Малайзияның этносаяси құрылымының қалыптасуы және этносаралық жағдайы
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1. Қазақстан аумағындағы этнодемографиялық құрылымның қалыптасуы: миграциялық процесстер және этникалық қауымдарының пайда болуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
2. Малайзияның этносаяси құрылымының қалыптасуы және этносаралық жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
3. Қазақстан және Малайзияның этнодемографиялық құрылымының қалыптасу тарихына талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36.37
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1. Қазақстан аумағындағы этнодемографиялық құрылымның қалыптасуы: миграциялық процесстер және этникалық қауымдарының пайда болуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
2. Малайзияның этносаяси құрылымының қалыптасуы және этносаралық жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
3. Қазақстан және Малайзияның этнодемографиялық құрылымының қалыптасу тарихына талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36.37
мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1. Қазақстан аумағындағы этнодемографиялық құрылымның қалыптасуы:
миграциялық процесстер және этникалық қауымдарының пайда
болуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... 7
2. Малайзияның этносаяси құрылымының қалыптасуы және этносаралық
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... 16
3. Қазақстан және Малайзияның этнодемографиялық құрылымының қалыптасу
тарихына
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... 30
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..32
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..34
қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36-37
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазіргі таңда әлем, этносаралық
қатынастардағы шиеленісушіліктің, әрі қақтығыстың өсуімен қабаттас жүретін,
этноұлттық сана сезімнің көтерілуін өткеруде.
Халық қоғамның басты өндіруші күші болып табылады, сондықтан оның
қозғалысының, құрамының (жасты - жыныстық, ұлттық, әлеуметтік) сипаты
көптеген, атап айтқанда түрлі этностардың шаруалық және мәдени
байланыстардың мінез-құлқы, дамуы секілді тарихи мәселелердің шешілуіне
жағдай жасайды.
Сонымен, тақырыптың өзектілігі Қазақстан мен Малайзияның аумағында
тіршілік етіп отырған этникалық топтардың тепе - тең қатар өмір сүруімен
және ынтымақтастығын қамтамасыз етуімен шартталған. Сондай-ақ, тақырыптың
маңыздылығы, яки өзектілігі түрлі ұлт өкілдерінің арақатынасын реттейтін,
әрі этникалық негіздегі қақтығыстарды болдыртпайтын, тең өмір сүру
шарттарын қамтамасыз ететін, көші-қон процесстерін реттейтін тиімді
саясаттың жасалуымен, әрі оның белсенді түрде іске асырылуымен
түсіндіріледі.
Зерттеу жұмысының негізгі мақсаты Қазақстан және Малайзия арасындағы
этникалық саясаттың қалыптасу тарихына және этносаралық жағдайдың тарихи
дамуына салыстырмалы талдау жасау.
Осы мақсатты жүзеге асыру үшін келесі міндеттер қойылады:
- Қазақстан мен Малайзияның этнодемографиялық құрылымының
қалыптасу тарихын қарастыру;
- Түрлі даму кезеңдердегі екі елдің ұлттық саясаттарын талдау;
- Миграциялық процесстер мен этносаралық жағдайды қарастыру;
- Екі елдің этникалық саясаттарының ортақ және ерекше белгілерін
ашып көрсету.
Қазақстан жерінде шамамен 130 – дай түрлі этнос өкілдері өмір сүруде.
Қазіргі таңда, қазақстандық қоғамның тіршілік ету салаларына жаһандану
процесстері ықпал етуімен, біздің көпұлтты республикамызда қоныстанатын,
кем қабаттарының жеке ұлттардың және халықтардың Қазақстан жерінде
қалыптасуымен даму тарихына деген мүдделердің шиеленісуі байқалады.
Жалпы жаһандану процесстері Қазақстан және Малайзия секілді
мемлекеттер халқының өзін өзі этникалық және рухани жағынан ұқсату, өз
мәдениеті мен ділінің арғы шегін табуға, өзіне шығу тегі жағынан туыс
халықтармен бірлігін тануға ниетін туғызады.
Екі полиэтникалық елдің жеке ұлттарының тарихқа деген қызығушылығы
халықтың өткен тарихи уақыт призмасы арқылы өзін белгілі бір мәдени-тарихи
естеліктің, ділмен анықталған ұлттық рухтың иесі ретінде санаумен
шартталған.
Қазақстан және Малайзиядағы этникалық процесстер ең алдымен ерекше
этномәдени құрылымның қалыптасуымен ерекшеленеді.
Малайзияны айтатын болсақ, Малайзия – көп ұлтты ел. Оның этнографиялық
картасы алабажақтылығымен ерекшеленеді. Малайлық тұрғындардың этникалық
құрылымының ең басты ерекшеліктерінің бірі абсолютті көпшілікті құрайтындай
алдыңғы қатарлы этностың жоқтығында.
Бірнеше ғасырлар бойы жүрген этнодемографиялық құрылымның қалыптасу
процесстері ақыры қоғамдағы негізгі үш этнос өкілдерінің (малай, қытай,
үнді) қалуына әкеліп соқтырды.
Негізінде, Малайзия халқын жер жүзінің түпкірінен келген халық
өкілдерінен құрайды. Атап айтқанда, елдің этно демографиялық құрылымын құру
процессінде Оңтүстік-шығыс Азия елдерінен, Шығыс Азия елдерінен, Батыс
Еуропадан келген елдерінен келген ұлт өкілдері қатысқан еді. Олардың
ішінде: малайлықтардан басқа, түрлі тайпа өкілдері: (оранг-букит (төбе
халықтары), оранг-улу (жоғарғы өзендердің халықтары), оранг-далам
(елдің ішкі бөлігінің халқы), сондай-ақ семангтер, сенойлар, джакундар
және т.б.) және басқа да ұлт өкілдері, яғни қытайлықтар, үнділер,
португалдар.
Енді Қазақстанның этнодемографиялық құрамына тоқталсақ, орыс тілді
халқы қалыптасуының негізгі қайнар көзі ең алдымен казачестволар, кейін,
яғни революцияға дейінгі уақытта шаруалық орыс - украин отаршылығы және
Ресейден, атап айтқанда Кеңес Одағынан кең көлемдегі халықтың көшіп-қонуы
болды.
Соңғысы өзінің ұйымдасуы мен еркінділігінің дәрежесіне байланысты
қатты ерекшеленді: мұнда кулак қуғыны, халықтардың күшпен жасалған
депортациясы, әскери жылдардағы болған қоныс аударуы, тың жерлерді игеру
барысындағы болған бұқаралық қоныстандыру, жайлы миграция, және т.б. болды.
КСРО-ның тұрақтылығы мен аймақтық тұтастығына негізгі қауіп іштей
келді. 1991 жылы тамыз айындағы сәтсіз аяқталған әскери төңкеріс енді
басталған шашырау процессін жылдамдатты. Дезинтеграция қазірдің өзінде де
сол тәуелсіз мемлекеттердің одағына да қауіп төндіріп тұр, КСРО-ның қол
астынан шыққан қайта құрылған көптеген тәуелсіз елдердің ыдырауы да
ықтимал.
Өткенге көз тастап, кеңестік кезеңге ой жүгірте отырып, бір пікірге
бір ойға келуге болады: ұлттық - аймақтық автономия ұстанымдарына сәйкес
кеңестік мемлекет құру идеясына большевиктерді итермелеген тарихи жағдайлар
біздің алдын ала болжап білмеген, оның құрылтайшыларының кім екендігін
білмеген кері нәтижеге әкеліп тіреді.
Бірнеше жылдар бойы белсенді түрде жүргізілген кеңестік ұлттық саясат
ұлттық бірлестіктің және ұлттық айырмашылықты жеңудің ресми түрде
жарияланған мақсаттарына кереғар екі нәтижеге әкеліп соқтырды.
Біріншіден, бұл саясат 1917 жылға дейін болмаған көптеген
бірлестіктерде ұлттар мен ұлттық топтардың пайда болуы мен дамуына жағдай
жасады. Өзін-өзі басқаруды әлсіретуге және ұлттық өзін өзі тануға деген
бағытты жоюға бағытталған саясатқа қарамастан кеңес уақыты ұлт, сондай-ақ
этникалық топтар ретінде қалыптасқан кезеңдердің бірі болып табылды.
Екіншіден, Кеңес үкіметінің саясаты әкімшілік бөлуге сәйкес
ұйымдастырылған этноаймақтық топтар федерациясын жасауға әкеліп соқтырды.
80-ші жылдары кеңестік дамуға пайдаланылған ішкі әлеуметтік-саяси қорлар
таусылды, кво - мәртебесі бұзылды, бұл тұтастай мемлекеттің ұлттық саясатын
бұзды, ал кеңес жүйесі ұзақ мерзімге созылған дағдарысқа ұшырады. Қайта
құру кеңес басшылығының осы дағдарысқа деген жауабы болды, бұл КСРО - ғы
этникалық қатынастарды ойламаған жерден ушықтырып жіберді.
КСРО-ның орыс емес тұрғындарының арасында көңілі толмаушылық барған
сайын орыстарға қарсы бағыт алды, бұл кеңестік мемлекеттегі орыс тұрғындары
орталық рөлі мен орыс гегемониясымен туындаған нәрсе болатынды. Орыс
ұлтшылдығы және жергілікті этникалық ұлтшылдық қалыптасты, бұлар қайшылықта
болды, сондай-ақ КСРО - ң ішінен мемлекеттік тоқырауды тудырды.
Диссертацияның хронологиялық шеңбері отарлық кезеңді, атап айтқанда
Малайзияның отар болған жылдары, сондай-ақ Қазақстанға патша үкіметінің
жүргізген отарлық саясат уақытын, кеңестік уақытты, яғни Кеңес үкіметінің
өмір сүрген кезеңін қамтиды.
Таңдалған тақырыптың ғылыми жаңалығына және зерттеудің тәжірибелік
маңыздылығына тоқталсақ, Қазақстан мен Малайзияның этникалық саясатына
салыстырмалы талдау жұмыстары әлі де жасалған емес. Сонымен бірге,
тақырыптың жаңалығы екі елдің этнодемографиялық құрылымының ерекшелігін
комплексті түрде қарастырумен шарттас.
Малайзияның ұлттық саясатын зерттей отырып, Қазақстан үшін тиімді
жақтарын іздеуге тырысуды мақсат етемін, әрі кейін бұл мәселені одан да
тереңдей зерттеуге ниет білдіремін. Осыған орай зерттеу жұмысының
тәжірибелік маңыздылығы зор деп ойлаймын.
Зерттеу жұмысының дерекнамасы мен әдіснамасы. Жұмыстың әдістемелік
негізі мен теориялық дерекнамалар ретінде ресейлік, қазақстандық және
шетелдік мәліметтер кеңінен қолданылды. Сонымен бірге, қабылданған
бағдарламалар, баяндамалар мен жоспарлар, сондай – ақ басқа да түрлі
мәліметтер маңызды ғылыми және әдістемелік сипатқа ие. Атап айтқанда,
отарлық кезеңге байланысты келесі авторлардың еңбектері негіз ретінде
алынды: Абаев М.И., Агеев В.С., Агаев А.Г., Алексеенко Н.В., Алексеенко
В.Н., Алпатов В.М. Аминов Б., Асылбеков М.Х., Бабаханов М., Баграмова Э.А.,
Базанова Ф.Н., Базиев А.Г., Байтенова Н.Д., Бароникас И., Бекетаев Қ.,
Бердібаев Р., Бельгер Г., Брук С., Вайдман Л., Верещагин П.Д., Геллер А.Б.,
Дингельштед Н., Ешмұратова Г.В., Павленкова А.П.,Пясковский А.В.,
Ревуненкова Е.В., Турсунбаев А.Б. және т.б. Ал кеңестік кезеңге байланысты
Алдажұманов К., Ан Р.К., Анес Г., Баймаханов М., Бугай Н.Ф., Дулатова Д.И.,
Галиев А.Б., Голотвин Ж.Г., Грошев И.И., Джунусов М.С., Игнотов Х.Ш., Кан
Г., Кемеңгерұлы Қ., Қозыбаев М.К., Қарабаев А., Күнқожаев Н.Р., Кульбаев
Т.С., Кокурин А.И., Мырзахметов М., Надиров Н.К., Нусупбеков А.Н.,
Сәдуақасұлы С., Ситько Н. Сужиков М.М., Тәтімов М., Тілегенов Б., және
т.б. Сонымен бірге шетелдік авторлардың еңбектері пайдаланылды, әсіресе,
Мохамад Махатхир, Мильне Р.С., Джудит Нагата, Милтон Дж. Эсман және т.б.
Зерттеу жұмысы салыстырмалы әдіске, әрі көптеген талдау жасау
жолдарына негізделеді, сонымен қатар жұмыс барысында статистикалық
мәліметтер кеңінен қолданады. Сонымен бірге, зерттеу жұмысында саяси
институттардың бағдарламалық – жарлықты құжаттарға, БАҚ мәліметтеріне,
ұлттық-мәдени орталықтардың шешімдеріне контент - анализдің орны ерекше.
Жұмыстың құрылымы кіріспеден, үш параграфтан тұратын негізгі бөлімнен,
қорытындыдан, сонымен бірге қолданылған әдебиет тізімі мен қосымшалардан
тұрады.
1. Қазақстан аумағындағы этнодемографиялық құрылымның қалыптасуы:
миграциялық процесстер және этникалық
қауымдарының пайда болуы
Орталық Азияның барлық аймағы сияқты Қазақстанның этникалық тарихы да
өте күрделі. Қазақтар өзінің бастауын б.з.д. XVIII-XII ғасырларда
Қазақстанның аймағында қоныс тепкен Андронов (шығыс) көне мәдениетінің
өкілдерінен алады. андроновтарды Қазақстанның далаларында б.з.д. II-ші мың
жылдықта арийлер алмастырды. Бұл үнді еуропалық тілдік және мәдени қоғамды
қалыптастырған арийлік (ирандық) және индонезиялық (үнділік) қауымдар
болатын. Б.з.д. I-ші мыңжылдықтан бастап, Орталық Азия аймағында алғашқы
ерте мемлекеттер пайда болады, олардан Ахеменид мемлекетінің құрамына
кіріп, Сака немесе Скифия деп аталды. Сақтар әлемдік тарихқа Сырдария
өзенінің жағасында грек жаулаушы Александр Македонскийге б.з. 327 жылы
қатты соққы беріп кірді, бұл соққы ұлы жаулаушыны әлемдік үстемдік құру
жоспарынан бас тартуға итермеледі.
Б.з. 97 жылына дейін қазақтардың ата-бабаларының келбеті еуропалық
бейнеде болған, ал хундардың жайылуының сәтінен бастап монголоидті келбетке
ие болды, оларды батыс тарихшылары Қазақстан аймағында ғұндар деп атайды.
VІ-ғасырдан бастап, Қазақстан аймағы Түркі қағанатының құрамына кіреді, ол
582-583 жылдары Шығыс және Батыс-Түркі қағанаты болып екіге бөлінеді, Батыс-
Түркі қағанатының мұрагерлері Түрік қағанаты, Қарлық мемлекеті, Оғыз
мемлекеті, Кимек (қимақ) қағанаты, Қарахандықтар мемлекеті, Қарақытайлар
мемлекеті болады. Бұл кезең VІ-ғасырдан Х-ХІІ-ғасырға дейінгі уақытты
қамтиды. ХІІ-ғасырда алғашқы Ортаазиялық қазақ мемлекеттік бірлестіктері
пайда болады, олар Наймандар ұлысы, Кереилер ұлысы, Қыпшақ мемлекеті. Осы
уақытқа қазақтардың көне тайпалары түркі тілін алады және де шығыс ген
бөлшегінің 50%-ын алады. ХІІ-ғасырдың соңында монғолдардың жайылуы
басталады, бұл қазақ ұлтының этногенезін аяқтайды, оның үстіне гендік
бөлшектің 20%-ын үстемелейді. Міне, сондықтан, қазақтардың беткей бейнесі
тарихи тұрғыдан алынған генофонға сүйене отырып, мынаны құрайды: 70%
монголоидті (шығыс) бөлшек, 30% автохтонды еуропеидті бөлшек.
Генетикалық құрылымның полярлығын және салыстырмалы талдауды ескере
отырып, қазақтар қазіргі монғолдарға қарағанда төрт балл алда, ал Орталық
Азияның түбегейлі халықтарынан – бес баллға, ал шығыс славян халықтарынан –
он балға алда тұр. Қазақ ұлтының қалыптасуының аяқталуы көшпелі өзбектер
Мемлекетінде, немесе Алтын орданың мұрагері Ақ орда үйінділерінде пайда
болған Әбілхайыр Мемлекетінде жүрді. 1470 жылдан бастап алғашқы қазақ
мемлекеті Қазақ хандығының тарихы басталады, бұл Орталық Азияның алғашқы
гегемоны, астанасы Ташкент, ал әскери ставкасы Түркістанда болған.
ХVІІ-ХІХ ғасырларда сыртқы және ішкі жағдайларға байланысты Қазақ
мемлекетінің ыдырау кезеңі басталды. Жоңғарлармен (ойраттармен – батыс
монғолдары) қатал да, қан төгісті және де қиратушы соғыс жүрді. Ішкі
сипаттағы қайшылық туындады. ХІХ-ғасырда Қазақстанды толықтай Ресей отарлап
алды. 1917 жылдан бастап, Қазақстан кеңес мемлекетінің құрамына кірді,
алғашқы да автономия құқығында, кейіннен – одақтас республикалар
мәртебесіне ие болды.
Қазақтар ұлт ретінде ұзаққа созылған тарихи этногенез процессінде
пайда болды, сондай-ақ екі нәсілдің түйіскен жерінде және гендік топтардың:
еуропалық және монғолоидтіктердің түйісінде деп қорытынды жасауға болады.
Енді, осы мезетте өзге ұлт өкілдері қалай Қазақстан аумағына енді
деген сұрақ туындайды?
Қазақстанның Ресейге қосылуы оның аймағындағы еуропалық, басым
көпшілігі шығыс - славян халықтарының жаппай көшу процесінің басталуы
болды.
Орыстар (олармен бірге украиндар мен татарлар) Қазақстанда ХVІ -
ғасырда казак елді-мекендерінің пайда болу нәтижесінде келген еді.
Орыс және қазақ емес халықтардың көшуінің маңызды толқыны XVIII -
ғасырдың және ХІХ - ғасырдың алғашқы жартысында орын алды.
Қалалық орыс тұрғындары: әскерлер мен офицерлер, саудагерлер мен
қолөнершілер, сондай-ақ орыс емес христиандар, мұсылмандар мен Ресейдің
еуропалық бөлігінің еврейлері көшпелі қазақтардың жерлеріне және жер игеру
аймақтарында қамалдар, форпостар, редуттер, бекеттер тұрғызды.
Сонымен, Қазақстан аумағында 4 казак әскері қалыптасты: Орал, Орынбор,
Сібір және Жетісу.
1870 жылға қарай Қазақстан аймағында 2869 мың адам тұрды, (солардың
ішінде 2597мың қазақ). 1887ж – 3928 мың (солардың ішінде 3311мың қазақ),
1914 жылы – 5910 мың (оның ішінде – 3845мың қазақ) болды[1].
1881-1883 жылдары Синьцзяннан (Қытай) Қазақстанға 50 мың ұйғыр мен
дүнгендер көшіп келіп қоныстанды. 1897 жылы Қазақстанда орыстар – 10,9%,
украиндар – 1,9% (қазақтар 81,7%) құрады. 1890 жылы Ресейден және
Украинадан келген шарулардың отарлауы күшейді[2].
1914 жылы славяндар (орыстар, украиндар, белорустар) 26,6% (қазақтар
– 65,1%) құрады. Славян тұрғындары Столыпин реформасын жүргізу нәтижесінде
ұлғайды. Шығыс - славян тегінен шыққан мигранттар 46 жылдың ішінде (1871-
1917жж) – 1,6 млн. адамды құрады, олардың басым көпшілігі 1907-1916 жылдары
келді. ХХ - ғасырдың басына қарай Қазақстанда шамамен 60 ұлттың өкілдері
тұрды – түркілер: өзбектер, ұйғырлар, қырғыздар, қарақалпақтар, татарлар,
башқұрттар; мигранттар (славяндардан басқа): немістер, поляктар, мордвалар,
дүнгендер, тәжіктер, еврейлер және т.б[3].
1916 жылы көтерілісті қатты басып тастаудың нәтижесінде 600 мыңнан
астам қазақтар Қазақстаннан көшіп кетті. Сондай-ақ Ресей империясының
миграциялық саясаты өз дегенін жасады – тұрғылықты тұрғындардың саны азайды
(Қосымша 1таблица 1, 37 б.).
Көріп отырғанымыздай, қазақ жеріне көптеген ұлт өкілдері қоныстанып,
өмір сүре бастады.
Бірақ, осыған орай мұнда Қазақстанда түрлі этностардың арасындағы
қарым-қатынас қалай орнады деген сұрақ туындауы әбден мүмкін.
Қайшылықтың негізгі түйіні орыстармен өзара қарым-қатынастардан
тұрады. Қайшылық 1237 жылдан басталған, бұл кезде монғол әскері Батудың
басшылық жасауымен Шығыс Еуропаны жаулап алуға бет алған болатын, орыс
княздіктерінің тас талқанын шығарды және оларды вассалдық тұрғыдан тәуелді
етті деген пікір айтуымызға болады. Көптеген тарихи әдебиетте бұл кезең
монғол - татар шапқыншылығының кезеңі деп аталады, бұл тарихи тұрғыдан
дұрыс емес, өйткені Бату әскерінің басым көпшілігін (Орда – Ежен - әскердің
оң жақ қанаты) түркілер құрады, олардың негізгі бөлшегі: қыпшақтар,
наймандар, керейлер және т.б. болды. Яғни көне қазақ тайпаларының өкілдері.
Монғол әскерлері мен орыс әскерлерінің арасында қанды майдан болғандығын
білеміз. Бұл жөнінде АҚШ президенті Рузвельт Білімнің көзі ретінде өз
кітабында былай деп өз пікірін айтқан болатын: Орыс нақтылығын білу үшін,
ғасырлар бойы үлкен түркі этнотобы оларға (орыстарға) үстемдік жүргізді.
Осыдан келіп казак Ермактың (1585ж) Сібір жорығын түркі халықтарын жазалау,
соларға қарсы деп айтуға болады. Тарихи құжаттарды зерттейтін болсақ, Петр
І-ші үкіметі (XVIII - ғасырдың басы) Қытаймен және Жоңғар хандығымен
жасырын келіссөздер жүргізе отырып, Қазақтармен қарым-қатынаста екі жақты
саясатты жүргізген. Ресей дәл жанында қуатты түркі мемлекеті, яғни Қазақ
хандығының болуын қаламады. Хандықтың әлсіреуімен және құлдырауымен Ресей
бастапқыда қазақ жүздерін өз қарамағына алды, содан соң оларды отарлады.
Қазақстанның Ресейдің құрамына өткен сәттен бастап, қазақ жерінде халық-
азаттық көтерілістер толастамады, бастапқыда олар этникалық бағытта
болмады, тек жергілікті және патшалық әкімшілікке бағытталды.
ХІХ - ғасырда сұлтан Кенесары Қасымұлының басшылығымен (ХІХ -
ғасырдың 30-шы жылдары, ХІХ - ғасырдың 40-шы жылдарының алғашқы жартысы)
көтеріліс Ресейге қарсы бағытталды, мұндағы мақсат Қазақ өлкесін біркелкі
Мемлекетке біріктіру болды, бірақ этносаралық даулы сипатында болмады. Бұл
көтеріліс көбінесе орыс мемлекеттік қызметінде жүрген Уәлиханға және орыс
әкімшілігіне бағынған рулар мен тайпаларға қарсы болды.
Кеңес және орыс тарихы көбінесе Қазақстандағы руаралық және
тайпааралық алауыздық туралы дәлелсіз пікірді алға тартады. Мұнымен келісе
алмаймын. Мұрағаттық және тарихи мәліметтерді зерттеу басқаша дейді.
Қазақтардың үш жүзге бөлінуі этносаяси мәнге қарағанда тұтастай
географиялық мәнге ие болды. Қазақтар әрдайым да біртұтас ұлт болды, жүзге
бөліну тек XVIII - ғасырдың басында ғана тұрақты сипатқа ие болды. Осымен
қоса, ру және тайпа аралық жанжалдардың туындауы – бұл орыс отарлау
әкімшілігінің нәтижесі, бұл қазақ даласында болыстық басқарушылардың
жүйесін таңдауға әкеліп соқтырды, бір жағынан түрлі рулар мен тайпалардың
арасындағы жанжалдарды өршіте түсті, мұның мақсаты – бөліп ал да билей
бер, ал биле де – бөліп ал ұранымен жүргізілген саясатты жүзеге асыру
болды. Бұл саясатты ары қарай большевиктер де жалғастыра түсті. Маңғыстау
қазақтарының көтерілісін оңтүстік қазақтардан, дүнгендерден, ұйғырлардан
тұратын қазақ атты әскер полкінің басып тастауға бағытталғандығы туралы
шешімі. Тағы да бағыт осыған алып келіп тіреп отыр: бөліп ал да билей бер.
Алғаш рет Газават ұраны (өзге діндегілерге қарсы қасиетті соғыс)
орыстарға қарсы қозғалыстың ұраны ретінде Орталық Азияда тек 1868 жылы
пайда болды, яғни шаруалардың отарландыру жағдайында, бұл кезде қазақтар
орыс қоныстанушылары тарапынан айтарлықтай ығыстырушылықты байқай бастады.
Орыс отарлық үстемдігін құлату күресі Қазақстан дербестіктен
айырылғандықтан ғана емес, орыс үстемдігінің кесірінен туындаған жаңа
қайшылықтары сезіле бастағандықтан да күшейді.
1916 жылғы Оңтүстік Қазақстандағы халық-азаттық көтерілісі
этносаралық дау-дамай сипатында болды. Мәліметтер бойынша 1916 жылдың
ішінде Жетісу облысында көтеріліске шыққан қазақтар жергілікті әкімшіліктен
2 адамды, ал орыс әкімшілігінің қатарынан 14 адамды, орыс қоныстанушылары,
казактар мен мещандардан – 2094 адамды өлтірген[4].
Сырдария облыстық басқарудың №10-1912 (56 бет) ісінде генерал-
губернатордың атынан қазақтардың ұжымдық өтінішін көре аламыз, мұнда:
...қырғыздар (қазақтар) үшін таудың ең ұшы ғана қалды, мұнда жазғы уақытта
малдың жайылымы үшін жарамайды... деп көрсетілген[5]. Мұрағат құжаты –
орыс және қазақтардың этносаралық қақтығыстарының себептері туралы
дәуірлердің куәсі болып табылады. Ресейден келген елді-мекендер түпкілікті
тұрғындардың арасында болды, патшалық үкімет ХІХ - ғасырдың 90-шы
жылдарының соңынан бастап, қазақ өлкесінде тұратын славян тұрғындарының
әрқайсысын қаруландыра бастады.
Енді кеңестік кезеңдегі этносаралық жағдай қалай болды деген сұраққа
көшкен дұрыс болады деген ойдамын.
Қазақстандағы 1917 жылғы төңкеріс буржуазиялық - демократиялық немесе
социалистік те болмады. Ол отарлау сипатта болды. Қазақ дала өлкесіндегі
төңкерісті негізінен патшалық Ресейдегі орталық аймақтарының жұмысшылары
мен шаруалары жасады, ал жергілікті қазақ халқы болып жатқан оқиғаны түсіне
де алмады. Олар оған қосылуға ұмтылмады, салқынқандылық немесе жаулық
танытты. Мұны большевиктер дереу түсінді де, міне сондықтан 1918 жылы қазақ
ұлттық атты әскер бөлігін құруға кірісті. Алдымен қазақ атты эскадроны
құрылды, кейіннен атты полкке айналды, содан соң қазақ атты бригадасы
құрылды.
Қазақстандағы азаматтық соғыс жылдарындағы әскери әрекеттерді жүргізу
тәжірибесі қызыл әскерге қызметке қосылған қазақтар қазақ оппозициясының
(Алаш Орда) әскер бөліктеріне қарсылық көрсетуде ынта көрсете қоймады. Осы
кезде большевиктер қазақ ұлттық бөігін ақгвардияшылар мен казактарға қарсы
қойды (олардың әскері славяндардан тұрды). Қазақстанда азаматтық соғыс
біткеннен кейін қазақ атты бригадасы Украинаға жіберілді, мұнда олар
көтеріліске шыққан украин әсерін талқандауға қатысты, оның Батько Махно
басқарды. Жергілікті украин тұрғындары 20-шы жылдары шығыс ұлттарының
этникалық белгілерін тани алмай, қызыл қалмақтармен бірге украин
партизандарын басуға келген тек жауынгер - қазақтар деп атады. Ұлттық атты
қазақ бригадасы украин далаларында айтарлықтай белсенді соғыстар, көптеген
қазақ - жауынгерлері жоғары төңкерістік марапаттарға лайықты деп танылды.
Мұның барлығы большевиктердің этникалық қайшылықтарды азаматтық соғыс
кезінде қалай пайдаланғандығының мысалы бола алады.
Азаматтық соғыстан соң осы ұлттық бөліктер таратылды, ал 1925 жылы
қайта жасақталды, өйткені қазақ далалары тынышсыздана бастады, қазақ халқы
шешімді түрде әлемдік төңкерістің жеңіп шығуына ашық және шешімді түрде
қарсылық көрсете бастады. Дау-дамайлар сол жерлерде этникааралық күреске
ұласуға шақ тұрды. Сол кезең оқиғасын талдау қазақ ұлттық атты әскер бөлігі
түпкілікті халықтың арасындағы қарсылықты басу үшін жасақталды.
Большевиктер халықты қызылдар және ақтар деп бөліп тастады.
1929 жылдан бастап Қазақстанда жаппай ұжымдастыру басталды, бұл
тонаушылықпен және жергілікті халықтың құқықтары мен әдеп-ғұрыптарын
таптаумен қабаттаса жүргізілді. 1929-31 жылдар арасындағы көтерілістерге
шамамен 80 мыңдай адам қатысты[6]. Негізінен коммунистер және
комсомолдардан тұратын қазақ ұлттық бөліктері өзінің бауырлас қазақтарға
қарсы пайдалана білді. 1930 жылы ақпан айында Оңтүстік Қазақстан
облысындағы Созақ көтерілісін басуға ұлттық қазақ атты эскадроны қатысты,
ол кейіннен 48-ші жеке аймақтық атты полк болып қайта жасақталды, ол
Маңғыстау аймағындағы қазақтардың көтерілісін басуға қатысты, содан соң
1937-1938 жылдары кеңес үкіметіне қарсы көтеріліске қатысқан қазақтарға
және Қытайда өзінің жанұяларын, мүліктері мен малдарын сақтап қалу үшін
көшіп жүрген қазақтарға қарсы жазалау әрекеттері үшін Синьцзянға
аттандырылды.
Қазақ ұлттық әскери мамандарын дайындауда большевиктердің тәсілі өте
қызық. 1924 жылдан 1938 жылға дейін большевиктер басшылығы қазақтарды қызыл
командирлер қызметі үшін дайындықты белсенді түрде жүзеге асырды. Дегенмен
1938 жылы ұлттық республикалардағы халықтардың социалистік экспериментке
қарсылығының басылғандығы анық болған кезде, большевиктер әскери
мектептердің жабылуы туралы шешім қабылдайды: бұл мәселеге большевиктер тек
Ұлы Отан соғыс жылдарында қайта оралды, ал соғыстан соң (1984 ж.) жас
қазақтарды әскери училищелерге ала бастады.
Мұның бәрі славян емес ұлттардың өкілдеріне сенім болған жоқ. КСРО
тарихында бар жоғы төрт қазақ қана Бас штаб Академиясын тауысты, ешқандай
қазақ дивизия командирінің қызметіне тағайындалмады, тек халық қаһарманы
Бауыржан Момышұлы ғана көтерілді.
Тұтастай айтқанда кеңес кезінде Қазақстанда этносаралық қайшылық
болған жоқ. Халықтың сөйлеген сөздері саяси сипатта болды, және кеңес
үкіметінің бейқамдығына қарсы болды.
Этникалық дау-жанжал тек 1930 жылы Аягөз бекетінде байқалды, ол кезде
Ресейден келген орыс жұмысшылары шовинизмге сәйкес этносаралық дау-дамайды
тудырды. 1979 жылы Целиноградта (қазіргі Астанада) қазақ жастары сөз
сөйледі, бірақ этникалық бағытта болмады, бірақ Ақмола облысында Неміс
автономиясын құру туралы шешімге қарсы қайшылық болып табылды.
Орталықтың әмірлігіне қарсы және демократияны бұзуға қарсы қазақ
жастарының 1986 жылғы қарсылығы. Оны сондай-ақ этносаралық дау-дамайға
жатқызу қиын. Коммунистік басшылық славян ұлттарынан тұратын әскери
қызметкерлерді демонстранттарды басуға осындай алғышарттарды жасады.
Дегенмен, бұл әрекеттер ойланып істелінбеді, әрі орталықтың
империялық саясатының зардабы болып табылады, бұл кезде әскери округтерге
шоғырландырылған әскери күштерге сүйене отырып, ұлттық республиканы мықты
жүгенде ұстап отыруға мүмкіндік беретін әскери қызметке шақырудың
эксаймақтық ұстанымы басталды.
Қазақстандағы кейінгі кеңестік кезең этникалық қатынастар тұрғысынан
күрделі политарлық болып сипатталады.
Бір жағынан қазақ ұлтының ұлттық қарсылығы жүріп жатыр, екінші
жағынан орыс тілді тұрғындар ХІХ - ғасырдан келе жатқан үстемдік ету күйін
жоғалтуда. Бұл үстемдік бір кездері Ресей империясының отарлау саясатымен
рұқсат етілген болатын, кейіннен кеңес заманында большевиктер
интернационализм ұранымен қазақ халқын орыстандыру саясатын жүзеге асырды,
халықты өзінің ұлттық белгілері жоқ космосаяси конгломератқа айналдыруға
тырысты.
Қазақстанды халықтардың зертханасына айналдыруға әрекет жасады,
бірақ істің мәнісінде одан коммунистік империяның этникалық кері қалған
сипаты ете отырып, большевиктер Қазақстанда шығыс - славян этносының үнемі
үстемдігін орнатуға тырысты. Өзінің саясатын олар жаңа адамды тәрбиелеу,
кеңес адамдарының тарихи жалпылығын құру деп атады.
Осымен Қазақстанда этникалық қайшылықтың түйінінің негізі қаланды,
бірақ осымен қоса есептен қазақ халқы коммунистік кезеңнің сынағынан өтіп
өзінің жоғары этникалық шыдамдылығының синдромын жасап шығарды, ал екінші
дүниежүзілік соғыс кезеңінде өзге халықтарды құтқару үшін өзін құрбан ете
алатын ұлт ретінде өзіндік беделін бекітті.
Қайта құру кезеңі этносаралық қатынастарды бастан кешірудің күрделі
кезеңі болды, сол уақыттағы мәскеулік орталық 1986 жылғы желтоқсанның
қайғылы оқиғасын пайдалана отырып, ұлттық картаны алдағысы келді, бірақ бұл
келеңсіз нәтижеге әкеліп соқтырды.
1989 жылы бүкіл одақтық халық санағынан соң Қазақстандағы
этнодемографиялық жағдай айтарлықтай өзгеріске ұшырады. ХІХ- ғасырдың
ортасында Қазақстан аумағында екі ірі метаэтникалық қауым тіршілік етті:
шығыс славяндықтар – орыстар, украиндар, белорустар; және түркі тілдес
халықтар – қазақтар, өзбектер, татарлар, ұйғырлар және т.б[7].
Сонымен, егер қысқаша қалай этникалық қауымдықтар қалыптасты деген
сұраққа жауап беретін болсақ, онда келесі санақтарға сүйене отырып, мынадай
нәтижеге келуге болады: 1926 жылы орыстар – 20,6%, украиндар - 13%,
өзбектер – 2,1%, татарлар – 1,3%, ұйғырлар - 1%, немістер 0,8% қауымдықтары
құрылды[8].
Ал аштықтың (1930-1933жж) және қуғын-сүргіннің (1935-38жж) нәтижесінде
1 млн 745 мың қазақ қырылды. Бір мезгілде мемлекетті өнеркәсіптендіруге,
КСРО-ның еуропалық бөлігінен бай-кулактарды шығарып жіберумен байланысты
миграциялық процесстер күшейді; КСРО-ның аз жерлі аймақтарынан шаруалар
жерді игеруге келді; Қиыр Шығыстан кәрістерді, ал Әзірбайжан мен Армениядан
ирандарды, әзірбайжандарды, күрдтер мен армяндардың депортациялануы
басталған еді.
Алайда 1939 жылы республикада этноқұрамды санақ бойынша: орыстар –
40,2 %, қазақтар – 38 %, украиндар – 10,8 %, немістер – 1,5%, корейлер –
1,6 %, татарлар – 1,6 %, өзбектер – 1,7 %, белорустар – 0,5 %, ұйғырлар –
0,6 %[9] құрады.
Соғыс кезінде миграциялық процесстер күшейе түскен еді. Қазақстанға
поляктар, латыштар, литвалықтар, немістер, шешендер, ингуштар, балкарлар,
түркі-месхетиндіктер, қырым татарлары, қарашайлар және т.б. жер аударылды.
1954 жылдан бастап, жаңа бір миграциялық жайылуды тудырған тың және
тыңайған жерлерді игеру процесстері басталған еді.
1957 жылы жер аударылған халықтарды құқықтарын қалпына келтіру
басталды, арнайы қоныстандырылғандардың бірқатары қайта көшірілді[10].
1959ж. этноқұрамның негізін орыстар – 42,7%, ал қазақтар – 30%
құраған еді.
Бірақ, кейінірек, яки 1970ж. орыстар – 42,5, украиндар – 7,2%,
қазақтар – 32,6%, немістер – 6,6%, татарлар – 2,2%, өзбектер 1,7% құраған
еді[11].
Сөйтіп, 1939-1970 жж. сараптама Қазақстанда шығыс славяндардың
халықтың басым бөлігін құрағандығын көрсетеді.
Зерттеушілердің айтуынша және қоғамдық пікірдің сұрауы миграциялық
процестің екі басты катализаторы ҚР-ғы кадрлық және тілдік саясат болып
табылады.
Кезінде рулық стратификация феномені (ұғымы) саяси элитаны таңдауда
айтарлықтай рөл ойнайтын белгілі әлеуметі реттейтін факторлардың бірі болып
табылатындығы мойындалатын нәрсе. Саяси таптың өзін-өзі ұйымдастыруының
негізгі формасы қазір топтар, клиент елдер мен мүдделердің топтары болып
табылады. Билік институттарын қалыптастыруға жаңа жағдайларда хандық
кезіндегі (ХV-ХІХ ғғ.): қабаттық - касталық және руға (жүздерге) бөліну -
қазақ қоғамының әлеуметтік құрылымдануының басты ұстанымдары болып
табылады.
Сонымен қоса айтқанда, тіл мәселесі де аса маңызды мәселелердің бірі
болып табылды.
Кеңес заманында барлығы қазақстандықтардың санасына республикада
араласу тілі бар және де ол тек орыс тілінде ғана бола алады деген
түсінікті енгізген еді. Қазақ тілі екінші тіл ғана болып қоймай, бұл тілде
сөйлеу кейде ұлтшылдық ретінде қарастырылды. Өткен кезеңнің жайсыз мұрасы –
бұл қазақ тілінің деңгейін тұрмыстық тіл деңгейіне дейін түсіріп жіберу,
қазақ ұлттық мектебінің жүйесін қорлау. Қазақ тілі мәселесі – бұл ұлттың
ауруы мен қайғысы.
Сонымен, кеңестік кезеңге дейінгі орыс-қазақ қатынастарынан шығатын
қорытынды біреу: Ресей империясының қоныстандыру саясаты қазақ жерінде
этносаралық қатынастардың ушығуының себебі болды. Кеңестік кезеңге дейінгі
орыс-қазақ этносаралық қатынастары тұтастай алғанда күрделі де,әрі
қайшылықты болып келеді деген пікірге келуге болады.
Ал бұрынғы КСРО-да және әлемнің көптеген елдерінде қазақ халқы туралы
және осы мемлекеттегі этносаралық қатынастардың күйі туралы нақты емес
пікірлер қалыптасқан еді.
2. Малайзияның этносаяси құрылымының қалыптасуы
және этносаралық жағдайы
Малайзияның этникалық картасы көптеген ғасырлар бойы қалыптасқан.
Малакка түбегінің ең көне тұрғыны аборигендердің қауымы немесе оранг-утан
болып табылады, яғни орман адамдары, оларды малайлықтар осылай деп
атайды. Олардың басқа да атаулары бар – оранг-асли, яғни түпкілікті
тұрғындар. Оларды тілі және антропологиялық типіне қарай ерекшеленетін үш
топқа бөледі. Бұл сенолар, автралоидтердің веддоидтітік тармағы болып
табылады, семангтер - сол нәсілдің негриттік тармағының өкілдері, және
джакундер, оңтүстік - монғол қауымы өкілдерінің ұрпақтары.
Б.з.д. ІІ мың жылдықта жекелеген жағдайларда Оңтүстік - Шығыс Азия
халықтардың кең ауқымды қозғалысының орнына айналды. Малайя түбегінде алғаш
рет сенойлар мен семангтер, ал олардың артынша б.з.д. ІІ-І мыңжылдықтарда –
джакундер пайда болды.
Солтүстік Калимантанның ең көне аборигенді халқы нәсілдік жағынан
шығыс негр-австралоидтерге жататын қауымдар болған тәрізді. Бұл қауымдардың
қалдықтарын қазіргі аз санды пунандар түрінде қазіргі кездегі Орталық және
Шығыс Калимантанның ормандарындағы кішігірім ошақтарынан кездестіруге
болады.
Б.з.д ІІ мыңжылдықтың бірінші жартысында Солтүстік Калимантан, сондай-
ақ Индонезиялық жарты аралдың өзге де аудандары Оңтүстік-Шығыс Азиядан
шыққандардың орнығатын жеріне айналады. Жағалаулық аудандарға қоныс тепкен
аустронезиліктер аборигенді тұрғындарды аралдардың түкпіріне ығыстырып,
кейбіреулері олармен бірге сіңісіп кетті. Осы келімсектердің ұрпақтары
түрлі даяк қауымдары мен халықтары болып табылады.
Малай халықтығы қалыптасуының негізгі құрамдас бөлшектері Суматраның
шығыс жағалауынан Малакка түбегінде қоныс тепкен этникалық топтар болып
табылады. Бұл процесс жоғарыда көрсетілген аймақтар Шривиджая империясының
(VII-XIII ғғ.) құрамына кірген кезеңдерде қарқынды жүрді. Қоныстанушылардың
басым көпшілігі батыс жағалаумен жарты аралдың оңтүстігінде қоныстанды.
Солтүстік Калимантанға малай қоныстанушыларының негізгі толқыны Суматрадан
және Малакка түбегінен ХІІІ-ХV ғасырларда бет алды. Малай этникалық
топтарының өкілдері жаңа қоныс мекендерінде тіл және этномәдени жағынан
жақын болып келген жергілікті тұрғындармен байланысқа түсе бастады, ал
кейбіреулері олармен бірге сіңісіп кетті.
Қытай династиялық шежірелеріне қарағанда Қытайдан шыққан алғашқы
саудагерлер Малайяда ғасырымыздың 1-ші мыңжылдығында пайда болған, бұл
Үндістанға баратын жолмен байланысты. Кейіннен осы қытайлықтар осы жерлерге
үлкен топтармен келіп орын тебе бастаған, шамасы XIV - ғасырдан бастап, XV
- ші ғасырға қарай Малаккада қытай сауда базасы мен бекінісі қаланады.
Пинанг (1786) және Сингапурды (1819) ағылшындар жаулап алғаннан соң
Малайяда қытайлықтарды саны күрт өсті.
Негізінде, қытайлықтар Малакка түбегіне ХV-ХVІ - ғасырларда үлкен
топтарымен кіре бастады. ХV - ғасырда болған Малакка султанатында қытай
саудагерлері мен қолөнершілері қаптап жүрді. Сол уақыттарда қытайлардың
отары Солтүстік Калимантанның жағалаудағы сауда нүктелерінде орын алды.
Елдегі ағылшын отарлауының басталуымен қытайлықтардың да саны өсе
бастады, олар қала халқының айтарлықтай қабатын құрады. ХІХ ғасырдың екінші
жартысынан бастап, қытай иммигранттары қалайы рудаларында, плантацияларда,
орман шаруашылығында жергілікті халықтың қатарын толтыра бастады.
Қытайдан шыққандардың айтарлықтай бөлігі Малакка түбегінің батыс,
жағалау сызықтарына қоныс тепті, мұнда Пинанг, Малакка сияқты қала халқының
басым көпшілігін қытайлықтар құраған еді.
Малайядағы қытайлар негізінен Қытайдың үш провинциясынан – Гуандун,
Фуцзин және Гуанси – қоныс аударған. Олар осы провинцияларда таралған қытай
диалектілерінде сөйледі.
1911 жылға қарай Малайяда қытайлар шамамен 900 мыңдай болды. Ал
малайлықтар 1,5 млн. болды[12]. Әлемдік экономикалық дағдарыс жылдары
ағылшын отарлық үкіметі Малайяға келуге шектеу саясатын жүргізді. Мұндай
саясатты Федерацияның үкіметі де жүргізді. Қытай ұлтының саны бәрінен
халықтың табиғи өсімінің есебінен жүзеге асты. 1921 жылы Малайядағы
(Сингапурды қоса алғанда) қытайлардың тек 22 пайызы жергілікті тұрғындар
болса, ал 1957 жылы олар халықтың 70 пайызын құрады[13].(Қосымша 2 карта
1, 37 б.)
Малайяда қытайлардың саны тек малайлықтардан ғана аз. Малайядағы
қытайлардың арасындағы әйелдер ерлерге қарағанда анағұрлым аз, оның үстіне
қалаларда әйелдер ауылдық жерлерде көп. Елдегі бүкіл қытайлардың шамамен
90%-ы Малакка түбегінің батыс жағалауына, сондай-ақ қалайы мен каучук
өндірісінің қарқынды дамыған аудандарына орналасқан[14]. Тайпинг, Ипо, Куал-
Лумпур қалаларының айналасында ірі қытай елді-мекендері орын тепкен. Куал-
Лумпурдың оңтүстігіне қарай қытайлардың ауылдары жайғасқан. Малайя
қытайларының арасында бабат тобы ерекше орынды иеленеді, оның өкілдері
Малакка мен Пинанг штаттарында тұрады. Бұлар бұрындары келген
қытайлықтардың малайлық әйелдермен некелерінен тараған ұрпақтар. Олар
ерекше тілмен сөйлейді, мұнда қытай тілі мен малай тілі араласып кеткен,
бірақ қытай дәстүрлері сақталып, қытай киімдері киіледі.
Оңтүстік Азия елдерінен шыққандар мұнда ортағасырлық мемлекеттерден
бұрын пайда болып, олар мұнда айтарлықтай үнді діни - мәдениетінің
ықпалымен дамыды.
Бірақ үнді қоныстанушыларының тұрақты, әрі басым толқыны мұнда
британдық отарлау үстемдігінің орнауымен ағып келе бастады. Бұл ағылшын
отаршылдары Британдық Үндістаннан плантация, жез рудниктері, ағаш дайындау,
жол құрылысы және т.б үшін арзан жұмыс күшін әкеле бастады.
Сонымен бірге, елдегі өмір сүретін португалдықтар өте шамалы ғана,
бірақ этникалық жағынан малайзиялық халықтардың бір бөлігі болып табылады.
Шамамен 500 португалдықтар жағалауда, Малакка бөктерінде тұрады. Олар жабық
қоуымды құрайды, жергілікті католиктік айналасында топтанады. Елдің басқа
аймақтарында португалдықтардың кішігірім топтары бар.
Бұлар бұрынғы жаулап алушы португалдықтардың ұрпақтары, олар
Малаккада XVI - ғасырда орын тепкен. Енді бұлар ұсақ қызметкерлер,
жалшылар, ұсақ саудагерлер, шеберлер, және балықшылар. Жабық және тығыз
қауым ретінде өмір сүре отырып, Малакка португалдықтары өз тілдерін – XVI -
ғасырдағы ескі португал тілін сақтай білген. Бұл қазіргі Португалияның
тілінен айтарлықтай өзгеше. Белгілі бір жағдайда олар этномәдени өзіндік
болмыстарын да сақтай білген[15].
Малакка португалдары – бойлары өсіңкі, сұңғақ, оңтүстік
еуропалықтарға қарағанда қара торы келген. Олардың арасында қара түсті
адамдар да кездеседі. Тамиль қанымен аралас деген кәуесет те бар. Малаккаға
тамилдердің енуі португалдар үстемдік құрған кезден бастап жүрді, бұл
Цейлон да және де Оңтүстік Үндістан аймақтарында тарады. Католиктік
миссионерлердің көмегімен португалдықтар тамилдердің арасында католиктік
сенімді таратты. Португалдықтар өздері Малаккаға тамилдерді құл, оққағар,
шебер ретінде әкелген. Ары қарай жабық діни қауымдармен өмір сүре отырып,
Малакка португалдары фанаттық рухтарға тәуеп ету жағынан қайшылықтың
кесірінен бөгде діндегілермен сіңісіп кете алмады. Бөгде діндегілермен
аралас некелер мұндай қайшылықты кездестіре алмады.
Малакка португалдары өз ата-бабаларының өмірлік тіршіліктерін
сақтады, ескі ұлттық жоралғыларды сақтайды, мысалы, үйлену жоралғысы.
Мереке күндері олар ескі португал үлгісі бойынша көйлектер киеді. Ерлерді
түрлі түсті күртешелер мен шолақ жеңді көйлектер киеді. Әйелдері ашық
көйлектер, алдарында жапқыштары бар, белге тығыз түрде тартылған, бас
орамалдар, үлкен шиыршық сырғалар тағынады. Ескі португал өлеңдерін айтатын
және ескі билерді билейтін жас орындаушылар Малаккадан тыс жерлерде
табыстарға ие болуда. Олар Куала-Лумпур мен Сингапурға өздерінің дәстүрлі
өнерлерін көрсету мақсатында шығып тұрады.
Малай тұрғындарының ала этникалық құрамы, айтарлықтай діни және
этникалық мәдени айырмашылықтары елдің халықтарын біркелкі этникалық
қауымға біріктіруге және жалпы мемлекеттік ресми тілді таңдауға кедергісін
келтіреді. Түрлі халықтар бірыңғай әлеуметтік-экономикалық дамуға әлі де
болса қол жеткізе қойған жоқ. осы жалпы қиыншылықтармен бетпе бет келуге
Малайзия үкіметіне өзінің ұлттық саясаты жүргізу барысында тура келеді.
Малайзия халықтарының әрбірінде өзінің этномәдени ерекшеліктері бар.
Сонымен бірге Малайзия этно - лингвистикалық құрамының байлығымен
ерекшеленеді. Осы жерден тілдік мәселелердің алуан түрлілігі келіп шығады,
бұлар уақыт өте келе әлеуметтік, экономикалық және саяси қабаттасудың жүгін
тастады.
Белгілі болғанындай, Малайзияны ресми түрде жариялау 1963 жылы 16
қыркүйекте Ұлыбритания, Малай федерациясы, Сингапурдың, Саравак пен
Сабахтың өкілдерінің арасында ұзаққа созылған келіссөздерден соң жүзеге
асты[16].
Шамамен 10 млн құрайтын Малайзияның халқы үш үлкен этникалық топпен
көрсетілді: малай тобы (тұрғындардың шамамен 46%), қытай тобы (тұрғындардың
шамамен 38%) және үнді тобы (тұрғындардың шамамен 11%)[17].
Батыс Малайзияда малайлықтар тұрғындардың көпшілігін қамтиды:
Тренггану княздігінде - 92%, Клентан - 80%, Перлис - 78%, Кедах - 70%,
Паханг - 57%, Малакка провинциясында - 52%, Малакка жарты аралының кейбір
аудандарында және батысы мен оңтүстік-шығысында малай тұрғындарының саны
шамалы ғана: Селангор - 29%, Негри Сембилан - 42%, Пенанг - 28%. Шығыс
Малайзияда малай тұрғындары: Саравакта – шамамен 18%, Сабахта – шамамен
35%[18].
Қытайлықтар Малайзия аймағында бірге орналасқан, бірақ олардың
анағұрлым шоғырлану пайызы қала мен ірі елді-мекендерде (1957 жылғы
мәліметтерге қарағанда Куала-Лумпурда қытай тұрғындары 52% құраған), сондай-
ақ Малакканың оңтүстігі пен оңтүстік-батысында орналасқан княздіктер:
Джохор (42%), Перак (45%), Негри Сембилан (40%). Шығыс Малайзияда
қытайлықтар тағы да қалаларда тұрады: Саравакта тұрғындардың шамамен 32%,
ал Сабахта – шамамен 14%. Малайзия қытайлары Қытайдың оңтүстік
провинциялары – Гуандун, Фуцзянь, Гуансиден[19] шыққандар. Екінші
дүниежүзілік соғыстан кейін Малайзияға қытайлықтардың ағылып келуі тоқтады
десе де болғандай; осыған байланысты сол Малайзияда туылған қытайлықтардың
саны айтарлықтай өсті[20]. Малайзиялық қытай тұрғындарының арасында ең
қатты тараған диалектілер гуанчжоу, кэцзя (хакка) және чаочжоу, дегенмен
баспа беттерінде, радио тарату мен өзге де бұқаралық ақпарат құралдарында
хабарлар жалпы ұлттық ретінде кең тараған қытай тілі болды, мұның негізінде
пекин диалектісі жатыр (мұнда mandarin деп аталды)[21].
Мемлекеттік отарлау аппаратының және іс жүргізу тілі, сондай-ақ
Малайзия тұрғындарының түрлі этникалық топтарының арасындағы делдалдық тіл
іскер және саяси өзара байланыс деңгейіндегі тіл – ағылшын тілі, тарихи
тұрғыдан осылай қалыптасты. Ағылшын тілі ХХ - ғасырдың 20-30 жылдары ақ
қатты орнықты, ол кездері отарлық биліктегілер жергілікті тұрғындардың
мемлекеттік аппараты үшін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1. Қазақстан аумағындағы этнодемографиялық құрылымның қалыптасуы:
миграциялық процесстер және этникалық қауымдарының пайда
болуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... 7
2. Малайзияның этносаяси құрылымының қалыптасуы және этносаралық
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... 16
3. Қазақстан және Малайзияның этнодемографиялық құрылымының қалыптасу
тарихына
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... 30
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..32
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..34
қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36-37
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазіргі таңда әлем, этносаралық
қатынастардағы шиеленісушіліктің, әрі қақтығыстың өсуімен қабаттас жүретін,
этноұлттық сана сезімнің көтерілуін өткеруде.
Халық қоғамның басты өндіруші күші болып табылады, сондықтан оның
қозғалысының, құрамының (жасты - жыныстық, ұлттық, әлеуметтік) сипаты
көптеген, атап айтқанда түрлі этностардың шаруалық және мәдени
байланыстардың мінез-құлқы, дамуы секілді тарихи мәселелердің шешілуіне
жағдай жасайды.
Сонымен, тақырыптың өзектілігі Қазақстан мен Малайзияның аумағында
тіршілік етіп отырған этникалық топтардың тепе - тең қатар өмір сүруімен
және ынтымақтастығын қамтамасыз етуімен шартталған. Сондай-ақ, тақырыптың
маңыздылығы, яки өзектілігі түрлі ұлт өкілдерінің арақатынасын реттейтін,
әрі этникалық негіздегі қақтығыстарды болдыртпайтын, тең өмір сүру
шарттарын қамтамасыз ететін, көші-қон процесстерін реттейтін тиімді
саясаттың жасалуымен, әрі оның белсенді түрде іске асырылуымен
түсіндіріледі.
Зерттеу жұмысының негізгі мақсаты Қазақстан және Малайзия арасындағы
этникалық саясаттың қалыптасу тарихына және этносаралық жағдайдың тарихи
дамуына салыстырмалы талдау жасау.
Осы мақсатты жүзеге асыру үшін келесі міндеттер қойылады:
- Қазақстан мен Малайзияның этнодемографиялық құрылымының
қалыптасу тарихын қарастыру;
- Түрлі даму кезеңдердегі екі елдің ұлттық саясаттарын талдау;
- Миграциялық процесстер мен этносаралық жағдайды қарастыру;
- Екі елдің этникалық саясаттарының ортақ және ерекше белгілерін
ашып көрсету.
Қазақстан жерінде шамамен 130 – дай түрлі этнос өкілдері өмір сүруде.
Қазіргі таңда, қазақстандық қоғамның тіршілік ету салаларына жаһандану
процесстері ықпал етуімен, біздің көпұлтты республикамызда қоныстанатын,
кем қабаттарының жеке ұлттардың және халықтардың Қазақстан жерінде
қалыптасуымен даму тарихына деген мүдделердің шиеленісуі байқалады.
Жалпы жаһандану процесстері Қазақстан және Малайзия секілді
мемлекеттер халқының өзін өзі этникалық және рухани жағынан ұқсату, өз
мәдениеті мен ділінің арғы шегін табуға, өзіне шығу тегі жағынан туыс
халықтармен бірлігін тануға ниетін туғызады.
Екі полиэтникалық елдің жеке ұлттарының тарихқа деген қызығушылығы
халықтың өткен тарихи уақыт призмасы арқылы өзін белгілі бір мәдени-тарихи
естеліктің, ділмен анықталған ұлттық рухтың иесі ретінде санаумен
шартталған.
Қазақстан және Малайзиядағы этникалық процесстер ең алдымен ерекше
этномәдени құрылымның қалыптасуымен ерекшеленеді.
Малайзияны айтатын болсақ, Малайзия – көп ұлтты ел. Оның этнографиялық
картасы алабажақтылығымен ерекшеленеді. Малайлық тұрғындардың этникалық
құрылымының ең басты ерекшеліктерінің бірі абсолютті көпшілікті құрайтындай
алдыңғы қатарлы этностың жоқтығында.
Бірнеше ғасырлар бойы жүрген этнодемографиялық құрылымның қалыптасу
процесстері ақыры қоғамдағы негізгі үш этнос өкілдерінің (малай, қытай,
үнді) қалуына әкеліп соқтырды.
Негізінде, Малайзия халқын жер жүзінің түпкірінен келген халық
өкілдерінен құрайды. Атап айтқанда, елдің этно демографиялық құрылымын құру
процессінде Оңтүстік-шығыс Азия елдерінен, Шығыс Азия елдерінен, Батыс
Еуропадан келген елдерінен келген ұлт өкілдері қатысқан еді. Олардың
ішінде: малайлықтардан басқа, түрлі тайпа өкілдері: (оранг-букит (төбе
халықтары), оранг-улу (жоғарғы өзендердің халықтары), оранг-далам
(елдің ішкі бөлігінің халқы), сондай-ақ семангтер, сенойлар, джакундар
және т.б.) және басқа да ұлт өкілдері, яғни қытайлықтар, үнділер,
португалдар.
Енді Қазақстанның этнодемографиялық құрамына тоқталсақ, орыс тілді
халқы қалыптасуының негізгі қайнар көзі ең алдымен казачестволар, кейін,
яғни революцияға дейінгі уақытта шаруалық орыс - украин отаршылығы және
Ресейден, атап айтқанда Кеңес Одағынан кең көлемдегі халықтың көшіп-қонуы
болды.
Соңғысы өзінің ұйымдасуы мен еркінділігінің дәрежесіне байланысты
қатты ерекшеленді: мұнда кулак қуғыны, халықтардың күшпен жасалған
депортациясы, әскери жылдардағы болған қоныс аударуы, тың жерлерді игеру
барысындағы болған бұқаралық қоныстандыру, жайлы миграция, және т.б. болды.
КСРО-ның тұрақтылығы мен аймақтық тұтастығына негізгі қауіп іштей
келді. 1991 жылы тамыз айындағы сәтсіз аяқталған әскери төңкеріс енді
басталған шашырау процессін жылдамдатты. Дезинтеграция қазірдің өзінде де
сол тәуелсіз мемлекеттердің одағына да қауіп төндіріп тұр, КСРО-ның қол
астынан шыққан қайта құрылған көптеген тәуелсіз елдердің ыдырауы да
ықтимал.
Өткенге көз тастап, кеңестік кезеңге ой жүгірте отырып, бір пікірге
бір ойға келуге болады: ұлттық - аймақтық автономия ұстанымдарына сәйкес
кеңестік мемлекет құру идеясына большевиктерді итермелеген тарихи жағдайлар
біздің алдын ала болжап білмеген, оның құрылтайшыларының кім екендігін
білмеген кері нәтижеге әкеліп тіреді.
Бірнеше жылдар бойы белсенді түрде жүргізілген кеңестік ұлттық саясат
ұлттық бірлестіктің және ұлттық айырмашылықты жеңудің ресми түрде
жарияланған мақсаттарына кереғар екі нәтижеге әкеліп соқтырды.
Біріншіден, бұл саясат 1917 жылға дейін болмаған көптеген
бірлестіктерде ұлттар мен ұлттық топтардың пайда болуы мен дамуына жағдай
жасады. Өзін-өзі басқаруды әлсіретуге және ұлттық өзін өзі тануға деген
бағытты жоюға бағытталған саясатқа қарамастан кеңес уақыты ұлт, сондай-ақ
этникалық топтар ретінде қалыптасқан кезеңдердің бірі болып табылды.
Екіншіден, Кеңес үкіметінің саясаты әкімшілік бөлуге сәйкес
ұйымдастырылған этноаймақтық топтар федерациясын жасауға әкеліп соқтырды.
80-ші жылдары кеңестік дамуға пайдаланылған ішкі әлеуметтік-саяси қорлар
таусылды, кво - мәртебесі бұзылды, бұл тұтастай мемлекеттің ұлттық саясатын
бұзды, ал кеңес жүйесі ұзақ мерзімге созылған дағдарысқа ұшырады. Қайта
құру кеңес басшылығының осы дағдарысқа деген жауабы болды, бұл КСРО - ғы
этникалық қатынастарды ойламаған жерден ушықтырып жіберді.
КСРО-ның орыс емес тұрғындарының арасында көңілі толмаушылық барған
сайын орыстарға қарсы бағыт алды, бұл кеңестік мемлекеттегі орыс тұрғындары
орталық рөлі мен орыс гегемониясымен туындаған нәрсе болатынды. Орыс
ұлтшылдығы және жергілікті этникалық ұлтшылдық қалыптасты, бұлар қайшылықта
болды, сондай-ақ КСРО - ң ішінен мемлекеттік тоқырауды тудырды.
Диссертацияның хронологиялық шеңбері отарлық кезеңді, атап айтқанда
Малайзияның отар болған жылдары, сондай-ақ Қазақстанға патша үкіметінің
жүргізген отарлық саясат уақытын, кеңестік уақытты, яғни Кеңес үкіметінің
өмір сүрген кезеңін қамтиды.
Таңдалған тақырыптың ғылыми жаңалығына және зерттеудің тәжірибелік
маңыздылығына тоқталсақ, Қазақстан мен Малайзияның этникалық саясатына
салыстырмалы талдау жұмыстары әлі де жасалған емес. Сонымен бірге,
тақырыптың жаңалығы екі елдің этнодемографиялық құрылымының ерекшелігін
комплексті түрде қарастырумен шарттас.
Малайзияның ұлттық саясатын зерттей отырып, Қазақстан үшін тиімді
жақтарын іздеуге тырысуды мақсат етемін, әрі кейін бұл мәселені одан да
тереңдей зерттеуге ниет білдіремін. Осыған орай зерттеу жұмысының
тәжірибелік маңыздылығы зор деп ойлаймын.
Зерттеу жұмысының дерекнамасы мен әдіснамасы. Жұмыстың әдістемелік
негізі мен теориялық дерекнамалар ретінде ресейлік, қазақстандық және
шетелдік мәліметтер кеңінен қолданылды. Сонымен бірге, қабылданған
бағдарламалар, баяндамалар мен жоспарлар, сондай – ақ басқа да түрлі
мәліметтер маңызды ғылыми және әдістемелік сипатқа ие. Атап айтқанда,
отарлық кезеңге байланысты келесі авторлардың еңбектері негіз ретінде
алынды: Абаев М.И., Агеев В.С., Агаев А.Г., Алексеенко Н.В., Алексеенко
В.Н., Алпатов В.М. Аминов Б., Асылбеков М.Х., Бабаханов М., Баграмова Э.А.,
Базанова Ф.Н., Базиев А.Г., Байтенова Н.Д., Бароникас И., Бекетаев Қ.,
Бердібаев Р., Бельгер Г., Брук С., Вайдман Л., Верещагин П.Д., Геллер А.Б.,
Дингельштед Н., Ешмұратова Г.В., Павленкова А.П.,Пясковский А.В.,
Ревуненкова Е.В., Турсунбаев А.Б. және т.б. Ал кеңестік кезеңге байланысты
Алдажұманов К., Ан Р.К., Анес Г., Баймаханов М., Бугай Н.Ф., Дулатова Д.И.,
Галиев А.Б., Голотвин Ж.Г., Грошев И.И., Джунусов М.С., Игнотов Х.Ш., Кан
Г., Кемеңгерұлы Қ., Қозыбаев М.К., Қарабаев А., Күнқожаев Н.Р., Кульбаев
Т.С., Кокурин А.И., Мырзахметов М., Надиров Н.К., Нусупбеков А.Н.,
Сәдуақасұлы С., Ситько Н. Сужиков М.М., Тәтімов М., Тілегенов Б., және
т.б. Сонымен бірге шетелдік авторлардың еңбектері пайдаланылды, әсіресе,
Мохамад Махатхир, Мильне Р.С., Джудит Нагата, Милтон Дж. Эсман және т.б.
Зерттеу жұмысы салыстырмалы әдіске, әрі көптеген талдау жасау
жолдарына негізделеді, сонымен қатар жұмыс барысында статистикалық
мәліметтер кеңінен қолданады. Сонымен бірге, зерттеу жұмысында саяси
институттардың бағдарламалық – жарлықты құжаттарға, БАҚ мәліметтеріне,
ұлттық-мәдени орталықтардың шешімдеріне контент - анализдің орны ерекше.
Жұмыстың құрылымы кіріспеден, үш параграфтан тұратын негізгі бөлімнен,
қорытындыдан, сонымен бірге қолданылған әдебиет тізімі мен қосымшалардан
тұрады.
1. Қазақстан аумағындағы этнодемографиялық құрылымның қалыптасуы:
миграциялық процесстер және этникалық
қауымдарының пайда болуы
Орталық Азияның барлық аймағы сияқты Қазақстанның этникалық тарихы да
өте күрделі. Қазақтар өзінің бастауын б.з.д. XVIII-XII ғасырларда
Қазақстанның аймағында қоныс тепкен Андронов (шығыс) көне мәдениетінің
өкілдерінен алады. андроновтарды Қазақстанның далаларында б.з.д. II-ші мың
жылдықта арийлер алмастырды. Бұл үнді еуропалық тілдік және мәдени қоғамды
қалыптастырған арийлік (ирандық) және индонезиялық (үнділік) қауымдар
болатын. Б.з.д. I-ші мыңжылдықтан бастап, Орталық Азия аймағында алғашқы
ерте мемлекеттер пайда болады, олардан Ахеменид мемлекетінің құрамына
кіріп, Сака немесе Скифия деп аталды. Сақтар әлемдік тарихқа Сырдария
өзенінің жағасында грек жаулаушы Александр Македонскийге б.з. 327 жылы
қатты соққы беріп кірді, бұл соққы ұлы жаулаушыны әлемдік үстемдік құру
жоспарынан бас тартуға итермеледі.
Б.з. 97 жылына дейін қазақтардың ата-бабаларының келбеті еуропалық
бейнеде болған, ал хундардың жайылуының сәтінен бастап монголоидті келбетке
ие болды, оларды батыс тарихшылары Қазақстан аймағында ғұндар деп атайды.
VІ-ғасырдан бастап, Қазақстан аймағы Түркі қағанатының құрамына кіреді, ол
582-583 жылдары Шығыс және Батыс-Түркі қағанаты болып екіге бөлінеді, Батыс-
Түркі қағанатының мұрагерлері Түрік қағанаты, Қарлық мемлекеті, Оғыз
мемлекеті, Кимек (қимақ) қағанаты, Қарахандықтар мемлекеті, Қарақытайлар
мемлекеті болады. Бұл кезең VІ-ғасырдан Х-ХІІ-ғасырға дейінгі уақытты
қамтиды. ХІІ-ғасырда алғашқы Ортаазиялық қазақ мемлекеттік бірлестіктері
пайда болады, олар Наймандар ұлысы, Кереилер ұлысы, Қыпшақ мемлекеті. Осы
уақытқа қазақтардың көне тайпалары түркі тілін алады және де шығыс ген
бөлшегінің 50%-ын алады. ХІІ-ғасырдың соңында монғолдардың жайылуы
басталады, бұл қазақ ұлтының этногенезін аяқтайды, оның үстіне гендік
бөлшектің 20%-ын үстемелейді. Міне, сондықтан, қазақтардың беткей бейнесі
тарихи тұрғыдан алынған генофонға сүйене отырып, мынаны құрайды: 70%
монголоидті (шығыс) бөлшек, 30% автохтонды еуропеидті бөлшек.
Генетикалық құрылымның полярлығын және салыстырмалы талдауды ескере
отырып, қазақтар қазіргі монғолдарға қарағанда төрт балл алда, ал Орталық
Азияның түбегейлі халықтарынан – бес баллға, ал шығыс славян халықтарынан –
он балға алда тұр. Қазақ ұлтының қалыптасуының аяқталуы көшпелі өзбектер
Мемлекетінде, немесе Алтын орданың мұрагері Ақ орда үйінділерінде пайда
болған Әбілхайыр Мемлекетінде жүрді. 1470 жылдан бастап алғашқы қазақ
мемлекеті Қазақ хандығының тарихы басталады, бұл Орталық Азияның алғашқы
гегемоны, астанасы Ташкент, ал әскери ставкасы Түркістанда болған.
ХVІІ-ХІХ ғасырларда сыртқы және ішкі жағдайларға байланысты Қазақ
мемлекетінің ыдырау кезеңі басталды. Жоңғарлармен (ойраттармен – батыс
монғолдары) қатал да, қан төгісті және де қиратушы соғыс жүрді. Ішкі
сипаттағы қайшылық туындады. ХІХ-ғасырда Қазақстанды толықтай Ресей отарлап
алды. 1917 жылдан бастап, Қазақстан кеңес мемлекетінің құрамына кірді,
алғашқы да автономия құқығында, кейіннен – одақтас республикалар
мәртебесіне ие болды.
Қазақтар ұлт ретінде ұзаққа созылған тарихи этногенез процессінде
пайда болды, сондай-ақ екі нәсілдің түйіскен жерінде және гендік топтардың:
еуропалық және монғолоидтіктердің түйісінде деп қорытынды жасауға болады.
Енді, осы мезетте өзге ұлт өкілдері қалай Қазақстан аумағына енді
деген сұрақ туындайды?
Қазақстанның Ресейге қосылуы оның аймағындағы еуропалық, басым
көпшілігі шығыс - славян халықтарының жаппай көшу процесінің басталуы
болды.
Орыстар (олармен бірге украиндар мен татарлар) Қазақстанда ХVІ -
ғасырда казак елді-мекендерінің пайда болу нәтижесінде келген еді.
Орыс және қазақ емес халықтардың көшуінің маңызды толқыны XVIII -
ғасырдың және ХІХ - ғасырдың алғашқы жартысында орын алды.
Қалалық орыс тұрғындары: әскерлер мен офицерлер, саудагерлер мен
қолөнершілер, сондай-ақ орыс емес христиандар, мұсылмандар мен Ресейдің
еуропалық бөлігінің еврейлері көшпелі қазақтардың жерлеріне және жер игеру
аймақтарында қамалдар, форпостар, редуттер, бекеттер тұрғызды.
Сонымен, Қазақстан аумағында 4 казак әскері қалыптасты: Орал, Орынбор,
Сібір және Жетісу.
1870 жылға қарай Қазақстан аймағында 2869 мың адам тұрды, (солардың
ішінде 2597мың қазақ). 1887ж – 3928 мың (солардың ішінде 3311мың қазақ),
1914 жылы – 5910 мың (оның ішінде – 3845мың қазақ) болды[1].
1881-1883 жылдары Синьцзяннан (Қытай) Қазақстанға 50 мың ұйғыр мен
дүнгендер көшіп келіп қоныстанды. 1897 жылы Қазақстанда орыстар – 10,9%,
украиндар – 1,9% (қазақтар 81,7%) құрады. 1890 жылы Ресейден және
Украинадан келген шарулардың отарлауы күшейді[2].
1914 жылы славяндар (орыстар, украиндар, белорустар) 26,6% (қазақтар
– 65,1%) құрады. Славян тұрғындары Столыпин реформасын жүргізу нәтижесінде
ұлғайды. Шығыс - славян тегінен шыққан мигранттар 46 жылдың ішінде (1871-
1917жж) – 1,6 млн. адамды құрады, олардың басым көпшілігі 1907-1916 жылдары
келді. ХХ - ғасырдың басына қарай Қазақстанда шамамен 60 ұлттың өкілдері
тұрды – түркілер: өзбектер, ұйғырлар, қырғыздар, қарақалпақтар, татарлар,
башқұрттар; мигранттар (славяндардан басқа): немістер, поляктар, мордвалар,
дүнгендер, тәжіктер, еврейлер және т.б[3].
1916 жылы көтерілісті қатты басып тастаудың нәтижесінде 600 мыңнан
астам қазақтар Қазақстаннан көшіп кетті. Сондай-ақ Ресей империясының
миграциялық саясаты өз дегенін жасады – тұрғылықты тұрғындардың саны азайды
(Қосымша 1таблица 1, 37 б.).
Көріп отырғанымыздай, қазақ жеріне көптеген ұлт өкілдері қоныстанып,
өмір сүре бастады.
Бірақ, осыған орай мұнда Қазақстанда түрлі этностардың арасындағы
қарым-қатынас қалай орнады деген сұрақ туындауы әбден мүмкін.
Қайшылықтың негізгі түйіні орыстармен өзара қарым-қатынастардан
тұрады. Қайшылық 1237 жылдан басталған, бұл кезде монғол әскері Батудың
басшылық жасауымен Шығыс Еуропаны жаулап алуға бет алған болатын, орыс
княздіктерінің тас талқанын шығарды және оларды вассалдық тұрғыдан тәуелді
етті деген пікір айтуымызға болады. Көптеген тарихи әдебиетте бұл кезең
монғол - татар шапқыншылығының кезеңі деп аталады, бұл тарихи тұрғыдан
дұрыс емес, өйткені Бату әскерінің басым көпшілігін (Орда – Ежен - әскердің
оң жақ қанаты) түркілер құрады, олардың негізгі бөлшегі: қыпшақтар,
наймандар, керейлер және т.б. болды. Яғни көне қазақ тайпаларының өкілдері.
Монғол әскерлері мен орыс әскерлерінің арасында қанды майдан болғандығын
білеміз. Бұл жөнінде АҚШ президенті Рузвельт Білімнің көзі ретінде өз
кітабында былай деп өз пікірін айтқан болатын: Орыс нақтылығын білу үшін,
ғасырлар бойы үлкен түркі этнотобы оларға (орыстарға) үстемдік жүргізді.
Осыдан келіп казак Ермактың (1585ж) Сібір жорығын түркі халықтарын жазалау,
соларға қарсы деп айтуға болады. Тарихи құжаттарды зерттейтін болсақ, Петр
І-ші үкіметі (XVIII - ғасырдың басы) Қытаймен және Жоңғар хандығымен
жасырын келіссөздер жүргізе отырып, Қазақтармен қарым-қатынаста екі жақты
саясатты жүргізген. Ресей дәл жанында қуатты түркі мемлекеті, яғни Қазақ
хандығының болуын қаламады. Хандықтың әлсіреуімен және құлдырауымен Ресей
бастапқыда қазақ жүздерін өз қарамағына алды, содан соң оларды отарлады.
Қазақстанның Ресейдің құрамына өткен сәттен бастап, қазақ жерінде халық-
азаттық көтерілістер толастамады, бастапқыда олар этникалық бағытта
болмады, тек жергілікті және патшалық әкімшілікке бағытталды.
ХІХ - ғасырда сұлтан Кенесары Қасымұлының басшылығымен (ХІХ -
ғасырдың 30-шы жылдары, ХІХ - ғасырдың 40-шы жылдарының алғашқы жартысы)
көтеріліс Ресейге қарсы бағытталды, мұндағы мақсат Қазақ өлкесін біркелкі
Мемлекетке біріктіру болды, бірақ этносаралық даулы сипатында болмады. Бұл
көтеріліс көбінесе орыс мемлекеттік қызметінде жүрген Уәлиханға және орыс
әкімшілігіне бағынған рулар мен тайпаларға қарсы болды.
Кеңес және орыс тарихы көбінесе Қазақстандағы руаралық және
тайпааралық алауыздық туралы дәлелсіз пікірді алға тартады. Мұнымен келісе
алмаймын. Мұрағаттық және тарихи мәліметтерді зерттеу басқаша дейді.
Қазақтардың үш жүзге бөлінуі этносаяси мәнге қарағанда тұтастай
географиялық мәнге ие болды. Қазақтар әрдайым да біртұтас ұлт болды, жүзге
бөліну тек XVIII - ғасырдың басында ғана тұрақты сипатқа ие болды. Осымен
қоса, ру және тайпа аралық жанжалдардың туындауы – бұл орыс отарлау
әкімшілігінің нәтижесі, бұл қазақ даласында болыстық басқарушылардың
жүйесін таңдауға әкеліп соқтырды, бір жағынан түрлі рулар мен тайпалардың
арасындағы жанжалдарды өршіте түсті, мұның мақсаты – бөліп ал да билей
бер, ал биле де – бөліп ал ұранымен жүргізілген саясатты жүзеге асыру
болды. Бұл саясатты ары қарай большевиктер де жалғастыра түсті. Маңғыстау
қазақтарының көтерілісін оңтүстік қазақтардан, дүнгендерден, ұйғырлардан
тұратын қазақ атты әскер полкінің басып тастауға бағытталғандығы туралы
шешімі. Тағы да бағыт осыған алып келіп тіреп отыр: бөліп ал да билей бер.
Алғаш рет Газават ұраны (өзге діндегілерге қарсы қасиетті соғыс)
орыстарға қарсы қозғалыстың ұраны ретінде Орталық Азияда тек 1868 жылы
пайда болды, яғни шаруалардың отарландыру жағдайында, бұл кезде қазақтар
орыс қоныстанушылары тарапынан айтарлықтай ығыстырушылықты байқай бастады.
Орыс отарлық үстемдігін құлату күресі Қазақстан дербестіктен
айырылғандықтан ғана емес, орыс үстемдігінің кесірінен туындаған жаңа
қайшылықтары сезіле бастағандықтан да күшейді.
1916 жылғы Оңтүстік Қазақстандағы халық-азаттық көтерілісі
этносаралық дау-дамай сипатында болды. Мәліметтер бойынша 1916 жылдың
ішінде Жетісу облысында көтеріліске шыққан қазақтар жергілікті әкімшіліктен
2 адамды, ал орыс әкімшілігінің қатарынан 14 адамды, орыс қоныстанушылары,
казактар мен мещандардан – 2094 адамды өлтірген[4].
Сырдария облыстық басқарудың №10-1912 (56 бет) ісінде генерал-
губернатордың атынан қазақтардың ұжымдық өтінішін көре аламыз, мұнда:
...қырғыздар (қазақтар) үшін таудың ең ұшы ғана қалды, мұнда жазғы уақытта
малдың жайылымы үшін жарамайды... деп көрсетілген[5]. Мұрағат құжаты –
орыс және қазақтардың этносаралық қақтығыстарының себептері туралы
дәуірлердің куәсі болып табылады. Ресейден келген елді-мекендер түпкілікті
тұрғындардың арасында болды, патшалық үкімет ХІХ - ғасырдың 90-шы
жылдарының соңынан бастап, қазақ өлкесінде тұратын славян тұрғындарының
әрқайсысын қаруландыра бастады.
Енді кеңестік кезеңдегі этносаралық жағдай қалай болды деген сұраққа
көшкен дұрыс болады деген ойдамын.
Қазақстандағы 1917 жылғы төңкеріс буржуазиялық - демократиялық немесе
социалистік те болмады. Ол отарлау сипатта болды. Қазақ дала өлкесіндегі
төңкерісті негізінен патшалық Ресейдегі орталық аймақтарының жұмысшылары
мен шаруалары жасады, ал жергілікті қазақ халқы болып жатқан оқиғаны түсіне
де алмады. Олар оған қосылуға ұмтылмады, салқынқандылық немесе жаулық
танытты. Мұны большевиктер дереу түсінді де, міне сондықтан 1918 жылы қазақ
ұлттық атты әскер бөлігін құруға кірісті. Алдымен қазақ атты эскадроны
құрылды, кейіннен атты полкке айналды, содан соң қазақ атты бригадасы
құрылды.
Қазақстандағы азаматтық соғыс жылдарындағы әскери әрекеттерді жүргізу
тәжірибесі қызыл әскерге қызметке қосылған қазақтар қазақ оппозициясының
(Алаш Орда) әскер бөліктеріне қарсылық көрсетуде ынта көрсете қоймады. Осы
кезде большевиктер қазақ ұлттық бөігін ақгвардияшылар мен казактарға қарсы
қойды (олардың әскері славяндардан тұрды). Қазақстанда азаматтық соғыс
біткеннен кейін қазақ атты бригадасы Украинаға жіберілді, мұнда олар
көтеріліске шыққан украин әсерін талқандауға қатысты, оның Батько Махно
басқарды. Жергілікті украин тұрғындары 20-шы жылдары шығыс ұлттарының
этникалық белгілерін тани алмай, қызыл қалмақтармен бірге украин
партизандарын басуға келген тек жауынгер - қазақтар деп атады. Ұлттық атты
қазақ бригадасы украин далаларында айтарлықтай белсенді соғыстар, көптеген
қазақ - жауынгерлері жоғары төңкерістік марапаттарға лайықты деп танылды.
Мұның барлығы большевиктердің этникалық қайшылықтарды азаматтық соғыс
кезінде қалай пайдаланғандығының мысалы бола алады.
Азаматтық соғыстан соң осы ұлттық бөліктер таратылды, ал 1925 жылы
қайта жасақталды, өйткені қазақ далалары тынышсыздана бастады, қазақ халқы
шешімді түрде әлемдік төңкерістің жеңіп шығуына ашық және шешімді түрде
қарсылық көрсете бастады. Дау-дамайлар сол жерлерде этникааралық күреске
ұласуға шақ тұрды. Сол кезең оқиғасын талдау қазақ ұлттық атты әскер бөлігі
түпкілікті халықтың арасындағы қарсылықты басу үшін жасақталды.
Большевиктер халықты қызылдар және ақтар деп бөліп тастады.
1929 жылдан бастап Қазақстанда жаппай ұжымдастыру басталды, бұл
тонаушылықпен және жергілікті халықтың құқықтары мен әдеп-ғұрыптарын
таптаумен қабаттаса жүргізілді. 1929-31 жылдар арасындағы көтерілістерге
шамамен 80 мыңдай адам қатысты[6]. Негізінен коммунистер және
комсомолдардан тұратын қазақ ұлттық бөліктері өзінің бауырлас қазақтарға
қарсы пайдалана білді. 1930 жылы ақпан айында Оңтүстік Қазақстан
облысындағы Созақ көтерілісін басуға ұлттық қазақ атты эскадроны қатысты,
ол кейіннен 48-ші жеке аймақтық атты полк болып қайта жасақталды, ол
Маңғыстау аймағындағы қазақтардың көтерілісін басуға қатысты, содан соң
1937-1938 жылдары кеңес үкіметіне қарсы көтеріліске қатысқан қазақтарға
және Қытайда өзінің жанұяларын, мүліктері мен малдарын сақтап қалу үшін
көшіп жүрген қазақтарға қарсы жазалау әрекеттері үшін Синьцзянға
аттандырылды.
Қазақ ұлттық әскери мамандарын дайындауда большевиктердің тәсілі өте
қызық. 1924 жылдан 1938 жылға дейін большевиктер басшылығы қазақтарды қызыл
командирлер қызметі үшін дайындықты белсенді түрде жүзеге асырды. Дегенмен
1938 жылы ұлттық республикалардағы халықтардың социалистік экспериментке
қарсылығының басылғандығы анық болған кезде, большевиктер әскери
мектептердің жабылуы туралы шешім қабылдайды: бұл мәселеге большевиктер тек
Ұлы Отан соғыс жылдарында қайта оралды, ал соғыстан соң (1984 ж.) жас
қазақтарды әскери училищелерге ала бастады.
Мұның бәрі славян емес ұлттардың өкілдеріне сенім болған жоқ. КСРО
тарихында бар жоғы төрт қазақ қана Бас штаб Академиясын тауысты, ешқандай
қазақ дивизия командирінің қызметіне тағайындалмады, тек халық қаһарманы
Бауыржан Момышұлы ғана көтерілді.
Тұтастай айтқанда кеңес кезінде Қазақстанда этносаралық қайшылық
болған жоқ. Халықтың сөйлеген сөздері саяси сипатта болды, және кеңес
үкіметінің бейқамдығына қарсы болды.
Этникалық дау-жанжал тек 1930 жылы Аягөз бекетінде байқалды, ол кезде
Ресейден келген орыс жұмысшылары шовинизмге сәйкес этносаралық дау-дамайды
тудырды. 1979 жылы Целиноградта (қазіргі Астанада) қазақ жастары сөз
сөйледі, бірақ этникалық бағытта болмады, бірақ Ақмола облысында Неміс
автономиясын құру туралы шешімге қарсы қайшылық болып табылды.
Орталықтың әмірлігіне қарсы және демократияны бұзуға қарсы қазақ
жастарының 1986 жылғы қарсылығы. Оны сондай-ақ этносаралық дау-дамайға
жатқызу қиын. Коммунистік басшылық славян ұлттарынан тұратын әскери
қызметкерлерді демонстранттарды басуға осындай алғышарттарды жасады.
Дегенмен, бұл әрекеттер ойланып істелінбеді, әрі орталықтың
империялық саясатының зардабы болып табылады, бұл кезде әскери округтерге
шоғырландырылған әскери күштерге сүйене отырып, ұлттық республиканы мықты
жүгенде ұстап отыруға мүмкіндік беретін әскери қызметке шақырудың
эксаймақтық ұстанымы басталды.
Қазақстандағы кейінгі кеңестік кезең этникалық қатынастар тұрғысынан
күрделі политарлық болып сипатталады.
Бір жағынан қазақ ұлтының ұлттық қарсылығы жүріп жатыр, екінші
жағынан орыс тілді тұрғындар ХІХ - ғасырдан келе жатқан үстемдік ету күйін
жоғалтуда. Бұл үстемдік бір кездері Ресей империясының отарлау саясатымен
рұқсат етілген болатын, кейіннен кеңес заманында большевиктер
интернационализм ұранымен қазақ халқын орыстандыру саясатын жүзеге асырды,
халықты өзінің ұлттық белгілері жоқ космосаяси конгломератқа айналдыруға
тырысты.
Қазақстанды халықтардың зертханасына айналдыруға әрекет жасады,
бірақ істің мәнісінде одан коммунистік империяның этникалық кері қалған
сипаты ете отырып, большевиктер Қазақстанда шығыс - славян этносының үнемі
үстемдігін орнатуға тырысты. Өзінің саясатын олар жаңа адамды тәрбиелеу,
кеңес адамдарының тарихи жалпылығын құру деп атады.
Осымен Қазақстанда этникалық қайшылықтың түйінінің негізі қаланды,
бірақ осымен қоса есептен қазақ халқы коммунистік кезеңнің сынағынан өтіп
өзінің жоғары этникалық шыдамдылығының синдромын жасап шығарды, ал екінші
дүниежүзілік соғыс кезеңінде өзге халықтарды құтқару үшін өзін құрбан ете
алатын ұлт ретінде өзіндік беделін бекітті.
Қайта құру кезеңі этносаралық қатынастарды бастан кешірудің күрделі
кезеңі болды, сол уақыттағы мәскеулік орталық 1986 жылғы желтоқсанның
қайғылы оқиғасын пайдалана отырып, ұлттық картаны алдағысы келді, бірақ бұл
келеңсіз нәтижеге әкеліп соқтырды.
1989 жылы бүкіл одақтық халық санағынан соң Қазақстандағы
этнодемографиялық жағдай айтарлықтай өзгеріске ұшырады. ХІХ- ғасырдың
ортасында Қазақстан аумағында екі ірі метаэтникалық қауым тіршілік етті:
шығыс славяндықтар – орыстар, украиндар, белорустар; және түркі тілдес
халықтар – қазақтар, өзбектер, татарлар, ұйғырлар және т.б[7].
Сонымен, егер қысқаша қалай этникалық қауымдықтар қалыптасты деген
сұраққа жауап беретін болсақ, онда келесі санақтарға сүйене отырып, мынадай
нәтижеге келуге болады: 1926 жылы орыстар – 20,6%, украиндар - 13%,
өзбектер – 2,1%, татарлар – 1,3%, ұйғырлар - 1%, немістер 0,8% қауымдықтары
құрылды[8].
Ал аштықтың (1930-1933жж) және қуғын-сүргіннің (1935-38жж) нәтижесінде
1 млн 745 мың қазақ қырылды. Бір мезгілде мемлекетті өнеркәсіптендіруге,
КСРО-ның еуропалық бөлігінен бай-кулактарды шығарып жіберумен байланысты
миграциялық процесстер күшейді; КСРО-ның аз жерлі аймақтарынан шаруалар
жерді игеруге келді; Қиыр Шығыстан кәрістерді, ал Әзірбайжан мен Армениядан
ирандарды, әзірбайжандарды, күрдтер мен армяндардың депортациялануы
басталған еді.
Алайда 1939 жылы республикада этноқұрамды санақ бойынша: орыстар –
40,2 %, қазақтар – 38 %, украиндар – 10,8 %, немістер – 1,5%, корейлер –
1,6 %, татарлар – 1,6 %, өзбектер – 1,7 %, белорустар – 0,5 %, ұйғырлар –
0,6 %[9] құрады.
Соғыс кезінде миграциялық процесстер күшейе түскен еді. Қазақстанға
поляктар, латыштар, литвалықтар, немістер, шешендер, ингуштар, балкарлар,
түркі-месхетиндіктер, қырым татарлары, қарашайлар және т.б. жер аударылды.
1954 жылдан бастап, жаңа бір миграциялық жайылуды тудырған тың және
тыңайған жерлерді игеру процесстері басталған еді.
1957 жылы жер аударылған халықтарды құқықтарын қалпына келтіру
басталды, арнайы қоныстандырылғандардың бірқатары қайта көшірілді[10].
1959ж. этноқұрамның негізін орыстар – 42,7%, ал қазақтар – 30%
құраған еді.
Бірақ, кейінірек, яки 1970ж. орыстар – 42,5, украиндар – 7,2%,
қазақтар – 32,6%, немістер – 6,6%, татарлар – 2,2%, өзбектер 1,7% құраған
еді[11].
Сөйтіп, 1939-1970 жж. сараптама Қазақстанда шығыс славяндардың
халықтың басым бөлігін құрағандығын көрсетеді.
Зерттеушілердің айтуынша және қоғамдық пікірдің сұрауы миграциялық
процестің екі басты катализаторы ҚР-ғы кадрлық және тілдік саясат болып
табылады.
Кезінде рулық стратификация феномені (ұғымы) саяси элитаны таңдауда
айтарлықтай рөл ойнайтын белгілі әлеуметі реттейтін факторлардың бірі болып
табылатындығы мойындалатын нәрсе. Саяси таптың өзін-өзі ұйымдастыруының
негізгі формасы қазір топтар, клиент елдер мен мүдделердің топтары болып
табылады. Билік институттарын қалыптастыруға жаңа жағдайларда хандық
кезіндегі (ХV-ХІХ ғғ.): қабаттық - касталық және руға (жүздерге) бөліну -
қазақ қоғамының әлеуметтік құрылымдануының басты ұстанымдары болып
табылады.
Сонымен қоса айтқанда, тіл мәселесі де аса маңызды мәселелердің бірі
болып табылды.
Кеңес заманында барлығы қазақстандықтардың санасына республикада
араласу тілі бар және де ол тек орыс тілінде ғана бола алады деген
түсінікті енгізген еді. Қазақ тілі екінші тіл ғана болып қоймай, бұл тілде
сөйлеу кейде ұлтшылдық ретінде қарастырылды. Өткен кезеңнің жайсыз мұрасы –
бұл қазақ тілінің деңгейін тұрмыстық тіл деңгейіне дейін түсіріп жіберу,
қазақ ұлттық мектебінің жүйесін қорлау. Қазақ тілі мәселесі – бұл ұлттың
ауруы мен қайғысы.
Сонымен, кеңестік кезеңге дейінгі орыс-қазақ қатынастарынан шығатын
қорытынды біреу: Ресей империясының қоныстандыру саясаты қазақ жерінде
этносаралық қатынастардың ушығуының себебі болды. Кеңестік кезеңге дейінгі
орыс-қазақ этносаралық қатынастары тұтастай алғанда күрделі де,әрі
қайшылықты болып келеді деген пікірге келуге болады.
Ал бұрынғы КСРО-да және әлемнің көптеген елдерінде қазақ халқы туралы
және осы мемлекеттегі этносаралық қатынастардың күйі туралы нақты емес
пікірлер қалыптасқан еді.
2. Малайзияның этносаяси құрылымының қалыптасуы
және этносаралық жағдайы
Малайзияның этникалық картасы көптеген ғасырлар бойы қалыптасқан.
Малакка түбегінің ең көне тұрғыны аборигендердің қауымы немесе оранг-утан
болып табылады, яғни орман адамдары, оларды малайлықтар осылай деп
атайды. Олардың басқа да атаулары бар – оранг-асли, яғни түпкілікті
тұрғындар. Оларды тілі және антропологиялық типіне қарай ерекшеленетін үш
топқа бөледі. Бұл сенолар, автралоидтердің веддоидтітік тармағы болып
табылады, семангтер - сол нәсілдің негриттік тармағының өкілдері, және
джакундер, оңтүстік - монғол қауымы өкілдерінің ұрпақтары.
Б.з.д. ІІ мың жылдықта жекелеген жағдайларда Оңтүстік - Шығыс Азия
халықтардың кең ауқымды қозғалысының орнына айналды. Малайя түбегінде алғаш
рет сенойлар мен семангтер, ал олардың артынша б.з.д. ІІ-І мыңжылдықтарда –
джакундер пайда болды.
Солтүстік Калимантанның ең көне аборигенді халқы нәсілдік жағынан
шығыс негр-австралоидтерге жататын қауымдар болған тәрізді. Бұл қауымдардың
қалдықтарын қазіргі аз санды пунандар түрінде қазіргі кездегі Орталық және
Шығыс Калимантанның ормандарындағы кішігірім ошақтарынан кездестіруге
болады.
Б.з.д ІІ мыңжылдықтың бірінші жартысында Солтүстік Калимантан, сондай-
ақ Индонезиялық жарты аралдың өзге де аудандары Оңтүстік-Шығыс Азиядан
шыққандардың орнығатын жеріне айналады. Жағалаулық аудандарға қоныс тепкен
аустронезиліктер аборигенді тұрғындарды аралдардың түкпіріне ығыстырып,
кейбіреулері олармен бірге сіңісіп кетті. Осы келімсектердің ұрпақтары
түрлі даяк қауымдары мен халықтары болып табылады.
Малай халықтығы қалыптасуының негізгі құрамдас бөлшектері Суматраның
шығыс жағалауынан Малакка түбегінде қоныс тепкен этникалық топтар болып
табылады. Бұл процесс жоғарыда көрсетілген аймақтар Шривиджая империясының
(VII-XIII ғғ.) құрамына кірген кезеңдерде қарқынды жүрді. Қоныстанушылардың
басым көпшілігі батыс жағалаумен жарты аралдың оңтүстігінде қоныстанды.
Солтүстік Калимантанға малай қоныстанушыларының негізгі толқыны Суматрадан
және Малакка түбегінен ХІІІ-ХV ғасырларда бет алды. Малай этникалық
топтарының өкілдері жаңа қоныс мекендерінде тіл және этномәдени жағынан
жақын болып келген жергілікті тұрғындармен байланысқа түсе бастады, ал
кейбіреулері олармен бірге сіңісіп кетті.
Қытай династиялық шежірелеріне қарағанда Қытайдан шыққан алғашқы
саудагерлер Малайяда ғасырымыздың 1-ші мыңжылдығында пайда болған, бұл
Үндістанға баратын жолмен байланысты. Кейіннен осы қытайлықтар осы жерлерге
үлкен топтармен келіп орын тебе бастаған, шамасы XIV - ғасырдан бастап, XV
- ші ғасырға қарай Малаккада қытай сауда базасы мен бекінісі қаланады.
Пинанг (1786) және Сингапурды (1819) ағылшындар жаулап алғаннан соң
Малайяда қытайлықтарды саны күрт өсті.
Негізінде, қытайлықтар Малакка түбегіне ХV-ХVІ - ғасырларда үлкен
топтарымен кіре бастады. ХV - ғасырда болған Малакка султанатында қытай
саудагерлері мен қолөнершілері қаптап жүрді. Сол уақыттарда қытайлардың
отары Солтүстік Калимантанның жағалаудағы сауда нүктелерінде орын алды.
Елдегі ағылшын отарлауының басталуымен қытайлықтардың да саны өсе
бастады, олар қала халқының айтарлықтай қабатын құрады. ХІХ ғасырдың екінші
жартысынан бастап, қытай иммигранттары қалайы рудаларында, плантацияларда,
орман шаруашылығында жергілікті халықтың қатарын толтыра бастады.
Қытайдан шыққандардың айтарлықтай бөлігі Малакка түбегінің батыс,
жағалау сызықтарына қоныс тепті, мұнда Пинанг, Малакка сияқты қала халқының
басым көпшілігін қытайлықтар құраған еді.
Малайядағы қытайлар негізінен Қытайдың үш провинциясынан – Гуандун,
Фуцзин және Гуанси – қоныс аударған. Олар осы провинцияларда таралған қытай
диалектілерінде сөйледі.
1911 жылға қарай Малайяда қытайлар шамамен 900 мыңдай болды. Ал
малайлықтар 1,5 млн. болды[12]. Әлемдік экономикалық дағдарыс жылдары
ағылшын отарлық үкіметі Малайяға келуге шектеу саясатын жүргізді. Мұндай
саясатты Федерацияның үкіметі де жүргізді. Қытай ұлтының саны бәрінен
халықтың табиғи өсімінің есебінен жүзеге асты. 1921 жылы Малайядағы
(Сингапурды қоса алғанда) қытайлардың тек 22 пайызы жергілікті тұрғындар
болса, ал 1957 жылы олар халықтың 70 пайызын құрады[13].(Қосымша 2 карта
1, 37 б.)
Малайяда қытайлардың саны тек малайлықтардан ғана аз. Малайядағы
қытайлардың арасындағы әйелдер ерлерге қарағанда анағұрлым аз, оның үстіне
қалаларда әйелдер ауылдық жерлерде көп. Елдегі бүкіл қытайлардың шамамен
90%-ы Малакка түбегінің батыс жағалауына, сондай-ақ қалайы мен каучук
өндірісінің қарқынды дамыған аудандарына орналасқан[14]. Тайпинг, Ипо, Куал-
Лумпур қалаларының айналасында ірі қытай елді-мекендері орын тепкен. Куал-
Лумпурдың оңтүстігіне қарай қытайлардың ауылдары жайғасқан. Малайя
қытайларының арасында бабат тобы ерекше орынды иеленеді, оның өкілдері
Малакка мен Пинанг штаттарында тұрады. Бұлар бұрындары келген
қытайлықтардың малайлық әйелдермен некелерінен тараған ұрпақтар. Олар
ерекше тілмен сөйлейді, мұнда қытай тілі мен малай тілі араласып кеткен,
бірақ қытай дәстүрлері сақталып, қытай киімдері киіледі.
Оңтүстік Азия елдерінен шыққандар мұнда ортағасырлық мемлекеттерден
бұрын пайда болып, олар мұнда айтарлықтай үнді діни - мәдениетінің
ықпалымен дамыды.
Бірақ үнді қоныстанушыларының тұрақты, әрі басым толқыны мұнда
британдық отарлау үстемдігінің орнауымен ағып келе бастады. Бұл ағылшын
отаршылдары Британдық Үндістаннан плантация, жез рудниктері, ағаш дайындау,
жол құрылысы және т.б үшін арзан жұмыс күшін әкеле бастады.
Сонымен бірге, елдегі өмір сүретін португалдықтар өте шамалы ғана,
бірақ этникалық жағынан малайзиялық халықтардың бір бөлігі болып табылады.
Шамамен 500 португалдықтар жағалауда, Малакка бөктерінде тұрады. Олар жабық
қоуымды құрайды, жергілікті католиктік айналасында топтанады. Елдің басқа
аймақтарында португалдықтардың кішігірім топтары бар.
Бұлар бұрынғы жаулап алушы португалдықтардың ұрпақтары, олар
Малаккада XVI - ғасырда орын тепкен. Енді бұлар ұсақ қызметкерлер,
жалшылар, ұсақ саудагерлер, шеберлер, және балықшылар. Жабық және тығыз
қауым ретінде өмір сүре отырып, Малакка португалдықтары өз тілдерін – XVI -
ғасырдағы ескі португал тілін сақтай білген. Бұл қазіргі Португалияның
тілінен айтарлықтай өзгеше. Белгілі бір жағдайда олар этномәдени өзіндік
болмыстарын да сақтай білген[15].
Малакка португалдары – бойлары өсіңкі, сұңғақ, оңтүстік
еуропалықтарға қарағанда қара торы келген. Олардың арасында қара түсті
адамдар да кездеседі. Тамиль қанымен аралас деген кәуесет те бар. Малаккаға
тамилдердің енуі португалдар үстемдік құрған кезден бастап жүрді, бұл
Цейлон да және де Оңтүстік Үндістан аймақтарында тарады. Католиктік
миссионерлердің көмегімен португалдықтар тамилдердің арасында католиктік
сенімді таратты. Португалдықтар өздері Малаккаға тамилдерді құл, оққағар,
шебер ретінде әкелген. Ары қарай жабық діни қауымдармен өмір сүре отырып,
Малакка португалдары фанаттық рухтарға тәуеп ету жағынан қайшылықтың
кесірінен бөгде діндегілермен сіңісіп кете алмады. Бөгде діндегілермен
аралас некелер мұндай қайшылықты кездестіре алмады.
Малакка португалдары өз ата-бабаларының өмірлік тіршіліктерін
сақтады, ескі ұлттық жоралғыларды сақтайды, мысалы, үйлену жоралғысы.
Мереке күндері олар ескі португал үлгісі бойынша көйлектер киеді. Ерлерді
түрлі түсті күртешелер мен шолақ жеңді көйлектер киеді. Әйелдері ашық
көйлектер, алдарында жапқыштары бар, белге тығыз түрде тартылған, бас
орамалдар, үлкен шиыршық сырғалар тағынады. Ескі португал өлеңдерін айтатын
және ескі билерді билейтін жас орындаушылар Малаккадан тыс жерлерде
табыстарға ие болуда. Олар Куала-Лумпур мен Сингапурға өздерінің дәстүрлі
өнерлерін көрсету мақсатында шығып тұрады.
Малай тұрғындарының ала этникалық құрамы, айтарлықтай діни және
этникалық мәдени айырмашылықтары елдің халықтарын біркелкі этникалық
қауымға біріктіруге және жалпы мемлекеттік ресми тілді таңдауға кедергісін
келтіреді. Түрлі халықтар бірыңғай әлеуметтік-экономикалық дамуға әлі де
болса қол жеткізе қойған жоқ. осы жалпы қиыншылықтармен бетпе бет келуге
Малайзия үкіметіне өзінің ұлттық саясаты жүргізу барысында тура келеді.
Малайзия халықтарының әрбірінде өзінің этномәдени ерекшеліктері бар.
Сонымен бірге Малайзия этно - лингвистикалық құрамының байлығымен
ерекшеленеді. Осы жерден тілдік мәселелердің алуан түрлілігі келіп шығады,
бұлар уақыт өте келе әлеуметтік, экономикалық және саяси қабаттасудың жүгін
тастады.
Белгілі болғанындай, Малайзияны ресми түрде жариялау 1963 жылы 16
қыркүйекте Ұлыбритания, Малай федерациясы, Сингапурдың, Саравак пен
Сабахтың өкілдерінің арасында ұзаққа созылған келіссөздерден соң жүзеге
асты[16].
Шамамен 10 млн құрайтын Малайзияның халқы үш үлкен этникалық топпен
көрсетілді: малай тобы (тұрғындардың шамамен 46%), қытай тобы (тұрғындардың
шамамен 38%) және үнді тобы (тұрғындардың шамамен 11%)[17].
Батыс Малайзияда малайлықтар тұрғындардың көпшілігін қамтиды:
Тренггану княздігінде - 92%, Клентан - 80%, Перлис - 78%, Кедах - 70%,
Паханг - 57%, Малакка провинциясында - 52%, Малакка жарты аралының кейбір
аудандарында және батысы мен оңтүстік-шығысында малай тұрғындарының саны
шамалы ғана: Селангор - 29%, Негри Сембилан - 42%, Пенанг - 28%. Шығыс
Малайзияда малай тұрғындары: Саравакта – шамамен 18%, Сабахта – шамамен
35%[18].
Қытайлықтар Малайзия аймағында бірге орналасқан, бірақ олардың
анағұрлым шоғырлану пайызы қала мен ірі елді-мекендерде (1957 жылғы
мәліметтерге қарағанда Куала-Лумпурда қытай тұрғындары 52% құраған), сондай-
ақ Малакканың оңтүстігі пен оңтүстік-батысында орналасқан княздіктер:
Джохор (42%), Перак (45%), Негри Сембилан (40%). Шығыс Малайзияда
қытайлықтар тағы да қалаларда тұрады: Саравакта тұрғындардың шамамен 32%,
ал Сабахта – шамамен 14%. Малайзия қытайлары Қытайдың оңтүстік
провинциялары – Гуандун, Фуцзянь, Гуансиден[19] шыққандар. Екінші
дүниежүзілік соғыстан кейін Малайзияға қытайлықтардың ағылып келуі тоқтады
десе де болғандай; осыған байланысты сол Малайзияда туылған қытайлықтардың
саны айтарлықтай өсті[20]. Малайзиялық қытай тұрғындарының арасында ең
қатты тараған диалектілер гуанчжоу, кэцзя (хакка) және чаочжоу, дегенмен
баспа беттерінде, радио тарату мен өзге де бұқаралық ақпарат құралдарында
хабарлар жалпы ұлттық ретінде кең тараған қытай тілі болды, мұның негізінде
пекин диалектісі жатыр (мұнда mandarin деп аталды)[21].
Мемлекеттік отарлау аппаратының және іс жүргізу тілі, сондай-ақ
Малайзия тұрғындарының түрлі этникалық топтарының арасындағы делдалдық тіл
іскер және саяси өзара байланыс деңгейіндегі тіл – ағылшын тілі, тарихи
тұрғыдан осылай қалыптасты. Ағылшын тілі ХХ - ғасырдың 20-30 жылдары ақ
қатты орнықты, ол кездері отарлық биліктегілер жергілікті тұрғындардың
мемлекеттік аппараты үшін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz