Ауыл шаруашылығында бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың кейбір ерекшеліктері

Пән: Бухгалтерлік іс
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 42 бет
Таңдаулыға:

Ауыл шаруашылығында бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың кейбір ерекшеліктері.

А/ш-да негізгі құрал болып - жер саналады. Жер тауарға айналды, себебі бағасы берілді. 1996 ж.

жер реформасы болды, онда жерді негізгі құралға жатқызды. Жер шабындық, жайылымдық, т. б.

болып бөлінеді. Жерге арнайы құжаттар толтырылады: қабылдау актісі, бағасы, т. б.

А/ш тірі организмдермен тікелей байланысты: өсімдіктер мен жануарлар. Олар еңбек құралы,

әрі өндіріс б. т. Малға да, өсімдіктерге де кезінде күрделі қаржы жұмсап, керекті деңгейге

жеткізу керек.

Қолданылатын шығындар дақыл түріне, қолданылатын құралдарына қарай дұрыс бөлінуі тиіс.

Алынатын өнім маусымдық сипатта болуы керек.

А/ш-да шығындарды жіктеуге тура келді: келесі жылға жарайтын, жарамайтын, т. б.

Оларды аяқталмаған өндіріске жатқызамыз.

Негізгі құралдардың есебі.

Өнім беретін малдарды, көпжылдық өнім беретін өсімдіктерді өндіріс құралдарына жатқыза-

мыз.

Сатып алуға жұмсалған шығын, сонымен бірге өз шаруашылығында өсіруге жұмсалған шығындарды бастапқы және баланстық құнға кіргіземіз.

Малдар өнім беретін және күшке жұмсалатын болып екіге бөлінеді. Өнім беретін малдардың

бағасы баланстан шығарылмайынша өзгертілмейді. Ал күшке жұмсалатын малдар бастапқы

құны бойынша балансқа алынып, оларға тозу есептелінеді. Оларда өз шаруашылығында өсіру-

ге, сатуға, айырбастауға болады және осылай кіріске алады.

Оларға қабылдау актісі, топтан-топқа өткізу актісі толтырылады. Акт бухгалтерияға өткізіліп,

есеп регистрлеріне енгізіледі. Мүліктік немесе есептік карточка ашылады. Таңба басылса,

мүліктік карточканың нөмірін білдіреді.

Негізгі құралдар мүліктік және мүліктік емес болып бөлінеді.

Дт Кт

125 - 671, 126 (кіріске алу)

842 - 125 (шығысқа бастапқы немесе қалдық құны б/ша шығару)

126 - 125 (семірту қажет болғанда)

№1есеп

Шаруашылыққа 10 бас асыл тұқымды сиыр сатып алынды. Келісім бағасы б/ша әрқайсы-

сының құны - 5 тг. Тасымалдау шығыны - 18 тг. Делдалдар мен заңгерлер шығыны -

4 тг. Шаруашылықтың мал мамандарының аванстық төлемдері - 12 тг. Азықтандыру

шығындары - 2 тг.

Дт Кт

125 - 671 - 5 тг

331 - 671 - 75000 тг (15%)

125 - 671 - 18 тг

371 - 671 - 27000 тг (15%)

125 - 687 - 4 тг

125 - 333 - 12 тг

126 - 206 - 2 тг

86 тг

№2есеп

Баланстық құны 2 тг-ден 10 бас сиыр шығысқа шығарылды. Оның 5-і семіздігі

жоғары болғандықтан тікелей сатылды, 5-і бордақылауға қойылды.

Дт Кт

842 - 125 - 1 тг

126 - 125 - 1 тг

Материалдар есебі.

А/ш-да мынандай өнімдерді де материалдардың қатарына жатқызылады: тұқым,

тұқымдық, көшеттер, жем-шөп, тыңайтқыштар, мал және өсімдік ауруларына қарсы

күресуге жұмсалатын әртүрлі дәрі-дәрмектер.

201 шот - ұрық және отырғызу материалдары.

Дт Кт

201 - 900/1 (өзімізде өсірілген дән болса)

201 - 671 (сырттан сатып алынса)

Тыңайтқыштар органикалық (қи, тезек) және минералды болып бөлінеді.

Дт Кт

206 - 671 (сатып алсақ)

206 - 900/2 (өзімізде болса)

№1есеп

Негізгі табыннан 10 бас сиыр шығысқа шығарылды. 1бас сиырдың баланстық құны

24000 тг. Шығысқа шығарылған 5 сиырды союға, 5 сиырды бордақылауға қою үшін

шешім қабылданды. Мал сою пунктінде сойылған сиырдың әрқайсысынан 160 кг-нан

таза ет, 25 кг-нан ішек-қарын, өкпе-бауыр кіріске алынды. Сойылған ет көтерме

бағасы б/ша 1кг - 220 тг-ден, ішек-қарын, өкпе-бауыр - 105 тг-ден түгелдей сатылған.

Сатылған өнімдердің нәтижесін анықтаңдар.

Дт Кт

901/3 - 125 - 12

126 - 125 - 12

900/3 - 901/3 - 15

801/1 - 221 - 15

301 - 701 - 189125

301 - 633 - 28368

571 - 801 - 15

701 - 571 - 189125

571 - 561 - 39125 (түсім)

№2есеп

1995 ж. 01. 01-да жаңадан салынған сиыр қорасы кіріске алынды. Бастапқы құны -

25 тг. Жойылу құны - 2 тг. Қызмет ету мерзімі - 25 жыл. 2005 ж. 01. 01-да

қайта бағалау жүзеге асырылды. Статистикалық агенттің берген мәліметтері б/ша

оның құны 1, 25%-ке артты. Қайта бағалаудың нәтижесінде активтің және қосымша

төленбеген капиталдың өсуін көрсетіп, есептелген тозу сомасына реттеулер енгізіп,

сиыр қораның ағымдағы құнын тап.

Шешуі: 1-ші жолы:

А = Б. қ - Ж. қ / Қ. м

А = 25 - 2 / 25 = 99200 (1 жылға)

А = 10 жыл = 99200 * 10 жыл = 992000 тг

Дт Кт

122 - 126 - 25 тг

935 - 132 - 992 тг

Қайта бағалау 25 * 1, 25 = 3125000 тг

2 * 1, 25 = 25000 тг

А = 3125000 - 25000 / 25 = 124000 тг (1 жыл)

А = 124000 * 10 жыл = 124 тг (10 жыл)

Дт Кт

122 - 541 - 625000 тг (3125000 -25)

541 - 132 - 248000 тг (124 - 992000)

541 - 561 - 25133 тг (377000 / 15)

625000 - 248000 = 377000 тг (15 жылға бөлеміз)

2-ші оңай жолы:

А. к. қ. = (25 * 1, 25) - 25 - (992000 * 1, 25) - 992000 = 377000 тг

Дт Кт

571 - 561 - 25133 тг

561 - 541 - 25133 тг

Өсірілудегі негізгі құралдардың есебі.

1. Өсірілудегі және бордақылаудағы малдардың есебінің ерекшелігі және оларды

бағалау.

2. Өсірілудегі және бордақылаудағы малдардың қозғалысын, өнімін құжаттау.

3. Өсірілудегі және бордақылаудағы малдардың есебін есептік топтар б/ша

ұйымдастыру.

Негізгі табынға өткізілген өнім беретін немесе күш көліктері ретінде пайдалануға

болатын ересек малдарды 125 (өнім беретін және күш көліктері) аралық шотында

өндіріс құралы ретінде олардың баланстық немесе бастапқы құны б/ша ақпараттарын

жинақтап, есебін жүргізеді.

Малдар еңбек заттары ретінде есептік топтары б/ша ақпараттарын жинақтау үшін

олардың жастарына және жыныстарына қарай 126 (өсірілудегі жас малдар және

бордақылаудағы малдар) аралық шотын ашып, өсу үрдісін, бордақылаудың

нәтижесін, тірілей салмағының артуын, алынған қосымша салмақ және қосымша

өсу салмағы арқылы, өсу үрдісін тіркеу арқылы оларды бағалаудың нәтижесінде

құнының артқандығын көрсететін ақпаратттарын жинақтап, есебін жүргізеді.

Негізгі табын және өсірілудегі, бордақылаудағы малдарды күтіп-бағу шығындары

900 (негізгі өндіріс) шотының (мал шаруашылығы) аралық шотында есепті кезең

шығындары жинақталады.

Күш көліктерінің шығындарын жинақтауға - 920 шот қаралған.

Өсірілу, бордақылау үрдісінде есептік топтары б/ша олардан алынатын өнім

қосымша салмақ және қосымша өсу салмағы болып табылады.

Өсірілудегі және бордақылаудағы малдарды күтіп-бағудың нәтижесінде

жұмсалған шығындарының көлемінде өсірілу және бордақылау шығындарын

126 шотқа 126/2 (өсірілу және бордақылау б/ша шығындар) аралық шот ашып,

кіріске аламыз.

Дт Кт

126/1 - 900/2 (бағалану тәртіптері б/ша құнына кіріске алу)

126/2 - 900/2 (өсірілу б/ша шығын көлемінде)

126/1 - 126/2 (артқан салмағын көрсету)

Өсірілу, бордақылау үрдісінің нәтижесінде алынған өнімдерін (қосымша салмақ)

шыққан шығынның көлемінде бағалап, 126/2 " Өсірілу және бордақылау б/ша шығын-

дары " шотының Дт-те, 900 "Н * Ө" Кт-тен көрсетіледі.

Алынған өнімнің нәтижесінде өсірілудегі және бордақылаудағы малдардың тірілей

салмағының артқанын және сол қосқан салмақтың құнына, құнының артқанын 126/1

" Өсірілудегі жас малдар мен бордақылаудағы малдар" аралық шотының Дт-де, 126/2

" Өсірілу және бордақылау б/ша шығындар" аралық шотының Кт-нен көрсетіледі.

100 бас бұзаудан 20 ц. қосымша өнім алынды. Жинақталған шығын - 1тг.

1ц. - 5000тг.

Дт Кт

126/2 - 900/2 - 1 (борд-ға кеткен шығындар кірістелді)

126/1 - 126/2 - 1

Қосымша салмақты анықтау әдістері :

1, таразыға тарту

2, есептеу арқылы

Бухгалтерлік есепте алынған қосымша салмақты мынандай формула арқылы

анықтайды:

Қос. салмақ = Есепті кезең соңындағы салмағы + есепті кезең соңында

шығыс болған малдар - кірістелген малдар - есепті кезеңнің басындағы

салмағы.

Ес. кез. бас. салмағы - 100 ц.

Шығыст. малдар - 20 бас * 1. 20 = 24 ц.

Кір. малдар салмағы - 16 ц.

Ес. кез. соң. салмағы - 130 ц.

Қ. с. = 130+24 - 16 -100=38ц.

Өсірілудегі және бордақылаудағы малдардың есебімен бірге осы топта

құстардың, аңдардың, қояндардың, бал араларының есебі де жүргізіледі.

Есептік топтарда алынған қосымша салмақтың және қосымша өсу

салмағының жұмсалған шығынның көлемінде құнының артқанын және

тірідей салмағының артқанын 126/1 шотын Дт-п, 126/2 шотын Кт-у арқылы

көрсетеміз:

Дт. 126/1 - Кт. 126/2

Бух. есепте 126 шотта ақпараттары жинақталатын өсірілудегі және

бордақылаудағы малдар мынандай есептік топтар бойынша есебі жүргізіледі:

1. Жас малдар

2. Бордақылаудағы малдар

3. Құстар

4. Аңдар

5. Қояндар

6. Бал ара ұялары

Аналитикалық есепті өндірістік және жасына қарай топтар бойынша

жүргізеді. Мысалы: ірі қара

2 жасқа дейінгі тайыншалар мен құнажындар
2 жастан жоғары құнажындар (телки)
өгізшелер, т. б.

Шошқалар:

тексерілетін аналық шошқалар
2 айға дейінгі торайлар
2 айдан 4 айға дейінгі торайлар
алмастырылатын торайлар
бордақылаудағы жас торайлар

Әрбір есептік топ бойынша есебін жүнінің сапасы бойынша жүргізеді:

биязы жүнді
қылшық жүнді
жартылай биязы жүнді
жартылай қылшық жүнді

Қояндар:

тері беретін
ет беретін

Дт Кт

125 - 126/1

801 - 126/1 (сату мақсатында нақты өзіндік құны бойынша шығысқа шығару) .

845 - 126/1 (айырбастағанда шығысқа шығару)

334 - 126/1 (өлген малдарды шығысқа шығару)

862 - 126/1 (төтенше жағдайда есесі қайтарылмайтын)

651 - 862 (сақтандырылған)

№1 есеп.

Шаруашылық дәнді дақылдар егу үшін жер учаскесін сатып алған. Сатып алу құны - 17 тг. Брокерлерге төленген шығындар - 6 тг. Адвокаттарға төленген шығындар - 2 тг. Ескі ғимаратты бұзуға, жоюға байланысты шығындар - 1 тг. Жойылу құны - 4 тг. Жерді тегістеуге жұмсалған шығын - 1 тг. Жасалған шығынның негізінде сатып алынған жердің баланстық құнын анықтап, кіріске аламыз.

Дт Кт

121 - 671 - 17

331 - 671 - 255

121 - 687 - 6

331 - 687 - 9000

121 - 687 - 2

331 - 687 - 3000

121 - 681 - 1

121 - 671 - 1

1719 тг.

№2 есеп.

200 бас тоқтыдан әрқайсысының 2 кг-нан жүн алынды және 40ц. Қрсымша салмақ алынды. Сонымен қатар 20 қозы (1 қозы - 1, 5 кг. ) алынды. Оларды кіріске алу. Есепті кезеңде жалпы шығыны - 35 тг. 1ц. жүнді - 2 тг-ден кіріске алған. 1ц. тірідей салмақтың өзіндік құны - 15000 тг.

Дт Кт

221 - 900/2 - 8

126/1 - 900/2 - 4500

126/2 - 900/2 - 265500

126/1 - 126/2 - 265500

Егін шаруашылығы өнімдерінің өзіндік құнын анықтау.

Франколь - өзіндік құнды анықтайтын жинау орны.

Өнімдердің өзіндік құнын белгілеу мерзімдеріне байланысты а/ш-да 3 түрге бөледі:

- жоспардағы өзіндік құн

- болжамды өзіндік құн (ожидаемый)

- нақты өзіндік құн (жылдың соңында бухгалтерлік нәтижелердің көмегімен анықталады)

А/ш-да өнімнің бағасының өсуі инфляцияға алып келеді.

А/ш ұйымдарының қаражаттарының орамды айналымдар сатыларының қатысына қарай

өнімнің өзіндік құнын 3 түрге бөлеміз:

- бригадалық (звенолық) өзіндік құндар

- өндірістік өзіндік құндар - бөлімшелердің барлығы жинақталып, шаруашылық б/ша өзіндік

құнын анықтау

- толық өзіндік құн - барлық өндірістік шығындар мен коммерциялық шығындар қосылады.

Егін шаруашылығы дақылдарының көпшілігінен екі немесе одан да көп негізгі өнімдер

(қосарланған өнімдер) алынады. Сонымен қатар барлық дақылдардан жанама өнімдер

алынады. Сондықтан өзіндік құн көрсеткіштерінің нақтылығы шығындарды өнімдердің түрле -

ріне дұрыс үлестіруге тікелей байланысты. Есеп тәжірибесінде а/ш өнімдерінен алынатын

өнімдердің технологиялық сипаттарына қарай шығындарды өнімдердің түрлеріне таратудың

бірнеше әдістері бар:

1. Жалпы шығындардың сомасынан жанама өнімдердің тұрақты бағасымен бағаланған

құндарын шығарып, қалғанын негізгі өнімдердің өзіндік құнына апару.

2. Шығындарды өнімдердің аударма коэффициенттерін қолдану арқылы бір негізге келті -

рілген көрсеткіштерінің үлес салмағына қарай тарату.

Алынған өнімді шартты өнімге айналдыру. Бұндай жағдайда негізгі өнімдердің біреуі

шартты өнім бірліктеріне аударылып, олардың жалпы жиынтығы шығарылады. Сонан

соң шартты өнім бірліктерінің жалпы (шығындары) жиынтықтағы өнімдердің әр түрінің

үлес салмағын анықтап, шығындарды сол үлес салмақтарға сәйкес үлестіреді немесе

бір шартты бірліктің өзіндік құнын анықтап, оны өнімдердің әр түрінің шартты өнім

бірлігіне көбейтіп, шығындарды өнімдердің түрлеріне қарай таратуға болады.

Жалпы шығын / шартты өнім = шартты бірліктің өзіндік құны.

3. Шығындардың жалпы сомасын өнімдердің сатылу бағасымен бағаланған құндарына

сәйкес тарату, бұндай жағдайда өнімдерді сатылу бағасымен бағалап, жалпы құнын

табады да, шығындардың жалпы сомасын сату құнына бөліп, шығындардың үлесін

анықтайды. Оны өнімдердің әр түрінің сату құнына көбейтіп, шығындарды өнімдердің

әр түріне үлестіреді.

10 тонна ( 6т ) 1 ц - 150, 000 * 60ц = 9

200, 000 тг- ( 2т ) 1 ц - 13, 000 * 20ц = 26

жалпы шығын ( 2т ) 1 ц - 8000 * 20ц = 16

132 тг

200, 000 / 1, 320, 000 = 0, 15 тарату коэффициенті

9 * 0, 15 = 136000

26 * 0, 15 = 39000 таратылатын шығындар

16 * 0, 15 = 25___

2 тг

4. Шығындарды өнімдердің түрлеріне, олардың құрамындағы маңызды белгінің

санына сәйкес тарату.

Жалпы шығыны - 3 тг

Жалпы бидай (өндеуге дейін) - 2 ц

18500 ц - таза бидай

1500 ц - қалдық, топан

1 ц-де 40% бидай бар

1500 * 40% = 600 ц

19100 ц = 18500 ц + 600 ц

3 / 19100 = 15, 7 (1ц өзіндік құны)

18500 * 15, 7 = 290450 тг

600 ц * 15, 7 = 9420

3 тг болуы керек

5. Өнімдердің белгілі түрлеріне шығындарды тікелей апарып жалпы шығындарды

ғана белгілі бір ортақ көрсеткіштеріне сәйкес өнімдердің түрлеріне тарату.

6. Шығындардың өнімдердің жеке түрлеріне тиесілі үлесін сараптау жолымен аны

қтап, шығындарды сол салыстырмалы көрсеткіштер арқылы тарату.

А/ш-да есеп объектісі - дақылдар мен дақылдар топтары, калькуляциялау

объектісі - алынған өнімдер.

№1 есеп

Есепті жылы 200т. бидай (1 т - 8000тг), 100т. сабан (1т. - 150 тг), 100т. арпа (1т. - 6000тг),

100т. жүгері (1т. - 5000тг), 200т. көк палауса (1т. - 1000тг), 80т. жоңышқа (1т. - 2500тг)

кіріске алынды. Бидайдың 150 тоннасы 10. 000 тг-ден мемлекетке сатылды, 40 тоннасы

тұқымдық бидай ретінде жіберілді, 10 тоннасы балалар үйіне тегін берілді. Сабанның

50т. - өсірілудегі және борд-ғы малдарға төсеніш ретінде босатылды, 50т. - құрылыс

материалдары есебінде өндіріс ғимараттарына жөндеу жүргізуге босатылды.

Арпаның 50т. - өнім беретін малдарға, 40т. - күш көліктеріне, 10т. - борд-дағы малдарды

азықтандыруға босатылды. Жүгерінің 80т. - келісім бағасы б/ша 7000тг-ден сатылды.

10т. - тұқымдық материал ретінде сақтауға жіберілді. Көк палауса 200т. - негізгі

табынды азықтандыруға жұмсалды. Жоңышқаның 50т. - борд-дағы малдарды

азықтандыруға, 10т. - жас малдарды азықтандыруға, 20т. - (1т. - 4000тг) сатылды.

Шешуі:

Дт Кт

221 - 900/1 - 128

201/1 - 900/1 - 32

801 - 221 - 12

301 - 701 - 15

301 - 633 - 225000

845 - 221 - 8

206 - 900/1 - 15000

901/2 - 206 - 7500

126 - 206 - 7500

201/1 - 900/1 - 6

901/2 - 201/1 - 3

921/2 - 201/1 - 24

901/2 - 201/1 - 6

221 - 900/1 - 45

201/1 - 900/1 - 5

801 - 221 - 4

301 - 701 - 56

301 - 633 - 84000

201 - 900/1 - 2

901/2 - 201 - 2

221 - 900/1 - 5

201 - 900/1 - 15

801 - 221 - 5

301 - 701 - 8

301 - 633 - 12000

901/2 - 201 - 15

Дәнді дақылдардың (жүгеріден басқа ) өзіндік құнын анықтау

Дәнді дақылдардың өнімдерінің өзіндік құндарын анықтау обьектілері болып негізгі өнім - дән және жанама өнім болып - сабан табылады. Егер дәнді дақылдар азық-түлік мақсатында егілген болса, онда өнімдердің өзіндік құндарын анықтау мынандай тәртіп бойынша жүзеге асырылады:

Өндірістік есептердегі көрсеткіші бойынша таратылатын шығындарды жазғаннан кейін әрбір дәндік дақылдардың барлық шығындары мен өнімдердің барлық көрсеткіштерін белгілейді.
Шығындардың жалпы сомасының шаруашылықта сабанның үлесіне алдын-ала белгіленген шығындардың нормативіне сәйкес сабанға тиесілі соманы шығарады.
Зертхананың көрсеткіштерінің негізінде астық қалдықтарындағы дән құрамының пайыздық көрсеткіштері бойынша астық қалдықтарын шартты толық бағалы дәндердің болмыстық көрсеткішіне қосып, шартты толық бағалы дәннің жалпы толық көлемін анықтайды.
Толық бағалы дәндерге тиесілі өндіріс шығындарын шартты бағалы дәннің жалпы болмыстық көрсеткішінің жалпы санына бөліп, толық бағалы дәннің бір өлшем бірілгінің өзіндік құнын анықтайды.
Анықталған толық бағалы дәннің өлшем бірлігінің өзіндік құнын толық дәнге аударылған баламасына көбейтіп, жалпы шығынды таратады.
Таратқан сомаларды өнімдердің әр түрінің болмыстық салмақ бірліктеріне бөліп, өнімдердің өзіндік құнын анықтайды.

Тағы басқа дәндердің шығындарын үлестірудің екі жолы бар. Ол үшін анықталған толық дәндердің жалпы көлемдегі толық бағалы дән мен қалдықтың толық бағалы дәнге аударылған баламасының үлес салмағын анықтау қажет. Сонан соң әрқайсысының үлес салмағын толық бағалы дәнге тиесілі шығындардың сомасына көбейтіп, шығындарды өнімдердің түрлеріне таратады. Таратқан шығындардың сомасын өнімдердің болмыстық салмақ бірліктеріне бөлу арқылы бір өлшем бірлігінің өзіндік құнын анықтайды.

№1 есеп :

500 га - жер, 1га жерден 12 ц. бидай, 5 ц. сабан алынған, 12 - жалпы шығын. Жалпы өнім -6000 ц. (бидай), жалпы сабан - 2500 ц.

5740 ц. - таза өнім

260 ц. - қалдық 6000 ц. 260 ц * 40%=104 ц. (таза бағалы дән)

2500ц. * 15 тг. = 37500 тг.

12-37500=1162500 тг.

5740+104=5844 ц.

1162500 : 5844=199 тг. (1ц. таза бағалы дәннің өзіндік құны)

5740 * 199=1142260 тг.

104 * 199=20240 тг.

20240 : 260= 78 тг.

Дт Кт

221 - 900/1 - 1142260 тг. (таза бағалы дән)

201 - 900/1 - 20240 тг. (малға азық ретінде топан)

206 - 900/1 - 37500 тг. (сабан)

12 тг.

Кей жылдары дәнді дақылдардың біразы ағымдағы жылдың аяғына дейін бастырылмай қалып кетуі мүмкін. Бұл жағдайда шығындарды бастырылған және бастырылмаған егістіктерге мынандай тәртіп бойынша таратады:

Алдын-ала шығындардың жалпы сомасынан егінді бастыру және өнімді егістіктен тасып шығару шығындарын шегеріп тастау керек. Қалған шығындарды бастырылған және бастырылмаған егістіктерінің аудандарына сәйкес таратды, сонан соң бастырылған егістікке тиесілі сомаға алдын-ала шығарылған бастыру және тасымалдай шығындарын қосып ағымдағы жылда бастырылған егістіктен алынған өнімдерге тиесілі шығындарының сомасын анықтайды.

Бастырылмаған егістікке тиесілі соманы аяқталмаған өндіріс шығындары ретінде келесі жылға өткізеді. Келесі жылы егістікті бастырғаннан кейін өткен жылдан ауыстырылған шығындарға қалған егістікті бастыру және тасымалдау шығындарын қосып, өткен жылы бастырылмай қалған егістікте алынған өнімдердің өзіндік құнын анықтайды.

Жүгері дақылы өнімінің өзіндік құнын анықтау.

Олар мынадай тәртіп бойынша анықтаймыз:

Жалпы шығын - жанама шығын = алынған өсімге таратылатын шығын.

Өндірістік есептің жинақталған көрсеткіштерінің негізінде өндіріс шығынының жалпы сомасы және алынған өсімдердің көлемдері анықталады. Мұндай жағдайда жүгері сабақтарынан алынатын құрғақ дәндердің көлемін анықтауды қажет етеді. Астық қабылдау пункттерінің зертханалық мәліметтері бойынша анықталады.

Шаруашылықта қалдырылған жүгері собықтарынан алынатын дәнді астық пункттеріне өткізілген собықтарынан алынатын құрғақ дәндердің орташа көрсеткіші негізінде анықтайды.

Құрғау дәннің негізі етіп, оның құрамындағы ылғалдың 22% дәрежесі белгіленген. Сондықтан дән құрамындағы ылғалдылық дәрежесі негізгі дәрежеден аз немесе көп болса, онда оларды 22% ылғалдылық дәрежедегі дәнге аудару керек.

Өндірістік шығындардың жалпы сомасынан жүгері паяларының құнын шегеру керек (сабағы) .
Шығындардың қалған жалпы сомасын құрғақ дәндердің есепке алынатын салмағының өлшем бірілгінің санына бөліп, құрғақ дәннің өлшем бірлігінің өзіндік құнын анықтайды.

Егер жүгерінің ылғалдығы 22%-дан жоғары болса, жалпы алынған көлем сол жоғары пайыздың санына кемітіледі.

№1 есеп :

600 га - егіс алқабы. Әр га - 90 ц. өнім береді (собығымен қоса) . Зертхана мәліметтері бойынша 1 ц. өнімде (собығымен қоса) - 60% таза дән бар деп берілген.

Жалпы шығыны - 14 тг.

Паясының 1 ц. - 10 тг. (200 ц. пая)

Ылғалдылығы - 23%

600 * 90= 54000 жалпы өнім

200 ц. * 10=2000 пая

14 - 2000 = 1398000 таза жүгерінің шығыны

54000 * 60% = 32400 таза өнім

32400 * 1% = 324

Жалпы таза өнім 32400 - 324 = 32076 ц.

1398000 : 32076 = 43, 5 тг. - 1 ц. таза жүгерінің өзіндік құны

Дт Кт

221 - 900/1 - 1398000

206 - 900/1 - 2000

14 тг.

Егер жүгері дақылы мал азығы үшін сүрлем салуға өсірілген жағдайда жүгері дақылының негізгі өнімі жиналып алынған көк палаусаның құнына енеді.

Сондықтан сүрлем салу үшін пісіп-жетілдірмей көктей орылған жүгері дақылдарының калькуляциялық обьектісі - 1 ц. көк палауса болып табылады. Оның өзіндік құнын аналитикалық шотта жинақталған шығындардың сомасын өндірген көк палаусаның центнермен өлшенген жалпы салмағына бөлу арқылы табамыз.

Техникалық дақылдар

Мақта өнімдерінің өз құнын анықтау

Мақта:

жіңішке талшықты
орта талшықты болып бөлінеді.

Жіңішке талшықты бағалы болып келеді.

Мақта дақылдарынан алынатын негізгі өнім: мақта шикізаттары, жанама өнім - қозапая.

Мақтаның өз құнын анықтау үшін аналитикалық шотта жинақталған щығындардың барлық сомасынан белгіленген норматив бойынша қозапаяларды дайындауға жұмсалған шығындарды (шабу, жинау) шығарып, шығындардың қалған сомасын мақталардың түрлерінің арасында таратады.

Егер жіңішке және орта талшықты мақта егілетін болса, онда олардың шығындарын сатылу бағасы бойынша құнына прапорционалды таратады.

№1 есеп :

500 га - жер мақталы. Әр га-дан 45 ц. мақта алынған.

500 * 45 ц. = 22500 ц.

оның ішінде 75000 ц. орта талшықты. Жалпы өндірілген шығын - 14 тг. Қозапая дайындауға және бағалы құнын анықтауға жұмсалған шығын - 4 тг.

Жіңішке талшықты мақтаның 1 ц. сатылу бағасы бойынша құны - 2 тг.

Орта талшықты мақтаның 1 ц. сатылу бағасы бойынша құны - 15000 тг.

500 га жер.

22500 ц.

7500 ц. - орта талшықты *15000=1125

15000 ц. - жіңішке талшықты *2= 3

4125 тг.

14-4=136

Тарату коэффициенті = 136 : 4125=0, 0033

1125 * 0, 0033= 371250

3 * 0, 0033= 988750__

136

4125 - 100%

3 - X%

X=72, 7% (жіңішке талшықты), 27, 3% - орта талшықты

136 * 72, 7% = 988720

136 * 27, 3 % = 371280

136 тг.

Қант қызылшасының өзіндік құны

Қант қызылшасын өсіру шығындарында калькуляциялау обьектісі болып негізгі өнімдер: тамыр түбірлері, жанама өнімдер - жапырақтары саналады.

Тамыр түбірлерінің жалпы салмағы олардағы қант құрамының пайызбен белгіленген мөлшеріне сәйкес, шартты түбірлерге айналдыру арқылы анықталады.

Тамыр түбірінің 1 ц. өз құнын анықтау үшін аналитикалық шотта жинақталған шығындардың жалпы сомасынан шаруашылық үшін белгіленген норматив бойынша жапырақтарды дайындау шығындарын шығарып, қалған соманы алынған өнімге жатқызады.

№1 есеп :

200 га жер - қант қызылшасы 18% - қант құрамы

Әр га - 80 ц. өнім алады

Жалпы шығын - 68 тг.

16000 ц. - таза өнім

68:16000=42, 5 (1 ц. өнімге жұмсалған шығын натуралдық түрде)

16000 * 18 : 100=2880 ц.

68 : 2880= 236, 1 (шаруашылық үшін өнімнің өзіндік құны, яғни 1 ц. қанттың өзіндік құны)

Картоптың, ашық жерде өсірілетін көкөністің және бақша дақылдары өнімдерінің өзіндік құнын анықтау.

Картоп өнімдерін: