Каспий теңізі

Жоспар

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3

І.Каспий теңізі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.1Каспий теңізі геологиялық құрылысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.2 Каспий теңізінің экологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9

ІІ.Каспий ойпаттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
2.1Каспий маңы ойпаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
2.2Каспий теңізінің солтүстігін қоршап жатқан ойпат ... ... ... ... ... ... ... ...13

Қорытыды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15

Әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16

Кіріспе
Каспий теңізі (Жер шарындағы ең ірі тұзды көл, бірақ көлеміне, даму тарихына, физикалық-географиялық про-цестерінің сипатына ңарағанда теңіз ңатарына жатады. Каспий теңізіне Кавказдың шығыс жағын мекендеген байырғы тайпа аты қойылған. Ежелгі тарихи аттары: Гиркан, Хвалын (Хвали), Хазар.
Каспий теңізі солтүстіктен оңтүстікке қарай созылып жатыр. ¥з. 1200 км, орташа ені 320 км, жағасының ұз, 7 мың км, оның 6 мың т-ден астамы СССР үлесіне тиеді. Ауданы 371 мың км2 (1929 ж. 422 мың км2 болатын). Су деңгейі мұхит деңгейінен 28,5 м төмен (1969 ж.). Ең терең жері 1025 м. Ірі шығанақтары: солтүстігінде Кизляр, Комсомол; шығысында Маңңыстау, Кендірлі, Қазақ, Қара Бұғаз-Көл, Красноводск; батысында Аграхан, Баку қойнауы. Оңтүстігінде таяз лагуналар көп. 50-ге жуық аралдары (жалпы ауданы 350 км2) бар. Олардың ірілері: Құлалы, Тюлен, Чечень, Артем, Жылой, Булла.
Каспий теңізіне солтүстіктен Терек, Еділ, Жайық, Жем (жылдық ағын жиынтығы Каспий теңізіне құятын өзен ағындарының жылдық нормасының 88%-і); батыстан Сулак; Самур, Кура (су балансындағы кірістің 7%-і), оңтүстігіндегі Иран жағалауынан Горган, Сераз, Се-фидруд өзендері (жылдық өзен ағындарының 5%-і)құяды. ІПығыс жағала-уында тұрақты ағынды өзендер жоқ.
Солтүстік жағалауы ойпатты, жатық. Мұнда теңіз суының шалқып шеғінуі әсерінен кең алапты қайраң қалыптасқан. Өзен сағаларында (Еділ, Жайық, Терек) атыраулың жаға ұлғаюда. Батысы мен шығысындағы Маңқыстау жағалауы жарқабақты абразиялық жаға, батыс жағасының кейбір жерлері, Қара-Бұғаз-Көл қайраңдары, Красноводск түбегінен бас-тан оңтүстікке қарай аккумуляциялық жаға болып келеді.


1.1Каспий теңізі геологиялық құрылысы.
Каспий теңізі туптік рельефі мен гидрологиялық ерекшеліктеріне қарай Солтүстік Каспий, Ортүстік Каспий және Оңтүстік Каспийге бөлінеді. Солтүстік бөлігінің ауданы 80 мың км2, тереңд. 4—8 м. Теңіз түбінің рельефі белесті келген аккумуляциялың жазық қайырлар және аралдар тізбегінен қалыптасқан. Солтүстік Каспий ортлық бөлігінен Маңқыстау шоңғалы арқылы бөлінген. Ортүстік Каспийдің ауданы 138 мың км2; мұнда теңіздің түптік шұңғымасы (Дербент шұңғымасының ең терең жері 788 м), рельфі және құрылықтың беткейі айқын байқалады. Құрлықтың беткейінде су астылың жылжымалар, каньондар және ежелгі аңғарлар көп.
Геологиялық құрылысы мен пайдалы қазындылары. Каспий теңізінің солтүстік бөлігі Шығыс-Европа платформасы құрамына кіретін Каспий маңы синеклизасының оңтүстік шетін қамтиды, ал Маңқыстау шоңғалы теңіздің батысындағы су астына шөккен Карпинск бұйраты мен шығысындағы Маңқыстау сілемдерінің жалғасы болып табылады. Ортүстік бөлігінің түбі гетерогенді құрылымнан тұрады. Оның шығысы—-эпигерциндік Тұран платформасының су түбіне шөккен аймағы, ал Дер-бент шұңғымасы мен батысындағы теңіз түптік шельфі және материктік беткейі — Үлкен Кавказ геосинклиналының шеткі иілісі. Апшерон шоңға-лы теңіз түбіне шөккен Үлкен Кавказ бен Копетдаг тауларын қосатын жақ-парлы құрылымның бір тармағы. Оңтүстік Каспий — ең байырғы теңіз шұң-ғымасы. Базальтты қабатының (қалыңдығы 15 км) үстіне шөгінділі жыныс-тар (қалыңдығы 25 км) жиналған.
Қара теңізден бөлініп, жоғарғы плиоценнің ақшағыл ғасырында қайтадан қосылды. Ал антропоген кезінде Шығыс Европа жазығында мұз дәуірлердің бірнеше рет қайталануына байланысты Каспий теңізінің трангрессиялары (Баку, Хазар, Хвалын) мен регрессиялары алма кезек

Әдебиеттер.
1. Зарущеская И.Г., Сваткова Т.К., «Практирование и составление карт» Москва – 1982 г.в.
2. Грюнберг Г.Ю. «Картография с основами топографии»
Москва- 1991 г.в.
3. Самищев К.А. «картография» Высшая школа Москва 1982 г.в.
4. Берлянг А.М., «Картография» Москва-2001 г.в.
5. Салищев К.А. «Картография» Москва 1966 год.
6. Салищев К.А. «Оточности количественных определений по специальным картам» Москва 1963 год.
7. Дубах Г.В., Табер Р.В., "1001 вопрос об океане 1001 ответ", М.,1977;
8.Кан С.И., "Океан и атмосфера", М., 1982;
9.Кан С.И., Наша планета, М., 1985; Горная энцик лопедия, 3-т.,
М.,19 87.