Қазақтың ұлттық әйелдер комзолын өндеу

Жоспар

Кіріспе
І. Көшендік бөлім.
1.1 Сәнге бағыттама
1.2 Үлгі таңдау
1.3 Үлгіге сипаттама
1.4 Қазақ ұлттық киімдерінің даму тарихының кезеңдері
1.5 Ұлттық киімдердегі ою.өрнек әуендерінің түрлері
1.6 Орта Азия халқының ұлттық киімдерінің ерекшелігі

ІІ. Техникалық ұсыныстар бөлімі.
2.1 Мата таңдау
2.3 Таңдалған үлгіге қойылатын талаптар
2.3 Мата үлгілері

ІІІ. Конструктивтік бөлім.
3.1 Бұйымға берілетін өлшемдер
3.2 Конструктивтік қосымшалар
3.3 Бұйым сызбасының есептері
3.4 Бұйымның алғашқы сызбасы
3.5 Үлгі ерекшелігі
3.6 Бұйым ерекшелігінің спецификациясы
3.7 Тігіске берілетін ен

IV. Технологиялық бөлім.
4.1 Технологиялық тізбектілік
4.2 Құрал.жабдықты таңдау және тиімді өңдеуді таңдау
4.3 Ылғалды.жылулықпен өңдеуді таңдау

V. Экономикалық бөлім.
5.1 Бұйымды бағалау

Қауіпсіздік ережесі
Қолданылған әдебиеттер

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 55 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе

Зерттеудің көкейкестілігі. Қазақстанда 2030 бағдарламасында тәлім-
тәрбие тұжырымдамасында; Ұлттық мәдениет пен өнер негізінде жан-жақты
эстетикалық тәрбие беру сұлулыққа, тазалыққа үйрету адамзат қоғамында бұрын
соңды жасалған мәдени мұраны жүйелі меңгеруге жалпы әлемдік рухани құнды
иеліктерді бағалай білуге тәрбиелеу шақтары қарастырылған.
Енді міне, тәуелсіз мемлекет атанып, көк аспанымызда көк
байрағымыз желбіреп, алақанымызға төл теңгеміз түсіп, барлық мемлекеттермен
тереземіз тең болып жатқан тұста ұлттық сана-сезіміміз өсіп, ұмытыла
бастағанымызды іздеуге мүмкіндік туып, даңғыл жол ашылды. Бабаларымыздан
жеткен асыл мұраны шаң басқан жерінен сілкіп, тат басқан бетін ашып,
кейінгі ұрпаққа қайтаратын кез жеткені қашан. Қазақстанның әрбір
аймақтарында, тіптен әрбір облысында кездесетін бірін-бірі қайталамайтын
ұлттық киімдерді жинап, кәдеге асыратын кез жеткен сияқты. Өкінішке орай,
бүгінгі күнде қазақтың ұлттық киімдері, оның әр алуан қыры мен сыры
толыққанды зерттелінбей отыр. Бізде дәл бүгінге дейін қазақтың ұлттық
киімдерінің пішілуі, тігілуі, оның түр-түрге (ассортимент) бөлінуі туралы
көркем де, техникалық та әдебиеттер жоқ десе де болғандай. Қазақ халқының
өте әсем де көркем ұлттық киімдерінің қасиетін, жетістіктерін жас ұрпаққа
жеткізу ұлттық педагогика міндетіне кіреді. Оқушылармен еңбек сабағында
қолөнерді, киім тігуді үйрету барысында қазақ ұлтының қайта түлеуіне, төл
мәдениетінің, салт-дәстүрі мен әдет-ғұрпының еркін гүлденуін жас ұрпақтың
санасына сіңіріп, эстетикалық тәрбие беріп, әдемілікке, сұлулыққа,
ұқыптылыққа, тазалыққа үйрету болашақ еңбек сабағының мұғалімінің басты
міндеті болып табылады.
Қазақ халқының асыл қазынасы қолөнердің шығу тарихы мен жасалу
жолдары жөнінде көптеген зерттеушілеріміз Ә. Марғұлан, Ө. Жәнібеков, Ә.
Тәжімұратов, Қасиманов, Арғынбаев, Ү. Әбдіғаппарова педагогика ғылыми
саласындағы зерттеу еңбектерінде де орын алады.
Еліміздің әлеуметтік-мәдениеті, халықтың эстетикалық талғамы өскен
сайын, қоғам дамуының барлық саласындағы болып жатқан өзгерістерге сай
білім беру деңгейі де өзгеріп әлеуметтік мағынасы жоғары жаңа талаптар
жүктеледі.
Бүгінгі күні әлемдік кеңістікте оқу-білім жөнінен үлкен прогрестік
процестің жүріп жатқандығы белгілі. Н.Назарбаевтың соңғы Жолдауы осынау
әлемдік процестен кейін қалып қоймауды, аяқты өскелең өмір талабымен қатар
алып жүруді мақсат тұтып жолданып отыр,-деп ойлаймыз. Бізге, ұстаздар
қауымына, дүниежүзілік қауымдастықта болып жатқан сан алуан өзгерістер
еліміздің саяси-экономикалық жағдайымен қатар, әлеуметтік саланың ең бір
өзекті тұсы білім беру жүйесіне де зор әсер еткенін ескермей болмайды.
Қазіргі уақытта білім беру қызметкерлерінің алдында тұрған басты мақсат,
еліміздегі білім беруді халықаралық деңгейге көтеру, оны әлемдік білім
кеңістігіне кіріктіру болмақ. Соған орай ел басы қойып отырған талап-оқу-
білім жүйесіндегі реформаның басты нәтижесі ретінде жаңа формациядағы
мұғалім тұлғасын қалыптастыру. Әрине, мұғалімнің өзі уақыт талабына сәйкес
болуы міндетті. Еңбек пен өнер егіз, ал өнердің қай түрі болмасын қажымай,
талмай еңбектенеді талап етеді. Жаңа кезеңге бет бұру оңай емес. Ол үшін
болашақ ұрпағын тәрбиелеу керек, рухани жан дүниесі бар, халқын сүйген ата-
баба жерін қадірлейтін ұрпақ қана болашақ тірегі болады. Білім беру жүйесі,
жаңа білім беру философиясы және жаңа білім үлгісі сай келуі тиіс.
Кәсіби еңбек арқылы білім беру жас жеткіншектердің мектеп қабырғасында
ұлттық мәдениеттің нәрінен сусындауға, озық дәстүрлер мен салт-саналары,
тәлім-тәрбие шектеліп қоймай ол халық даналығының қазынасымен сабақтасып
жатыр. Халқымыздың ғасырлар бойы қолдаған озық тәрбиесінде негізгі түйін
сыннан өткен салт-дәстүрін педагогикалық тәжірибеге қолдану. Еліміздің
ежелден дәріптеп, қастерлеп келген ұлттық өнерінің тегін тектеу, болмысын
тану, оның озық үлгілерін кәсіби білім беруде пайдалану ұрпақ тәрбиелеуде
зор ықпалын тигізері даусыз. Еңбек пәні мұғалімінің осы бағытта оқытуды
еңбекке тәрбиелеу жұмысының негізі болып табылады. Білім беру, тәрбиелеу,
оқушылардың ой-өрісін, қабілетінің дамуы сабақтың басты мақсаты болып
табылады.
Еңбек пәні оқушылардың іскерлігі мен ой-өрісін ғана өсіріп қоймай, оның
адамгершілігін, дүниеге көзқарасын қалыптастырып, рухани сезімін байытады.
Қоғам талабына сай біліммен білімді адамдар мәселесі ешқашан күн
тәртібінен түскен емес. Оқушылардың адамгершілік тәрбиесін жүзеге асыру,
эстетикалық іс-әрекетін ұйымдастыру мәселелерін зерттеген А.П. Сейтешев
болса, болашақ еңбек пәні мұғалімдерінің даярлығы бағытындағы С.
Жолдасбекова, Ұ. М. Абдіғаппаровалардың ғылыми зерттеу еңбектерінен көруге
болады.
Қазақтың ұлттық қол-өнерінің шығу тегі, даму символикасы, қолданылуы,
жасалу жолдарының классифиацияларын қарастырған Басенов, Ө.Жәнібеков, Ә
Марғұлан, С. Қасиманов, С. Төленбаев, М. Өмірбекова, Х. Арғынбаев, С.
Асанова.
Зерттеу жұмысының мақсаты: Мектеп оқушыларын “Технология”
сабағында ұлттық киім тігуге үйрету арқылы әсемдікке, шеберлікке тәрбиелеу,
эстетикалық талғамдарын арттыру.

Зерттеу жұмысының міндеттері:
Әйелдер комзолының жаңа үлгі нобайын таңдау;
Комзолдың матасын таңдау;
Комзолдың ою-өрнегін орналастыру;
Комзолдың пішімін анықтау;
Комзолдың тігіліу әдісін анықтау;
Комзолды әшекейлеу, безендіріу;

Зерттеу жұмысының жаңалығы:
Комзолға жаңа үлгі таңдалды;
Комзолға мата таңдалды;
Комзолдың күрделі пішімі анықталды;
Комзолға ою-өрнек кестеленді;
Комзол жаңа технологиямен тігілді;
Комзол соңғы үлгімен өңделіп, таспамен әшекейленді;
Кіріспеде жұмыстың мақсаты, тігін өнеркәсібінің мектеп қабырғасындағы
кәсіби еңбек сабағымен тығыз байланыстылығы қарастырылады.
Көшендік бөлімде сәнге бағыттамаға тоқталамыз. Қазақтың ұлттық
киімдерінің тарихын, дамуын, ою-рнек әуендерінің түрлеріне және орта Азия
халқының ұлттық киімдерінің ерекшелігіне тоқталамыз.
Техникалық ұсыныстар бөлімінде бұйымға қойылатын гигиеналық,
эстетикалық және тағы басқа талаптар қарастырылған. Осы талаптарға сай өз
бағытында бұйымның құрылысына ерекше мән берген. Матаны таңдағанда алынған
ерекшеге, мән бағытына лайықты болу керек.
Бұйымға берілген өлшемдер, бұйым сызбысының есептері және бұйымның
алғашқы сызбсы конструкциялық бөлімде толығырақ тоқталу мақсатымыз.
Технологиялық бөлімде бұйымды өңдеудің технологиялық тізбектілігі жан-
жақты көрсетілген. Құрал-жабдықтар, яғни үлгіні тігу барысында машиналардың
номерлері, түрлері көрсетілген.
Экономикалық бөлімде бұйымның өзіндік құны сұраныс көлемімен салыстыра
отырып, нарықта тепе-тең бағада болуын қамтамасыз етілді. Барлық шығындарды
ескере отырып бұйымның толық бағасын есептеп шығару.

І Көшендік Бөлім.

Әр түрлі элементтері өзара байланысты және үйлесімді бірлікте
болатын шығарманың құрлымы көшен болып табылады.
Қандайда болсын киімнің көшеніне сызықтар, пропорциялар, сұлба,
самақ, түр, сәндік косымшалар сипаттамалары болып табылады.
Осындай сипаттамаларды пайдалана отырып киім сәндеушілер,
суретшілер, конструкторлар, тігіншілер әр түрлі бұйым модельдерін
ойластырады.
Көшеннің әсемдігі дегеніміз – көзге бірден түсетін
элементтері.Ондай элементтер қазақтың ұлттық киімдерінде сырт киімнің бірі
комзолда кездесетін сәнді ою-өрнек, қапсырма, зергерлік бас моншақтар,
таспалар.
Комзолдың сұлбасы жартылай қынамалы сұлба. Сұлба – заттың сыртқы
бейнесі деген мағына.
Бұл бұйымның түсі адамның сезіміне, жағдайына, көңіл – күйіне
күшті әсер етеді. Дипломдық жұмыста қорғалатын комзол үлгісі киім
композициясындағы талаптарға сай тігілген. Сұлбасы жағынан жартылай
қынамалы , түсі сиякөк, пропоция жағынан барлық бөліктері тепе-тең.
Осындай түсініктерді пайдаланып, мектеп оқушыларының көңіл-күй,
тәбиғи сезімталдығын ұштастырып, киім моделін құрастырғанда үлкен
жетістіктерге жеткізеді.
Костюм туралы сөз қозғағанда, оның көшеніне алдымен тоқталмай өту
мүмкін емес. Киім-кешек ұғымы адамдардың уақытқа және қоғамдық жағдайларға
сәйкес сұлулық туралы белгілі біл ұғыммен бейнеленетін модамен тығыз
байланыста болады.
КОМПОЗИЦИЯ, яғни көшен сөзі латынның compositio сөзінен шыққан. Ол
жалпы алғанда құрастыру, біріктіру, байланыстыру деген мағынаны
білдіреді.
Костюм көшені ұғымының астарында костюм бөліктерінің барлығын
бүтіндікке келтіру жолы жатыр.
Жақсы, сәтті ойластырылған киім көшенінде артық қосып-алар ештеңе
болмайды. Кейде тіпті дизайнерге киімнің бүтіндігін сақтап қалу үшін
костюмнің әдемі бір бөлігіен бас тартуға тура келеді.
Киімнің қарапайым түрлерін адамдар палеолит кезеңінде-ақ пайдалана
бастаған. Киім формасының дамуында неолит кезеңінде сапалы секіріс жасалды.
Осы кезде тоқу, яғни, жіп пен матаның пайда болуы байқалады.
Киім – бұл адам денесін қоршаған ортаның әр түрлі әсерінен (ыстық, суық
және ылғалданған, шаң-тозаңнан т.б.) қорғап тұратын және өсімдіктектес,
жануартектес немес жасанды жолмен тоқып шығарылған маталардан тігілген
бұйым немесе бұйымдар жиынтығы.
Сонымен қатар киім адамның материалдық мәдениетінің бір элементі болып
табылады. Ол адамзат қоғамының, экономиканың, техниканың мәдениетінің
өзіндік ерекшелігін, оның дәстүрін, эстетикалық талғамын айшықтай түседі.
Киім бір уақытта бірнеше роль атқарады: қорғаныштық, яғни адам
ағзасының қалыпты күйін сақатайды, әлеуметтік, яғни тұлғаның қандай да бір
әлеуметтік немес кәсіптік топқа жататындығын анықтайды.
Ұлттық, яғни халықтың көркемдік дәстүрінің көрсеткіші ретінде,
эстетикалық идеалға жақындату, әсемдеу, көіктендіру болып табылады.
Киім ұғымын кең түрде алып қарастыратын болсақ, бас киімдер, аяқ киім
т.б. көптеген бұйымдарды жатқызуға болады.
Түс бұйымының қажетті сапаларының бірі. Сонымен қатар, кез-келген түс
белгілі жағдайларда салыстырмалы суық немесе жылы болады.
Түс үйлесуінің заңдылығы шапан көшенін көрсетіп қана қоймай, адам
мінезі мен эмоциясына әсер етеді.
Мысалы: қызыл түс - еліктіреді, көк жасыл - сергітеді.
Таңдалынған үлгіге мата қарастырғанда киім көшені және түс үйлесімінің
заңдалақтарын ескереміз.
Маман заманға сай бұйым үшін мына қағидаларды ұстану керек.
- бұрынғы дәстүрмен байланыс сақтау;
- алдыға шығу, өрлеудің барлығын игеру;
Әйелдер сырт киімі жасау мұның өзі бәрінен бұрын пропорция өнері.
Суретші өзінің идеяларын дәнекер ретінде беретін материалдың негізгі
қасиеттеріне матаның беткі тығыздығы, әдемілігі, қалыңдығы, түсі,
жарқылдауы мен фактурасы жатады.
Киімнің көлемі мен массасының дәрежесін анықтау үшін материал
фактурасының мәні зор. Тұрақты өңдеулер, бұйым конструкциясының құрамдас
бөлігі болып табылады. Бұйымдарды жобалаған кезде тұрақты өңдеулердің
төмендегідей түрлері пайдаланылады.
Детальдар (бүрмелер, руликтер, банттар, белдіктер, галстуктер, фаталар,
пагондар, клапандар және т.б.)
Ленталар, таспалар, тоқыма баулар, шілтер шашақтар, білезіктер және
т.б. көшендік элементтерін үйлестіруге көшендік құралдары деп аталатын
ерекше құралдардың көмегі арқылы қол жеткізуге болады.
Көшенді үйлестіру құралына пропорция симметрия мен ассиметрия, контрас
пен метрлеп қайталау, ырғақ пен түс жатады. Көшендік құралдарын іріктеу
елеулі дәреже киімнің мақсатына байланысты болады. Көшендік құралдарының
арасында бірінші арнаға маңыздылық дәрежесі жөнінен де форманы
ұйымдастырудағы оның мүмкіндіктеріне байланыстылығы жөнінен де
пропорцияларды қою керек. Форма элементтерінің өлшемдік қарым-қатынастары
ол бүкіл көшен құралатын негіз Әйелдер киімін жасау, мұның өзі бәрінен
бұрын пропорция өнері. Костюмде пропорция ерекше маңызды роль атқарады.

1.1 Сәнге бағыттама

Ғасырлар бойы қалыптасқан ұлттық киімдердің ортасында комзолдың
жөні бөлек . Ол сонау мыңжылдықтардан осы заманға дейін ұлтымыздың басты
киімдерінің бірі болып, біздің бабаларымызбен бірге жасап келеді. Сонау
тастағы суреттердегі адамдардың киімінен пештің сұлбасын байқау қиын емес.
Атақты ақиық ақын Мұқағали Мақатаевтың жырына құлақ түрсек те комзолдың
орны бөлектігін “Жүрегіміз жақыннан бірге соқсын, ағытшы комзолыңның
түймелерін” деген өлең жолдарынан байқаймыз. Комзол - қазақ үшін әмбебап,
сәнді киім. Оны еркектер де, әйелдер де кие алады. Әйелдерге де қыздарға да
жарасады. Оның үстіне комзол жылдың маусымында да қолайлы. Оны жазғы түннің
салқынында, көктемдегі сәл ызғырықта, күздің қоңыржай кезінде тастамай
киеді. Қазақ үшін ең жылы да жайлы материал – түйенің жүні комзол үшін де
керек. Комзолды түйенің жүнінен басып, салып жұқа матасынан тігеді. Ер
ыңғайлы, желең жамылғанда әсем мұндай комзол түрлерін қазақ сахынасының
барлық бұрышынан кездестіреміз. Осы заманғы сән үйлерінің қатарынан орын
алуы комзолдың уақыт көшінен қалмаған, ғасырлар тозаңында тұншықпаған киім
екенін аңғартады.
Қазіргі кезде еліміздің сән қойнауынан комзолдың бірнеше түрлері
шығарылады. Қазақтың ежелгі киімін осы заманға лайықтап шығаруда.
Қыз балаларға арналған бұл киім жұмысқа және демалыс уақытында
ұсынылады.
Қазақстанда сән мен салтанаттың, әдемілік пен әсемдіктің бірден-бір
ордасы болып отырған қазақтың ұлттық киім үлгілерін қазіргі заманталабына
сай жаңғырту, жаңарту, көпшілікке жеткізе білу бұл біздің ең басты
мақсатымыз. Жақсы киім жетілген қоғам белгісі деп есептейтін болсақ,
еңбектеген баладан, еңкейген кәріге деін үйлесімді сәнді киініп жүргенге не
жетсін. Тәуелсіз елдің туын биіктетуге ұлттық киімнің қосар үлесі орасан
зор. Сән бағыты киімдердің әр ассортиментінеоны тұтынатын тұтынушылардың
талап-тілегіне, киюге арналған маусымына, қолданылатын жаңа мата түрлеріне
конструктивті-технологиялық өңдеуіне қоғамның деңгейіне байланысты өзгеріп
отырады.
Киім жеке адам өмірінде ең қажетті, маңызды зат. Киім жеке адамның
өміріне маңызды болса, солай қоғамда да маңызды. Киімнің қажеттілігі адам
денесінің айналасында микроклимат туғызады. Бұл микроклимат адам денесінің
үйлесімді тұрақты температурасын сақтауға мүмкіндік береді. Киім кез-келген
шарттарда, адам денсаулығын және жұмыс істеу қабілетін сақтауға
көмектеседі.
Киімнің қоғамдағы маңыздылығы киім мәдениетінің дамуына және киі
мәдениетінің жалпы сипаттамасы осы қоғамның мәдениет пен экономикалық
деңгейін көрсетеді.
Қазіргі кезде киім қарапайым, ыңғайлы және әдемі болуы керек, киімінің
сырткөрінісі жиі өзгеріп тұрады. Әсіресе, ерлер мен әйелдер киімі, сыртқы
киімнің пішінінің бұлдыркескінінің (силуэт) түрлі түсті гаммасының өзгеруі
сән бағытының өзгеруі болып табылады.
Стиль мұның өзі идеялық мазмұнның бірлігі тудырған бейнелі системаның
көркемдік бейнелеу құралдарның творчествалық әдістердің орталығы. Стиль
дәуірін жалпы көркем бейнесін білдіріп экономиканы өз кезеңінен
идеологиясы мен мәдениетін бейнелейді. Стиль тарихи кезеңге сай келіп
өнердің барлық салаларындағы сәулет өзара және адам тұлғасымен қандай
қатынастармен болатындығына костюмнің тек образды ғана емес, сонымен бірге
адамының сыртқы сымбатты да байланысты болады. Киім костюм жүйесінде
мәнге ие болып тұрған жоқ, оны белгілі бір адам киетіндіктен ие болып тұр.
Киім моделін жасау кезінде мынадай елестер, вертикальдарды аса бағалау,
толықтырылған кеңістік, кеңестік елесі, фон елестері анағұрлым кең
қолданылады.

1.3 Үлгіге сипаттама.

Бұл комзол жылдың жаз мезгілінде киіледі, көбінесе күрең түсті
бархыт матадан тігілген ұлттық әйелдер киімі.
Жартылай қынамалы силуэтті, жағасы жоқ. Алдыңғы бойы екі бөліктен,
артқы бойы екі бөліктен тұрады. Алдыңғы және артқы бөлігінде қолтық
ойығынан рельеф бүкпесі бар. Алдыңғы бойының өңірі, етегі, артқы бойының
етегі, өсімдік элементінен алынған ою-өрнекпен кестеленген.
Комзолдың ұзындығы тізеден жоғары, өрнегі қоңыр қызыл жібекпен
кестеленген. Берілген өлшемі : 164-100-108.
Бұл комзол орта жастағы әйел адамдарға арналған сырт киім. Мұндай
комзолдар сахна төрінен ерекше орын алады. Күнделікті киюге де ыңғайлы.
Бархыт матадан тігілген, тік силуэтті әрі кең пішілген, түсі сия көк.
Өрнегі: шуатпалы гүл бүршіктері. Кесте машинамен тігілген.

1.4 Қазақ ұлттық киімдерінің даму кезеңдері.

Ықылым заманнан, адамдар алғаш аң терісін алып, өздеріне жамылуды,
адам түрлі нәзік талшықты өсімдіктерден жамылғы тоқуды үйренген кезден
бастап санада “киім” деген ұғым пайда болды. Бұлдыр-бұлдыр уақыттар керуені
берірек жылжыған сайын халықтардың киім жөніндегі түсінігі кеңейе түсті.
Әуелі баста тек суықтан қорғану, бойды жылыту үшін ғана керек болған
киімдердің өмірде алатын орны анағұрлым кеңейді. Адамзат тарихында мың-
мыңдаған соғыстар мен майдандар кезінде киім қорғаныш құралы болды. Алдымен
суықтан, кейін дұшпаннан қорғану үшін қажет болған киімдер жетілген сайын
қоғамдық мәнге де ие бола түсті. Ол сән-салтанатты байқататын бірден-бір
құрамға айналды. Моральдық және рухани жағынан адамды ашатын дүниенің бірі
де осы киім екендігін қазір әркім мойындайды. Міне, алғашқы қажеттілік пен
қазіргі талғамның тарихи жаму жолдары осындай болғандығына дау бар ма?
Жұмыр жер дөңгелеп жүр десек, оның алып төсін мыңдаған ұлттар мен ұлыстар
мекендейді. Сол сан нәсілдегі, текті және ұлттағы халықтарды бір-бірінен
ерекшелейтін нәрсе де – киім. Қаншама ұлт болса, соншама ұлттық киім
үлгілері қалыптасқан. Өйткені әрбір ұлт өзінің тұрып жатқан жер жағдайына,
ауа-райына, тарихи жолдарына, қолындағы малы мен кәсібіне және басқа да
әлеуметтік жағдайларына қарай өздерінің киім үлгілерін қалыптастырған. Бұл
киім үлгілері бір күнде, бір шебердің қолынан шықпағаны да оны қазіргі сән
үлгілерінен ерекшелендіреді. Ежелгі дүниеден бізге жеткен ғашықтық
дастандары, ертегілер, аңыздар секілді ұлттық киім тоқығанын немесе
тіккенін ешкімде білмейді. Оның есесіне жылдар көші жылжыған сайын ұлттық
киімдер дами түскен, үнемі байытылып отырған. Қазақтың ұлттық киімдері де
өзінің сипатымен, сырымен, сұлулығымен, сәнімен осындай сан ғасырлық
тарихтың киімдеріне қарап-ақ қазақтардың қандай халық болғанын айтқызбай
немесе өзін көрмей білуге болады дер едім. Ұлттық киімдеріміз ата-
бабаларымыздың жауынгер, жаугер, батыр, жаужүрек, халық болғанын көрсетер
еді. Өйткені, тірлігі үнемі аттың жалында, халық болғанын көрсетер деі.
Өйткені, тірлігі үнемі аттың жалында, түйенің қамында жүрген, көбіне
мамыржай, жайа-шуақ жүре алмаған. Аты ауыздықпен су ішіп, өзі етегімен су
кешіп тіршілі үшін күрескен. “ Тобылғыны жастанып, қу толағай бастанып”
өмір сүрген. Тарихтың терең тамырлы мәндеріне бойласақ, ұлттық киімдерден
тұнып тұрған өнеге мен өлшемдерді оқыр едік.
Халықтық ою-өрнек әшекейінің ең бір көп кездесетін түрі – ұлттық
киімдер. Сондықтан қазақ өрнек әшекейлерін зерттеушілр С. Дунин, Е.
Шнайдер, Р. Курд тағы басқалар қазақ халқының киім үлгілері мен оның
әшекейленген өрнек мәнеріне үлкен мән берген. Қазақ киімдерінің түрлерін
жинау, үлгі, өрнек мәнерлерін ғылыми тұрғыдан зерттеу Ұлы Октябрь
революциясы жеңісінен кейін, қазақ халқының өз алдына мәлімет құрған совет
дуәірінде ғана кеңінен өріс алып отыр.
1922-1926 жылдары Қазақстан Республикасының астанасы болған Орынбордың
музейі жер-жерлерге өкілдер жіберіп, қазақ киімдерінің түрлерін, үлгілерін
жинай бастады. Бұл істе музейдің ғылыми қызметкерлері А. Четырина мен А.
Мелков орасан үлкен еңбек сіңірді. Олар неше түрлі жол азаптарын көре жүріп
Ақтөбе, Торғай, Қостанай, Орал, Атырау, Семей, Павлодар аймақатырың
экспонаттарын жинады.
Қазақтың ұлттық киімдерінің түрлері мен атаулары өте көп: кейде ұлы
жүз, орта жүз, кіші жүз руларының атауымен аталады, бірде географиялық
мекен атына қарай да бөлінеді.
Ұлы жүз шапанына тоқталатын болсақ, олардың шапандары көбінесе жолақты,
сырмалы, етек-жеңдері ұзын, ашық жағалы болып келген. Оңтүстік елі Тәжік,
Өзбек халықтарымен көршілес, көпшілік кәсібі бақ өсіріп, егін салу
болғандықтан бұлардың киім үлгісімен тігілу мәнеріне осы жағдайлардың ықпал
еткенін көреміз.
Орта жүздің шапандары көбіесе бір беткей матадан, сырусыз, сирек
қабылып, етектері шалғайлы, жеңдері кең жағалары шолақ ойма немесе түймелі
болып келеді. Өйткені орта жүз қалаға жақын, орыс, татар халықтарымен
аралас-құралас отырған.
Кіші шапандары да шалғайлы, жеңдері ұзын және кең, жүн тартқан,
бидайлаған қалың қайырма жағалы болып келген.
Шапанды адамдардың суреттері сонай ХІХ ғасырдағы қыпшақтардың тас
таңбаларымен кездесетінін ескерсек, бұл киім үлгісінің содан осы ХХ
ғасырдың соңына дейін жетуі таңырқатпай қоймайды.
Қазақ әйелдерінің сырт киімдері көбінесе безекті матадан, немесе
жібектен, мақпалдан, дүриядан тігіледі. Сырт киімнің үлгісі
жағындаеркектердің киіміне ұқсас үлгілері көпболады. Бірақ, оларға,
арналған киімдердің мәнері биязы, әшекейі мол болады, көркем, қымбат бағалы
кездемелер және сирек кездесетін аң терілерімен тігіліп отырады.
Қырмызы тон: Қазақ халқының ұлттық киім түрлрінің бірі. Ол қыз-
келіншектерге арнап қызыл масатыдан тігілетін қалпақ шапан. Оның жаға-
жеңіне құндыз ұстап, екі өңірі мен жеңінің ұшын алтын, немесе күміс зермен,
кейде екеуін араластырып кестелейді. Қырмызы тон ерте кездерде ұзатылатын
қыздарға арнап тігіліп, жаңа түскен келіннің басты жасауларының бірі болып
есептелген. Қырмызы тонды комзолдың сыртынан киеді. Осы кездегі екі өңірі
мен жең ұшына өрнек салынып, жаға-жеңіне құндыз ұстап тігетін ұлттық
шапандардың үлгісі қырмызы тоннан алынған.
Қамқа тон: Иі қандырылған жұмсақ қой терісінен рауғаш бояуына
қандыра бояп тігілген тон. Оған асыл аң терісінен жаға-жең салынады.
Қаусырма мен түймеленеді. Мұны ертеректе байлардың бәйбішелері мен
бойжеткендері киген.
Шапан: Қыз-келіншектерге арналған шапандар түрлі-түсті матадан
арасына жүн, мата салып араластырып, сырып тігіледі. Оның жаға-жеңіне,
етегі мен екі өңіріне зер ұсталады. Түйме орынына асыл тастар орнатылған,
күміс қапсырмалар (ілгектер) тағылады. Шапанды кәрі-жастардың бәрі кие
береді. Кестесінде белгілі парықтар ғана болады. Бай, дәулетті семьялардың
әйелдері сирек кездеетін аң терісінен жаға салып, қамқа мен тыстап, өңірі
мен жеңіне зер салып, кестелейді. Түйенің шудасы мен шымқай ақ қойдың
жүнінен сырып, жұқа қылып тоқыған шидемнен қыздар шолақ етек етіп, жаға-
жеңіне қызыл масаты салып, қималы шапан киген. Бұл шапандар айырықша
әемдлген, көздің жауын алған.
Күпі: Түйенің, қойдың жабағысын күсіп, жүнін ішіне қаратып, өңі
ашық масаты, қамқадан тыстап тіккен сырт киім. Бұл қазақ әйелдерінің
ертеден келе жатқан киім үлгілерінің бірі. Шаруасы жөнсалдау кедей
семьялардың қыздары қол тоқымадан шидем күпі киген. Ал дәулетті семьялардың
қыз-келіншектері түйе жбағысын қымбат маталармен тыстап, құндыз ұстап,
немесе кесте салып, әдемілеп киген. Үлгісі жағынан ерлердің күпісімен
ұқсас.
Тайжақы: Құлын терісінен, жүнін сыртына қаратып тіккен, қазақ
әйелдерінің ежелгі киім түрлерінің бірі. Мұны ерлер де әйелдер де киген.
Оның тігілу үлгісі ерлерге арналған тайжақы үлгісімен бүкілдей ұқсас.
Комзол: Әйелдер де еркектер де киетін жеңсіз жеңіл жаздық киім.
Әйелдерге арналып тігілген комзол жас ерекшеліктеріне қарай бір түсі
ақпалдан, барқыттан, жібектен, гүлді мақпалдан жән атластан тігіледі. Қыз-
келіншектерге арналып тігілетін комзолдың екі өіріне кесте тігіліп, ою-
өрнек салынады. Түйме орнына әшекейлі металл, немесе күміс қапсырмалар
қадалады. Комзолдың жүн тартылып, немесе қос астарланып тігілетін түрлері
де болады. Оның етегі белден төмен қарай біртіндеп кеңейіп отырады.
Ұзындығы тізеге дейін түсіп тұрады.
Казекей: Әйелдердің киетін жұқа комзолы болып, оның жағасы кеңірек
ойылады да жеңсіз болады. Аса ұзын болмай, белден сәл ғана төмен түсіп
тұрады. Көбінесе барқыттан тігіледі. Оны астарлағанымен арасына жүн, мақта
салынбай, ықшамдап тігіледі. Өңірі, жаға-жиегі және омырауы түрлі-түсті зер
жіптермен кестеленеді. Немесе ою-өрнек салынады. Қыз-келіншектердің етімен
ет болып, тұлғасын ажарландырып, көркіне көрік қоса түседі.
Күрдеше: Сырт киімнің ішінен жылылық үшін киетін жеңсіз кеудеше.
Оның астарына мақта, немесе жүн салып қалыңдау қара мақпалдан тігеді. Ол
алдынан немесе сол жақ жанынан түймеленеді.
Белдемше: Қазақ әйелдерінің сәнді киім үлгілерінің бірі. Оны ХІХ
ғасырдың аяғына дейін қазақ әйелдері көйлек сыртынан юбка тәріздендіріп,
ойын-той кезінде киеген. Белдемшенің бұл түрі қазір сирек кездеседі. Оның
алдыңғы өңірі бір-біріне тиісіп тұрады да белінен төмен қарай кеңи береді.
Белдемше барқыт, тағы басқа түрлі-түсті жібектерден тігіліп, жиегі айнала
оқамен, кестемен көмкеріледі. Немесе оған құндыз терісі жапсырылып, алуан
түрлі әшекейлермен безендіріледі. Белі түймеленеді. Ол көйлектің етегін
түгел жаппайтындай етіп тігіледі. Қазір оның түсі өзгеріп, әйелдердің үй
шаруасында беліне тартып алатын шалғыш белдемше деп аталып жүр.

1.5 Ұлттық киімдерге қолданатын ою-өрнек әуендердің түрлері

Айналамызға шын көңілімізбен қарасаңыз заттардың әдемі
әшекейленгенін, ойып жасалғанын, көркем кестеленгенін аңғардық. Киім-
кешекте, күнделікті тұрмысымыздағы заттардың әсем ою-өрнектері мыңдаған
жылдар бойы халықпен қайнасып келе жатқан қазына. Қазақ халқының көне
дәуірден өшпес мұрасы болып, ұрпақтан-ұрпаққа, әкеден балаға сабақтасып,
тізгіннің ұшында, өзіндік тарихымен, әдет-ғұрпымен, сәндік, көркемдік
жолымен, көшпенді елімізді бүкіл әлемге өзінің ерекшелігімен таныта білген
– қолөнері. Қолөнердің халықтың әлеуметтік, салт-тұрмысында алатын орнының
қаншалықты биік, жоғары екеніне сене алсаң – оның ішінде қолөнерді нақышына
келтіріп, әдемілік дүниенің ауқымын кеңейткен ол тұрмыстық заттарының өсіп-
өркендеуімен тығыз байланысты және олардың ішінен орын ала білді. Олардың
дамуына халықтың әлеуметтік сана-сезімнің, болмыс тіршілігінің жанданып,
мәдениетінің өсіп, тұрмыс жағдайларының жақсаруының да әсері болды. Сонымен
қатар ою-өрнектің өркендеуіне ата-бабаларымыздың сезімдік талғампаздық
дүниесі, қоршаған табиғат аясы, өскен ұясы, шикізат байлықтары да қатты
ыпал етті. Әр халыққа, ұлтқа тән өзіндік ою-өрнек негіздері қалыптасып
дәстүр алды. Пішу, үлгі алу және басқа материалдарға көшіру, әсемдеу жлдары
дамыды. Ою-өрнек – адам баласының ақыл-ойларының толып-толқуымен, жүрегінің
үлпілінен, өзін айнала қоршаған ортадан туған образдар. Гүлдің, жапырақтың,
жан-жануардың бейнелері нақты сол шын қалпында берілмей, көшірілмей, образ
ою-өрнекке айналып, қолдану аясына ерекше мәнермен, үндестікпен, әуенмен
жеткен. Бұл – қазақ халқының білімінің, шеберлігінің өсіп, ою-өрнек өнеріне
қосқан үлесі, тапқырлығы, данышпандығы.
Әр өрнектің өз аты болған және ол өрнек тегін түсірілмеген. Шебер
немесе үй адамдары оны бір нәрсені меңзеп, немесе ырымдап жасайтын болған.
Кейбір ғалымдар “қазақтың оюы - өте ертедегі жазу” деп те жүр. Олардың мәні
болған және кейінгілер сл мәнді қапысыз ұққаны талассыз. Қазақтар оларды
өздерін қоршаған табиғат пен әлемнен іздеген және байқап та таба білген.
Зерттеушілердің қазақ оюларын төрт топқа жатқызуы тегін емес.
Өйткені, қазақ ою мен өрнекті өзі үнемі көретін және байқайтын тұстардан
табатын еді. Сол себепті ою-өрнектер тұтастай алғанда төрт топтан
тұратындығына талас жоқ. Ою-өрнектің бірінші тобы – жан-жануарлар әлемінен
алынған топ. Қазақ – ежелгі көшпелі халық. Көшпелі халық негізінен мал
шаруашылығымен айналысқан. Сондықтан оның дүниетанымында малға көп орын
берілген. Оларда тұйе, жылқы, бүркіт, сұңқар, бөрі және басқалары кейде
тұтас тұлғасымен кездессе, кейде белгілі бір бөліктері – мүйізі, табаны,
өркеші тұмсығы, ізі, құйрығы кездеседі. Өрнектің келесі түрі – ғарыш
сипатты оюлар. Қазақ қашанда қиялы жүйрік халық. Кең дала төсінде аспан
ғажайып болып көрінген. Жазғы ыстық түн немесе мақпал түнгі ай, түні бойы
дөңгеленіп шығаты жұлдыздар, сиқыры мол “Құс жолы” ағып түскен аспан
денелері қазақ қиялына арқау болып, өрнектер әуеніне қосқан. Қазақ ою-
өрнегінде кейде түзу, кейде қисық, кейде доға сызықтар көптеп кездеседі.
Мұның өзі – геометриялық оюлар деген үшінші топты құрайды. Бұл топқа
жататын оюлар мен өрнектер киім безендіруде кеңінен қолданыды. Кейде өзен,
ақан су сияқты ирек кестелер кездеседі. Мұндай өрнектер көрнекті жерге –
киім өңірлеріне түсіріледі. Ою-өрнектің төртінші үлкен тобы - өсімдік
тектес оюлар. Киімдерді безендіруде өсімдік тектес топтың өрнектері
жеткілікті көрніс берген. Жапырақ тектес безендіру киімдерді етек-жеңінде
көптеп кездеседі. Өсімдік тектес өрнектер көбінесе қыз балалардың
киімдерінде жиі жолығады. Бұл өрнектермен киімдерді әшекейлегенде белгілі
бір мақсатпен орынды қолдану керек. Тек қана ою-өрнекпен әшекей ғана
киімнің әрін кіргізеді. Әйелдер сырт киімі, комзолға қолданылған ою-өрнек
өсімдік тектес өрнекке жатады.
Қазақ ою-өрнек өнері бір орында тұрып қалған жоқ. Ол шексіз, көп қырлы
және көп сырлы шежіре. Ою-өрнек заманына қарай өзгеріп, жаңа ұғым беретін
жаңа мазмұнда дамып отырады. Солардың ішінде халық расын көбірек тарағаны
ою-өрнек латынның тілінен аударылғанда Ornament сәндеу, безендіру деген
мағынаны білдіреді.
Ою-өрнек ісі – тым ерте заманнан бастап-ақ қолөнерінің барлық түріне
бірдей ортақ әсемдеп әшекейлеудің негізі болып келеді.
Ою деген сөз өрнек деген сөздің сағынасы бір. Бұл сөздің ұғымында бір
нәрсеніойып кесіп алып жасау немесе екі затты оя кесіп қиюластырып жасау,
бір нәрсенің бетіне ойып бедер түсіру деген мағынаға жатады.
Ою-өрнек бідің заманымыздан мыңдаған жылдар бұрынғы адамдар қауымында
да болғаны мәлім. Сондықтан об-өрнек барлық халықтарда да соншалық ескі
дуәірден бері келе жатқан халықтық өнердің бір түріне жатады. Біз осы
еңбегімізде бұрын-соңды әдебиеттерде жазылып, өмірде күні бүгінге дейін жиі
кездесетін мұралар мен қазіргі шеберлердің іс үлгілерін зерттеу нәтижесінде
анықталған ою-өрнектердің 200-ден астам түрлері таныс. Бірақ, осыншама көне
әрі тың да жауапты мәселені әңгімелемес бұрын кейбір ғылыми деректерге
біраз тоқталып өтелік.
Халықтың қолөнері мен ою-өрнек творчествосын ғылыми негізде арнайы
жекелеп зерттеу ісі басталғалы 100 жылдан астам біздің отанымыздың
ғалымдары, олармен қатар Батыс Европамен Америка ғалымдры да негізінде
қызыға кірісті. ХІХ ғасырдығ басынан бастап-ақ халықтың қолөнері туралы
байыпты зергерлер мен кітаптар шығарылды. Мысалы, Австриялық ғалым В.
Куррердің бояу және бояушылық өнері жайында және қазақ ғалымдары Ұ.
Әбдіғаппарова, Ә. Масановтың, Ә. Марғұланның, Т. Басенов, М. Мұқановтың
және т.б. зерттеу материалдарын айтса да жеткілікті. Бұлар өздерінің
еңбектерінде ою-өрнектің түрлері, атаулары, шығу тарихы туралы көптеген
құнды деректерді келтіреі. Қазақтың ою-өрнектерінің түрлері де атаулары да
көп. Біз сол ою-өрнектердің 200-дей шамалы түрлерімен жұртшылықты кеңірек
таныстырып және ою-өрнектердің кейбір заттық ұғымдарын еске салып, олардың
кейінгі жастар үшін де түсінікті болу жағын қарастыруда.
Гүл оюларының өзінде дихандықтық дана ойы жататынын мынадан байқаймыз:
гүл мен гүл түйнегінің айқасып бірігіп салынуы бірлікті, елдің ынтымақты
болуын меңзейді.
Компастың, сағаттың қолданылмайтыны негізінде қазақтар бағыты, уақытты
күннің, айдың, жұлдыздың қозғалысына қарай болжап білген. Жыл мезгілдері,
табиғаттан болатын тосын құбылыстарды да, алдын-ала дәл шамалаған. Ай туды,
Күннің құбылуы, ай тұтылатын күн деген тіркестер осыдан қалған.
Осыншама білімдер дүние жайлы елестер, дүниенің, жердің т.б.
құбылыстардың пайда болуы жайындағы шамалар, болжаулар қазақтың
космонологиялық өрнектерінде көрініс тапты.
Мысалы, күннің символы ретінде дөңгелек, халық шеберлерінің дүниенің
төрт торабы ретінде – төртқұлақ бейнелнеді. Ортасында сыртжағынан
жапырақтармен өрнектелген – шұғыла оюы - өмір сүрудің қолөнер көзі осылар
деген ұғымды меңзейді.
Ою-өрнекте бір элементтің қайталанып отыруын ритм-ырғақ дейді.
Қазақ ою-өрнектерінің құрылысының матамен үйлесімділігі, тепе-теңдігі,
бояу түсінің эстетикалық-эмоционалдық Орта Азия халықтары ою-өрнектерімен
салыстыра отырып, ұқсастықтары мен айырмашылықтарын көрсету.

1.6 Орта Азия халықтарының ұлттық киімдерінің ерекшеліктері

Орта Азия халықтарының қолөнер саласының бірі – ұлттық киімдері.
Бұл ұлттық киімдер заман талабына сай өзгеріп, жаңарып, түрленіп бүгінгі
күнге ұмытылмай жас ұрпаққа жетіп отыр. Орта Азия халықтарының киімдерінің
ұқсастықтарымен қатар ерекшеліктері де бар. Қазақ халқының ұлттық киімдері
басқа халықтыкіне қарағанда ою-өрнек түрлерін көп қолданады. Қырғыз
халқында комзолға сай киім – күрте. Олардың ұқсастығы көйлек сыртынан
киіліп, астарланып тігіледі. Ерекшелігі комзолға ою-өрнек көп тігіледі, ал
күртеде ою-өрнек аз және кысқа болуында. Сонымен қатар күрте күнделікті
тұрмысқа арналып тігілген, қалың жүн матадан тігуге болады. Өзбек ұлттық
киім-кешегі осы кезге дейін өзіндік қасиетін сақтап келді. Әйелдер киіміне
келетін болсақ, олар көйлек, дамбал, қазекейден тұрады. Қазекейдің ұзындығы
белге дейін, орта қалыңдықтағы матадан тігіліп, алдына аздап жылтыр жіппен
ою-өрнек салады.
Қолөнер сонау ескі заман тарихымен бірге өсіп, біте қайнап келе жатқан
өте баай қазына. Ол тек қазақ халқының ғана емес, сондай-ақ Орта Азия
халықтары мен орыс халқының қолөнерімен де ұштасып жатады. Қазақ халқының
тарихы, басқа халықтардікі сияқты өндірістік қатынастар дамуының шежіресі.
Қазақстан тарихы – бұл ең алдымен материалдық байлықтарды, өндірушілердің
тарихы, еңбекші бұқараның тарихы, олардың әлеуметтік және езушілердің
езушілерге қарсы күрестерінің тарихы міне сондықтан да қазақ халқында қол-
өнердің қалыптасу кезеңдері ежелгі дүниеден бізге жеткен Батырлар жыры,
Ғашықтық дастандар ертелігер мен аңыздар алғаш кімнің қолынан шыққанын
кім ойлап пішкенін, кім тоқығанын немесе тіккенін ешкім де білмейді. Оның
есесіне көші жылжыған сайын ұлттық киімдер дами түскен, үнемі байытып
отырған.
Қазақтың ұлттық киімдері де өзінің сипатымен, сырымен, сұлулығымен,
сәнімен осындай сан ғасырлық тарихтың иесін сақтаған бедерін жеткізеді.
Қазақтың ұлттық киімдеріне қарап ақ, қазақтың қандай халық болғанын
айтқызбай және көрмей білуге болады. Жұмыр жер дөңгелек десек, оның алып
төсін мыңдаған ұлттар мен ұлыстар мекендейді. Сол сан-алуан тәсілдегі,
тектегі және ұлттағы халықтарды бір-бірінен ерекшелейтін нәрсе киім.
Қаншама ұлт болса, соншама ұлттық киім үлгілері қалыптасқан. Өйткені әрбір
ұлт өзінің тұрып жатқан жержағдайына, ауа райына, тарихи жолдарына
қолындағы малы мен кәсібіне және басқа да әлеуметтік жағдайларына қарай
өздерінің киім үлгілерін қалыптастырған.
Комзол – қазақ халқының ең ежелгі әрі ең негізгі сырт киімі болып
табылады. Комзол бірнеше сырт киімдердің міндетін жалғыз атқарып қазақтарды
суыққа ұрындырмады, ыстыққа қалдырмады. Төрдегі орнын төмендетпеді,
еңбектегі үлесін кемітпеді, қайта қазақтың белгілерінің бірі ретінде
ғасырлар бойы қызмет етіп келеді. Бір өзі бүгіннің он киіміне бергісіз
болып, жылуын ұрпақтарға жеткізуде.
Қазақ елімен іргелес жатқан қырғыз елінің ұлттық киіміне тоқталатын
болсақ, қырғыз елінен де бешпет төрінен түспегендігін көреміз. Әр елдің
ұлттық киіміне келгенде өзіндік ерекшеліктері жетерлік. Қырғыз елдерінің
комзолдары қалың матадан, арасына жүн, мата салынып, астарлап, сырып
тігіледі. Ол негізінен тік жағалы, ішінара қайырма жағалы да болады.
Өзіндік салттарына тұрмыс тіршіліктеріне экономикалық жағдайын географиялық
аумағына байланысты тігілу өрнегі де әр түрлі.
Ол елдердің ең тартымды түсі – жасыл. Ал пішіміне келетін болсақ,
ұзындығы бөксеге келген, жеңі ұзын, жағасы тік, кеуде және етек жағында
қалта қондырылған, тік жағалы бес-алты см үлкен, жастар кигенде жейденің
жағасы көрінетіндей етіп тігілетін болған.
Түркімен халықтарының әйелдер киіміне – жейде, көйлек, белдікті штан,
сыртқы халат, жылы жеңіл шуба, бас киім, былғары етік жатады. Көйлектері
туника тәріздес пішінді болып келеді, сыртынан қалың матадан тігілген халат
киген. Ичик деп аталатын әйелдер шубасы болған. Ол – аю немесе түлкі
терісінен тігілген. Ичиктің өңірлері, жеңдері кестеленген. Орта Азия
халықтарының ұлттық киімдерінің ерекшеліктері мен ұқсастықтары біздің
заманымызға бай мұра ретінде жетіп отыр, әрі қарай әрқашан жетіліп отырады
деген үміттеміз.
Өзбектің ұлттық киім-кешегі өзіндік этнографиялық белгілерін
сақтап қалды. Өзбек халқының негізгі көпшілік бөлігі елтірі мен марқа
қозының терісінен тігілген ішіктерді қанағат етті. Ішіктің барлық түрі
иесінің әл-ауқатына байланысты әр алуан матамен тысталып отырады. Сол
сияқты көптеген ұлттардың киімдері өздерінің салт-дәстүрлеріне,
жағдайларына тұратын жерлеріне байланысты ерекшеліктерімен белгілі болады.
Өзі өскен жердің ою-өрнегі адамның есінде өмір бойы сақаталды. Неше ғасыр
өтсе де ұлттық өнерімізді өзіміздің табиғи болмысымызбен өрнектеуге
мүмкіндік туып отыр.

ІІ Техникалық ұсыныстар

Киімнің өлшемі мен өнімін ұзақ уақытқа сақтау үшін оның материалы
барынша серпімділік қасиеті бар болу керек. Киіп жүру процесінде киімнің
материалдық деформациясын бір қалыпсыздығын азайту үшін конструкторларға
мынадай есеп туындайды. Киімді қию кезінде оның барлық бөліктеріндегі
детальдарды бүкір сыртқы көрінісіне сай болуы керек.
Матаның құрамын, құрылымын және қасиетін анықтайтын техникалық нормалар
жиынтығы, яғни матаға берілетін стандарт жатады. Матаның енін, массасын,
тығыздығын жіптің негізгі және арқауы бойынша тексін анықтайтын стандартта
жеке маталарға нақты сандық нормалар берілген және матаның талшықтық
құрамы, оның сыртқы көрінісі және айқаспасы қарастырылады.
Ұтымды варианттарда киімді пайдалану уақыттары физикалық және моральдық
жағынан сәйкес келуіне ұмтылу керек.
Физикалық жағынан ескіргенше пайдалану мерзімі осы бұйым дайындалған
маталарға тәуелді. Киімнің өлшемі мен өнімін ұзақ уақытқа сақтау үшін оның
материалы барынша серпімділік қасиеті бар болуы керек. Киіп жүру процнсінде
киімнің материалының деформациясын, бірқалыпсыздығын азайту үшін
конструкторларға мынадай есеп туындайды, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.