Қазіргі ҚР-ның индустриалды – инновациялық кезеңіндегі лизингтің орны
Мазмұны
1. ҚР лизинг бизнесі.
2. ҚР лизингтің даму жолдары.
3. Қазіргі ҚР.ның индустриалды . инновациялық кезеңіндегі лизингтің орны
2 бөлім 2.1 Қазіргі ҚР.ның индустриалды . инновациялық кезеңіндегі лизингтің орны
2.2 Қаржылық лизингтік бизнес қаржылық аспектілері
2.3 ҚР Лизингтік компаниялар құрылымы
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1. ҚР лизинг бизнесі.
2. ҚР лизингтің даму жолдары.
3. Қазіргі ҚР.ның индустриалды . инновациялық кезеңіндегі лизингтің орны
2 бөлім 2.1 Қазіргі ҚР.ның индустриалды . инновациялық кезеңіндегі лизингтің орны
2.2 Қаржылық лизингтік бизнес қаржылық аспектілері
2.3 ҚР Лизингтік компаниялар құрылымы
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1. ҚР лизинг бизнесі.
Лизинг – бұл лизинг берушінің (жалға берушінің) өзіне тиесілі
құрал-жабдықтарды, машиналарды, ЭЕМ, ұйымдастыру техникаларды,
өндіріске, сауда-саттыққа және қоймаға арналған құрылғыларды лизинг
алушыға (жалгерге) лизингтік төлем төлеу шартымен, белгіленген мерзімге
пайдалануға беруін қарастыратын жалға беру шарты.
Банктердің лизингтік операциялары несиелік операциялармен ұқсас
болып келеді. Алайда, лизингтің несиеден бір айырмашылығын
келісімшартта көрсетілген төлемдер төленіп, мерзімі аяқталғаннан кейін
де лизинг объектісінің лизинг берушінің меншігінде қала беруінен көруге
болады. Ал несиеде банктің меншік объектісі ретінде қарыз алушының
берген кепілдігі қалады.
Лизингтік мәмілелердің бірнеше түрлері бар. Барлық лизингтік
операциялар екі түрге бөлінеді: шұғыл және қаржылық лизингтер.
1. Шұғыл лизинг – бұл мүліктің қызмет ету мерзіміне қарағанда, оның
пайдалану мерзімінің қысқалығын және мүліктің құнын толық өтемеуін
сипаттайды.
2. Қаржы лизингі – бұл уақытша пайдалануға берген лизинг затының
мерзімі ішінде өзінің толық амортизациялық құнын төлеп шығуымен немесе өзін-
өзі өтеуімен байланысты сипатталады.
Осы лизингтердің отандық және халықаралық тәжірибеде қолданылатын
мынадай түрлері бар:
Ішкі лизинг – бұл өзінің қатынасушыларының бір елден болып келуімен
байланысты сипатталады.
Халықаралық лизинг – бір тарап немесе барлық тараптардың әр елден
болып келуін сипаттайды.
Банктердің лизингтік операциясы несиелік операциялармен ұқсас болып
келеді. Алайда лизингтің несиеден бір айырмашылығын келісімшартта
көрсетілген төлемдер төленіп, мерзімі аяқталғаннан кейін де лизинг
объектісінің лизинг берушінің меншігінде қала беруінен көруге болады. Ал
несиеде банктің меншік объектісі ретінде қарыз алушының берген кепілдігі
қалады.
Қаржылық лизинг – бұл мүліктің толық құнын төлеп алатын мүліктің
түрін жалға беру, онда уақытша пайдалануға берілген мүліктің мерзімі
шамамен мүліктің амортизацияланатын және пайдаланатын мерзіміне жақын
болады. Лизингтік мәміленің тараптары:
- лизинг беруші(жалға беруші);
- лизинг алушылар(жалға алушылар) болып табылады.
Басқаша сөзбен айтқанда, қаржылық лизинг – бұл инвестициялық
қызметтің бір түрі; онда:
- лизинг беруші сатып алушыдан лизинг бұйымын лизинг келісім шарты
бойынша өз меншігіне алуды, сосын оны лизинг алушыға белгілі бір ақыға,
белгілі бір мерзімге, белгілі бір уақытта иелік ету жағдайына және
кәсіпкерлік мақсаты үшін пайдалануына беруді міндетіне алады. Бұл кезде
лизинг бұйымы лизинг алушыға берілгенде, оның мерзімі амортизацияланатын
мерзіммен шамалас немесе оның 80% бөлігіне сәйкес келуі тиіс;
- лизинг алушы келісімшартқа сәйкес төленуге жататын төлемдерді
кезеңімен тиянақты түрде төлеп тұруды өз міндетіне алады. Келісімшарттың
мерзімі өткен соң, лизинг бұйымылизинг алушының меншігіне өтуі мүмкін, егер
бұндай жағдай шартта қарастырылған болса.
Лизинг бұйымдарына: ғимараттар, қондырғылар, машиналар, құрал-
жабдықтар, транспорт құралдары, жер телімі т.б. мүліктер жатады. Лизинг
бұйымына бағалы қағаздар, табиғи ресурстар жатпайды.
Лизинг лизингтік мәмілеге қатысушылардың қарастырған жағдайына
байланысты және олар әрқилы болып бөлінеді:
- қайтарылатын лизинг – лизингтің бұл түрі, онда сатушы осы бұйымды
кері қайтарыпала алатын болса ғана лизинг алушыға лизинг ретінде сатады;
- банк лизингі – лизингтің бір түрі, онда лизингті беруші ролін банк
атқарады;
- толық лизинг – лизингтің бір түрі, онда лизинг беруші ағымдағы
жөндеу және оның лизинг бұйымына техникалық қызмет көрсету жұмысын
атқарады;
- таза лизинг – лизингтің бір түрі, онда лизинг алушы ағымдағы жөндеу
және оның лизинг бұйымына техникалық қызмет көрсету жұмысын атқарады.
Лизинг өз нысаны бойынша ішкі және халықаралық болып бөлінуі мүмкін.
Ішкі лизингте лизинг беруші де, лизинг алушы да және сатушы да Қазақстан
Республикасының резиденті болып табылады. Халықаралық лизингті, негізінен
Қазақстан Республикасының резидентті емес тұлғалары жүзеге асырады. Лизинг
берушінің де, лизинг алушының да және сатушының да жауапкершілігі лизинг
келісімшартымен, сатып алу-сату келісімшартымен және Қазақстан
Республикасының заң актілерімен белгіленеді. Лизинг келісімшарты мынадай
міндетті мәнді жағдайлардан тұруы тиіс, онсыз ол келісілген деп саналмайды,
келісімшарт жасалатын нәрсесі; лизинг нәрсесін сатушының аты-жөні және
сатушыны таңдауды кім жүзеге асырғаны көрсетіледі; лизинг нәрсесін лизингті
алушыға берудің мерзімі мен жағдайы;лизинг төлемінің мерзімділігі мен
мөлшері;лизинг нәрсесінің құны; келісімшарттың әрекет мерзімі; лизинг
нәрсесінің лизинг алушының меншігіне өту жағдайы; лизинг ету нәрсесін
суреттеу; лизинг нәрсесін ұстау және жөндеу тәртібі; сақтандыру; лизинг
берушінің атына лизинго нәрсесін мемлекеттік тіркеуден өткізуін екі жақтың
біріне жүктеу; лизинг келісімшарты бойынша лизинг алушының міндеттемесін
орындауын бақылау үшін лизинг берушінің жүзеге асыратын шаралары;
тараптардың жауапкершілігі. Қозғалмайтын мүліктер бойынша жасалатын келісім-
шарттар міндетті түрде, заң актілерімен анықталған тәртіпте мемлекеттік
тіркеуден өтеді. Қозғалыстағы мүліктер қойылған кепілдік ретінде міндетті
түрде мемлекеттік тіркеуге жатады. Лизинг нәрсесін сатушы тікелей лизинг
алушының алдында сатып алу-сату келісімшарты бойынша жауапты болады. Егер
де сатушы лизинг алушының қойған талабымен келіссе, онда лизинг алушыға
берілетін лизинг нәрсесінің шартын өзгерту үшін, міндетті түрде лизинг
берушімен келісуі тиіс. Лизинг алушының да лизинг берушінің де сатушымен
қарым-қатынасы ынтымақтасқан кредиторлар ретінде жүреді.
Лизинг бойынша марапаттау өз кезегінде екі әдісте пайдаланады: не
өсіп отыратын пайыздық мөлшерлемесін, немесе алдын-ала қарастырылған
пайыздық мөлшерлемесін.
Бухгалтерлік есепте қаржылық лизинг бойынша жасалатын операциялар
онда қарастырылған келісім-шарттың жағдайына байланысты көрініс табады.
Бухгалтерлік есепте лизинг беруші банктің алынған мүлікті қаржылық лизингке
ұсынумен байланысты операцияларын көрсету тәртібі банктің ішкі құжаттарында
қарастырылуы және есептік саясатта белгіленуі тиіс. Лизинг келісім жасалып,
мүлік мемлекеттік тіркеуден өткен соң, сатушыдан лизинг беруші меншігіне
алынып, кәсіпкерлік мақсатына уақытша пайдалануға және ұстауға лизинг
алушыға жалданатын мүліктік есепте келесі түрде көрсетіледі.
Лизинг берушінің лизинг затын сатушыдан алу және лизинг келісімінің
шартына сәйкес жолдау:
- Негізгі құралды алу:
Дт 1656 Жалға беруге арналған негізгі құрал – жабдықтар
Кт 2856 Күрделі қаржы салымы бойынша кредиторлар.
- Алынған негізгі құралдар үшін төлем:
Дт 2856 Күрделі қаржы салымы бойынша кредиторлар
Кт 1050 Банктердің корреспонденттік есепшоттары.
Лизинг затын лизинг келісімшарттарына сәйкес, лизинг алушыға уақытша
ұстауға және кәсіпкерлік мақсатта қолдануға беру:
Дт 1305 Басқа банктерге қаржы лизингі
1420 Клиенттерге берілген қаржы лизингі
Кт 1656 Жалға беруге арналған негізгі құрал – жабдықтар.
Ай сайын айдың соңғы жұмыс күнінен кешіктірмей лизинг беруші лизинг
бойынша сыйақыларды есептейді. Бұл кезде келесі бухгалтерлік жазба
жасалады:
Дт 1730 Басқа банктерге берілген қарыздар және қаржы лизингі бойынша
есептелген кірістер
1740 Клиенттерге берілген қарыздар және қаржы лизингі бойынша
есептелген кірістер
Кт 4305 Басқа банктерге берілген қаржы лизингі бойынша сыйақы алуға
байланысты кірістер
4420 Клиенттерге берілген қаржы лизингі бойынша сыйақы алуға
байланысты кірістер.
Егер лизинг алушы өз қаржысы есебінен және лизинг берушінің жазбаша
келісімімен лизинг затына зиян келтірмейтін жақсарту жүргізсе, лизинг
беруші лизинг алушы алдындағы бұл жақсартудың құнын өтеу бойынша лизинг
келісімінің әрекет ету мерзімі аяқталғанда өз міндеттемелерін мойындайды.
Бұл кезде келесі бухглтерлік жазба жасалады:
Дт 5922 Банктік емес қызметтен өзге шығыстар
Кт 2860 Банктік қызмет бойынша өзге кредиторлар.
Лизинг келісімімен қаралған төлемдерді мерзімінде алғанда лизинг
беруші келесі бухгалтерлік өткізбелерді жүзеге асырады:
а) Лизинг бойынша қосылған сыйақыны өтеу бойынша:
Дт 1050 Банктердің корреспонденттік есепшоттары
Кт 1730 Басқа банктерге берілген қарыздар және қаржы лизингі бойынша
есептелген кірістер
1740 Клиенттерге берілген қарыздар және қаржы лизингі бойынша
есептелген кірістер.
ә) Лизинг затын алу, жеткізу және оны лизинг келісімін жасау кезіндегі
баға бойынша лизинг лизинг келісіміне сәйкес мақсатында қолдану үшін жұмыс
жағдайында келген шығындар мен басқа да кез келген шығындарды қапына
келтіру бойынша:
Дт 1050 Банктердің корреспонденттік есепшоттары
Кт 1305 Басқа банктерге қаржы лизингі
1420 Клиенттерге берілген қаржы лизингі.
Лизинг алушы сыйақы бойынша төлемдерді, сондай – ақ қаржылық лизинг
бойынша негізгі борыш сомасы кешіктірілгенде, келесі бухгалтерлік өткізбе
құрылады:
а) Есептен сыйақы сомасына:
Дт 1731 Басқа банктерге берілген қарыздар және қаржы лизингі бойынша
мерзімі өткен сыйақылар
1741 Клиенттерге берілген қарыздар және қаржы лизингі бойынша
мерзімі өткен сыйақылар
Кт 1730 Басқа банктерге берілген қарыздар және қаржы лизингі бойынша
есептелген кірістер
1740 Клиенттерге берілген қарыздар және қаржы лизингі бойынша
есептелген кірістер.
ә) Негізгі борыш сомасына:
Дт 1306 Банктің қарыздары бойынша басқа банктердің мерзімі өткен
берешегі
1424 Банк қарыздары бойынша клиенттердің мерзімі өткен
берешегі
Кт 1305 Басқа банктерге қаржы лизингі
1420 Клиенттерге берілген қаржы лизингі.
б) Негізгі борыш сомасы бойынша Ұлттық банктің нрмативтік – құқықтық
актілеріне сәйкес құрылатын мжбүрлі шығын сомасына:
Дт 5452 Басқа банктерге берілген қарыздар және қаржы лизингі бойынша
арнайы резервтерге (мәжбүрлі шығындарға) ақша бөлу
5455 Клиенттерге берілген қарыздар және қаржы лизингі бойынша
арнайы резервтерге (мәжбүрлі шығындарға) ақша бөлу
Кт 1339 Басқа банктерге банктерге берілген қарыздар және қаржы
лизингі бойынша арнайы резервтерге (мәжбүрлі шығындар)
1439 Клиенттерге берілген қарыздар және қаржы лизингі бойынша
арнайы резервтерге (мәжбүрлі шығындар).
Есептелген сыйақы мен негізгі борыш уақтылы бір кезде төленбесе (егер
бұл лизинг келісімінде көрсетілмесе) лизинг беруші айып өсімақы және
тұрақсыздық сомасын есептейді. Бұл кезде келесі бухгалтерлік жазба
жасалады:
Дт 1860 Банк қызметі бойынша өзге дебиторлар
Кт 4900 Тұрақсыздық айыбы (айыппұл, өсімпұл).
Лизинг алушыдан мерзімі ұзартылған төлемдер қайтарылғанда, келесі
бухгалтерлік жазба жасалады:
а) Айып, өсімақы және тұрақсыздық сомасына:
Дт 1050 Банктердің корреспонденттік есепшоттары
Кт 1860 Банк қызметі бойынша өзге дебиторлар.
ә) Мерзімі ұзартылған сыйақы сомасына:
Дт 1050 Банктердің корреспонденттік есепшоттары
Кт 1731 Басқа банктерге берілген қарыздар және қаржы лизингі бойынша
мерзімі өткен сыйақылар
1741 Клиенттерге берілген қарыздар және қаржы лизингі бойынша
мерзімі өткен сыйақылар.
б) Негізгі борыш сомасына:
Дт 1050 Банктердің корреспонденттік есепшоттары
Кт 1306 Банктің қарыздары бойынша басқа банктердің мерзімі өткен
берешегі
1424 Банк қарыздары бойынша клиенттердің мерзімі өткен
берешегі.
в) Алдын ала құрылған мәжбүрлі шығындар сомасына:
Дт 1339 Басқа банктерге банктерге берілген қарыздар және қаржы
лизингі бойынша арнайы резервтерге (мәжбүрлі шығындар)
1439 Клиенттерге берілген қарыздар және қаржы лизингі бойынша
арнайы резервтерге (мәжбүрлі шығындар)
Кт 5452 Басқа банктерге берілген қарыздар және қаржы лизингі бойынша
арнайы резервтерге (мәжбүрлі шығындарға) ақша бөлу
5455 Клиенттерге берілген қарыздар және қаржы лизингі бойынша
арнайы резервтерге (мәжбүрлі шығындарға) ақша бөлу.
Лизинг келісімінің әрекет ету мерзімі аяқталған соң лизинг заты лизинг
шартының келісіміне сәйкес лизинг алушыдан лизинг берушіге қайтарылады:
а) Егер лизинг заты толық амортизацияланса, онда лизинг беруші аталған
лизинг затын қабылдау - өткізу акті бойынша қабылдайды және қажет болса оны
одан әрі қолдану бойынша жүйеден тыс есепке кірістейді;
ә) Егер лизинг заты толық амортизацияланбаса, қалдық құн сомасына
лизинг берушіде келесі бухгалтерлік жазба жасалады:
Дт 1652 Жер, үйлер мен ғимараттар
1653 Компьютерлік қондырғылар
1654 Басқа да негізгі құралдар
1655 Қаржылық лизингке алынған негізгі құрал – жабдықтар
1658 Көліктік құралдар
Кт 1305 Басқа банктерге қаржы лизингі
1420 Клиенттерге берілген қаржы лизингі.
Егер лизинг келісімінің шарты бойынша лизинг заты қайтарылмаса және
аталған лизинг заты тоық амортизацияланбаса, онда лизинг алушымен лизинг
берушіге қалдық құнды қалпына келтіруі лизинг келісімшартымен реттеледі.
Лизинг алушының меншікті қаржысы есебінен жүргізген жақсарту құнын
қалпына келтіру кезінде,изинг берушімен келесі бухгалтерлік жазба жасалады:
Дт 2860 Банктік қызмет бойынша өзге кредиторлар
Кт 1050 Банктердің корреспонденттік есепшоттары.
Жаңадан құрылған мәжбүрлі шығындар есебінен қаржылық лизинг бойынша
негізгі борыш сомасын лизинг алушы өтеу кезінде келесі бухгалтерлік жазба
жүзеге асырылады:
а) Негізгі борыш сомасына:
Дт 1339 Басқа банктерге банктерге берілген қарыздар және қаржы
лизингі бойынша арнайы резервтерге (мәжбүрлі шығындар)
1439 Клиенттерге берілген қарыздар және қаржы лизингі бойынша
арнайы резервтерге (мәжбүрлі шығындар)
Кт 1306 Банктің қарыздары бойынша басқа банктердің мерзімі өткен
берешегі
1424 Банк қарыздары бойынша клиенттердің мерзімі өткен
берешегі;
Кт 1305 Басқа банктерге қаржы лизингі
1420 Клиенттерге берілген қаржы лизингі.
Сол кезекте кіріс 7130 Шығынға шығарылған борыштар.
ә) Мерзімі ұзартылған сыйақы сомасына:
Дт 4305 Басқа банктерге банктерге берілген қаржы лизингі бойынша
сыйақы алуға байланысты кірістер
4420 Клиенттерге берілген қаржы лизингі сыйақы алуға
байланысты кірістер
Кт 1731 Басқа банктердің ұсынған қарыздары мен қаржылық лизингтері
бойынша мерзімі өткен сыйақылар
1741 Клиенттердің ұсынған қарыздары мен қаржылық лизингтері
бойынша мерзімі өткен сыйақылар.
б) Айып, өсімақы және тұрақсыздық сомасына:
Дт 4900 Тұрақсыздық айыбы (айыппұл, өсімпұл) бір кезекте, шығын 7130
Шығынға шығарылған борыштар.
ә) Сыйақы сомасына:
Дт 1050 Банктердің корреспонденттік есепшоттары
Кт 4305 Басқа банктерге банктерге берілген қаржы лизингі бойынша
сыйақы алуға байланысты кірістер
Кт 4420 Клиенттерге берілген қаржы лизингі сыйақы алуға байланысты
кірістер бір кезекте, шығын 7130 Шығынға шығарылған борыштар.
б) Негізгі борыш сомасына:
Дт 1050 Банктердің корреспонденттік есепшоттары
Кт 5452 Басқа банктерге берілген қарыздар және қаржы лизингі бойынша
арнайы резервтерге (мәжбүрлі шығындарға) ақша бөлу
5455 Клиенттерге берілген қарыздар және қаржы лизингі бойынша
арнайы резервтерге (мәжбүрлі шығындарға) ақша бөлу бір кезекте, шығын 7130
Шығынға шығарылған борыштар.
Қаржылық лизинг бойынша берешекті өтеу келесі жылы жүргізілетін болса,
ағымды жылда мынадай бухгалтерлік жазба жасалады:
а) Айып, өсімақы немесе тұрақсыздық жне сыйақы сомасына:
Дт 1050 Банктердің корреспонденттік есепшоттары
Кт 4921 Банк қызметінен өзге кірістер бір кезекте, шығын 7130
Шығынға шығарылған борыштар.
ә) Шығындар шотында (мәжбүрлі шығындар бойынша) қаржы боған кезде,
қаржылық лизинг бойынша негізгі борыш сомасына:
Дт 1050 Банктердің корреспонденттік есепшоттары
Кт 5452 Басқа банктерге берілген қарыздар және қаржы лизингі бойынша
арнайы резервтерге (мәжбүрлі шығындарға) ақша бөлу
5455 Клиенттерге берілген қарыздар және қаржы лизингі бойынша
арнайы резервтерге (мәжбүрлі шығындарға) ақша бөлу бір кезекте, шығын 7130
Шығынға шығарылған борыштар.
б) Шығындар шотында (мәжбүрлі шығындар бойынша) қаржы жеткіліксіз
боған кезде, қаржылық лизинг бойынша негізгі борыш сомасына:
Дт 1050 Банктердің корреспонденттік есепшоттары
Кт 4921 Банк қызметінен өзге кірістер бір кезекте, шығын 7130
Шығынға шығарылған борыштар.
Лизинг алушы банкіде операциялар келесі ретпен жүргізіледі:
Жасалған лизинг келісіміне сәйкес, лизинг алушыға лизинг заты барлық
нәрселерімен және тиісті құжаттар беріледі. Бұл кезде келесі бухгалтерлік
жазба жасалады:
Дт 1655 Қаржылық лизингке алынған негізгі құралдар
Кт 2057 Басқа банктерден алынған қаржы лизингі
2227 Алынған қаржы лизингі.
Ай сайын айдың соңғы жұмыс күнінен кешіктірмей лизинг алушы лизинг
бойынша сыйақы сыйақы қосады және келесі бухгалтерлік жазбаны жүргізеді:
Дт 5057 Басқа банктерден алынған қаржы лизингі бойынша сыйақыны
төлеумен байланысты шығындар
5227 Алынған қаржы лизингі бойынша сыйақы төлеуге байланысты
шығындар
Кт 2705 Басқа банктерден алынған қарыздар және қаржы лизингі бойынша
есептелген шығындар.
Егер лизинг алушы өзінің меншікті қаржылары есебінен және лизинг
берушінің жазбаша келісімімен лизинг затына зиян келтірмейтін жақсарту
жүргізсе, лизинг беруші лизинг алушы алдындағы бұл жақсартудың құнын өтеу
бойынша лизинг келісімінің әрекет ету мерзімі аяқталғанда өз
міндеттемелерін мойындайды, бұл кезде келесі бухгалтерлік жазба жасалады:
Дт 1860 Банк қызметі бойынша өзге дебиторлар
Кт 4922 Банктік емес қызметтен өзге кірістер.
Лизинг келісімімен құралған төлемдерді мерзімінде төлегенде, лизинг
алушы мынадай бухгалтерлік жазба жасайды:
а) лизинг бойынша есептелген сыйақыны өтеу бойынша:
Дт 2705 Басқа банктерден алынған қарыздар және қаржы лизингі бойынша
есептелген шығындар
Кт 1050 Банктердің корреспонденттік есепшоттары.
ә) лизинг затын алу, жеткізу және лизинг келісімін жасау кезіндегі
баға бойынша лизинг келісіміне сәйкес мақсатында қолдану үшін жұмыс
жағдайында келген шығындар мен басқа да кез келген шығындарды қалпына
келтіру бойынша:
Дт 2057 Басқа банктерден алынған қаржы лизингі
2227 Алынған қаржы лизингі.
Кт 1050 Банктердің корреспонденттік есепшоттары.
Тозу құны банктің есеп саясатына сәйкес есептеледі. Егер жалдау
мерзімінің соңында меншік құқы лизинг алушыға өтетініне толық сенімділік
болмаса, өте қысқа екі кезеңнің бірінде активке тозу құны есептеледі:
жалдау мерзімі немесе оны тиімді қолдану мерзімінде бухгалтерлік жазба
жүзеге асырылады:
Дт 5784 Қаржы лизингі бойынша алынған негізгі құрал – жабдықтар
бойынша амортизациялық аударымдар
Кт 1695 Қаржы лизингі бойынша алынған негізгі құрал – жабдықтар
бойынша есептелген амортизация.
Лизинг алушы сыйақы бойынша төлемді, сондай – ақ қаржылық лизинг
бойынша негізгі борыш сомасы кешіктірілгенде, келесі бухгалтерлік жазба
жасалады:
а) Есептелген сыйақының сомасына:
Дт 2705 Басқа банктерден алынған қарыздар және қаржы лизингі бойынша
есептелген шығындар
Кт 2741 Алынған қарыздар және қаржы лизингі бойынша мерзімі өткен
сыйақылар.
ә) Негізгі борыш сомасына:
Дт 2057 Басқа банктерден алынған қаржы лизингі
2227 Алынған қаржы лизингі
Кт 2058 Басқа банктерден алынған қарыздар және қаржы лизингі бойынша
мерзімі өткен берешек
2225 Банктің клиенттермен жасалған өзге операциялары бойынша
мерзімі өткен берешегі.
Есептелген сыйақы мен негізгі борыш уақтылы бір кезде төленбесе (егер
бұл лизинг келісімінде көрсетілмесе) лизинг беруші айып, өсімақы және
тұрақсыздық сомасын есептейді. Бұл кезде:
а) Айып, өсімақы және тұрақсыздық сомасына:
Дт 5900 Тұрақсыздық айыбы (айыппұл, өсімпұл)
Кт 2860 Банктік қызмет бойынша өзге кредиторлар.
ә) Мерзімі ұзартылған сыйақы сомасына:
Дт 2741 Алынған қарыздар және қаржы лизингі бойынша мерзімі өткен
сыйақылар
Кт 1050 Банктердің корреспонденттік есепшоттары.
б) Негізгі борыш сомасына:
Дт 2058 Басқа банктерден алынған қарыздар және қаржы лизингі бойынша
мерзімі өткен берешек
Кт 1050 Банктердің корреспонденттік есепшоттары.
Лизинг келісімінің әрекет ету мерзімі аяқталған соң лизинг заты лизинг
шартының келісіміне сәйкес лизинг алушыдан лизинг берушіге қайтарылады,
егер лизинг толық амортизацияланбаса, онда лизинг аушы аталған лизинг затын
қабылдап - өткізу акті бойынша реттейді, ал егер лизинг заты толық
амортизацияланбаса, онда қалдық құн сомасына келесі бухгалтерлік жазба
жасалады:
- Есепелген амортизация сомасына:
Дт 1695 Қаржы лизингі бойынша алынған негізгі құрал – жабдықтар
бойынша есептелген амортизация
Кт 1655 Қаржы лизингіне қабылданған негізгі құрал – жабдықтар
- Қалдық құнына:
Дт 2057 Басқа банктерден алынған қаржы лизингі
2227 Алынған қаржы лизингі
Кт 1655 Қаржы лизингіне қабылданған негізгі құрал – жабдықтар.
Егер лизинг келісімінің шарты бойынша лизинг заты қайтарылмаса және
аталған лизинг заты толық амортизацияланбаса, онда лизинг алушының лизинг
берушіге қалдық құнды қалпына келтіруі лизинг келісімшартымен реттеледі.
Бұл кезде лизинг алушыға лизинг затының құнын негізгі құралдар құрамына
есептеуде мынадай бухгалтерлік жазба жасалады:
- Қалдық құн сомасына:
Дт 1652 Жер, үйлер мен ғимараттар
1653 Компьютерлік қондырғылар
1654 Басқа да негізгі құралдар
1655 Қаржылық лизингке алынған негізгі құрал – жабдықтар
1658 Көліктік құралдар
Кт 1655 Қаржы лизингіне қабылданған негізгі құрал – жабдықтар.
- Есептелген сыйақы сомасына:
Дт 1695 Қаржы лизингі бойынша алынған негізгі құрал – жабдықтар
бойынша есептелген амортизация
Кт 1692 Үйлер және ғимараттар бойынша есептелген амортизация
1693 Компьютерлік жабдықтар бойынша есептелген амортизация
1694 Өзге негізгі қрал жабдықтар бойынша есептелген
амортизация.
Егер бұл заңда немесе лизинг келісімінде қарастырылмаса, лизинг алушы
лизинг берушінің жазбаша келісімімен лизинг затын қосалқы лизингке өткізуге
құқылы. Лизинг алушы үшінші тұлғаға лизинг келісімі бойынша төлемдерді
төлеу міндеттемесін жолдауына болмайды. Лизинг затын қосалқы лизингке
жолдау кезінде лизинг алушының банкінде жазба жасалады:
а) Лизинг затының баланстық құнына:
Дт 1655 Қаржылық лизингке алынған негізгі құрал – жабдықтар
Қосалқы лизингке жолдаған лизинг заты құнының есебі үшін жеке дербес
шот:
Кт 1655 Қаржылық лизингке алынған негізгі құрал – жабдықтар.
Лизинг заты қосалқы лизингке берілген әрбір клиент бойынша 1655 шотта
жеке дербес шоттар ашылады.
ә) Есептелген амортизация сомасына:
Дт 1695 Қаржы лизингі бойынша алынған негізгі құрал – жабдықтар
бойынша есептелген амортизация
Кт 1695 Қаржы лизингі бойынша алынған негізгі құрал – жабдықтар
бойынша есептелген амортизация.
1695 шотта қосалқы лизингке жолданған әрбір лизинг заты бойынша жеке
дербес шоттар ашылады.
Ай сайын айдың соңғы жұмыс күнінен кешіктірмей лизинг алушы қосалқы
лизинг бойынша сыйақы төлеуді жүзеге асырады. Бұл кезде келесі бухгалтерлік
жазба жасалады:
Дт 18601 Банк қызметі бойынша өзге дебиторлар
Кт 4801 Жал бойынша кірістер.
Сонымен қатар 18601 шотында лизинг заты қосалқы лизингке берілген
әрбір клиент бойынша жеке дербес шоттар ашылады.
Лизинг алушы қосалқы лизингке жолданған лизинг заты бойынша есептелген
кірістерді өтеу кезінде келесі бухгалтерлік жазба жасалады:
Дт 1050 Банктердің корреспонденттік есепшоттары
Кт 18601 Банк қызметі бойынша өзге дебиторлар.
Клиент мерзімі ұзартылған сыйақы сомасына қосалқы лизинг бойынша
төлемдерді кешіктірген кезде келесі бухгалтерлік өткізбе жасалады:
Дт 18602 Банк қызметі бойынша өзге дебиторлар
Кт 18601 Банк қызметі бойынша өзге дебиторлар.
Сонымен қатар, 18602 шотта қосалқы лизинг бойынша мерзімі өткен
төлемдері бар әрбір клиент бойынша жеке дербес шоттар ашылады.
Сол уақытта лизинг алушы айыппұл, өсімақы және тұрақсыздық сомасын
(егер бұл қосалқы лизинг келісімінде көрсетілсе) есептейді. Бұл кезде
келесі жазба жасалады:
Дт 18603 Банк қызметі бойынша өзге дебиторлар
Кт 4900 Тұрақсыздық айыбы (айыппұл, өсімақы).
18603 шотында әрбір клиент бойынша айыппұл, өсімақы немесе
тұрақсыздық есептелетін жеке дербес шоттар ашылып, мынадай жазба
жүргізіледі:
Дт 1050 Банктердің корреспонденттік есепшоттары
Кт 18602 Банк қызметі бойынша өзге дебиторлар.
- Мерзімі ұзартылған сыйақы сомасына:
Кт 18603 Банк қызметі бойынша өзге дебиторлар.
- Айыппұл, өсімақы, тұрақсыздық сомасына.
Лизинг затын қосалқы лизингке алған клиентпен қосалқы лизинг
келісімшарттарын орындауда келесі бухгалтерлік жазбалар жасалады:
а) Баланстық құн сомасына:
Дт 1655 Қаржылық лизингке алынған негізгі құрал – жабдықтар
Кт 1655 Қаржылық лизингке алынған негізгі құрал – жабдықтар.
Қосалқы лизингке берілген лизинг затының құнын есептеуге арналған жеке
дербес шот;
ә) Есептелген амортизация сомасына:
Дт 1695 Қаржы лизингі бойынша алынған негізгі құрал – жабдықтар
бойынша есептелген амортизация
Қосалқы лизингке берілген лизинг затының амортизациясын есептеуге
арналған жеке дербес шот;
Кт 1695 Қаржы лизингі бойынша алынған негізгі құрал – жабдықтар
бойынша есептелген амортизация.
Клиент мерзімі ұзартылған сыйақы және айып, өсімақы немесе тұрақсыздық
сомасы өтелмесе, келесі бухгалтерлік жазбалар жасалады:
а) Айыппұл, өсімақы, тұрақсыздық сомасына:
Дт 4900 Тұрақсыздық айыбы (айыппұл, өсімақы)
Кт 1860 Банк қызметі бойынша өзге дебиторлар. Бір кезекте, кіріс
7130 Шығынға шығарылған борыштар.
ә) Мерзімі ұзартылған сыйақы сомасына:
Дт 4801 Жал бойынша кірістер
Кт 18602 Банк қызметі бойынша өзге дебиторлар. Бір кезекте, кіріс
7130 Шығынға шығарылған борыштар.
Клиентпен мерзімі ұзартылған сыйақы және айып, өсімақы немесе
тұрақсыздық сомасы өтелсе, келесі бухгалтерлік жазбалар жасалады:
Дт 1050 Банктердің корреспонденттік есепшоттары
Кт 4922 Банктік емес қызметтен өзге кірістер. Бір кезекте, шығын
7130 Шығынға шығарылған борыштар.
1. ҚР лизингтің даму жолдары.
Кәсіпкер өзіне қажетті құрылғыларды лизингке алу үшін келесідей екі
жағдайда шешім қабылдауы мүмкін: біріншіден, егер құрылғыларды лизингтік
банкке алу банктік несие есебінен сатып алуға қарағанда неғұрлым тиімді
болса, ал екіншіден, кәсіпкердің банктен несие алу үшін несиелік тарихы
болмаса. Осы жерде лизингтік компаниялардың жеткілікті түрде несиелік
тарихы жоқ және соған сәйкес банк несие беруден бас тартатын клиенттермен
қосымша тәуекелділіктерге бара отырып жұмыс істеу мүмкіндіктерінің бар
екендігі көрінеді. Бұл жағдай лизингтік бизнестің бір ерекшелігін
көрсетеді.
Еліміздегі лизингтік қызметтер нарығында бүгінгі күні қалыптасып
отырған жағдайларды ескере отырып,біз лизингтік қатынастар механизмін
жетілдіру үшін неғұрлым перспективті нарықтарды бөліп қрастыруды ұсынамыз.
1-белгі 2-белгі
Лизингтік келісімдер: Лизингтік қызметтер Лизингке алушылар:
Сегмент №1-шағын нары- Сегмент №1-шағын
Сегмент №2-орта ғының сегменттері Сегмент №2-орта
Сегмент №3-ірі Сегмент №3-ірі
1.3 Лизингтік қызметтер нарығының сегменттері.
Лизингтік қызметтер нарығы сегментердің бір белгісі ретінде лизингтік
келісімдердің алынуына оның осы сегменттегі сұраныс ерекшеліктерін
анықтайтындығы, ал екінші белгі ретінде лизингке алушылардың алынуына,
олардың сұраныстарының сипатын анықтайтындығы әсер етті.
Енді, осы суретте көрсетілген лизингке алушы тұлғалардың әрбір типіне
неғұрлым толығырақ сипаттама берейік.
Қаржыгерлердің үшінші Конгресінде ҚР-ң Елбасы Н.Ә.Назарбаев ҚР-ң
Үкіметіне және ҚР ҰБ-не индустриялдық саясат шеңберінде приоритеттік
маңызы бар салаларды нақты анықтауды және оларды қаржыландыру
механизмін дамытуды тапсырғаны белгілі.Элемдік тәжірибе көрсетіп отырғандай
қоғамдағы экономикалық, саяси, әлеуметтік сұрақтарды шешуде шағын бизнестің
ерекше роль атқаратындығы белгілі. Шағын кәсіпкерлік жалпы экономиканың
дамуының қозғаушы күші бола отырып, халықты жұмыспен қамту деңгейін
қамтамасыз етеді және қоғам тұрақтылығының негізі – орта класты
қалыптастыру көзі болып табылады.
Міне осы шағын кәсіпкерліктің дамуына әсер ететін факторлардың бірі
сәйкес қаржылық қызметтер секторының дамуы болып табылады.Себебі,
көптеген кәсіпорындар үшін маңызды мәселелердің бір қосымша
қаражаттарының көзін іздестіру болып табылатындығы белгілі. Ал 2003 жылы
қараша айындағы деректер бойынша банктік сектордан шағын бизнеске бөлініп
отырған ақша қаражаттары жалпы экономикаға бөлінген несиелердің 22,7% ғана
құрап отыр. Оны төмендегі кестеден көруге болады.
Шағын кәсіпкерлік субъектілеріне коммерциялық банктерден бөлінген
несиелер млн теңге
12.99 12.00 12.01 12.02 11,03
Банктік несиелер 148830 276218 489417 672407 924283
оның ішінде:
Шағын кәсіпкерге 39857 74222 121954 146515 210623
- қысқа мерзімді 20423 40115 60153 63048 80953
- ұзақ мерзімді 19434 34107 61801 83467 120718
Осы кестеден көріп отырғанымыздай, соңғы бес жылда коммерциялық
банктерден шағын кәсіпкерлікке бөлінген несиелер 19%-ке ұлғайғанымен, оның
жалпы экономикадағы үлесі салыстырмалы түрде өте төмен. Сонымен бірге,
банктерден несие алу үщін клиенттерге қойылатын талаптардың қатаңдылығы
шағын кәсіпорындардың негізгі өндірісін техникалық жабдықтауға несие алу
мүмкіндіктерін төмендетеді. Сондықтан бүгінгі күні шағын кәсіпкерлердің
пайдаланып отырған құрылғыларының көбі техникалық және моральдық жағынан да
тозған.
Осы сегментке тән сипаттық белгілердің бірі-шағын кәсіпорындарды
қаржыландыру күрделі қаржылық салымдардың неғұрлым тәуекелділігі жоғары
түрі болып табылатындығы. Оның себептеріне төмендегілерді жатқызуға болады.
1.Шағын кәсіпорындардың көбісінің кепілге қоятын өтімділігі жоғары
мүліктері жоқ.
2.Шағын кәсіпорындарда біліктілігі жоғары мамандардың аздылығы немесе
жоқтығы.
3.Қарызға алынған қаражаттардың өз мақсатына пайдалануына бақылау
жүргізудің нақты мүмкіндіктерінің жоқтығы.
Осы себептерге сәйкес шағын бизнеспен жұмыс істеуге шешім қабылдаған
несиелік мекемелер мынадай мәселелерге кездеседі:
1.Көптеген экономикалық қаржылық ақпараттарды талдаудағы және шағын
кәсіпорындардың осы ақпараттарды берудегі кәсіби деңгейлерінің төменділігі;
2.Шағын кәсіпорындардың пайдаланатын құрылғылардың көп түрлілігі.
Осындай қаржылық инвестициялардың тәуекелділігінің жоғарлылығы шағын
кәсіпорындар үшін банктерден берілетін несиелердің бағасы мен мерзіміне де
әсерін тигізеді.
Ал, лизингтік қатынастар осындай тығырықтан шығудың бір жолы болып
табылады,себебі лизингтік қатынастар кезінде несие беру үшін қажетті
қамтамасыз ету мөлшеріне қойылатын талаптар банктік несиеге қарағанда
салыстырмалы түрде төмен.
Біздің ойымызша, бүгінгі күні лизингтік компаниялар шағын бизнес
сегментін игеруге неғұрлым көбірек ұмтылулары қажет. Ол үшін лизингтік
компаниялардың ең төменгі шығындармен қамтамасыз етілетін перспективті
инвестициялық жобаларды таңдаудың тиімді механизмін құру арқылы, шағын
кәсіпкерлер сегментіне тән тәуекелділіктерді төмендетуге мүмкіндіктері
болуы керек.
Міне осы стратегия осы сегментте белгілі бір жетістікке қол жеткізуге
көмегін тигізеді.
Сонымен біздің ойымызша, шағын кәсіпкерлер сегментімен лизингтік
қатынастар орнатудың міндетті шарттарының бірі перспективті жобаларды
таңдаудың тиімді механизмінің болуы. Осы жерде ең алдымен осы механизмнің
міндеттері мен параметрлерін анықтау керек. Яғни, бір жағынан өмірлік
қабілеттілігі жоқ бермеуді, ал екінші жағынан өте қатаң талаптар қою арқылы
барлық жобалардың тым қатты сұрыпталуын болдырмауды ескеру қажет. Бұл жерде
лизингтік компанияның лизингтік келісім-шарттарды бекіту үшін қаралатын
жобалар санын тәуекелділіктерді жоғарылатпай көбейтуге, яғни көрсетілген
екі талапты біріктіруге мүмкіндіктері болуы қажет.
Осындай тығырықтан шығудың бір жолы біздің ойымызша, лизингтік
қатынастарға әртүрлі ұйымдарды тарту арқылы қаржыландырудың көптеген
схемаларын құру. Бүгінгі таңда,лизингтік қатынастарға гарант ретінде
мемлекеттік органдарды немесе өмірлік қабілеттілігі неғұрлым жоғары
жеткізушілерді тартудың өте үлкен потенциалы бар. Себебі,қазіргі кезде
мемлекет экономиканың кейбір нақты салаларын дамытуға үлкен қызығушылық
танытып отыр.
Сонымен бірге,лизингтік компаниялар құрылғыларды тиімді басқаруды
ұйымдастыру арқылы өз тәуекелділіктерін төмендете алады. Яғни, лизингтік
компания өз қасиетіне тән емес қызметтерді де өзіне жартылай алуы мүмкін.
Ол үшін лизингтік компания лизингтік келісімді бекіту үшін қажетті көптеген
экономикалық және қаржылық ақпараттарға талдау жүргізу жұмыстарын өзі
атқаруы қажет. Себебі, біз жоғарыда айтып кеткеніміздей, көптеген шағын
кәсіпорындарда осындай ақпараттарды беру үшін біліктілігі жоғары мамандар
аз немесе мүлдем жоқ. Бірақ осындай схема бойынша әрбір жобаны таңдау
лизингтік компания үшін де қымбатқа түсетіні белгілі. Сондықтан лизингтік
компания өз шығындарын азайту үшін халық шаруашылығының перспективті
салалары мен бағыттарын үнемі қадағалап отыру қажет. Содан кейін ол белгілі
бір жеткізушіні таңдайды және сол құрылғыларды пайдалану арқылы өндірісті
жүргізудің, дамытудың есептейді. Осындай жұмыстар атқарылғаннан кейін
лизингтік компания перспективтілігін толық белгілі бір құрылғыларды
лизингке беру үшін конкурс жариялауы керек. Лизингтік қатынастар механизмін
жетілдірудің бұндай жолын лизингтік компаниялардың қосымша қызметтерін
дамыту стратегиясы деп те атауға болады. Бұл жағдайда лизингтік процесті
шартты түрде үш кезеңге бөліп қарастыруға болады.
1-кезең дайындық жұмыстарын жүргізу,яғни шағын кәсіпорындар үшін
перспективті құрылғыларды таңдау және талдау кезеңі. Осы дайындық кезеңіеде
лизингтік компаниялар өте көп жұмыстар атқаруы қажет. Ол үшін ең алдымен
құрылғыларды өндірушілерден немесе т.б. көздерден шағын кәсіпорындар мен әр
түрлі құрылғылар үшін перспективті нарықтар туралы ақпараттар жинақтау
қажет. Осы жинақталған ақпараттардың ішінен белгілі бір белгілерге сүйене
отырып құрылғылар таңдалады. Содан кейін таңдалған құрылған лизингке беру
бойынша схемалар құрастырылады. Бұл жағдайда тәуекелділіктерді басқару,
қаржыландыру көздерін оптимизациялау сияқты факторлар да ескерілуі қажет.
Осы кезеңнің негізгі мақсаты лизингке алынған құрылғылар есебінен
өндірілетін өнімдер немесе көрсетілетін қызметтерге деген төлем
қабілеттілігі бар сұраныс мөлшерін бағалау. Міне осында болжам жасау
кезіндегі жіберілген қателер қаржылық шығындар әкелуі мүмкін.
Егер осындай бағалау білікті түрде жүргізілсе, онда нарықтан өз орнын
тапқан лизингке берілген құрылғылар есебінен отандық нарық өндірілген
тауарлар мен көрсетілген қызметтерге тола бастайды, яғни тауарларды немесе
қызметтерді сату және өткізу процестері жылдамдатылады.
Әрине, бұндай қызмет (қосымша қызметтер көрсету) лизингтік компанияның
міндетіне жатпайтындығы белгілі. Сондықтан осындай сұрақтарды шешу үшін
басқа ұйымдардың қызметтеріне сүйену қажет болады. Бұл жерде көптеген
жұмыстарды жеткізушілердің өздері орындауы да мүмкін. Себебі, олар өз
құрылғыларының нарығымен,оның болашағымен, өздерінің потенциалды
клиенттерімен неғұрлым жақсы таныс.
Сондықтан олар лизингтік компаниялар үшін мейлінше толық ақпараттар
бере алады. Осы механизмге лизингтік компаниялар мен құрылғыны сатушылар
немесе өндірушілердің бір-біріне жақындасуы да үлкен қозғау салуы мүмкін.
Осындай схеманың негізінде лизингтік компанияның құрылғыларды сатушылармен
қарым-қатынастарын дұрыс ұйымдастыру идеясы жатыр. Құбірлесіп жұмыс істеу
өз атынан болмаса да жарнамалау ұсыну мүмкіндіктерін тудырады.
Осындай механизмді пайдалану кезінде лизингтік компанияға
төмендегідей сипаттамаларға жауап беретін құрылғылармен жұмыс істеу
неғұрлым тиімді деп ойлаймыз:
- құрылғының стандарттылығы;
- құрылғыны өндіріс процесндебірнеше рет қайталап пайдалану
мүмкіндігі, яғни құрылғының құны ол пайдалануға енгізілгеннен кейін тез
төмендемеуі қажет;
- құрылғының өтімділігі.
Осындай сипаттамалардың барлығы мүліктік тәуекелділіктерді төмендетуге
және құрылғының белгілі бір түрін бағалау процедурасын арзандатуға
мүмкіндік береді. Сонымен бірге, белгілі бір сұранысқа ие құрылғылар түріне
нарықтық бағалардың,яғни,транспорттық,техник алық қызмет көрсету бағаларының
тарифтерінің өзгеруі сияқты факторлардың да әсер ететіндігі ескерілуі
керек.
Сонымен, осы кезеңде жүргізілетін жұмыстарды жүйелеу үшін лизингтік
компанияларда лизингке берілуі мүмкін әртүрлі құрылғылардың түрлері бойынша
мәліметтер жүйесі болуы қажет. Сонымен бірге құрылғыларды сатып алу-сату
туралы бекітілетін келісімдерде көрсетілген шарттарды дұрыс бағалау,
құрылғылардың номенклатурасы туралы тиімді шешімдер қабылдау және лизингтік
компания үшін оның тиімді шарттарын жақсарту мүмкіндіктерін қарастыру
қажет. Осындай жұмыстар толық орындалғаннан кейін лизингтік қатынастарды
жүзеге асырудың екінші кезеңі басталады.
II-кезеңді лизингке алушыларды таңдау кезеңі деп те атауға болады. Осы
кезеңде лизингтік компанияның алдында лизингке алушылар үшін осы жобаның
мүмкіндіктері туралы ақпараттарды тарату,жарнамалау міндеттері тұрады.
Себебі, лизинг біздің отандық нарық үшін қаржыландыру құралы ретінде әліде
болса кең түрде мәлім емес. Сондықтан лизингтік компания жарнамалау
жұмыстарын жүргізу кезінде осы құралдың экономикалық мәніне ерекше көңіл
аудармай, керісінше өзіндік бизнесті жүргізу үшін құрылғыларды пайдалану
мүмкіндіктеріне мән беруі керек.Яғни біздің айтайын дегеніміз, жарнамалау
кезінде лизингтің барлық заңдылықтарын егжей-тегжейіне дейін көрсетудің
қажеттілігі жоқ.
Содан кейін лизингке алушылардан өтініштер жинақталынады. Өтініштер
жинақталып болғаннан кейін лизингтік компания клиенттің экономикалық
қызметіне төлем қабілеттілігі тұрғысынан талдау және бағалау жүргізіледі.
Бірақ осы кезеңнің өзіндік ерекшеліктерінің бірі, егер лизингке
берілетін құрылғының өтімділігі шын мәнінде өте жоғары болса және жобаның
инвестициялық тартымдылығы нақты дәлелденсе, онда потенциалды клиенттер
санын көбейтуге және осы сегментте лизингтік қызметтерге деген сұранысты
кеңейтуге мүмкіндіктер туғызады. Осы кезеңдегі соңғы қадам неғұрлым
перспективті клиенттерді таңдау. Таңдау әртүрлі белгілер негізінде
жүргізілуі мүмкін. Мысалы ондай белгілерге маңыздылығының біртіндеп
төмендеп отыруына байланысты мыналарды жатқызуға болады.
- ұсынылатын лизингтік төлемдер саны ( лизингтік маржа);
- кәсіпорынның ағымдық экономикалық жағдайы;
- кепіл немесе кепілдемелердің т.б. түрлерінің пайдалануы;
- персоналдың тәжірибесі мен біліктілігі және т.б.
Перспективті клиенттер анықталған кейін лизингтің құны бекітіледі және
сәйкесінше лизингтік келісімшарт толтырылады да лизинг объектісі лизинг
алушыға пайдалануға береді. Міне осындай жұмыстар нақты атқарылғаннан кейін
III-кезең басталады. Бұл кезең міндеттемелердің орындалу кезеңі немесе
лизингтік процестің соңғы кезеңі деп те аталады. Негізінен лизингтік
процесті ұйымдастыру бойынша негізгі жұмыстар алғашқы екі кезеңде жасалады
немесе егер олар дұрыс жасалынса,онда үшінші кезеңде кездейсоқ қиыншылықтар
пайда болмайды. Лизингке алушы өз міндеттемелерін орындамаған жағдайда
алғашқы екі кезеңде жасалынған жұмыстарды қайта қарау туралы қажеттіліктер
туады. Лизингке алушы өз міндеттемелерін орындалмаған жағдайда лизингтік
компания лизингке берілген құрылғыларды конфискациялауға кіріседі. Әдетте,
бұл кезеңде лизингтік операциялар бухгалтерлік есеп пен қорытынды есепте
көрсетіледі, лизингтік компанияға лизингтік төлемдерді төлеу іске асырылады
және лизинг мерзімі аяқталғаннан кейін мүлікті одан әрі қарай пайдалану
бойынша қатынастар анықталады.
Сонымен, осындай схема белгілі бір құрылғылар үшін жетістікпен іске
асырылған жағдайда лизингтік компанияларда осы құрылғыларды басқа
региондарға ұсыну арқылы нарықты кеңейту мүмкіндіктері туады.
Лизингтің артықшылықтары мен кемшіліктері. Лизингтің кеңінен таралуының
басты себебі – оның қарапайым несиелерден мынадай артықшылықтарының болуына
байланысты:
Лизинг көмегімен кепілге беретін мүлкі жоқ ұсақ кәсіпорындарды
несиелеуге болады. Бұл былай: лизингтік мәміле жасалған мерзім бойынша
лизинг объектісі лизингке берушінің меншігінде қалады да, лизинг алушы
банкротқа ұшыраған жағдайда несиелік тәуекел деген болмайды (нақтырақ
айтқанда, несиелік тәуекел бұл сол құрал-жабдықты жалға алуды
жалғастыратын басқа кәсіпорын іздестіруге кетеді).
Лизинг 100%-ға дейін несиелеуді ұсынады, яғни кәсіпорынға қысқа мерзім
ішінде өзінің меншікті капиталын жұмсамай-ақ, жаңа құрал-жабдықты пайдалана
отырып,өнеркәсіптік өнім шығаруға және пайда табуға мүмкіндік береді.
Кәсіпорынға мүлікті несиеге сатып алғаннан, лизинг бойынша алған
қолайлы, себебі, бұл жерде ол мүлік кепіл ретінде болады.
Құрал-жабдықтың лизинг берушінің меншігінде болатындығына байланысты
салықты жалға берушінің өзі төлейді. Сөйтіп, лизинг алушы салықтық
жеңілдіктер алады.
Несие берушінің көзқарасымен қарағанда,несиенің мақсатты пайдалануына
ешқандай да қадағалау болмайды.
Лизинг операцияларына тән кемшіліктер мыналар:
- жалға алушы құрал-жабдықтың қалдық құнының жоғарылауынан(әсіресе
инфляциядан) ештеңе ұтпайды;
- ұйымдастырудың күрделілігі;
- лизинг құны несиеге қарағанда жоғары, бірақ та ескірген құрал-
жабдықтан туындайтын тәуекелдің лизинг берушінің барысында болатынын
ұмытпау қажет, сондықтан да ол осындай шығынның орнын толтыру үшін
комиссияны көбірек алуға тырысады.
1. бөлім
2.1 Қазіргі ҚР-ның индустриалды – инновациялық кезеңіндегі лизингтің
орны
Қазақстан индустриалды-инновациялық кезеңге аяқ басты. Осы бағыттағы
жұмыстарда ұзақ жылдар бойы өзіңіз айналысып жүрген лизинг саласы қандай
орын алады?
Иә, қазіргі заманда индустриалды-инновациялық Стратегияны жүзеге
асырудың бірден бір құралы лизинг болып табылады. Соңғы кездерге, 2000
жылға дейін лизингтің экономикалық мәні мен маңызын біздің билік орындары,
билік жүйесі дұрыс тани алмай келді. Көбінесе лизингті қарапайым жалға
алу деп бағалап келді. Ал 2000 жылы 5 шілдеде Қазақстан Республикасының
Қаржылық лизинг туралы Заңы қабылданғанда, лизингтің анықтамасы өзгерді.
Лизинг – инвестициялық қызметтің түрі деп белгіленді. Сөйтіп, лизингке
көзқарас та біртіндеп өзгере бастады. Экономикасын дамытуға тырысқан
әлемдегі кез келген ел инвестицияны көптеп тартуға тырысады. Оған қолайлы
жағдай туғызуға ұмтылады. Осының бәрін есепке алғанда, инвестиция
дегеніміз, экономиканы көтерудің, оны ары қарай дамытудың пәрменді құралы
болып табылады. Ол – өндірісті көтерудің құралы. Импорт алмастыру, сондай-
ақ өнеркәсіптік саясат жүргізу бағдарламаларын кезінде қабылдаған
болатынбыз. Қазір шикізаттық емес салаларды, қайта өңдеу салаларын дамыту,
инновациялық-индустрияландыру жоспарын жүзеге асыру міндеті қойылып отыр.
Міне, соларды жүзеге асыру үшін техника мен технологияларды жаңарту қажет.
Мәселен, Қазақстанның ауылшаруашылығы, өнеркәсіп, құрылыс және көлік
секілді салаларын алатын болсақ, ондағы негізгі капитал – машиналар, құрал-
жабдықтар ұзақ жылдар бойы дер кезінде жаңартылмаған. Олардың физикалық
тозу деңгейі 70-80 пайызға жеткен. Олар моральдық жағынан да ескіріп қалды.
Тоқетерін айтқанда, негізгі капитал тоқыраудың алдында тұр деген сөз.
Сондықтан Қазақстан экономикасындағы негізгі капитал – машина, құрал-
жабдықтарды түбегейлі өзгерту керек, түбегейлі жаңғырту-жаңарту қажет. Ал
мұндай өзгерістің бірден бір құралы – лизинг болып табылады.
Лизингтің өзі қазір жаңа ұғым, кәсіпкерліктің жаңа түрі. Оның әлемдік
экономикадағы тарихы жарты ғасырдан аспайды. Қазіргі заманғы лизингтің
Отаны – Америка Құрама Штаттары. Ал ТМД елдерінде, соның ішінде Ресейде,
Қазақстанда, ол 1989 жылдан бастап дами бастады. Қазір біздің елдегі
лизингтің 20 жылдық тарихы бар. Оны әрбір кезеңге бөліп, жеке-жеке
қарастыруға болады. Бірақ та осынша уақыт ішінде лизинг мәселесі елімізде
әлі де дұрыс жолға қойылмай келеді. Қазіргі әлемдік қаржы және экономикалық
дағдарыс жағдайындағы лизингтің жай-күйі маман ретінде мені қатты
алаңдатады.
2008 жылы еліміздің Президенті Н.Ә.Назарбаевтың тапсырмасымен Салық
кодексі жаңартылды. Сол кодекстегі лизинг мәселелері бойынша, тамыз-қараша
айлары аралығында Мәжілістің Қаржы және бюджет комитетінің Жұмыс тобына
қатысуға мүмкіндік алдым. Сол кезде Үкімет Корпоративтік табыс салығын
2009 жылы 30-дан 20 пайызға, 2010 жылы 17,5 пайызға, ал 2011 жылы 15
пайызға дейін төмендетеміз, яғни пайыздық ставкасын екі есеге дейін
қысқартамыз деген ұстанымда болды. Сөйтіп, билік кәсіпкерлерге осындай
жеңілдік жасай отырып, басқа салық түрлері бойынша осыған дейінгі бар
жеңілдіктерді алып тастайтынын айтты. Бірақ бұл қате ұстаным еді. Өйткені
бұл өзгеріске сәйкес, жаңа Салық кодексінің жобасында қосымша құн салығына
және құрал-жабдықты импорттауға байланысты лизингке берілетін жеңілдіктер
алынып тасталып, лизингтік келісімшарт жасауға да кедергі келтіретін баптар
пайда болды. Ол баптар лизингтің дамуына кедергі тудыратын еді. Сондықтан
лизингтік бизнеске байланысты осыған дейінгі Салық кодексінде беріліп
келген салық жеңілдіктерін қорғап қалуға, соны өз қалпында қалдыруға бар
күшімізді жұмсадық. Атамекен ұлттық-экономикалық палатасы, Қазақстан
қаржыгерлер қауымдастығы және лизингтік компаниялар өкілдерімен бірігіп,
осы бағытта біршама тер төктік. Жеке өз басым негізінен, жеті бап бойынша
өз ұсынысымды кодекске енгізуге тырыстым. Оның үшеуі толықтай, ал екеуі
жартылай қабылданды. Қалған басты екі ұсыныс өтпей қалды.
Енгізілген осы ұсыныстардың өміршеңдігі 2012 жылға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Лизинг – бұл лизинг берушінің (жалға берушінің) өзіне тиесілі
құрал-жабдықтарды, машиналарды, ЭЕМ, ұйымдастыру техникаларды,
өндіріске, сауда-саттыққа және қоймаға арналған құрылғыларды лизинг
алушыға (жалгерге) лизингтік төлем төлеу шартымен, белгіленген мерзімге
пайдалануға беруін қарастыратын жалға беру шарты.
Банктердің лизингтік операциялары несиелік операциялармен ұқсас
болып келеді. Алайда, лизингтің несиеден бір айырмашылығын
келісімшартта көрсетілген төлемдер төленіп, мерзімі аяқталғаннан кейін
де лизинг объектісінің лизинг берушінің меншігінде қала беруінен көруге
болады. Ал несиеде банктің меншік объектісі ретінде қарыз алушының
берген кепілдігі қалады.
Лизингтік мәмілелердің бірнеше түрлері бар. Барлық лизингтік
операциялар екі түрге бөлінеді: шұғыл және қаржылық лизингтер.
1. Шұғыл лизинг – бұл мүліктің қызмет ету мерзіміне қарағанда, оның
пайдалану мерзімінің қысқалығын және мүліктің құнын толық өтемеуін
сипаттайды.
2. Қаржы лизингі – бұл уақытша пайдалануға берген лизинг затының
мерзімі ішінде өзінің толық амортизациялық құнын төлеп шығуымен немесе өзін-
өзі өтеуімен байланысты сипатталады.
Осы лизингтердің отандық және халықаралық тәжірибеде қолданылатын
мынадай түрлері бар:
Ішкі лизинг – бұл өзінің қатынасушыларының бір елден болып келуімен
байланысты сипатталады.
Халықаралық лизинг – бір тарап немесе барлық тараптардың әр елден
болып келуін сипаттайды.
Банктердің лизингтік операциясы несиелік операциялармен ұқсас болып
келеді. Алайда лизингтің несиеден бір айырмашылығын келісімшартта
көрсетілген төлемдер төленіп, мерзімі аяқталғаннан кейін де лизинг
объектісінің лизинг берушінің меншігінде қала беруінен көруге болады. Ал
несиеде банктің меншік объектісі ретінде қарыз алушының берген кепілдігі
қалады.
Қаржылық лизинг – бұл мүліктің толық құнын төлеп алатын мүліктің
түрін жалға беру, онда уақытша пайдалануға берілген мүліктің мерзімі
шамамен мүліктің амортизацияланатын және пайдаланатын мерзіміне жақын
болады. Лизингтік мәміленің тараптары:
- лизинг беруші(жалға беруші);
- лизинг алушылар(жалға алушылар) болып табылады.
Басқаша сөзбен айтқанда, қаржылық лизинг – бұл инвестициялық
қызметтің бір түрі; онда:
- лизинг беруші сатып алушыдан лизинг бұйымын лизинг келісім шарты
бойынша өз меншігіне алуды, сосын оны лизинг алушыға белгілі бір ақыға,
белгілі бір мерзімге, белгілі бір уақытта иелік ету жағдайына және
кәсіпкерлік мақсаты үшін пайдалануына беруді міндетіне алады. Бұл кезде
лизинг бұйымы лизинг алушыға берілгенде, оның мерзімі амортизацияланатын
мерзіммен шамалас немесе оның 80% бөлігіне сәйкес келуі тиіс;
- лизинг алушы келісімшартқа сәйкес төленуге жататын төлемдерді
кезеңімен тиянақты түрде төлеп тұруды өз міндетіне алады. Келісімшарттың
мерзімі өткен соң, лизинг бұйымылизинг алушының меншігіне өтуі мүмкін, егер
бұндай жағдай шартта қарастырылған болса.
Лизинг бұйымдарына: ғимараттар, қондырғылар, машиналар, құрал-
жабдықтар, транспорт құралдары, жер телімі т.б. мүліктер жатады. Лизинг
бұйымына бағалы қағаздар, табиғи ресурстар жатпайды.
Лизинг лизингтік мәмілеге қатысушылардың қарастырған жағдайына
байланысты және олар әрқилы болып бөлінеді:
- қайтарылатын лизинг – лизингтің бұл түрі, онда сатушы осы бұйымды
кері қайтарыпала алатын болса ғана лизинг алушыға лизинг ретінде сатады;
- банк лизингі – лизингтің бір түрі, онда лизингті беруші ролін банк
атқарады;
- толық лизинг – лизингтің бір түрі, онда лизинг беруші ағымдағы
жөндеу және оның лизинг бұйымына техникалық қызмет көрсету жұмысын
атқарады;
- таза лизинг – лизингтің бір түрі, онда лизинг алушы ағымдағы жөндеу
және оның лизинг бұйымына техникалық қызмет көрсету жұмысын атқарады.
Лизинг өз нысаны бойынша ішкі және халықаралық болып бөлінуі мүмкін.
Ішкі лизингте лизинг беруші де, лизинг алушы да және сатушы да Қазақстан
Республикасының резиденті болып табылады. Халықаралық лизингті, негізінен
Қазақстан Республикасының резидентті емес тұлғалары жүзеге асырады. Лизинг
берушінің де, лизинг алушының да және сатушының да жауапкершілігі лизинг
келісімшартымен, сатып алу-сату келісімшартымен және Қазақстан
Республикасының заң актілерімен белгіленеді. Лизинг келісімшарты мынадай
міндетті мәнді жағдайлардан тұруы тиіс, онсыз ол келісілген деп саналмайды,
келісімшарт жасалатын нәрсесі; лизинг нәрсесін сатушының аты-жөні және
сатушыны таңдауды кім жүзеге асырғаны көрсетіледі; лизинг нәрсесін лизингті
алушыға берудің мерзімі мен жағдайы;лизинг төлемінің мерзімділігі мен
мөлшері;лизинг нәрсесінің құны; келісімшарттың әрекет мерзімі; лизинг
нәрсесінің лизинг алушының меншігіне өту жағдайы; лизинг ету нәрсесін
суреттеу; лизинг нәрсесін ұстау және жөндеу тәртібі; сақтандыру; лизинг
берушінің атына лизинго нәрсесін мемлекеттік тіркеуден өткізуін екі жақтың
біріне жүктеу; лизинг келісімшарты бойынша лизинг алушының міндеттемесін
орындауын бақылау үшін лизинг берушінің жүзеге асыратын шаралары;
тараптардың жауапкершілігі. Қозғалмайтын мүліктер бойынша жасалатын келісім-
шарттар міндетті түрде, заң актілерімен анықталған тәртіпте мемлекеттік
тіркеуден өтеді. Қозғалыстағы мүліктер қойылған кепілдік ретінде міндетті
түрде мемлекеттік тіркеуге жатады. Лизинг нәрсесін сатушы тікелей лизинг
алушының алдында сатып алу-сату келісімшарты бойынша жауапты болады. Егер
де сатушы лизинг алушының қойған талабымен келіссе, онда лизинг алушыға
берілетін лизинг нәрсесінің шартын өзгерту үшін, міндетті түрде лизинг
берушімен келісуі тиіс. Лизинг алушының да лизинг берушінің де сатушымен
қарым-қатынасы ынтымақтасқан кредиторлар ретінде жүреді.
Лизинг бойынша марапаттау өз кезегінде екі әдісте пайдаланады: не
өсіп отыратын пайыздық мөлшерлемесін, немесе алдын-ала қарастырылған
пайыздық мөлшерлемесін.
Бухгалтерлік есепте қаржылық лизинг бойынша жасалатын операциялар
онда қарастырылған келісім-шарттың жағдайына байланысты көрініс табады.
Бухгалтерлік есепте лизинг беруші банктің алынған мүлікті қаржылық лизингке
ұсынумен байланысты операцияларын көрсету тәртібі банктің ішкі құжаттарында
қарастырылуы және есептік саясатта белгіленуі тиіс. Лизинг келісім жасалып,
мүлік мемлекеттік тіркеуден өткен соң, сатушыдан лизинг беруші меншігіне
алынып, кәсіпкерлік мақсатына уақытша пайдалануға және ұстауға лизинг
алушыға жалданатын мүліктік есепте келесі түрде көрсетіледі.
Лизинг берушінің лизинг затын сатушыдан алу және лизинг келісімінің
шартына сәйкес жолдау:
- Негізгі құралды алу:
Дт 1656 Жалға беруге арналған негізгі құрал – жабдықтар
Кт 2856 Күрделі қаржы салымы бойынша кредиторлар.
- Алынған негізгі құралдар үшін төлем:
Дт 2856 Күрделі қаржы салымы бойынша кредиторлар
Кт 1050 Банктердің корреспонденттік есепшоттары.
Лизинг затын лизинг келісімшарттарына сәйкес, лизинг алушыға уақытша
ұстауға және кәсіпкерлік мақсатта қолдануға беру:
Дт 1305 Басқа банктерге қаржы лизингі
1420 Клиенттерге берілген қаржы лизингі
Кт 1656 Жалға беруге арналған негізгі құрал – жабдықтар.
Ай сайын айдың соңғы жұмыс күнінен кешіктірмей лизинг беруші лизинг
бойынша сыйақыларды есептейді. Бұл кезде келесі бухгалтерлік жазба
жасалады:
Дт 1730 Басқа банктерге берілген қарыздар және қаржы лизингі бойынша
есептелген кірістер
1740 Клиенттерге берілген қарыздар және қаржы лизингі бойынша
есептелген кірістер
Кт 4305 Басқа банктерге берілген қаржы лизингі бойынша сыйақы алуға
байланысты кірістер
4420 Клиенттерге берілген қаржы лизингі бойынша сыйақы алуға
байланысты кірістер.
Егер лизинг алушы өз қаржысы есебінен және лизинг берушінің жазбаша
келісімімен лизинг затына зиян келтірмейтін жақсарту жүргізсе, лизинг
беруші лизинг алушы алдындағы бұл жақсартудың құнын өтеу бойынша лизинг
келісімінің әрекет ету мерзімі аяқталғанда өз міндеттемелерін мойындайды.
Бұл кезде келесі бухглтерлік жазба жасалады:
Дт 5922 Банктік емес қызметтен өзге шығыстар
Кт 2860 Банктік қызмет бойынша өзге кредиторлар.
Лизинг келісімімен қаралған төлемдерді мерзімінде алғанда лизинг
беруші келесі бухгалтерлік өткізбелерді жүзеге асырады:
а) Лизинг бойынша қосылған сыйақыны өтеу бойынша:
Дт 1050 Банктердің корреспонденттік есепшоттары
Кт 1730 Басқа банктерге берілген қарыздар және қаржы лизингі бойынша
есептелген кірістер
1740 Клиенттерге берілген қарыздар және қаржы лизингі бойынша
есептелген кірістер.
ә) Лизинг затын алу, жеткізу және оны лизинг келісімін жасау кезіндегі
баға бойынша лизинг лизинг келісіміне сәйкес мақсатында қолдану үшін жұмыс
жағдайында келген шығындар мен басқа да кез келген шығындарды қапына
келтіру бойынша:
Дт 1050 Банктердің корреспонденттік есепшоттары
Кт 1305 Басқа банктерге қаржы лизингі
1420 Клиенттерге берілген қаржы лизингі.
Лизинг алушы сыйақы бойынша төлемдерді, сондай – ақ қаржылық лизинг
бойынша негізгі борыш сомасы кешіктірілгенде, келесі бухгалтерлік өткізбе
құрылады:
а) Есептен сыйақы сомасына:
Дт 1731 Басқа банктерге берілген қарыздар және қаржы лизингі бойынша
мерзімі өткен сыйақылар
1741 Клиенттерге берілген қарыздар және қаржы лизингі бойынша
мерзімі өткен сыйақылар
Кт 1730 Басқа банктерге берілген қарыздар және қаржы лизингі бойынша
есептелген кірістер
1740 Клиенттерге берілген қарыздар және қаржы лизингі бойынша
есептелген кірістер.
ә) Негізгі борыш сомасына:
Дт 1306 Банктің қарыздары бойынша басқа банктердің мерзімі өткен
берешегі
1424 Банк қарыздары бойынша клиенттердің мерзімі өткен
берешегі
Кт 1305 Басқа банктерге қаржы лизингі
1420 Клиенттерге берілген қаржы лизингі.
б) Негізгі борыш сомасы бойынша Ұлттық банктің нрмативтік – құқықтық
актілеріне сәйкес құрылатын мжбүрлі шығын сомасына:
Дт 5452 Басқа банктерге берілген қарыздар және қаржы лизингі бойынша
арнайы резервтерге (мәжбүрлі шығындарға) ақша бөлу
5455 Клиенттерге берілген қарыздар және қаржы лизингі бойынша
арнайы резервтерге (мәжбүрлі шығындарға) ақша бөлу
Кт 1339 Басқа банктерге банктерге берілген қарыздар және қаржы
лизингі бойынша арнайы резервтерге (мәжбүрлі шығындар)
1439 Клиенттерге берілген қарыздар және қаржы лизингі бойынша
арнайы резервтерге (мәжбүрлі шығындар).
Есептелген сыйақы мен негізгі борыш уақтылы бір кезде төленбесе (егер
бұл лизинг келісімінде көрсетілмесе) лизинг беруші айып өсімақы және
тұрақсыздық сомасын есептейді. Бұл кезде келесі бухгалтерлік жазба
жасалады:
Дт 1860 Банк қызметі бойынша өзге дебиторлар
Кт 4900 Тұрақсыздық айыбы (айыппұл, өсімпұл).
Лизинг алушыдан мерзімі ұзартылған төлемдер қайтарылғанда, келесі
бухгалтерлік жазба жасалады:
а) Айып, өсімақы және тұрақсыздық сомасына:
Дт 1050 Банктердің корреспонденттік есепшоттары
Кт 1860 Банк қызметі бойынша өзге дебиторлар.
ә) Мерзімі ұзартылған сыйақы сомасына:
Дт 1050 Банктердің корреспонденттік есепшоттары
Кт 1731 Басқа банктерге берілген қарыздар және қаржы лизингі бойынша
мерзімі өткен сыйақылар
1741 Клиенттерге берілген қарыздар және қаржы лизингі бойынша
мерзімі өткен сыйақылар.
б) Негізгі борыш сомасына:
Дт 1050 Банктердің корреспонденттік есепшоттары
Кт 1306 Банктің қарыздары бойынша басқа банктердің мерзімі өткен
берешегі
1424 Банк қарыздары бойынша клиенттердің мерзімі өткен
берешегі.
в) Алдын ала құрылған мәжбүрлі шығындар сомасына:
Дт 1339 Басқа банктерге банктерге берілген қарыздар және қаржы
лизингі бойынша арнайы резервтерге (мәжбүрлі шығындар)
1439 Клиенттерге берілген қарыздар және қаржы лизингі бойынша
арнайы резервтерге (мәжбүрлі шығындар)
Кт 5452 Басқа банктерге берілген қарыздар және қаржы лизингі бойынша
арнайы резервтерге (мәжбүрлі шығындарға) ақша бөлу
5455 Клиенттерге берілген қарыздар және қаржы лизингі бойынша
арнайы резервтерге (мәжбүрлі шығындарға) ақша бөлу.
Лизинг келісімінің әрекет ету мерзімі аяқталған соң лизинг заты лизинг
шартының келісіміне сәйкес лизинг алушыдан лизинг берушіге қайтарылады:
а) Егер лизинг заты толық амортизацияланса, онда лизинг беруші аталған
лизинг затын қабылдау - өткізу акті бойынша қабылдайды және қажет болса оны
одан әрі қолдану бойынша жүйеден тыс есепке кірістейді;
ә) Егер лизинг заты толық амортизацияланбаса, қалдық құн сомасына
лизинг берушіде келесі бухгалтерлік жазба жасалады:
Дт 1652 Жер, үйлер мен ғимараттар
1653 Компьютерлік қондырғылар
1654 Басқа да негізгі құралдар
1655 Қаржылық лизингке алынған негізгі құрал – жабдықтар
1658 Көліктік құралдар
Кт 1305 Басқа банктерге қаржы лизингі
1420 Клиенттерге берілген қаржы лизингі.
Егер лизинг келісімінің шарты бойынша лизинг заты қайтарылмаса және
аталған лизинг заты тоық амортизацияланбаса, онда лизинг алушымен лизинг
берушіге қалдық құнды қалпына келтіруі лизинг келісімшартымен реттеледі.
Лизинг алушының меншікті қаржысы есебінен жүргізген жақсарту құнын
қалпына келтіру кезінде,изинг берушімен келесі бухгалтерлік жазба жасалады:
Дт 2860 Банктік қызмет бойынша өзге кредиторлар
Кт 1050 Банктердің корреспонденттік есепшоттары.
Жаңадан құрылған мәжбүрлі шығындар есебінен қаржылық лизинг бойынша
негізгі борыш сомасын лизинг алушы өтеу кезінде келесі бухгалтерлік жазба
жүзеге асырылады:
а) Негізгі борыш сомасына:
Дт 1339 Басқа банктерге банктерге берілген қарыздар және қаржы
лизингі бойынша арнайы резервтерге (мәжбүрлі шығындар)
1439 Клиенттерге берілген қарыздар және қаржы лизингі бойынша
арнайы резервтерге (мәжбүрлі шығындар)
Кт 1306 Банктің қарыздары бойынша басқа банктердің мерзімі өткен
берешегі
1424 Банк қарыздары бойынша клиенттердің мерзімі өткен
берешегі;
Кт 1305 Басқа банктерге қаржы лизингі
1420 Клиенттерге берілген қаржы лизингі.
Сол кезекте кіріс 7130 Шығынға шығарылған борыштар.
ә) Мерзімі ұзартылған сыйақы сомасына:
Дт 4305 Басқа банктерге банктерге берілген қаржы лизингі бойынша
сыйақы алуға байланысты кірістер
4420 Клиенттерге берілген қаржы лизингі сыйақы алуға
байланысты кірістер
Кт 1731 Басқа банктердің ұсынған қарыздары мен қаржылық лизингтері
бойынша мерзімі өткен сыйақылар
1741 Клиенттердің ұсынған қарыздары мен қаржылық лизингтері
бойынша мерзімі өткен сыйақылар.
б) Айып, өсімақы және тұрақсыздық сомасына:
Дт 4900 Тұрақсыздық айыбы (айыппұл, өсімпұл) бір кезекте, шығын 7130
Шығынға шығарылған борыштар.
ә) Сыйақы сомасына:
Дт 1050 Банктердің корреспонденттік есепшоттары
Кт 4305 Басқа банктерге банктерге берілген қаржы лизингі бойынша
сыйақы алуға байланысты кірістер
Кт 4420 Клиенттерге берілген қаржы лизингі сыйақы алуға байланысты
кірістер бір кезекте, шығын 7130 Шығынға шығарылған борыштар.
б) Негізгі борыш сомасына:
Дт 1050 Банктердің корреспонденттік есепшоттары
Кт 5452 Басқа банктерге берілген қарыздар және қаржы лизингі бойынша
арнайы резервтерге (мәжбүрлі шығындарға) ақша бөлу
5455 Клиенттерге берілген қарыздар және қаржы лизингі бойынша
арнайы резервтерге (мәжбүрлі шығындарға) ақша бөлу бір кезекте, шығын 7130
Шығынға шығарылған борыштар.
Қаржылық лизинг бойынша берешекті өтеу келесі жылы жүргізілетін болса,
ағымды жылда мынадай бухгалтерлік жазба жасалады:
а) Айып, өсімақы немесе тұрақсыздық жне сыйақы сомасына:
Дт 1050 Банктердің корреспонденттік есепшоттары
Кт 4921 Банк қызметінен өзге кірістер бір кезекте, шығын 7130
Шығынға шығарылған борыштар.
ә) Шығындар шотында (мәжбүрлі шығындар бойынша) қаржы боған кезде,
қаржылық лизинг бойынша негізгі борыш сомасына:
Дт 1050 Банктердің корреспонденттік есепшоттары
Кт 5452 Басқа банктерге берілген қарыздар және қаржы лизингі бойынша
арнайы резервтерге (мәжбүрлі шығындарға) ақша бөлу
5455 Клиенттерге берілген қарыздар және қаржы лизингі бойынша
арнайы резервтерге (мәжбүрлі шығындарға) ақша бөлу бір кезекте, шығын 7130
Шығынға шығарылған борыштар.
б) Шығындар шотында (мәжбүрлі шығындар бойынша) қаржы жеткіліксіз
боған кезде, қаржылық лизинг бойынша негізгі борыш сомасына:
Дт 1050 Банктердің корреспонденттік есепшоттары
Кт 4921 Банк қызметінен өзге кірістер бір кезекте, шығын 7130
Шығынға шығарылған борыштар.
Лизинг алушы банкіде операциялар келесі ретпен жүргізіледі:
Жасалған лизинг келісіміне сәйкес, лизинг алушыға лизинг заты барлық
нәрселерімен және тиісті құжаттар беріледі. Бұл кезде келесі бухгалтерлік
жазба жасалады:
Дт 1655 Қаржылық лизингке алынған негізгі құралдар
Кт 2057 Басқа банктерден алынған қаржы лизингі
2227 Алынған қаржы лизингі.
Ай сайын айдың соңғы жұмыс күнінен кешіктірмей лизинг алушы лизинг
бойынша сыйақы сыйақы қосады және келесі бухгалтерлік жазбаны жүргізеді:
Дт 5057 Басқа банктерден алынған қаржы лизингі бойынша сыйақыны
төлеумен байланысты шығындар
5227 Алынған қаржы лизингі бойынша сыйақы төлеуге байланысты
шығындар
Кт 2705 Басқа банктерден алынған қарыздар және қаржы лизингі бойынша
есептелген шығындар.
Егер лизинг алушы өзінің меншікті қаржылары есебінен және лизинг
берушінің жазбаша келісімімен лизинг затына зиян келтірмейтін жақсарту
жүргізсе, лизинг беруші лизинг алушы алдындағы бұл жақсартудың құнын өтеу
бойынша лизинг келісімінің әрекет ету мерзімі аяқталғанда өз
міндеттемелерін мойындайды, бұл кезде келесі бухгалтерлік жазба жасалады:
Дт 1860 Банк қызметі бойынша өзге дебиторлар
Кт 4922 Банктік емес қызметтен өзге кірістер.
Лизинг келісімімен құралған төлемдерді мерзімінде төлегенде, лизинг
алушы мынадай бухгалтерлік жазба жасайды:
а) лизинг бойынша есептелген сыйақыны өтеу бойынша:
Дт 2705 Басқа банктерден алынған қарыздар және қаржы лизингі бойынша
есептелген шығындар
Кт 1050 Банктердің корреспонденттік есепшоттары.
ә) лизинг затын алу, жеткізу және лизинг келісімін жасау кезіндегі
баға бойынша лизинг келісіміне сәйкес мақсатында қолдану үшін жұмыс
жағдайында келген шығындар мен басқа да кез келген шығындарды қалпына
келтіру бойынша:
Дт 2057 Басқа банктерден алынған қаржы лизингі
2227 Алынған қаржы лизингі.
Кт 1050 Банктердің корреспонденттік есепшоттары.
Тозу құны банктің есеп саясатына сәйкес есептеледі. Егер жалдау
мерзімінің соңында меншік құқы лизинг алушыға өтетініне толық сенімділік
болмаса, өте қысқа екі кезеңнің бірінде активке тозу құны есептеледі:
жалдау мерзімі немесе оны тиімді қолдану мерзімінде бухгалтерлік жазба
жүзеге асырылады:
Дт 5784 Қаржы лизингі бойынша алынған негізгі құрал – жабдықтар
бойынша амортизациялық аударымдар
Кт 1695 Қаржы лизингі бойынша алынған негізгі құрал – жабдықтар
бойынша есептелген амортизация.
Лизинг алушы сыйақы бойынша төлемді, сондай – ақ қаржылық лизинг
бойынша негізгі борыш сомасы кешіктірілгенде, келесі бухгалтерлік жазба
жасалады:
а) Есептелген сыйақының сомасына:
Дт 2705 Басқа банктерден алынған қарыздар және қаржы лизингі бойынша
есептелген шығындар
Кт 2741 Алынған қарыздар және қаржы лизингі бойынша мерзімі өткен
сыйақылар.
ә) Негізгі борыш сомасына:
Дт 2057 Басқа банктерден алынған қаржы лизингі
2227 Алынған қаржы лизингі
Кт 2058 Басқа банктерден алынған қарыздар және қаржы лизингі бойынша
мерзімі өткен берешек
2225 Банктің клиенттермен жасалған өзге операциялары бойынша
мерзімі өткен берешегі.
Есептелген сыйақы мен негізгі борыш уақтылы бір кезде төленбесе (егер
бұл лизинг келісімінде көрсетілмесе) лизинг беруші айып, өсімақы және
тұрақсыздық сомасын есептейді. Бұл кезде:
а) Айып, өсімақы және тұрақсыздық сомасына:
Дт 5900 Тұрақсыздық айыбы (айыппұл, өсімпұл)
Кт 2860 Банктік қызмет бойынша өзге кредиторлар.
ә) Мерзімі ұзартылған сыйақы сомасына:
Дт 2741 Алынған қарыздар және қаржы лизингі бойынша мерзімі өткен
сыйақылар
Кт 1050 Банктердің корреспонденттік есепшоттары.
б) Негізгі борыш сомасына:
Дт 2058 Басқа банктерден алынған қарыздар және қаржы лизингі бойынша
мерзімі өткен берешек
Кт 1050 Банктердің корреспонденттік есепшоттары.
Лизинг келісімінің әрекет ету мерзімі аяқталған соң лизинг заты лизинг
шартының келісіміне сәйкес лизинг алушыдан лизинг берушіге қайтарылады,
егер лизинг толық амортизацияланбаса, онда лизинг аушы аталған лизинг затын
қабылдап - өткізу акті бойынша реттейді, ал егер лизинг заты толық
амортизацияланбаса, онда қалдық құн сомасына келесі бухгалтерлік жазба
жасалады:
- Есепелген амортизация сомасына:
Дт 1695 Қаржы лизингі бойынша алынған негізгі құрал – жабдықтар
бойынша есептелген амортизация
Кт 1655 Қаржы лизингіне қабылданған негізгі құрал – жабдықтар
- Қалдық құнына:
Дт 2057 Басқа банктерден алынған қаржы лизингі
2227 Алынған қаржы лизингі
Кт 1655 Қаржы лизингіне қабылданған негізгі құрал – жабдықтар.
Егер лизинг келісімінің шарты бойынша лизинг заты қайтарылмаса және
аталған лизинг заты толық амортизацияланбаса, онда лизинг алушының лизинг
берушіге қалдық құнды қалпына келтіруі лизинг келісімшартымен реттеледі.
Бұл кезде лизинг алушыға лизинг затының құнын негізгі құралдар құрамына
есептеуде мынадай бухгалтерлік жазба жасалады:
- Қалдық құн сомасына:
Дт 1652 Жер, үйлер мен ғимараттар
1653 Компьютерлік қондырғылар
1654 Басқа да негізгі құралдар
1655 Қаржылық лизингке алынған негізгі құрал – жабдықтар
1658 Көліктік құралдар
Кт 1655 Қаржы лизингіне қабылданған негізгі құрал – жабдықтар.
- Есептелген сыйақы сомасына:
Дт 1695 Қаржы лизингі бойынша алынған негізгі құрал – жабдықтар
бойынша есептелген амортизация
Кт 1692 Үйлер және ғимараттар бойынша есептелген амортизация
1693 Компьютерлік жабдықтар бойынша есептелген амортизация
1694 Өзге негізгі қрал жабдықтар бойынша есептелген
амортизация.
Егер бұл заңда немесе лизинг келісімінде қарастырылмаса, лизинг алушы
лизинг берушінің жазбаша келісімімен лизинг затын қосалқы лизингке өткізуге
құқылы. Лизинг алушы үшінші тұлғаға лизинг келісімі бойынша төлемдерді
төлеу міндеттемесін жолдауына болмайды. Лизинг затын қосалқы лизингке
жолдау кезінде лизинг алушының банкінде жазба жасалады:
а) Лизинг затының баланстық құнына:
Дт 1655 Қаржылық лизингке алынған негізгі құрал – жабдықтар
Қосалқы лизингке жолдаған лизинг заты құнының есебі үшін жеке дербес
шот:
Кт 1655 Қаржылық лизингке алынған негізгі құрал – жабдықтар.
Лизинг заты қосалқы лизингке берілген әрбір клиент бойынша 1655 шотта
жеке дербес шоттар ашылады.
ә) Есептелген амортизация сомасына:
Дт 1695 Қаржы лизингі бойынша алынған негізгі құрал – жабдықтар
бойынша есептелген амортизация
Кт 1695 Қаржы лизингі бойынша алынған негізгі құрал – жабдықтар
бойынша есептелген амортизация.
1695 шотта қосалқы лизингке жолданған әрбір лизинг заты бойынша жеке
дербес шоттар ашылады.
Ай сайын айдың соңғы жұмыс күнінен кешіктірмей лизинг алушы қосалқы
лизинг бойынша сыйақы төлеуді жүзеге асырады. Бұл кезде келесі бухгалтерлік
жазба жасалады:
Дт 18601 Банк қызметі бойынша өзге дебиторлар
Кт 4801 Жал бойынша кірістер.
Сонымен қатар 18601 шотында лизинг заты қосалқы лизингке берілген
әрбір клиент бойынша жеке дербес шоттар ашылады.
Лизинг алушы қосалқы лизингке жолданған лизинг заты бойынша есептелген
кірістерді өтеу кезінде келесі бухгалтерлік жазба жасалады:
Дт 1050 Банктердің корреспонденттік есепшоттары
Кт 18601 Банк қызметі бойынша өзге дебиторлар.
Клиент мерзімі ұзартылған сыйақы сомасына қосалқы лизинг бойынша
төлемдерді кешіктірген кезде келесі бухгалтерлік өткізбе жасалады:
Дт 18602 Банк қызметі бойынша өзге дебиторлар
Кт 18601 Банк қызметі бойынша өзге дебиторлар.
Сонымен қатар, 18602 шотта қосалқы лизинг бойынша мерзімі өткен
төлемдері бар әрбір клиент бойынша жеке дербес шоттар ашылады.
Сол уақытта лизинг алушы айыппұл, өсімақы және тұрақсыздық сомасын
(егер бұл қосалқы лизинг келісімінде көрсетілсе) есептейді. Бұл кезде
келесі жазба жасалады:
Дт 18603 Банк қызметі бойынша өзге дебиторлар
Кт 4900 Тұрақсыздық айыбы (айыппұл, өсімақы).
18603 шотында әрбір клиент бойынша айыппұл, өсімақы немесе
тұрақсыздық есептелетін жеке дербес шоттар ашылып, мынадай жазба
жүргізіледі:
Дт 1050 Банктердің корреспонденттік есепшоттары
Кт 18602 Банк қызметі бойынша өзге дебиторлар.
- Мерзімі ұзартылған сыйақы сомасына:
Кт 18603 Банк қызметі бойынша өзге дебиторлар.
- Айыппұл, өсімақы, тұрақсыздық сомасына.
Лизинг затын қосалқы лизингке алған клиентпен қосалқы лизинг
келісімшарттарын орындауда келесі бухгалтерлік жазбалар жасалады:
а) Баланстық құн сомасына:
Дт 1655 Қаржылық лизингке алынған негізгі құрал – жабдықтар
Кт 1655 Қаржылық лизингке алынған негізгі құрал – жабдықтар.
Қосалқы лизингке берілген лизинг затының құнын есептеуге арналған жеке
дербес шот;
ә) Есептелген амортизация сомасына:
Дт 1695 Қаржы лизингі бойынша алынған негізгі құрал – жабдықтар
бойынша есептелген амортизация
Қосалқы лизингке берілген лизинг затының амортизациясын есептеуге
арналған жеке дербес шот;
Кт 1695 Қаржы лизингі бойынша алынған негізгі құрал – жабдықтар
бойынша есептелген амортизация.
Клиент мерзімі ұзартылған сыйақы және айып, өсімақы немесе тұрақсыздық
сомасы өтелмесе, келесі бухгалтерлік жазбалар жасалады:
а) Айыппұл, өсімақы, тұрақсыздық сомасына:
Дт 4900 Тұрақсыздық айыбы (айыппұл, өсімақы)
Кт 1860 Банк қызметі бойынша өзге дебиторлар. Бір кезекте, кіріс
7130 Шығынға шығарылған борыштар.
ә) Мерзімі ұзартылған сыйақы сомасына:
Дт 4801 Жал бойынша кірістер
Кт 18602 Банк қызметі бойынша өзге дебиторлар. Бір кезекте, кіріс
7130 Шығынға шығарылған борыштар.
Клиентпен мерзімі ұзартылған сыйақы және айып, өсімақы немесе
тұрақсыздық сомасы өтелсе, келесі бухгалтерлік жазбалар жасалады:
Дт 1050 Банктердің корреспонденттік есепшоттары
Кт 4922 Банктік емес қызметтен өзге кірістер. Бір кезекте, шығын
7130 Шығынға шығарылған борыштар.
1. ҚР лизингтің даму жолдары.
Кәсіпкер өзіне қажетті құрылғыларды лизингке алу үшін келесідей екі
жағдайда шешім қабылдауы мүмкін: біріншіден, егер құрылғыларды лизингтік
банкке алу банктік несие есебінен сатып алуға қарағанда неғұрлым тиімді
болса, ал екіншіден, кәсіпкердің банктен несие алу үшін несиелік тарихы
болмаса. Осы жерде лизингтік компаниялардың жеткілікті түрде несиелік
тарихы жоқ және соған сәйкес банк несие беруден бас тартатын клиенттермен
қосымша тәуекелділіктерге бара отырып жұмыс істеу мүмкіндіктерінің бар
екендігі көрінеді. Бұл жағдай лизингтік бизнестің бір ерекшелігін
көрсетеді.
Еліміздегі лизингтік қызметтер нарығында бүгінгі күні қалыптасып
отырған жағдайларды ескере отырып,біз лизингтік қатынастар механизмін
жетілдіру үшін неғұрлым перспективті нарықтарды бөліп қрастыруды ұсынамыз.
1-белгі 2-белгі
Лизингтік келісімдер: Лизингтік қызметтер Лизингке алушылар:
Сегмент №1-шағын нары- Сегмент №1-шағын
Сегмент №2-орта ғының сегменттері Сегмент №2-орта
Сегмент №3-ірі Сегмент №3-ірі
1.3 Лизингтік қызметтер нарығының сегменттері.
Лизингтік қызметтер нарығы сегментердің бір белгісі ретінде лизингтік
келісімдердің алынуына оның осы сегменттегі сұраныс ерекшеліктерін
анықтайтындығы, ал екінші белгі ретінде лизингке алушылардың алынуына,
олардың сұраныстарының сипатын анықтайтындығы әсер етті.
Енді, осы суретте көрсетілген лизингке алушы тұлғалардың әрбір типіне
неғұрлым толығырақ сипаттама берейік.
Қаржыгерлердің үшінші Конгресінде ҚР-ң Елбасы Н.Ә.Назарбаев ҚР-ң
Үкіметіне және ҚР ҰБ-не индустриялдық саясат шеңберінде приоритеттік
маңызы бар салаларды нақты анықтауды және оларды қаржыландыру
механизмін дамытуды тапсырғаны белгілі.Элемдік тәжірибе көрсетіп отырғандай
қоғамдағы экономикалық, саяси, әлеуметтік сұрақтарды шешуде шағын бизнестің
ерекше роль атқаратындығы белгілі. Шағын кәсіпкерлік жалпы экономиканың
дамуының қозғаушы күші бола отырып, халықты жұмыспен қамту деңгейін
қамтамасыз етеді және қоғам тұрақтылығының негізі – орта класты
қалыптастыру көзі болып табылады.
Міне осы шағын кәсіпкерліктің дамуына әсер ететін факторлардың бірі
сәйкес қаржылық қызметтер секторының дамуы болып табылады.Себебі,
көптеген кәсіпорындар үшін маңызды мәселелердің бір қосымша
қаражаттарының көзін іздестіру болып табылатындығы белгілі. Ал 2003 жылы
қараша айындағы деректер бойынша банктік сектордан шағын бизнеске бөлініп
отырған ақша қаражаттары жалпы экономикаға бөлінген несиелердің 22,7% ғана
құрап отыр. Оны төмендегі кестеден көруге болады.
Шағын кәсіпкерлік субъектілеріне коммерциялық банктерден бөлінген
несиелер млн теңге
12.99 12.00 12.01 12.02 11,03
Банктік несиелер 148830 276218 489417 672407 924283
оның ішінде:
Шағын кәсіпкерге 39857 74222 121954 146515 210623
- қысқа мерзімді 20423 40115 60153 63048 80953
- ұзақ мерзімді 19434 34107 61801 83467 120718
Осы кестеден көріп отырғанымыздай, соңғы бес жылда коммерциялық
банктерден шағын кәсіпкерлікке бөлінген несиелер 19%-ке ұлғайғанымен, оның
жалпы экономикадағы үлесі салыстырмалы түрде өте төмен. Сонымен бірге,
банктерден несие алу үщін клиенттерге қойылатын талаптардың қатаңдылығы
шағын кәсіпорындардың негізгі өндірісін техникалық жабдықтауға несие алу
мүмкіндіктерін төмендетеді. Сондықтан бүгінгі күні шағын кәсіпкерлердің
пайдаланып отырған құрылғыларының көбі техникалық және моральдық жағынан да
тозған.
Осы сегментке тән сипаттық белгілердің бірі-шағын кәсіпорындарды
қаржыландыру күрделі қаржылық салымдардың неғұрлым тәуекелділігі жоғары
түрі болып табылатындығы. Оның себептеріне төмендегілерді жатқызуға болады.
1.Шағын кәсіпорындардың көбісінің кепілге қоятын өтімділігі жоғары
мүліктері жоқ.
2.Шағын кәсіпорындарда біліктілігі жоғары мамандардың аздылығы немесе
жоқтығы.
3.Қарызға алынған қаражаттардың өз мақсатына пайдалануына бақылау
жүргізудің нақты мүмкіндіктерінің жоқтығы.
Осы себептерге сәйкес шағын бизнеспен жұмыс істеуге шешім қабылдаған
несиелік мекемелер мынадай мәселелерге кездеседі:
1.Көптеген экономикалық қаржылық ақпараттарды талдаудағы және шағын
кәсіпорындардың осы ақпараттарды берудегі кәсіби деңгейлерінің төменділігі;
2.Шағын кәсіпорындардың пайдаланатын құрылғылардың көп түрлілігі.
Осындай қаржылық инвестициялардың тәуекелділігінің жоғарлылығы шағын
кәсіпорындар үшін банктерден берілетін несиелердің бағасы мен мерзіміне де
әсерін тигізеді.
Ал, лизингтік қатынастар осындай тығырықтан шығудың бір жолы болып
табылады,себебі лизингтік қатынастар кезінде несие беру үшін қажетті
қамтамасыз ету мөлшеріне қойылатын талаптар банктік несиеге қарағанда
салыстырмалы түрде төмен.
Біздің ойымызша, бүгінгі күні лизингтік компаниялар шағын бизнес
сегментін игеруге неғұрлым көбірек ұмтылулары қажет. Ол үшін лизингтік
компаниялардың ең төменгі шығындармен қамтамасыз етілетін перспективті
инвестициялық жобаларды таңдаудың тиімді механизмін құру арқылы, шағын
кәсіпкерлер сегментіне тән тәуекелділіктерді төмендетуге мүмкіндіктері
болуы керек.
Міне осы стратегия осы сегментте белгілі бір жетістікке қол жеткізуге
көмегін тигізеді.
Сонымен біздің ойымызша, шағын кәсіпкерлер сегментімен лизингтік
қатынастар орнатудың міндетті шарттарының бірі перспективті жобаларды
таңдаудың тиімді механизмінің болуы. Осы жерде ең алдымен осы механизмнің
міндеттері мен параметрлерін анықтау керек. Яғни, бір жағынан өмірлік
қабілеттілігі жоқ бермеуді, ал екінші жағынан өте қатаң талаптар қою арқылы
барлық жобалардың тым қатты сұрыпталуын болдырмауды ескеру қажет. Бұл жерде
лизингтік компанияның лизингтік келісім-шарттарды бекіту үшін қаралатын
жобалар санын тәуекелділіктерді жоғарылатпай көбейтуге, яғни көрсетілген
екі талапты біріктіруге мүмкіндіктері болуы қажет.
Осындай тығырықтан шығудың бір жолы біздің ойымызша, лизингтік
қатынастарға әртүрлі ұйымдарды тарту арқылы қаржыландырудың көптеген
схемаларын құру. Бүгінгі таңда,лизингтік қатынастарға гарант ретінде
мемлекеттік органдарды немесе өмірлік қабілеттілігі неғұрлым жоғары
жеткізушілерді тартудың өте үлкен потенциалы бар. Себебі,қазіргі кезде
мемлекет экономиканың кейбір нақты салаларын дамытуға үлкен қызығушылық
танытып отыр.
Сонымен бірге,лизингтік компаниялар құрылғыларды тиімді басқаруды
ұйымдастыру арқылы өз тәуекелділіктерін төмендете алады. Яғни, лизингтік
компания өз қасиетіне тән емес қызметтерді де өзіне жартылай алуы мүмкін.
Ол үшін лизингтік компания лизингтік келісімді бекіту үшін қажетті көптеген
экономикалық және қаржылық ақпараттарға талдау жүргізу жұмыстарын өзі
атқаруы қажет. Себебі, біз жоғарыда айтып кеткеніміздей, көптеген шағын
кәсіпорындарда осындай ақпараттарды беру үшін біліктілігі жоғары мамандар
аз немесе мүлдем жоқ. Бірақ осындай схема бойынша әрбір жобаны таңдау
лизингтік компания үшін де қымбатқа түсетіні белгілі. Сондықтан лизингтік
компания өз шығындарын азайту үшін халық шаруашылығының перспективті
салалары мен бағыттарын үнемі қадағалап отыру қажет. Содан кейін ол белгілі
бір жеткізушіні таңдайды және сол құрылғыларды пайдалану арқылы өндірісті
жүргізудің, дамытудың есептейді. Осындай жұмыстар атқарылғаннан кейін
лизингтік компания перспективтілігін толық белгілі бір құрылғыларды
лизингке беру үшін конкурс жариялауы керек. Лизингтік қатынастар механизмін
жетілдірудің бұндай жолын лизингтік компаниялардың қосымша қызметтерін
дамыту стратегиясы деп те атауға болады. Бұл жағдайда лизингтік процесті
шартты түрде үш кезеңге бөліп қарастыруға болады.
1-кезең дайындық жұмыстарын жүргізу,яғни шағын кәсіпорындар үшін
перспективті құрылғыларды таңдау және талдау кезеңі. Осы дайындық кезеңіеде
лизингтік компаниялар өте көп жұмыстар атқаруы қажет. Ол үшін ең алдымен
құрылғыларды өндірушілерден немесе т.б. көздерден шағын кәсіпорындар мен әр
түрлі құрылғылар үшін перспективті нарықтар туралы ақпараттар жинақтау
қажет. Осы жинақталған ақпараттардың ішінен белгілі бір белгілерге сүйене
отырып құрылғылар таңдалады. Содан кейін таңдалған құрылған лизингке беру
бойынша схемалар құрастырылады. Бұл жағдайда тәуекелділіктерді басқару,
қаржыландыру көздерін оптимизациялау сияқты факторлар да ескерілуі қажет.
Осы кезеңнің негізгі мақсаты лизингке алынған құрылғылар есебінен
өндірілетін өнімдер немесе көрсетілетін қызметтерге деген төлем
қабілеттілігі бар сұраныс мөлшерін бағалау. Міне осында болжам жасау
кезіндегі жіберілген қателер қаржылық шығындар әкелуі мүмкін.
Егер осындай бағалау білікті түрде жүргізілсе, онда нарықтан өз орнын
тапқан лизингке берілген құрылғылар есебінен отандық нарық өндірілген
тауарлар мен көрсетілген қызметтерге тола бастайды, яғни тауарларды немесе
қызметтерді сату және өткізу процестері жылдамдатылады.
Әрине, бұндай қызмет (қосымша қызметтер көрсету) лизингтік компанияның
міндетіне жатпайтындығы белгілі. Сондықтан осындай сұрақтарды шешу үшін
басқа ұйымдардың қызметтеріне сүйену қажет болады. Бұл жерде көптеген
жұмыстарды жеткізушілердің өздері орындауы да мүмкін. Себебі, олар өз
құрылғыларының нарығымен,оның болашағымен, өздерінің потенциалды
клиенттерімен неғұрлым жақсы таныс.
Сондықтан олар лизингтік компаниялар үшін мейлінше толық ақпараттар
бере алады. Осы механизмге лизингтік компаниялар мен құрылғыны сатушылар
немесе өндірушілердің бір-біріне жақындасуы да үлкен қозғау салуы мүмкін.
Осындай схеманың негізінде лизингтік компанияның құрылғыларды сатушылармен
қарым-қатынастарын дұрыс ұйымдастыру идеясы жатыр. Құбірлесіп жұмыс істеу
өз атынан болмаса да жарнамалау ұсыну мүмкіндіктерін тудырады.
Осындай механизмді пайдалану кезінде лизингтік компанияға
төмендегідей сипаттамаларға жауап беретін құрылғылармен жұмыс істеу
неғұрлым тиімді деп ойлаймыз:
- құрылғының стандарттылығы;
- құрылғыны өндіріс процесндебірнеше рет қайталап пайдалану
мүмкіндігі, яғни құрылғының құны ол пайдалануға енгізілгеннен кейін тез
төмендемеуі қажет;
- құрылғының өтімділігі.
Осындай сипаттамалардың барлығы мүліктік тәуекелділіктерді төмендетуге
және құрылғының белгілі бір түрін бағалау процедурасын арзандатуға
мүмкіндік береді. Сонымен бірге, белгілі бір сұранысқа ие құрылғылар түріне
нарықтық бағалардың,яғни,транспорттық,техник алық қызмет көрсету бағаларының
тарифтерінің өзгеруі сияқты факторлардың да әсер ететіндігі ескерілуі
керек.
Сонымен, осы кезеңде жүргізілетін жұмыстарды жүйелеу үшін лизингтік
компанияларда лизингке берілуі мүмкін әртүрлі құрылғылардың түрлері бойынша
мәліметтер жүйесі болуы қажет. Сонымен бірге құрылғыларды сатып алу-сату
туралы бекітілетін келісімдерде көрсетілген шарттарды дұрыс бағалау,
құрылғылардың номенклатурасы туралы тиімді шешімдер қабылдау және лизингтік
компания үшін оның тиімді шарттарын жақсарту мүмкіндіктерін қарастыру
қажет. Осындай жұмыстар толық орындалғаннан кейін лизингтік қатынастарды
жүзеге асырудың екінші кезеңі басталады.
II-кезеңді лизингке алушыларды таңдау кезеңі деп те атауға болады. Осы
кезеңде лизингтік компанияның алдында лизингке алушылар үшін осы жобаның
мүмкіндіктері туралы ақпараттарды тарату,жарнамалау міндеттері тұрады.
Себебі, лизинг біздің отандық нарық үшін қаржыландыру құралы ретінде әліде
болса кең түрде мәлім емес. Сондықтан лизингтік компания жарнамалау
жұмыстарын жүргізу кезінде осы құралдың экономикалық мәніне ерекше көңіл
аудармай, керісінше өзіндік бизнесті жүргізу үшін құрылғыларды пайдалану
мүмкіндіктеріне мән беруі керек.Яғни біздің айтайын дегеніміз, жарнамалау
кезінде лизингтің барлық заңдылықтарын егжей-тегжейіне дейін көрсетудің
қажеттілігі жоқ.
Содан кейін лизингке алушылардан өтініштер жинақталынады. Өтініштер
жинақталып болғаннан кейін лизингтік компания клиенттің экономикалық
қызметіне төлем қабілеттілігі тұрғысынан талдау және бағалау жүргізіледі.
Бірақ осы кезеңнің өзіндік ерекшеліктерінің бірі, егер лизингке
берілетін құрылғының өтімділігі шын мәнінде өте жоғары болса және жобаның
инвестициялық тартымдылығы нақты дәлелденсе, онда потенциалды клиенттер
санын көбейтуге және осы сегментте лизингтік қызметтерге деген сұранысты
кеңейтуге мүмкіндіктер туғызады. Осы кезеңдегі соңғы қадам неғұрлым
перспективті клиенттерді таңдау. Таңдау әртүрлі белгілер негізінде
жүргізілуі мүмкін. Мысалы ондай белгілерге маңыздылығының біртіндеп
төмендеп отыруына байланысты мыналарды жатқызуға болады.
- ұсынылатын лизингтік төлемдер саны ( лизингтік маржа);
- кәсіпорынның ағымдық экономикалық жағдайы;
- кепіл немесе кепілдемелердің т.б. түрлерінің пайдалануы;
- персоналдың тәжірибесі мен біліктілігі және т.б.
Перспективті клиенттер анықталған кейін лизингтің құны бекітіледі және
сәйкесінше лизингтік келісімшарт толтырылады да лизинг объектісі лизинг
алушыға пайдалануға береді. Міне осындай жұмыстар нақты атқарылғаннан кейін
III-кезең басталады. Бұл кезең міндеттемелердің орындалу кезеңі немесе
лизингтік процестің соңғы кезеңі деп те аталады. Негізінен лизингтік
процесті ұйымдастыру бойынша негізгі жұмыстар алғашқы екі кезеңде жасалады
немесе егер олар дұрыс жасалынса,онда үшінші кезеңде кездейсоқ қиыншылықтар
пайда болмайды. Лизингке алушы өз міндеттемелерін орындамаған жағдайда
алғашқы екі кезеңде жасалынған жұмыстарды қайта қарау туралы қажеттіліктер
туады. Лизингке алушы өз міндеттемелерін орындалмаған жағдайда лизингтік
компания лизингке берілген құрылғыларды конфискациялауға кіріседі. Әдетте,
бұл кезеңде лизингтік операциялар бухгалтерлік есеп пен қорытынды есепте
көрсетіледі, лизингтік компанияға лизингтік төлемдерді төлеу іске асырылады
және лизинг мерзімі аяқталғаннан кейін мүлікті одан әрі қарай пайдалану
бойынша қатынастар анықталады.
Сонымен, осындай схема белгілі бір құрылғылар үшін жетістікпен іске
асырылған жағдайда лизингтік компанияларда осы құрылғыларды басқа
региондарға ұсыну арқылы нарықты кеңейту мүмкіндіктері туады.
Лизингтің артықшылықтары мен кемшіліктері. Лизингтің кеңінен таралуының
басты себебі – оның қарапайым несиелерден мынадай артықшылықтарының болуына
байланысты:
Лизинг көмегімен кепілге беретін мүлкі жоқ ұсақ кәсіпорындарды
несиелеуге болады. Бұл былай: лизингтік мәміле жасалған мерзім бойынша
лизинг объектісі лизингке берушінің меншігінде қалады да, лизинг алушы
банкротқа ұшыраған жағдайда несиелік тәуекел деген болмайды (нақтырақ
айтқанда, несиелік тәуекел бұл сол құрал-жабдықты жалға алуды
жалғастыратын басқа кәсіпорын іздестіруге кетеді).
Лизинг 100%-ға дейін несиелеуді ұсынады, яғни кәсіпорынға қысқа мерзім
ішінде өзінің меншікті капиталын жұмсамай-ақ, жаңа құрал-жабдықты пайдалана
отырып,өнеркәсіптік өнім шығаруға және пайда табуға мүмкіндік береді.
Кәсіпорынға мүлікті несиеге сатып алғаннан, лизинг бойынша алған
қолайлы, себебі, бұл жерде ол мүлік кепіл ретінде болады.
Құрал-жабдықтың лизинг берушінің меншігінде болатындығына байланысты
салықты жалға берушінің өзі төлейді. Сөйтіп, лизинг алушы салықтық
жеңілдіктер алады.
Несие берушінің көзқарасымен қарағанда,несиенің мақсатты пайдалануына
ешқандай да қадағалау болмайды.
Лизинг операцияларына тән кемшіліктер мыналар:
- жалға алушы құрал-жабдықтың қалдық құнының жоғарылауынан(әсіресе
инфляциядан) ештеңе ұтпайды;
- ұйымдастырудың күрделілігі;
- лизинг құны несиеге қарағанда жоғары, бірақ та ескірген құрал-
жабдықтан туындайтын тәуекелдің лизинг берушінің барысында болатынын
ұмытпау қажет, сондықтан да ол осындай шығынның орнын толтыру үшін
комиссияны көбірек алуға тырысады.
1. бөлім
2.1 Қазіргі ҚР-ның индустриалды – инновациялық кезеңіндегі лизингтің
орны
Қазақстан индустриалды-инновациялық кезеңге аяқ басты. Осы бағыттағы
жұмыстарда ұзақ жылдар бойы өзіңіз айналысып жүрген лизинг саласы қандай
орын алады?
Иә, қазіргі заманда индустриалды-инновациялық Стратегияны жүзеге
асырудың бірден бір құралы лизинг болып табылады. Соңғы кездерге, 2000
жылға дейін лизингтің экономикалық мәні мен маңызын біздің билік орындары,
билік жүйесі дұрыс тани алмай келді. Көбінесе лизингті қарапайым жалға
алу деп бағалап келді. Ал 2000 жылы 5 шілдеде Қазақстан Республикасының
Қаржылық лизинг туралы Заңы қабылданғанда, лизингтің анықтамасы өзгерді.
Лизинг – инвестициялық қызметтің түрі деп белгіленді. Сөйтіп, лизингке
көзқарас та біртіндеп өзгере бастады. Экономикасын дамытуға тырысқан
әлемдегі кез келген ел инвестицияны көптеп тартуға тырысады. Оған қолайлы
жағдай туғызуға ұмтылады. Осының бәрін есепке алғанда, инвестиция
дегеніміз, экономиканы көтерудің, оны ары қарай дамытудың пәрменді құралы
болып табылады. Ол – өндірісті көтерудің құралы. Импорт алмастыру, сондай-
ақ өнеркәсіптік саясат жүргізу бағдарламаларын кезінде қабылдаған
болатынбыз. Қазір шикізаттық емес салаларды, қайта өңдеу салаларын дамыту,
инновациялық-индустрияландыру жоспарын жүзеге асыру міндеті қойылып отыр.
Міне, соларды жүзеге асыру үшін техника мен технологияларды жаңарту қажет.
Мәселен, Қазақстанның ауылшаруашылығы, өнеркәсіп, құрылыс және көлік
секілді салаларын алатын болсақ, ондағы негізгі капитал – машиналар, құрал-
жабдықтар ұзақ жылдар бойы дер кезінде жаңартылмаған. Олардың физикалық
тозу деңгейі 70-80 пайызға жеткен. Олар моральдық жағынан да ескіріп қалды.
Тоқетерін айтқанда, негізгі капитал тоқыраудың алдында тұр деген сөз.
Сондықтан Қазақстан экономикасындағы негізгі капитал – машина, құрал-
жабдықтарды түбегейлі өзгерту керек, түбегейлі жаңғырту-жаңарту қажет. Ал
мұндай өзгерістің бірден бір құралы – лизинг болып табылады.
Лизингтің өзі қазір жаңа ұғым, кәсіпкерліктің жаңа түрі. Оның әлемдік
экономикадағы тарихы жарты ғасырдан аспайды. Қазіргі заманғы лизингтің
Отаны – Америка Құрама Штаттары. Ал ТМД елдерінде, соның ішінде Ресейде,
Қазақстанда, ол 1989 жылдан бастап дами бастады. Қазір біздің елдегі
лизингтің 20 жылдық тарихы бар. Оны әрбір кезеңге бөліп, жеке-жеке
қарастыруға болады. Бірақ та осынша уақыт ішінде лизинг мәселесі елімізде
әлі де дұрыс жолға қойылмай келеді. Қазіргі әлемдік қаржы және экономикалық
дағдарыс жағдайындағы лизингтің жай-күйі маман ретінде мені қатты
алаңдатады.
2008 жылы еліміздің Президенті Н.Ә.Назарбаевтың тапсырмасымен Салық
кодексі жаңартылды. Сол кодекстегі лизинг мәселелері бойынша, тамыз-қараша
айлары аралығында Мәжілістің Қаржы және бюджет комитетінің Жұмыс тобына
қатысуға мүмкіндік алдым. Сол кезде Үкімет Корпоративтік табыс салығын
2009 жылы 30-дан 20 пайызға, 2010 жылы 17,5 пайызға, ал 2011 жылы 15
пайызға дейін төмендетеміз, яғни пайыздық ставкасын екі есеге дейін
қысқартамыз деген ұстанымда болды. Сөйтіп, билік кәсіпкерлерге осындай
жеңілдік жасай отырып, басқа салық түрлері бойынша осыған дейінгі бар
жеңілдіктерді алып тастайтынын айтты. Бірақ бұл қате ұстаным еді. Өйткені
бұл өзгеріске сәйкес, жаңа Салық кодексінің жобасында қосымша құн салығына
және құрал-жабдықты импорттауға байланысты лизингке берілетін жеңілдіктер
алынып тасталып, лизингтік келісімшарт жасауға да кедергі келтіретін баптар
пайда болды. Ол баптар лизингтің дамуына кедергі тудыратын еді. Сондықтан
лизингтік бизнеске байланысты осыған дейінгі Салық кодексінде беріліп
келген салық жеңілдіктерін қорғап қалуға, соны өз қалпында қалдыруға бар
күшімізді жұмсадық. Атамекен ұлттық-экономикалық палатасы, Қазақстан
қаржыгерлер қауымдастығы және лизингтік компаниялар өкілдерімен бірігіп,
осы бағытта біршама тер төктік. Жеке өз басым негізінен, жеті бап бойынша
өз ұсынысымды кодекске енгізуге тырыстым. Оның үшеуі толықтай, ал екеуі
жартылай қабылданды. Қалған басты екі ұсыныс өтпей қалды.
Енгізілген осы ұсыныстардың өміршеңдігі 2012 жылға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz