындарды бастырылған және бастырылмаған егістіктерінің аудандарына сәйкес таратды, сонан соң бастырылған егістікке тиесілі сомаға алдын-ала шығарылған бастыру және тасымалдай шығындарын қосып ағымдағы жылда бастырылған егістіктен алынған өнімдерге тиесілі шығындарының сомасын анықтайды.
Бастырылмаған егістікке тиесілі соманы аяқталмаған өндіріс шығындары ретінде келесі жылға өткізеді. Келесі жылы егістікті бастырғаннан кейін өткен жылдан ауыстырылған шығындарға қалған егістікті бастыру және тасымалдау шығындарын қосып, өткен жылы бастырылмай қалған егістікте алынған өнімдердің өзіндік құнын анықтайды.
Жүгері дақылы өнімінің өзіндік құнын анықтау.
Олар мынадай тәртіп бойынша анықтаймыз:
1. Жалпы шығын – жанама шығын = алынған өсімге таратылатын шығын.
Өндірістік есептің жинақталған көрсеткіштерінің негізінде өндіріс шығынының жалпы сомасы және алынған өсімдердің көлемдері анықталады. Мұндай жағдайда жүгері сабақтарынан алынатын құрғақ дәндердің көлемін анықтауды қажет етеді. Астық қабылдау пункттерінің зертханалық мәліметтері бойынша анықталады.
Шаруашылықта қалдырылған жүгері собықтарынан алынатын дәнді астық пункттеріне өткізілген собықтарынан алынатын құрғақ дәндердің орташа көрсеткіші негізінде анықтайды.
Құрғау дәннің негізі етіп, оның құрамындағы ылғалдың 22% дәрежесі белгіленген. Сондықтан дән құрамындағы ылғалдылық дәрежесі негізгі дәрежеден аз немесе көп болса, онда оларды 22% ылғалдылық дәрежедегі дәнге аудару керек.
2. Өндірістік шығындардың жалпы сомасынан жүгері паяларының құнын шегеру керек (сабағы).
3. Шығындардың қалған жалпы сомасын құрғақ дәндердің есепке алынатын салмағының өлшем бірілгінің санына бөліп, құрғақ дәннің өлшем бірлігінің өзіндік құнын анықтайды.
Егер жүгерінің ылғалдығы 22%-дан жоғары болса, жалпы алынған көлем сол жоғары пайыздың санына кемітіледі.
№1 есеп:
600 га – егіс алқабы. Әр га – 90 ц. өнім береді (собығымен қоса). Зертхана мәліметтері бойынша 1 ц. өнімде (собығымен қоса) - 60% таза дән бар деп берілген.
Жалпы шығыны – 1400000 тг.
Паясының 1 ц. – 10 тг. (200 ц. пая)
Ылғалдылығы - 23%
600 * 90= 54000 жалпы өнім
200 ц. * 10=2000 пая
1400000 – 2000 = 1398000 таза жүгерінің шығыны
54000 * 60% = 32400 таза өнім
32400 * 1% = 324
Жалпы таза өнім 32400 – 324 = 32076 ц.
1398000 : 32076 = 43,5 тг. – 1 ц. таза жүгерінің өзіндік құны
Дт Кт
221 - 9001 – 1398000
206 - 9001 – 2000____
1400000 тг.
Егер жүгері дақылы мал азығы үшін сүрлем салуға өсірілген жағдайда жүгері дақылының негізгі өнімі жиналып алынған көк палаусаның құнына енеді.
Сондықтан сүрлем салу үшін пісіп-жетілдірмей көктей орылған жүгері дақылдарының калькуляциялық обьектісі – 1 ц. көк палауса болып табылады. Оның өзіндік құнын аналитикалық шотта жинақталған шығындардың сомасын өндірген көк палаусаның центнермен өлшенген жалпы салмағына бөлу арқылы табамыз.
Техникалық дақылдар
Мақта өнімдерінің өз құнын анықтау
Мақта:
1. жіңішке талшықты
2. орта талшықты болып бөлінеді.
Жіңішке талшықты бағалы болып келеді.
Мақта дақылдарынан алынатын негізгі өнім: мақта шикізаттары, жанама өнім – қозапая.
Мақтаның өз құнын анықтау үшін аналитикалық шотта жинақталған щығындардың барлық сомасынан белгіленген норматив бойынша қозапаяларды дайындауға жұмсалған шығындарды (шабу, жинау) шығарып, шығындардың қалған сомасын мақталардың түрлерінің арасында таратады.
Егер жіңішке және орта талшықты мақта егілетін болса, онда олардың шығындарын сатылу бағасы бойынша құнына прапорционалды таратады.
№1 есеп:
500 га – жер мақталы. Әр га-дан 45 ц. мақта алынған.
500 * 45 ц. = 22500 ц.
оның ішінде 75000 ц. орта талшықты. Жалпы өндірілген шығын – 1400000 тг. Қозапая дайындауға және бағалы құнын анықтауға жұмсалған шығын – 40000 тг.
Жіңішке талшықты мақтаның 1 ц. сатылу бағасы бойынша құны – 20000 тг.
Орта талшықты мақтаның 1 ц. сатылу бағасы бойынша құны – 15000 тг.
500 га жер.
22500 ц.
7500 ц. – орта талшықты *15000=112500000
15000 ц. – жіңішке талшықты *20000= 300000000
412500000 тг.
1400000-40000=1360000
Тарату коэффициенті = 1360000 : 412500000=0,0033
112500000 * 0,0033= 371250
300000000 * 0,0033= 988750__
1360000
412500000 - 100%
300000000 – X%
X=72,7% (жіңішке талшықты), 27,3% - орта талшықты
1360000 * 72,7% = 988720
1360000 * 27,3 % =371280
1360000 тг.
Қант қызылшасының өзіндік құны
Қант қызылшасын өсіру шығындарында калькуляциялау обьектісі болып негізгі өнімдер: тамыр түбірлері, жанама өнімдер – жапырақтары саналады.
Тамыр түбірлерінің жалпы салмағы олардағы қант құрамының пайызбен белгіленген мөлшеріне сәйкес, шартты түбірлерге айналдыру арқылы анықталады.
Тамыр түбірінің 1 ц. өз құнын анықтау үшін аналитикалық шотта жинақталған шығындардың жалпы сомасынан шаруашылық үшін белгіленген норматив бойынша жапырақтарды дайындау шығындарын шығарып, қалған соманы алынған өнімге жатқызады.
№1 есеп:
200 га жер – қант қызылшасы 18% - қант құрамы
Әр га – 80 ц. өнім алады
Жалпы шығын – 680000 тг.
16000 ц. – таза өнім
680000:16000=42,5 (1 ц. өнімге жұмсалған шығын натуралдық түрде)
16000 * 18 : 100=2880 ц.
680000 : 2880= 236,1 (шаруашылық үшін өнімнің өзіндік құны, яғни 1 ц. қанттың өзіндік құны)
Картоптың, ашық жерде өсірілетін көкөністің және бақша дақылдары өнімдерінің өзіндік құнын анықтау.
Картоп өнімдерін:
1. стандартты
2. стандартқа жатпайтын болып бөлеміз.
Олардың 1 ц. өзіндік құнын анықтау мына төмендегі тәртіппен жүргізіледі:
1. аналитикалық шоттар көрсеткіштерінің негізінде шығындардың жалпы сомасын және өнімдердің болмыстық бірліктерінің көлемдерін белгілейді.
2. егер картоп жапырақтары шаруашылықта пайдалы болса, шаруашылықта белгіленген норматив бойынша жалпы шығындардың сомасынан шығару керек.
3. стандартты және стандартқа жатпайтын картопты сату бағасымен бағалап, олардың әрқайсысының және барлық өнімдердің сатылу құнын анықтайды.
4. жапырақтардың құны шығарылғаннан қалған өндірістік шығындардың жалпы сомасынан өнімдердің барлық сатылу құнына бөліп, шығындарды үлестіру коэффициентін анықтайды.
5. анықталған шығындарды үлестіру коэффициентін өнімдердің жеке түрлерінің сатылу құнына көбейту арқылы өндіріс шығынын өнімдердің жеке түрлеріне үлестіреді.
6. үлестірілген өндіріс шығынын өнімдердің жалпы салмақ өлшемдеріне бөліп, олардың әрқайсысының 1 ц. өзіндік құнын табады.
Көкөністің өзіндік құнын есептеп шығару
Көкөніс өсіруге мамандандырылған шаруашылықтарда өндіріс шығындарының аналитикалық есебі көкөніс дақылдарының түрлері бойынша жүргізіледі.
Көкөніс өнімдері – стандартты және стандартқа жатпайтын болып бөлінеді де, олардың өзіндік құндарын картоп өнімдерінің өзіндік құндарын есептеу тәртібі бойынша анықтайды.
Көптеген шаруашылықтарда көкөніс өнімдерімен жылдың барлық мерзімінде қамтамасыз ету мақсатында көкөністі жабық алаңдарда өсіреді. Бұндай жағдайларда өндіріс шығындарын теплица немесе парник бойынша жүргізеді.
Өндіріс шығынын өнімдердің түрлеріне, олардың әрқайсысының егілген жер көлеміне және пісіп-жетілу күндерінің ұзақтығына сәйкес тарату керек. Оны мынандай тәртіп бойынша орындауды қажет етеді:
1. әрбір көкөніс дақылдарының егілген аудандарын белгілейді, әдетте – м2.
2. әр дақылдың егілген аудандарын олардың пісіп-жетілетін күндерінің санына көбейтіп, олардың әрқайсысының және теплица, парник бойынша м2 күндерін анықтайды.
3. жалпы м2 күндердің ішіндегі әр дақылдың үлес салмағын анықтайды.
4. анықталған м2 күндерінің үлес салмақтарын шығындардың барлық сомасына көбейтіп өндірістік шығындарды дақылдардың түрлерінен алынған өнімдерге таратады.
5. таратылған шығындарға әр дақылдардың тұқымының құнын қосып, әр дақылдың өнімдеріне тиісті шығындардың сомасын анықтайды.
6. әр өнімге тиісті шығындардың сомасын өнімдердің әрқайсысының сомасына бөліп, олардың 1 өлшем бірлігінің өзіндік құнын анықтайды (кг, ц).
Мысал: жалпы шығын – 265000 тг, оның ішінде 15000 тг. – дақылдар ұрығының құны.
Жабық құрылғылардан алынған көкөніс өнімдерінің өзіндік құнын анықтау
Өнім түрлері
Егілген аудан көлемі, м2
Пісіп-жетілу күні
м2 күндерінің саны
м2 күндерінің үлес салмағы
Таратылған шығындары
Ұрықтың құны, тг
Барлық шығындар жиынтығы
өнімдер салмағы, кг
1 бірліктің өз. құны, кг
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Қызанақ
4000
100
400000
20
50000
4000
54000
20000
2,7
Қияр
10000
140
1400000
70
175000
7500
182500
180000
1,01
Пияз
2000
60
120000
6
15000
3000
18000
40000
0,45
Капуста
1600
50
80000
4
10000
500
10500
15000
0,7
Жиынтығы
17600
350
2000000
100
250000
15000
265000
255000
4,86
Дт Кт
221 - 9001 – 54000
221 - 9001 – 182500
221 - 9001 – 18000
221 - 9001 – 10500___
265000
Жеміс шаруашылығындағы өнімдердің өзіндік құнын анықтау.
Жеміс өсіруге мамандандырылған шаруашылықтарда өндірістік шығындардың аналитикалық есебі жеміс ағаштарының түрлері бойынша ұйымдастырылады.
Жанама өнімдер: жинап алынатын бұтақтар, кесінділер, шыбықтар.
Жемістің өзіндік құнын анықтау тәртіптері.
Өнімнің түрлері
Өндірілген өнімдер
Сатылу бағасы
Сатылу құны
Сатылу құндарының үлестік салмағы
Үлестіруге тиісті өнд. шығын
Үлестірілген өнд. шығын
1 ц. өнімнің өз. құны
1
2
3
4
5
6
7
8
Алма
500
6000
3000000
25
14225
14225
28,45
Алмұрт
600
8000
4800000
40
22760
22760
37,93
Шие
600
7000
4200000
35
19915
19915
33,19
Жиынтығы
12000000
100
56900
56900
Жалпы шығын – 56900 тг
500 ц. оның ішінде: 140 ц. стандартқа жатпайды 1 ц.- 6000 тг, осыдан 6000*140=840000
360 ц. стандарт 1 ц. – 10000 тг, осыдан 10000*360=3600000__
4440000 тг.
1)14225 : 4440000=0,003
2)3600000 * 100% : 4440000=81,08%
№1 есеп
50 га жерге шаруашылық көкөніс егілген
20 га – қызанақ еккен, ұрығының өзіндік құны – 6000 тг + (8000 * 20) = 166000
5 га – қияр еккен, ұрығының өзіндік құны – 3000 тг + (8000 * 5) = 43000
10 га – капуста еккен, ұрығының өзіндік құны – 2500 тг + (8000 * 10) = 82500
5 га – пияз еккен, ұрығының өзіндік құны – 2000 тг + (8000 * 5) = 42000
5 га – қауын еккен, ұрығының өзіндік құны – 4500 тг + (8000 * 5) = 44500
5 га - қарбыз еккен, ұрығының өзіндік құны – 5000 тг + (8000 * 5) = 45000
Жалпы шығын – 400000 тг.
400000 : 50 = 8000 тг. (1 га шығыны)
Жем-шөп дақылдары өнімдерінің өзіндік құнын анықтау
Жем-шөп дақылдарының аналитикалық есебін егін шаруашылығында өсірілетін мал азығының түрлеріне қарай 1 жылдық және көп жылдық екпе шөптер, табиғи шабындықтар, табиғи және мәдени жайылымдар, сүрлемдер, пішендемелер бойынша ұйымдастырылады.
1 жылдық екпе шөптерден алынатын өнімдерден тек қана пішен дайындалатын болса, онда аналитикалық шотта жинақталған шығындарды дайындалып, кептіріліп сақтау орындарына жеткізіліп және маялап жиналған пішендердің жалпы салмағына бөлу керек (ұзындығы, биіктігінің ½, жарты шеңбердің ауданы) – 3 көрсеткіш бойынша.
Көп жағдайда бір жылдық екпе шөптердің өнімдері, пішен дайындаудан басқа, пішендеме дайындауға және көк палауса түрінде малды азықтандыруға пайдаланады. Бұндай жағдайда ең алдымен бір жылдық екпе шөптен алынған көк палаусаның бір ц.-нің құнын анықтау керек.
1 ц. өзіндік құнын анықтау үшін (жалпы шығындарды барлық өнімге бөлу) аналитикалық шотта жинақталған шығындардың сомасын жиналған көк палаусаның жалпы салмағына бөлеміз.
Көп жылдық екпе шөптердің ұрықтарын 1-ші жылы жамылғы, яғни қорғайтын дақылдардың ұрықтарымен қоса себілуі керек.
Егер көп жылдық екпе шөптерден 1-ші жылы өнім алынбаса, сол жылдың шығындарын келесі өнім алатын жылдарға таратады.
Көп жылғдық екпе шөптердің өнімдерінің өзіндік құнын анықтау оларды өсіру және пайдалану мақсаттарына қарай 1 жылдық екпе шөптердің өзіндік құнын анықтаған сияқты тәртіппен орындайды.
Табиғи шабындықтардан алынған пішендердің 1 ц. өзіндік құны шабындықтарды қосымша суландыру, ору, кептіру, жинау, тасымалдау маялап жинау шығындарын пішендеменің жалпы салмағына бөлу арқылы анықталады.
Жем-шөптік дақылдарының өнімдерінің едәуір бөлігі сүрлем пішендемелер, әртүрлі қоспалар қосылған мал азықтарын, уақталған шөп түйіршіктерін дайындауға жұмсалады.
Сүрлем пен пішендеменің салмағы оларды салған күннен бастап, ең азы 10-15 күн, ең көбі 30 күннен кейін анықталады. Бұл аралықта химиялық процесс жүреді. Соның нәтижесінде бөлінетін улы заттар бөлініп шығады.
Сүрлемнің шығындарының аналитикалық есебі сүрлемге салынған көк палаусалардың түрлері бойынша жүргізіледі. 1 ц. сүрлемнің немесе пішендеменің өзіндік құнын анықтау үшін аналитикалық шоттарда жинақталған шығындардың барлық сомасын дайындалған сүрлемнің немесе пішендеменің жалпы салмағына бөлу керек.
Есеп №1
Ордың ұзындығы – 40 м
ені – 15 м
тереңдігі – 6 м_______
3600 м3 сыйымдылығы
1 м3 – 1 т көк палауса.
3600 т. дайындау керек.
Көк палаусаның жалпы шығыны – 2500000 тг. Орға ағымдағы және күрделі жөндеу шығыны – 120000 тг. Нығыздауға жұмсалған шығын (тозу құны) – 60000 тг. Қоспалардың құны – 50000 тг. Үстін жабатын материалдар – 20000 тг.
Есептік масса 1 м3 – 900 кг. – 3240 т. (3600 * 0,9)
Жалпы жұмыс шығыны – 2696000 тг.
2696000 : 32400 = 83 тг. (1 ц. өзіндік құны)
Есеп №2
500 га жер. Әр га – 70 ц. көк палауса. Олардың жалпы шығындары – 2300000 тг. (өсіру, егу)
35000 ц. – жалпы өнім, оның ішінде 15000 ц. малға көк палауса күйінде азық, 20000 ц. сүрлемге.
Сүрлем салуға шығындары – 270000 тг.
Келтірілген мәліметтерді пайдалана отырып, мал азығы үшін пайдаланатын көк палаусаның шығындарын және сүрлемнің шығындарын тауып, 1 ц. сүрлемнің және 1 ц. көк палаусаның өзіндік құнын тап.
2300000 : 35000 ц. = 65,7 тг (1 ц)
65,7 * 15000=985500
2300000 - 985500= 1341500
1341500 + 270000=1611500
1611500 : 20000=80,6 тг. (1 ц)
Есеп №3
100 га – жер, 240000 тг. - шығын
5 ц. - арпа * 500=2500
4 ц. – сабан аралас жоңышқа * 400 * 25%=100
14=25% жоңышқа
500 ц. арпа * 4=2000 тг.
300 ц. сабан * 20 тг=6000 тг
100 ц. жоңышқа * 1=100
234000 : 2100 = 111,4 тг.
100 * 111,4 = 11140 (жоңышқа)
234000 – 11140=222860 (арпа шығыны)
Дт Кт
221(2011) - 9001 – 222860 арпаны кіріске
201 - 9001 – 11140 жоңышқа
206 - 9001 – 6000 сабан
240000 тг.
Дт Кт
9001 - 901-9041 – шығындарды жинау
201,206,221 - 9001 – жоспарлы бағасы бойынша есепті бағасы
Мал шаруашылық өнімдерінің өзіндік құнын анықтау
Мал шаруашылығында есеп обьектісі болып – малдың жеке түрлері мен топтары алынады. Калькуляциялау обьектісі болып – малдардан алынған өнімдер: негізгі, қосарланған және жанама болып алынады.
Өнімнің өзіндік құнын анықтау үшін есеп обьектілері бойынша жинақталған шығынның көлемінде кіріске алынған өнімдердің өзіндік құндарының қосындысының жиынтығы алынады.
Жалпы шығыннан жанама өнімдердің шығындарының құндарын шегеріп, қалған шығындарын негізгі және қосарланған өнімдердің арасында тарату арқылы шығындарды таратып, өнімнің көлеміне бөлу арқылы бір бірліктің өзіндік құнын анықтайды.
Сүт өндіру бағытындағы сиыр шаруашылығы өнімдерінің өзіндік құнын анықтау.
Бұл бағыттағы сиыр шаруашылығының аналитикалық есебін
-негізгі табын
-өсірілудегі жас малдар мен бордақылаудағы ересек малдар топтары бойынша ұйымдастырылады.
1. негізгі табын – сиырлар мен бұзаулар
2. жас малдар мен бордақылаудағы ересек малдар
Дт Кт
9002 - 9012 – 9042
221 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz