Физикалық тозудың коэффициенттерін анықтау әдістері

Жоспар

1.1. Жалпы мәліметтер
Физикалық тозудың коэффициенттерін анықтаудың келесі әдіс топ.
тары бар:
. сарапшылық;
. экономико . статистикалық;
. тәжірибелі . аналитикалық талдау;
Сарапшылық топ әдістері сарапшылардың немесе бағалаушылардың
техникалық жабдық және машиналардың нақты техникалық жағдайының
қорытындысына негізделген. Келесі деректер бойынша:
. сыртқы түрі;
. пайдалану режимі;
. сыртқы ортаның жағдайы;
. техникалық қызмет көрсету және жөндеу уақыттары;
Сарапшылық әдісті қолданғанда бағалап жатқан техникалық жабдық. тар мен машиналардың пайдалану сипаттамаларын және құрылымы тура .
лы жоғары деңгейлі білім қажет. Берілген әдістерге мыналар жатады:
. тиімді пайдалану жылына байланысты әдісі;
. жағдайдың сараптама әдісі;
Экономико . статистикалық әдіс жабдық туралы экономикалық көр.
сеткіштер мен пайдалану сипаттамасы жайлы шынайы мәліметтердің бар
болған жағдайда қолданылады. Берілген топ әдістеріне мыналар жатады:
. табыстылықтың кему әдісі;
. жөндеу айналымының кезеңдік әдісі.
Тәжірибелі . аналитикалық талдау тобының әдістерін пайдаланғанда
жабдықтарды дәлдікке, дұрыс қызмет атқаруына сынақ жүргізу қажет және
де нормативті . техникалық құжаттардың бар болуы. Берілген топ әдістері. не мыналар жатады:
. тұтыну қасиетінің төмендеу әдісі;
. бөлшектерді жекелей есептеу әдісі;

Пән: Физика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 33 бет
Таңдаулыға:

1. Физикалық тозудың коэффициенттерін анықтау әдістері
1.1. Жалпы мәліметтер
Физикалық тозудың коэффициенттерін анықтаудың келесі әдіс
топ-
тары бар:
- сарапшылық;
- экономико – статистикалық;
- тәжірибелі – аналитикалық талдау;
Сарапшылық топ әдістері сарапшылардың немесе
бағалаушылардың
техникалық жабдық және машиналардың нақты техникалық жағдайының
қорытындысына негізделген. Келесі деректер бойынша:
- сыртқы түрі;
- пайдалану режимі;
- сыртқы ортаның жағдайы;
- техникалық қызмет көрсету және жөндеу уақыттары;
Сарапшылық әдісті қолданғанда бағалап жатқан техникалық
жабдық- тар мен машиналардың пайдалану сипаттамаларын және құрылымы
тура –
лы жоғары деңгейлі білім қажет. Берілген әдістерге мыналар жатады:
- тиімді пайдалану жылына байланысты әдісі;
- жағдайдың сараптама әдісі;
Экономико – статистикалық әдіс жабдық туралы экономикалық
көр-
сеткіштер мен пайдалану сипаттамасы жайлы шынайы мәліметтердің бар
болған жағдайда қолданылады. Берілген топ әдістеріне мыналар жатады:
- табыстылықтың кему әдісі;
- жөндеу айналымының кезеңдік әдісі.
Тәжірибелі – аналитикалық талдау тобының әдістерін
пайдаланғанда
жабдықтарды дәлдікке, дұрыс қызмет атқаруына сынақ жүргізу қажет және

де нормативті – техникалық құжаттардың бар болуы. Берілген топ
әдістері- не мыналар жатады:
- тұтыну қасиетінің төмендеу әдісі;
- бөлшектерді жекелей есептеу әдісі;
- тікелей анықтау әдісі;
Физикалық тозудың коэффициенттерін анықтайтын әдістерді
пайда-
лану бағалау мақсатына, бағалап жатқан жабдықтың құнына, бағалап жат-
қан жабдық туралы мәліметтердің толық болуына тәуелді. Әрбір нақты
жағдайда бағалаушының өзі мына немесе басқа әдісті қолдану
қажеттілі-
гіне және мүмкіндігіне қорытынды жасау керек.

1.2. Тиімді пайдалану жылына байланысты әдісі

Тиімді пайдалану жылы – бұл машиналар мен жабдықтардың пай
–
далылығы және жағдайымен анықталатын пайдалану жылы.
Тиімді пайдалану жылына байланысты әдіс жабдықтардың жұмыс

істеу мерзім қалдығын анықтау мүмкіндігі ұйғарымына негізделген.
Мысалы, техникалық диагностика әдісі көмегімен. Нормативті және қалдық
жұмыс істеу мерзімін біле тұра, жабдықтың тиімді пайдалану жылын
Ттиім
мына формула бойынша есептеуге болады:
Ттиім = Тн – Тқалд (1.1)
мұнда Тн – нормативті жұмыс істеу мерзімі; Тқалд – қалдық жұмыс істеу
мер- зімі.
Қалдық жұмыс істеу мерзімі – машиналар мен технологиялық
жаб – дықтардың өндіріп жатқан өнім құнына үлесін енгізу кездегі
бағаланған
уақыт аралығы.
Нормативті жұмыс істеу мерзімі – машиналар мен техникалық
жаб –
дықтардың өндіріп жатқан өнім құнына үлесін енгізетін уақыт
аралығы.
Нормативті жұмыс істеу мерзімі машиналар мен техникалық
жабдық-
тардың құжаттарымен анықталады немесе амортизациялық есептеу шама –
сымен, ал қалдық жұмыс істеу мерзімі – сарапшылық түрде сәйкес маман-

дардың қатысуымен. Қалдық жұмыс істеу туралы мәліметтер жоқ болса,
машиналар мен техникалық жабдықтардың шынайы жұмыс істеу уақытына
тең, тиімді пайдалану жылына байланысты мәні қабылданады (Ттиім =
Тн).
Шынайы жұмыс істеу уақыты (Тш) – бұл жабдықты өндіріп
шығару
кезінен бастап көрсететін уақыты. Егер де жабдықтың жүктемесі туралы
мәліметтер бар болса, онда тиімді пайдалану жылын мына формула бо –
йынша анықтауға болады:
Т = Тш х Кжүкт
мұнда Кжүкт – жабдықтың жүктеме коэффициенті. Физикалық тозу коэффици-
енті мынаған тең:
Кфиз = Ттиім Тн (1.2)
Тиімді және шынайы жұмыс істеу уақытын байланыстыратын
келесі
түрлері бар:
1) Ттиім Тш
2) Ттиім = Тш
3) Ттиім Тш
Ттиім Тш жағдайы келесі кездерде пайда болады:
1) Жабдықты пайдалану қабілеті техникалық құжаттарда қарасты -
рылғаннан төмен болған жағдайда.
2) Кейбір уақыт аралығында жабдықты пайдалануды тоқтатқан жағ-
дайда;
3) Жабдықтың дизайны қазіргі заманға сай;
4) Жабдық толық жөндетілген немесе жаңартылған;
5) Нарықта ұқсас жабдықтардың жетіспеуі.
Ттиім = Тш жағдайы машиналар мен жабдықтарды пайдалану
зауыт – тың техникалық шарттарына тура сәйкес кезінде пайда болады
және де
пайдалану уақытында берілген технология саласында еш бір жетілдіру
бол-
маған жағдайда (функционалды тозу нөлге тең) және жабдықтың құнын өз -
гертетін сыртқы себептердің жоқ болуы (сыртқы тозу).
Ттиім Тш жағдайы келесі кездерде пайда болады:
1) жабдықты техникалық шарт ережелерінің бұзуымен пайдаланды.
2) техникалық жөндеу уақытымен орындалған жоқ.
3) берілген салада технология жетілдірілген.
4) берілген нарық сегментінде ұсыныс көбейген.
Тиімді пайдалану жылын анықтаған кезде оны өзгертетін
себептерді
нақты бөлу қажет, өйткені олар әр түрлі тозудың түрлерімен
байланысты
(физикалық, функционалды немесе сыртқы).
Егер де жабдықты бағалаған кезде, кейбір уақытта бағалаушы
Ттиім = Тш болған жағдайды қадағалайды. Онда бағалау жүргізгенде
келесі
уақыттағы жабдықтың жағдайы сол немесе басқа нұсқаларға сәйкес
келуі
мүмкін. Екі бағалаудың арасында жабдықты толық сапалы жөндеуден өт –
кізу шынайы пайдалану жылын хронологиялық өсіргенде, тиімді пайдала -
ну жылын төмендетуі мүмкін. Керісінше, техникалық қызмет көрсету және
жөндеу кешенін қадағаламау, уақытында толық жөндеуден өткізбеу, баға -
лау уақыты арасында тиімді пайдалану жылы шынайы пайдалану жылы –
нан тез өсе бастайды.
Мысал 1.1. Пресстің нормативті жұмыс істеу мерзімі Тн = 15
жыл.
Сараптама жүргізу нәтижесінде қалдық жұмыс істеу мерзімі Тқалд = 3
жыл.
Физикалық тозу коэффициентін анықтау қажет.
Шығарылуы.
1. Тиімді пайдалану жылын формула бойынша есптейміз (1.1):
Ттиім = 15 – 3 = 12
2. Физикалық тозу коэффициентін формула бойынша табамыз
(1.2):
Кфиз = 12 15 = 0.8
Мысал 1.2. Металл кесуші станоктың нормативті жұмыс істеу
мерзі- мі Тн = 20 жыл. Станок 1996 жылдың желтоқсанында пайдалануға
берілді.
Толық емес жүктеменің нәтижесінде станоктың тиімді пайдалану жылы
шынайыдан 30 % төмен болып шықты. Бағалау күні – 2000 жылдың маусы-
мы. Станоктың физикалық тозу коэффициентін анықтау қажет.
Шығарылуы.
1. 1996 жылдың желтоқсанынан 2000 жылдың маусымына дейін 42
ай өтті. Олай болса, Тн = 3.5 жыл.
2. Станоктың жүктеме коэффициентін анықтаймыз:
Кжүкт = (100 - 30) 100 = 0.7.
3. Станоктың тиімді пайдалану жылын анықтаймыз. Шынайы пайда-

лану жылы 100 % :
Ттиім = Кжүкт х Тш
Ттиім = 0.7 х 3.5 = 2.45.
4. (1.2) формула бойынша станоктың физикалық тозу
коэффициентін
анықтаймыз:
Кфиз = 2.45 20 = 0.12
Мысал 1.3. Үш жыл пайдаланғаннан кейін гидравликалық пресс
то - лық жөндеуден өткізілді. Соның нәтижесінде оның бөлшектерінің
20 %
жаңадан ауыстырылды. Жөндеуден кейінгі пресстің физикалық тозу ко –
эффициентін анықтау қажет. Егер оның нормативті жұмыс істеу мерзімі
15 жылға тең болса.
Шығарылуы.
1.Пресстің тиімді пайдалану Ттиім жылын табамыз. Оның
бөлшектерінің орташа хронологиялық жылы ретінде. Нәтижесінде,
өткізілген толық жөн - деуден бөлшектің 20 % шынайы пайдалану жылы
Тш1 = 0 жыл, ал
80 % -Тш2 = 3 жыл. Онда пресстің тиімді пайдалану жылы
Ттиім = Тш1 – 0.2 + Тш2 – 0.8;
Ттиім = 0 – 0.2 + 3 – 0.8 = 2.4.
2. Пресстің физикалық тозу коэффициентін формула бойынша
анық - таймыз (1.2):
Кфиз = 2.4 15 = 0.16.

1.3. Жөндеу циклінің кезеңдік әдісі
Жөндеу циклінің кезендік әдісі машиналар мен жабдықтарды
пай –
даланғанда, олардың тұтынушылық қасиеті физикалық тозудың өсуімен
төмендейтін ұйғарымға негізделген. Есептеу жүргізген кезде, тек қана
толық
жөндеу жұмыстарын ескереді. Тұтынушылық қасиеттің (ТҚ) кему бағыты
екі толық жөндеу жұмыстарының уақыт аралығында.
Жөндеу жұмысының соңындағы тұтынушылық қасиеттің төмендеу
коэффициентін белгілейік Кж (Кж = 1- ТҚ 1 ТҚ8). Сонда жөндеу циклінің
соңында (ТҚ) тұтынушылық қасиеттің мәні ТҚ мынаған тең болады:
ТҚ = ТҚ 1 ТҚ о – Кж х ТҚо
(1.3)
Мұнда ТҚо – жөндеу жұмысының басындағы тұтыну қасиетінің мәні (жаб-
дықты пайдалануға кірістірген кезде).
Жөндеу циклінің уақытында Тж тұтыну қасиетінің төмендеуі
Утқ
tg a – ға пропорциялы. Олай болса,
Утқ = tg a = ТҚо – ТҚ1 Тж
(1.3) - ті есептей келе аламыз:
Утқ = Кж х ТҚо Тж
(1.4)
Машиналар мен жабдықты толық жөндеуден өткізу тұтынушылық
қасиетті біраз шамаға көтереді Δ ТҚ :
ТҚж = ТҚ1 + Δ ТҚ ; ТҚж = ТҚо - Δ ТҚ ;
Мұнда ТҚж – толық жөндеу жұмысынан кейінгі тұтынушылық қасиеті.
Жүргізілген толық жөндеу жұмысынан кейінгі тұтыну
қасиетінің жо- ғарлауын көрсетейік (бастапқы пайдалануда):
Δ ТҚ = Кжоғ х ТҚо (1.6)
Мұнда Кжоғ – жүргізілген толық жөндеу жұмысынан кейінгі тұтыну қасие
-
тінің жоғарлау коэффициенті.
(1.6) есептей келе мәнін көрсетеміз
ТҚж = ТҚо (1 – Кж + Кжоғ) (1.7)
Жөндеу жұмысынан кейінгі t уақытта тұтынушылық қасиеттің
төмен- деу шамасы.
Δ ТҚ = Утқ t
(1.8)
Бағалаған кездегі тұтынушылық қасиетті ТҚ формула бойынша
анықтаймыз: ТҚ = ТҚж – Δ ТҚ; немесе (1.8) есептей келе
ТҚ = ТҚж – Утқ (1.9)
Физикалық тозу коэффициентін формула бойынша анықтаймыз:
Кфиз = (ТҚо – ТҚ) ТҚо (1.10)
(1.4), (1.7) және (1.9) формуласын есептей келе (1.10)
формуласы мәнін табамыз:
Кфиз = Кж (1 + t Тж ) - Кжоғ
(1.11)
Мысал 1.4.
Орташа өлшемді металл кесуші станок бір толық жөндеуден
өтті.
Толық жөндеуден кейін станок 20 ай (М = 20 ай) жұмыс істеді.
Берілген
жабдық түрінің ауысым коэффициенті Кауысым = 1.5; ауысым ішінде пайда-
лану коэффициенті Квн = 0.6; Жөндеу циклінің ұзақтығы Тн = 16800
сағат.
Бір айда жұмыс күндерінің орташа саны Д = 22 күн. Ауысым ұзақтығы
Тс = 8 сағат. Физикалық тозу коэффициентін анықтау.
Шығарылуы:
1. Ұқсас жабдықты пайдалану тәжірибесін ескерсек, онда
жөндеу
циклінің соңында Тж бағаланып жатқан станоктың тұтынушылық қасиеті
екі есе төмендейді:
Кж = 1 – ТҚ1 ТҚо = 0.5
Толық жөндеу жұмыстарын өткізу тұтынушылық қасиетті 20 %
- ға
жоғарлатады (Δ Т = 0.2 ).
2. Толық жөндеуден кейінгі жұмыс істеу уақытын t формула
бойын – ша анықтаймыз:
t = МДТс Ксм Квн
t = 20 х 22 х 8 – 1.5 – 0.6 = 3168.
3.Физикалық тозу коэффициентін формула бойынша есептейміз
(1.11):
Кфиз = 0.5 х (1 + 3168 16800) – 0.2 = 0.39.
Егер толық жөндеу жұмыстарының саны i 1, онда i жөндеу
жұмыс-
тарын өткізген соң, бағалап жатқан жабдықтың тұтыну қасиеті
бағалаған
кезде
ТҚ t = {1+ i [ Кn ( 1 + t Тh ) ] } мәніне сәйкес болады.
Берілген жағдайда физикалық тозу коэффициенті формуламен
анық-
талады:
Кфиз = [ Кр ( 1 + t Тh ) – Кр ].
1.4. Табыстылықтың кему әдісі.
Табыстылықтың кему әдісі физикалық тозудың өсуімен,
жабдықтың
табыстылығы пропорционалды кемитініне негізделген. Яғни, пайдаланған
уақыттағы өңдірістің табысы мен шығыны арасындағы айырмасы ретінде
анықталатын табыстың қысқартылуы.Физикалық тозу коэффициенті форму- ла
бойынша анықталады:
Кфиз = = (То – Тt) То (1.12)
Мұнда То – жаңа машиналар мен жабдықты пайдаланған кезде түскен та-

бысы; Тt – ағымдағы уақыт арасында түскен табысы.
Берілген әдіс экономикалық жағынан жан – жақты қорытынды
бере- ді, бірақ ол күрделі болып келген және үлкен көлемде
мәліметтерді қажет
етеді. Жабдықтың статистикалық берілген талдауы негізінде мыналарды бі-

лу қажет:
- жүргізілген толық жөндеу жұмыстарының уақыт аралығы;
- жөндеу жұмыстары арасындағы жабдықтың өнімділігінің
төменде-
уі;
Табысты есептеу үшін берілген жабдықта өндіріп жатқан
ағымда –
ғы уақыт арасында өнімнің бағасын білу қажет. Ал шығындарды есептеу
үшін пайдаланып жатқан қуат, материалдардың, саймандардың, төлем ақы
тарифтерін, жөндеу жұмыстарына кеткен шығындарды, үстеме шығындар -дың
және салықтардың ставкасын және басқа берілгендердің бағасын анықтау
қажет.
Мысал 1.5. 1.1 кестеде табысы, пайдалану шығындары және
пресстің
11 жыл істеген жұмысының табысы берілген және де жылдар бойынша
есептеген физикалық тозу коэффициенттері.
1.1. кесте. Пресстің жұмыс істеу мерзіміндегі жұмыс істеу
көрсет - кіштері

Көрсеткіштері Жылдары
1
Корпустық Коробка Шпиндельная Электрожабдық
бөлшектер скоростей группа
и подач
Т тиім i, жыл 5 5 5 5
Тн , жыл 20 12 12 7
Кфизi = Ттиім 0.25 0.42 0.42 0.71
Тн i
Өзіндік құн Сi
мың тг. 90 60 20 10
Коэффициент
n
αi =Сi Σ Сi,n =0.5 0.33 0.11 0.06
4
i=1
Бөлшектің тозу
коэффициенті 0.125 0.139 0.046 0.043
Кфизi = αi
0.353
n
Кфизi = Σ
αiКфизi,

i=1

n = 4

1.6. Физикалық тозудың коэффициентін анықтағанда жойылатын және
жойылмайтын тозуларды есептеу.
Жойылатын және жойылмайтын тозуларды есептеу үшін тиімді
пай-
далану жылына байланысты және бөлшектерді жекелей есептеу әдістерді
біріктіретін тәсіл қолданылады.
Тәжірибеде жойылмайтын физикалық тозуы бар жабдықтардың
бөл- шектерін ұзақ уақыт жұмыс істейтін және қысқа уақыт жұмыс
істейтін – дерге бөледі.
Ұзақ уақыт жұмыс істейтін жабдық бөлшектерінің қалдық
жұмыс
істеу мерзімі Тқалд бағалау объектісінің қалдық жұмыс істеу
мерзіміне сәй-
кес келеді.
Қысқа уақыт пайдаланатын бөлшектердің қалдық жұмыс істеу
мер-
зімі Тқалд бағалау объектісінің қалдық жұмыс істеу мерзімінен кем
болады.
Қысқа (ұзақ) уақыт пайдаланатын бөлшектердің жойылатын
физи –
калық тозу коэффициенті Куі мынаған тең:
Куі = Срі Сі ,
(1.16)
Мұнда Срі - қысқа (ұзақ) уақыт жұмыс істейтін бөлшектерді жөндеуге
кете-
тін шығындар; Сі - қысқа (ұзақ) уақыт жұмыс істейтін бөлшектердің
ауыс- тыру немесе қайта қалпына келтіру құны.
Қысқа уақыт жұмыс істейтін бөлшектердің жойылмайтын
физикалық тозу коэффициенті Кні
былай анықталады:
Кні = (1 - Куі ) х Ттиім Тні
(1.17)
Ттиім , Тні - қысқа (ұзақ) уақыт жұмыс істейтін і - бөлшектердің
тиімді және нормативті жұмыс істеу мерзімі.
Қысқа уақыт жұмыс істейтін бөлшектердің тозу коэффициенті
баға- лау объектісінің өзіндік құнындағы сол бөліктің өзіндік құнын
есептеумен
анықталады:
Кні = ( Куі + Кні ) х Сі С
(1.18)
Мұнда С – бағалау объектісінің өзіндік құны (қайта қалпына келтіру
неме- се ауыстыру құны).
Алдын – ала ескерілмеген ұзақ уақыт жұмыс істейтін
бөлшектердің
жойылмайтын тозу коэффициенті Кн формула бойынша анықталады:
ұ n
К = С - Σ Сi С х Ттиім Тн ,
(1.19)
н і=1
n
Мұнда С - Σ Сi - ұзақ уақыт жұмыс істейтін бөлшектердің қайта
қалпына
i=1
келтіру немесе ауыстыру құны; Ттиім - бағалау объектісінің тиімді
пайдала- ну жылына тең ұзақ уақыт жұмыс істейтін бөлшектердің
тиімді пайдала – ну жылы; Тн – бағалау объектісінің нормативті жұмыс
істеу мерзіміне тең
ұзақ уақыт жұмыс істейтін бөлшектердің нормативті жұмыс істеу
мерзімі.
Бағалау объектісінің тозу коэффициенті қысқа және ұзақ
уақыт жұ-
мыс істейтін бөлшектердің тозу коэффициентінің суммасы ретінде
анықта-лады: n
Кфиз = Кні + Σ Кi , (1.20)

i=1
Мұнда n – бағалау объектісінің жойылатын тозуда қысқа (ұзақ)
уақыт жұмыс істейтін бөлшектердің саны.
Мысал 1.7. Техникалық желінің физикалық тозу коэффициентін
анықтау, егер оның қайта қалпына келтіру құны С = 40000 тг.,
нормативті
жұмыс істеу мерзімі Тн = 32 жыл, тиімді пайдалану жылы Ттиім = 8
жыл.
Желі жұмыс істемейді. Жөндеу жұмыстары қажет. Жөндеуге кететін шы –
к
ғын Ср1 = 1500 тг. Пештің жылыту бөлшектерін ауыстыру қажет. Пештің
жөндеуге кететін шығыны Ср2 = 4000 тг.
Шығарылуы.
1.Жойылатын тозудың құнын анықтаймыз:
Су = Ср1 + Ср2 ;
Су = 1500 + 4000 = 5500 тг.
2. Жойылатын тозудың коэффициентін анықтаймыз:
Ку = Су С;
Ку = 5500 40000 = 0.1375.
3. Жойылмайтын тозудың Кн коэффициентін (1.19) формула
бойын- ша есептейміз:
Кн = 40000 – 5500 4000 х 8 32 = 0.2156
немесе (1.17) формула бойынша:
Кн = ( 1 – 0.1375 ) – 8 32 = 0.2156.
4. Тозу коэффициентін анықтаймыз:
Кфиз = Ку + Кн ;
Кфиз = 0.1375 + 0.2156 = 0.3531.
Мысал 1.8.
Мысал 1.7 бойынша техникалық желінің тозу коэффициентін
анық- тау қажет. Бұдан басқа, бағалаған кезде желі 3 жыл жұмыс
істеді (шына- йы жұмыс істеу уақыты Тш). Ұзақ уақыт жұмыс істейтін
бөлшектердің ти-
імді пайдалану жылы (жойылмайтын тозу бойынша) Ттиім = 8 жыл. Ремень-
ді передачаның қайта қалпына келтіру құны С1 = 4000 тг. Нормативті
жұ –
мыс істеу мерзімі Тні = 5 жыл, тиімді пайдалану жылы Ттиім = Тш =
3 жыл. Пештің жылыту бөлшегінің қайта қалпына келтіру құны С = 12000
тг., нормативті жұмыс істеу мерзімі Тні = 10 жыл, тиімді пайдалану
жылы
Ттиім2 = Ттиім = 8 жыл.
Шығарылуы.
1. Жойылатын физикалық тозудың коэффициентін Ср1
анықтаймыз,
қысқа уақыт жұмыс істейтін пештің бөлшектерін (1.16) формула
бойынша:
қ (ұ)
К ні = 1500 4000 = 0.375;

қ (ұ)
К ні = 4000 12000 = 0.333.
2.Жойылмайтын физикалық тозудың Қні коэффициентін
анықтаймыз,
қысқа уақыт жұмыс істейтін бөлшектердің (1.17) формула бойынша:
қ
К н1 = (1 – 0.375) – 3 5 = 0.375;
қ
Кн2 = (1 – 0.333) – 8 10 = 0.534.
3. Қысқа уақыт жұмыс істейтін бөлшектердің өзіндік құнын
есеп – теумен тозу коэффициентін анықтаймыз Кі (1.18) формула
бойынша:

қ
К 1 = (0.375 + 0.375) – 4000 40000 = 0.075;
қ
К 2 = (0.333 + 0.534) – 12000 40000 = 0.260.
4. Ұзақ уақыт жұмыс істейтін бөлшектердің жойылмайтын тозу
ко –
эффициентін (1.19 формула бойынша) анықтаймыз:
ұ
К н = 40000 – (4000 + 12000) 40000 х 8 32 = 0.150.
5. Жалпы бағалау объектісінің тозу коэффициентін (1.20)
формула бойынша анықтаймыз:
Кфиз = 0.075 + 0.260 + 0.150 = 0.485.
Мысал 1.9. Бұрғылау станогының физикалық тозу коэффициентін
анықтау қажет, егер оның қайта қалпына келтіру құны С = 150000 тг.,
нор-
мативті жұмыс істеу мерзімі Тн = 20 жыл. Бағалау жүргізген кезде
станок
техникалық шарттарға сәйкес 10 жыл жұмыс істеді (Ттиім - Тш).
Ременьді
передачаны ауыстыру қажет. Оның қайта қалпына келтіру құны
қ
С = 5000 тг. және шпиндельді топты жөндеу қажет. Оның қайта қалпына
ұ
келтіру құны С = 30000тг. Жөндеу құны Ср = 10000 тг., нормативті
жұмыс
істеу мерзімі Тш = Тн = 20 жыл.
Шығарылуы.
Ременьді передачаның жойылатын физикалық тозуын (1.16) фор-

мула бойынша анықтаймыз:
қ
Ку = 5000 5000 = 1.
2. Ременьді передачаның жойылмайтын физикалық тозу
коэффици – ентін (1.17) формула бойынша табамыз:
қ қ
қ
К у = (1 – 1) х Т тиім Тн = 0.
3. Ременьді передачаның өзіндік құнын есептеумен тозу
коэффици– ентін (1.18) формула бойынша есептейміз:
қ
К = (1 + 0) х 5000 15000 = 0.033.
4.Шпиндельді топтың жойылатын тозу коэффициентін (1.16)
форму-
ла бойынша анықтаймыз:

ұ
Ку1 = 10000 30000 = 0.333.
5. Шпиндельді топтың жойылмайтын тозу коэффициентін (1.17)
фор- мула бойынша анықтаймыз:
қ
Кн1 = (0 – 0.333) х 10 20 = 0.3335.
6. Шпиндельді топтың тозуын анықтаймыз, оның өзіндік құнын
есеп-
теумен (1.18) формула бойынша:
ұ
Кн2 = (0.333 + 0.3335) х 30000 150000 = 0.133.
7. Қалған ұзақ жұмыс істейтін станок бөлшектерінің
жойылмайтын
физикалық тозу коэффициентін (1.19) формула бойынша есептейміз:
ұ
Кн2 = 15000 – (5000 + 30000) 15000 х 10 20 = 0.383.
8. Станоктың тозу коэффициентін (1.20) формула бойынша
анықтай – мыз: Кфиз = 0.033 + 0.133 + 0.383 = 0.549.
Мысал 1.10. Тоңазытқыштың нарықтық құнын анықтау қажет,
егер
оның бастапқы құны НДС-ті есептей келе 12700 тг. құраса. Тоңазытқышты

4 жыл бойы пайдаланды және 90 % жүктемесі болды.Ұқсас жабдықтың
орташа статистикалық пайдалану мерзімі 10 жыл құрайды.
Шығарылуы.
1. Тоңазытқыштың тиімді пайдалану жылын формула бойынша
анық-
таймыз:
Ттиім = Тш х Кж
Мұнда Кж – жүктеме коэффициенті. Онда
Ттиім = 4 х 0.9 = 3.6.
2. Тоңазытқышты анықтап қараған кезде келесі кемістіктер
байқалды:
- компрессордың физикалық кемістігі;
- сүзгіш құрғатқышының физикалық кемістігі;
- беткі қорғаныстың бұзылуы;
- бөлшек бекітпесінің әлсіреуі.
Пайдалану кемістігін жоюға 2800 тг. қажет.
3. Жойылатын тозудың коэффициентін (1.16) формула бойынша
анық-
таймыз:
Ку = 2800 12700 = 0.22.
4. Жойылмайтын тозудың коэффициентін (1.17) формуласы
бойынша
анықтаймыз:
Кн = (1 – 0.22) – 3.6 10 = 0.28.
5. Тозу коэффициентінің санын (1.20) формула бойынша
анықтай – мыз:
Кфиз = 0.22 + 0.28 = 0.5.
6. Тоңазытқыштың нарықтық құнын (1.13) формуласы бойынша
анықтаймыз:
С = 12700 – (1 – 0.5) = 6350 тг.

1.7. Тұтыну қасиетінің төмендеу әдісі.
Берілген әдіс машиналар мен жабдықтардың тұтыну қасиетінің
тозу- ға тәуелді екендігін көрсетеді. Жөндеу айналымының кезең әдісіне
қараған- да, қарастырылып жатқан әдісте жүргізген жөндеу жұмыстарын
ескермейді.
Бұдан басқа, физикалық тозуды бағалағанда машиналар мен жабдықтардың
нақты тұтыну қасиетін ескереді.
Машиналар мен жабдықтарды пайдаланған кезде, олардың тұтыну
қасиеті біраз өлшемге кемиді. Бұл формула бойынша анықталады:
Δ ТҚ = ТҚні - ТҚфі ТҚні немесе
Δ ТҚ = 1 - ТҚфі ТҚні ,
(1.21)
Мұнда ΔТҚ – і – дің тұтыну қасиетінің төмендеуі; ТҚні – і-дің тұтыну
қа - сиетінің номиналды мәні; ТҚфі – і-дің тұтыну қасиетінің нақты
мәні.
Физикалық тозу коэффициенті тұтыну қасиетінің есептеуімен
фор - мула бойынша анықталады:
n
Кфиз = Σ Δ ТҚі α і
(1.22)
І=1
Мұнда α і - і-дің тұтыну қасиетінің коэффициенті; n – тұтыну
қасиетінің есептелген көлемі.
Машиналар мен жабдықтардың тұтыну қасиетінің
коэффициенттері
шартты қанағаттандыру қажет:
n
Σ α і = 1
(1.23)

І=1
і – коэффициентінің α і сапа көрсеткішін формулаға сәйкес сараптамалы
түрде анықтайды:
n n
α і = Σ Qі j ÷ Σ Qі j ;

(1.24)
І=1 i=1,j=1
Мұнда n – сараптаманың саны; m – бағалап жатқан көрсеткіштің саны;
Qі j - j – сараптамашының і – көрсеткіш коэффициенті;
Егер де физикалық тозуды анықтағанда интегралды немесе
кешенді
сапа көрсеткішін есептесе, онда мына формула бойынша есептейміз:
Кфиз = 1 – ТҚ ÷ ТҚ ,
Σф Σн
Мұнда ТҚ ÷ ТҚ - интегралды немесе кешенді сапа көрсеткішін
анық -
Σф Σн
тайтын сәйкесінше нақты және ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.