Ақша қаражаттарының аудитін жүргізудің тәртібі

Жоспар

Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3

І . тарау. Ақша қаражаттарының есебін ұйымдастыру
1.1. Ақша қаражаттарының есебі, оның маңызы мен мақсаты ... ... ... ... ... ... .4
1.2. Касса операцияларының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
1.3. Ағымдағы, корреспонденциялық шоттағы қолма.қол ақша есебі ... ... ...16

ІІ . тарау. Ақша қаражаттарының аудитін жүргізудің тәртібі
2.1. Аудиттің маңызы мен мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
2.2. Аудиттің бағдарламасы мен әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28
2.3. Ақша қаражаттарының аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30

ІІІ. тарау. Ақша қаражаттырынң есебі мен аудитін жүргізуді жетілдіру жолдары(«ИНК» ЖШС материалдары негізінде)
3.1 Ақша қаражаттар есебінің талдауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .33

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 43
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...46

Пән: Бухгалтерлік іс
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 45 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3

І – тарау. Ақша қаражаттарының есебін ұйымдастыру

1. Ақша қаражаттарының есебі, оның маңызы мен
мақсаты ... ... ... ... ... ... .4
2. Касса операцияларының
есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
3. Ағымдағы, корреспонденциялық шоттағы қолма-қол ақша есебі ... ... ...16

ІІ – тарау. Ақша қаражаттарының аудитін жүргізудің тәртібі

1. Аудиттің маңызы мен
мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
2. Аудиттің бағдарламасы мен
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28
3. Ақша қаражаттарының
аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30

ІІІ- тарау. Ақша қаражаттырынң есебі мен аудитін жүргізуді жетілдіру
жолдары(ИНК ЖШС материалдары негізінде)

3.1 Ақша қаражаттар есебінің
талдауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 43

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 46

Кіріспе

Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігінің жанындағы “Бухгалтерлік
есеп және аудит әдістемесі Департаментінің №4 Ақша қаражаттарының қозғалысы
туралы есеп” деп аталатын бухгалтерлік есеп стандартының бірінші бабында:
“Ұйымдардың, яғни субъектілердің ақша қаражаттарының қозғалысы туралы
есебі” осы деректі пайдаланушыларды түрлі операциялық және инвестициялық
қаржы қызметі бойынша есепті кезеңдегі ақша қаражаттарының келіп түсуі,
кірістелуі ол қаржылардың жұмсалуы туралы ақпараттарымен қамтамасыз етіп
және оларға осы заңды тұлғаның, яғни субъектінің қаржы жағдайындағы
өзгерістерін бағалауына мүмкіндік береді делінген. Ал осы стандарттың
екінші бабында: “Заңды тұлғалар, субъектілер (банктер мен бюджеттік
мекемелерден басқа) ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есепті осы
стандарттың талаптарына сай жүргізеді және есептегі кезеңдегі қаржы
нәтижелері есептемесінің құрамында тапсырады” делінген.
Ұйымдардың өздеріне қажетті проблемаларды шешуде, өз қажеттілігін толық
қамтамасыз етуге, кезекті шикізаттар мен материалдарды сатып алуға ақша
қаражаттар есебінің атқаратын қызметі өте жоғары. Осы тұрғыдан
қарастырғанда курстық жұмыстың өзекті екендігі байқалады.
Өндіріс салаларын жетілдіру, шаруашылық қызметінің тиімділігін арттыру,
ішкі резервтерді анықтау басқару жүйесін арттыруға әсерін тигізеді. Дәлірек
айтқанда, дұрыс шешім қабылдау басшының еңбегінің өнімі болып табылады.
Бұл өнім- өзгеше өнім. Өйткені, біріншіден қабылданатын шешімдер ұйымның
дамуына көмектеседі. Екіншіден, шешімді дұрыс қабылдау ұйымның жұмысшылары
мен қызметкерлерінің еңбекқорларын көбейтуге әсерін тигізеді. Үшіншіден,
ақша қаражаттарының өсуіне, қаржы тұрақтылығына көмектеседі. Осы тұрғыдан
алғанда, ақша қаражаттарын дұрыс пайдаланып, оның өз орнымен жұмсалуына
бухгалтерлік есеппен аудиттің орны ерекше. Сондықтан да ақша қаражаттары
есебі шын аудиттің негізгі мақсаты ұйымның ақша қаражаттарын өндіріс
процесінде дұрыс пайдалану, кен жабдықтарымен, бюджетпен мезгілінде
есептесіп, ысырапсыз жұмсау. Осы айтылған міндеттемелерді іске асыруды
бухгалтерлік есептің атқаратын орны бөлек болып есептелінеді. Осыған орай
негізгі мәселелері болып ақша қаражаттарының есебін дұрыс ұйымдастыру және
олардың дұрыс бағытта жұмсалуын қадағалау.
Осы айтылғандарды іске асыру үшін бухгалтерлік есептің алдында
төмендегідей міндеттердің орындалуын қажет етеді:
- ақшалардың түсуін және жұмсалуын берілген тәртіп бойынша қатаң
түрде сақтау қажет;
- ақша қаражаттарының сақталуын қамтамасыз ету;
- ақша қаражаттарының уақытылы және толық түрде кіріске алынуын
қамтамасыз ету;
- ақша қаражаттарының есепте дұрыс көрсетілуін бақылау қажет;
- ақша қозғалысы туралы есептіліктің мезгілінде жасалуына әсерін
тигізу.
Нарық экономикасының даму кезеңінде және басқару жүйесін жақсартуда
бухгалтерлік есеп пен аудиттің ролдері арта түсуде. Сонымен ақша
қаражаттарын дұрыс пайдалану маңызды роль атқарады, әсіресе ұйымдарда
бухгалтерлік есепті дұрыс жүргізу, қажетті құжаттарды мезгілінде толтыру,
төлеу тәртібін бақылау, қаржылық ресрустарды анықтап оны тиімді пайдалану.
Қаржының нығаюы, пайданың өсуі ұйымның қаржы төлеу қабілеттілігін арттырып,
уақытында жұмысшылармен, қызметкерлермен, бюджетпен, жабдықтаушылармен,
тапсырыс берушілермен есептесуге көмектеседі. Салыстырып келгенде, бір
жағынан бухгалтерлік есеп-ұйымның ақпарат жүйесінің бір бөлігі, екінші
жағынан жұмыстарды жоспарлау мен шешім қабылдау үшін басшыны қажетті
ақпараттар мен қамтамасыз ету, үшіншіден, жедел түрде басқару мен бақылауға
көмек беру.
Қолма-қол ақшамен есеп айырысу Қазақстан Республикасының Ұлттық Банк
белгіленген ережелер мен тәртіпке сәйкес жүргізілуі тиіс. Ақшалай
қаржыларымен есеп-айырысу операцияларының бухгалтерлік есебін жүргізумен
оны ұйымдастырудың мақсаттары мыналар болып табылады:
1. Ақшамен есеп айырысудың операцияларын толық және уақытылы, дер кезінде
есептеу.
2. Субъектідегі ақшалай қаржылардың түгелдігін және олардың дұрыс, тиімді
пайдалануды бақылау.
3. Есеп айрысу, төлеу тәртібін бақылау, ұйымның немесе фирманың ақшалай
кірістері мен шығыстарын дұрыс есептеу.
Осы курстық жұмысты жазу барысында алдыма қойған негізгі мақсатым
бухгалтерлік есеп пен аудиттің бағыттары мен қазіргі кездегі мәселелерін
зерттеу және баяндау. Ақша қаражаттарының есебі ұйымның өндірістік
бағдарламасының жоспарын орындауға әсерін тигізеді.

І – тарау. Ақша қаражаттарының есебін ұйымдастыру
1. Ақша қаражат есебі, оның маңызы мен мақсаты

Барлық кәсіпорын өз ақша қаражаттарын банк мекемелерінің тиісті шоттарында
сақтап және міндеттемелері бойынша төлемдерін, осы мекемелер арқылы ақшасыз
нысанда, ал қажет жағдайда Қазақстан Республикасының Ұлттық банкінің
нормативтік құжаттарымен белгіленген шегінде нақты ақшамен есептесуді
жүзеге асырады. Егерде заңды тұлғалардың арасындағы төлем сомасы 4000 есе
төменгі айлық есептік көрсеткіштен асып түссе, онда олар тек ақшасыз
тәртіпте есеп айрысуларды жүзеге асырады. Бұл келтірілген мәлімет заңды
тұлғалардың арасындағы әрбір келісім шарт бойынша жүргізіледі. Егер де
келісім шарт сомасы көрсетілген лимиттен аспайтын болса, онда төлем ақшасыз
тәртіпте орындалуы керек, тіптен олар жартылай орындалса да әрбір төлемнің
сомасы 4000 есе АЕК-тен (Айлық есептік көрсеткіш) аспауы керек.
Ақша қаражаттарын сақтау үшін және заңды тұлғалар арасында есеп айырысу
үшін Қазақстан Республикасының банк мекемелерінде банк шоттарын ашады. Банк
шоттары – бұл банк пен клиенттер арасындағы келісім шарттың қатынастарын
көрсететін әдіс. Банк шотттары теңге мен де, шетелдік валютамен де
жүргізіледі және ол ағымдық, жинақтық және корреспонденттік болып бөлінеді.

Есеп айрысу шоттары - шаруашылық есепте тұрған, дербес балансы бар,
Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің органдарына тіркеуден өткен
заңды тұлғаларға;
Ағымдағы шоттар – жергілікті бюджеттегі мекемелерге, бюджеттік мекемелерге
олардың бюджеттен тыс қаражаты бойынша, өндірістік және коммерциялық
қызметпен айналысатын қоғамдық ұйымдар мен жеке тұлғаларға;
Бюджеттік шоттар – Қазақстан Республикасының Республикалық бюджетіндегі
мекемелерге;
Корреспонденттік шоттар – банк шоттары, бұл да банктік шоттар, бірақ олар
жеке және заңды тұлғалар үшін, содай-ақ заңды тұлғаның ақшаланған
бөлімшелірі үшін де ашылады.
Шетелдік валютадағы қаражаттардың қолда бары мен қозғалысын есептеу үшін
субъектіге арнап ағымдағы (есеп айырысу) шоттар ашылу мүмкін.
Аккредитивтер, чек кітапшаларының шоттарын және басқаларын субъектілер ақша
қаражаттарын оқшалап сақтау үшін және тиісті операцияларын жүргізу үшін
ашады.
Қазақстан Республикасының аймағында ақшаны төлеу мен аударуды жүзеге
асыруда келесі әдістерді: қолма-қол ақшаны аударуды; төлем тапсырманы
ұсынуды; чектерді беруді; векселдерді немесе олардың индосаменттері арқылы
беруді; төлем карточкасын пайдалануды; тікелей дебеттік банк шоттарына
аударуды; төлем тапсырмаларын ұсынуды; инкассалық жарлығын ұсынуды;
республикалық заң актілерімен белгіленген басқа да әдістерін пайдаланады.
Ақшасыз есеп айырысудың негізгі нысандары: төлем тапсырма; чек; вексель;
тапсырма талап төлемдері, кеден мен салық қызметі органдарының инкассалық
жабдықтары болып табылады.
Төлеуші мен алушылар өзара есеп-айырысу нысандарын келісім-шарт негізінде
анықтайды.
Ақша қаражатын есепке алу міндеттері ақша қаражатының сақталуын және
олардың мақсатында сай лимиттерге, сметаларға сәйкес пайдаланылуына
бақылауды қамтамасыз етуі; ақша қаражатының қозғалысы жөніндегі барлық
операцияларды толық және нақтылы түгелдеу жүргізу; төлемдерді банк арқылы
ақша аудару жолымен жасау болып табылады.
Республикада банк мекемелері арқылы жүзеге асырылатын ақша аудару арқылы
есеп айырысудың бірыңғай жүйесі қолданылады. Салыстырмалы түрде ұсақ
төлемдерді субъектілер кассадан қолма-қол ақшамен, пошта аударылымымен
немесе байланыс кәсіпорындары арқылы үстеме төлем жасау арқылы төлеуге
құқылы. Ұйымдардың банктер арқылы жүргізетін есеп айырысуларын тауарлық
емес (бюджетке, әлеуметтік сақтандыру органдарына, зейнетақы қорына және
басқалары) деп бөлуге болады.
Ақшасыз есеп-айрысудың мынадай негізгі нысандары ұсынылады: төлем
тапсырмалары, чектер, аккредитивтер, төлем талап-тапсырмалары, көлікпен
және темір жолмен айырысу жөніндегі жиынтық талаптар.
Ақша қаражаты мен есеп айырысу нысандары төлеуші мен алушының арасындағы
шартпен (келісіммен, жекелеген уағдаластықтарымен) айқындалады.
Субъектілердің арасындағы келісім бойынша өзара талаптар мен
міндеттемелерді есептеу жүргізілуі мүмкін.
Ақшасыз есеп айырысу нысандарын қарастырайық.
Төлем тапсырмаларымен есеп айырысу. Төлем тапсырмасы субъектінің қызмет
көрсетуші банкке өз шотынан белгілі бір соманы аудару туралы тапсырмасы
болып табылады.
Төлем жасаушы банкке белгіленген нысанадығы бланкілерде тапсырманы
ұсынады. Тапсырмаларға қоса төлем жасаушы банктің талап етуі бойынша
банктің шолып қарауы үшін (кейін қайтартып кетіп) шарттарды, салықтық шот-
фактурларды және төлемдердің мақсатын растайтын басқа да құжаттарды
тапсыруға міндетті. Төлем тапсырмалары жазылып берілген күннен бастап 10
күн бойы күшінде болады (жазылған күн есепке алынбайды). Төлем тапсырмалары
төлем жасаушының шотында қаражат болғанда ғана орындауға қабылданады.
Тараптардың уағдаластығы бойынша төлем тапсырмалары жедел мерзімді,
мерзімнен бұрын және мерзімі кейінге қалдырылған болуы мүмкін.
Жедел мерзімді төлем мынадай нұсқалар бойынша жүзеге асырылады: аванстық
төлем, яғни, тауар тиеленгенге дейін; тауар тиеленгеннен кейін, яғни,
тауарлар үшін шоттарды тікелей акцептеу жолымен; ірі мәмілелер кезіндегі
ішінара төлемдер.
Мерзімінен бұрын немесе мерзімінен кейінге қалдырылған төлемдер шарттық
қатынастар аясында тараптардың қаржылық жағдайына зиян келтірмей жүргізілуі
мүмкін.
Субъектілер: жеке өздеріне тиесілі қаражатты (зейнетақы, алимент, жалақы,
іссапар шығыстары, авторлық қаламақы) жекеленген азаматтардың атына; жалақы
төлеуге арналған, банк мекемелері жоқ жергілікті жерлерде ауыл шаруашылығы
өнімдерін дайындау жөніндегі шығыстарды субъектілерге қаражат аударуды
байланыс ұйымдары арқылы жүзеге асыра алады.

Төлем талап тапсырмалары арқылы есеп-айырысу.

Төлем талап тапсырмасы төлем жасаушының қызмет көрсететін банкіне
жіберілген есеп айырысу және тиеу құжаттарының негізінде келісім-шарт
бойынша жөнелтілген өнімнің, орындалған жұмыстың, көрсетілген қызметтің
құнын төлеу туралы жабдықтаушының сатып алушыға талабын білдіреді. Төлем
талап тапсырмаларын төлем жасаушы банкке жазып, жабдықтаушының банкіне
тізімдемемен бірге төрт дана етіп береді. Жабдықтаушының банкі барлық
реквизиттердің толық толтырылғанын тексеріп, талап-тапсырманы сатып
алушының банкіне жібереді, екінші данасы жабдықтаушыға қайтарылады. Сатып
алушының банкі талап-тапсырманы алған соң, оны тіркейді, барлық даналарға
алынған күнді қойып шығады (жоғарыда оң жақта) және оны төлем жасаушыға
келісімін алу үшін береді.
Төлем талап тапсырмасын толық немесе ішінара төлеуге келіскенде төлем
жасаушы барлық даналарға шотқа билік жүргізуге уәкілеттілігі бар адамдардың
қолын қойғызумен және мөр басумен рәсімдеп, оны қызмет көрсетуші банкке
өткізеді, олардың:
біріншісі – төлем төлеушінің шотынан қаражатты есептеп шығару үшін негіз
болады жғне операция жүргізілгеннен кейін банк құжаттарына тігіледі;
екіншісі – жабдықтаушыға қызмет көрсететін банкке жіберіледі;
үшіншісі – тиеу құжаттарымен бірге тауарларға, орындалған жұмыстар мен
көрсетілген қызметтерге ақы төлеуге және есепке қабылдануына болатындығын
растайтын қолхат ретінде төлем жасаушыға қайтарылады.
Төлем жасаушы банкке белгіленген нысанадығы бланкілердегі төлем
тапсырманы ұсынады. Тапсырмаларға қоса төлем жасаушы бланктің талап етуі
бойынша салынатын салықтың шот-фактуралары және төлемдердің мақсатын
растайтын басқа да құжаттары бірге тапсырылады. Төлем тапсырмалары жазылып
берілген күннен бастап 10 күн бойы күшінде болады (жазылған күні есепке
алынбайды). Төлем тапсырмалары төлем жасаушының шотында қаражат болғанда
ғана орындауға қабылданады. Төлем құжаттарын электрондық түрінде де, қағаз
ретінде де ұсынуы мүмкін. Бұл құжаттардың данасын ғрбір банк өздері дербес
анықтайды. Негізінен алғанда, олар екі данада толтырылады, біріншісі
жіберіледі, ал екіншісі иесіне, яғни ақшаны жіберушіге қол қойлып, штамп
басылып қайтарылады.
Төлем тапсырмасын толтыру кезінде келесі реквизиттері (көрсеткіштері)
көрсетіледі:
- төлем тапсырмасының нөмірі;
- төлем тапсырмасының жазылған күні;
- жеке теңестірілген немесе теңдестірілген (идентификацияланған) коды (ЖТК
немесе ИИК);
- жіберуші мен бенефициардың банкі шоттарының нөмірі;
- бенефициардың коды (БК немесе КБЕ) және жіберушілердің коды (ЖК немесе
КОД) – бұл кодтар екі символдан (белгіден) тұрады:
біріншісі- резиденттік белгісін, ал екіншісі – экономиканың секторын
көрсетеді;
- бенефициар – аудару жасалғанкезде ақша қаражатын алушы;
- банк алушы – банк атауы, аударылған ақшада, оның мекен жайы көрсетіледі;
- бенефициар банкісі – бенефициардың пайдасына келіп түскен ақша қаражатын
қабылдайтын банк жіберушімен жасалған келісім-шарттың негізінде;
- жіберушілердің теңестірілген немесе теңдестірілген идентификацияланған
банктік коды (ЖТБК немесе ИИК) – филиаларалық айналымдарының коды (ФАК
немесе МФО);
- төлем арналымының коды – ҚР ҰБ нормативтік-құқықтық актісімен белгіленген
және соның негізінде төлемдерді жүзеге асыратын кодтық белгілер, ал ол
үшін символдан (белгілерден) тұрады;
- бюджеттік классификациясының (жіктемесінің) коды – салықтарды кері
қайтаруда қойылатын код;
- валюталанған күні – ақша қаражатын бенефициардың (алушының) банктік
шотына ақша қаражатын аударған күні төлем жасаушының ынтасымен
анықталады.
Төлем құжатына кез-келген жөндеудің түрін жасауға рұқсат етілмейді.
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің арасындағы жасалған келісімдері бойынша
төлем тапсырмалары: жедел мерзімді, мерзімінен бұрын және мерзімі кейінге
қалдырылған болып бөлінуі мүмкін.
Жедел мерзімді төлем мынадай нұсқалар бойынша жүзеге асырылады:
аванстық төлем, яғни тауар тиелгенге дейін; тауар тиелгеннен кейін, яғни
тауарлар үшін шоттарды тікелей акцептеу жолымен, ірі мәмілелер кезіндегі
ішінара төлемдері.
Мерзімінен бұрын немесе мерзімінен кейінге қалдырылған төлемдер
шарттық қатынастар аясында талаптардың қаржылық жағдайына зиян
келтірмейтіндей етіп жасалуы керек.
Субъектілер: жеке өздеріне тиесілі қаражатты (зейнетақы, алимент,
жалақы, іс-сапар шығыстары, авторлық қаламақы) жекелеген азаматтардың
атына, х-жалақы төлеуге арналған, банк мекемелеріне аударым алушының атын,
оның нөмірін, сондай-ақ егер қаражат шотқа аударылуға тиіс болса, онда ол
орналасқан банктің аты мен нөмірін көрсетеді. Тапсырмаға қаражат
алушылардың тізбесі қоса беріледі, онда кім қандай мақсаттарға ақша алатыны
көрсетіледі. Байланыс ұйымдары ұйымдарға жолданған әрбір аударым алушы
бойынша барлық аударымдардың жалпы сомасына төрт дана етіп жазылатын төлем
құжаттары келіп түскеннен кейін төлейді.
Чектермен есеп-айырысу. Чек беру төлемді жүзеге асырудың бір тәсілі
болып табылады, онда төлем чек беруші аттас төлем құжатын ұстаушыға беру
жолымен жасайды. Чек беру өз мәні бойынша чекті ұстаушының ақшалай
міндеттемесін орындау болып табылмайды, бірақ ол соны орындау үшін жазылған
болса да. Аталған міндеттемені орындау тек чек бойынша ақшаны алатын кезде
ғана болады. Чектер жабылатын және жабылмайтын болып бөлнеді. Бірінші –
депозиттермен қамтылған, ал екінші – қамтылған болып бөлінеді. Бұл кезде
чектердің төленетіндігі жөнінде банктердің кепілдік беруі мүмкін, оның
ішінде жабылмайтын чектер бойынша да. Чекті қолданумен байланысты банк пен
чек берушінің міндеті мен құқығы, чекті қолдану туралы жасалған келісім-
шарттың негізінен шығады, яғни бұл келісім-шартта, банк өз клиенттеріне чек
берушіге (заңды және жеке тұлға) чегін төлеуді, яғни чек берушінің міндетін
өзіне алады, ал клиенттер өз кезегінде банкті белгілеген (демек чектерді
беру мен пайдалану) ережелерін сақтауға міндетті. Чек ұстаушылардың
құқықығы чек берушіден чекті алған кезінен бастап пайда болады. Чектерге,
есеп айырысу шотының төлем құжаттарына қол қою құқығына ие тұлғалар
қолдарын қояды және қолдарында кітапша иесінің мөрінің таңбасы болуы керек.
Чектер жарамсыз болып қалатындықтан чекте жазылғандарды түзету және өшіруге
болмайды. Егер чекті толтыру кезінде қателіктер жіберілсе, онда чекте және
чектің түбіртегінде қиғашынан “бүлінген” деп жазу жазылады, мерзімі
қойылады және кітапша иесінің қолы қойылады.
Чекті чек ұстаушы төлеуге чек жазылған күні қабылдайды және төлеуге
қабылдаған күннің ертеңіне чек ұстаушы арқылы қызмет көрсететін банкке
ұсынылуы тиіс. Чек кітапшасынан алынған чектің күшінде болу мерзімі,
жазылған күнін есептемегенде, әдетте, 10 күннен аспайды.
Банк чек берушіден (немесе чек ұстаушыдан) чекті қабылдамауына
болады, егер де мынадай көріністер анықталса:
- егер де жазумен жазылған сомасы цифрмен көрсетілмеген болса;
- чектің мерзімі өтіп кетсе;
- төлем құжаттарында жасанды жазулардыңбелгілері бар болса (немесе
түзетулер бар болса);
- чек әр түрлі қолмен және әр түрлі сиямен жазылған болса;
- чектің қорғалу деңгейі оның талабына сай келмесе (қорғалу деңгейі бестен
ем болмауы керек);
- чекте көрсетілген реквизиттер қате болса;
- чектегі қойылған қолда үлгі ретінде қабылданған құжаттардағы қолымен
сәйкес келмесе;
- чектің жабу сомалары жеткілікті болмаса;
- чектің басқа да дефектілері бар болса.
Дефектісі бар чектер чек ұстаушыларға қолхат жызылып қайтарылады.
Чектердің дефектілері табылса, банктің бас бухгалтері ол туралы Клирингтік
палатаға хабарлайды, ал олар ондай чектердің өңделуі тез арада тоқтатады.
Бұндай дефектісі бар чектерге акт жасалады, ол акт төрт данада болады:
біріншісі – банкте қалса;
екіншісі – көшірмесімен бірге ішкі істер органдарына беріледі;
үшіншісі – Клирингтік палатаға беріледі;
төртіншісі – чекті беруші банкке беріледі.
Мерзімі өтіп кеткен чек кітапшалары пайдаланбауына байланысты чекті
беруші банкке қайтарылады.
Жиынтық талаптар арқылы есеп айырысу.
Көлік ұйымдарының тапсырыс берушілермен (жүк жөнелтушілермен немесе жүк
алушылармен) жүк тасмалдағаны үшін, сондай-ақ көліктік-экспедициялық қызмет
көрсетулері үшін орталықтандырылған есеп айырысулары жиынтық талаптар
арқылы жүзеге асырылуы мүмкін. Айыппұлдар жөніндегі сома жиынтық талапқа
енгізілмеуге тиіс. Көлік қызметіне тапсырыс жасаушыларға қызмет көрсетуші
банк мекемесі тиісті шоттан қаражаттың депоненттелгенін, көлік ұйымдарының
қызметіне ақы төлеу тапсырыс берушінің тиісті шотынан бұл шотта уақытша
қаражат болмаған кезде банктің кепілділігінің жүзеге асырылғандығын
куәландыратын кепілділікті анықтама береді. Анықтаманың күшінде болу
мерзімі тараптардың келісім-шартымен айқындалады.
Өзара талаптар мен міндеттемелерді есепке алу.
Өзара талаптар мен міндеттемелерге негізделген есеп-айрысулар деп
борышкерлер мен несие берушілердің бір-біріне қойылған талаптары мен
міндеттемелері тең сомада өтелетін және осы талаптар мен міндеттемелердің
арасындағы айырмаға ғана төлем жасалатын нақты ақшасыз есеп-айырысулар
жатады. Өзара талаптарды есепке алу бойынша есеп-айырысуларды банктер
субъектілердің өтініші бойынша нақты тиелінген немесе босатылған тауарлы-
материалдық құндылықтар және негізгі қызметі бойынша көрсетілген қызметтер
үшін жүргізеді.
Аударма вексель ақы төлеу үшін ұсынғанда, ұсынылғаннан кейін белгілі бір
уақытта, вексель жасалғаннан кейін белгіленген бір күнде берілуі мүмкін.
Тағайындалған өзге мерзімдер немесе төлемнің бір ізді мерзімдерін қамтитын
аударма вексельдер жарамсыз болып табылады. Аударма вексель ұсынған
мерзімінде төленуі тиіс. Ол жасалған күннен бастап бір жылдың ішінде төлем
жасауға ұсынылуы мүмкін. Вексель беруші аудармалы вексельде төлемге
ұсынылатын мерзім белгіленуі мүмкін, бірақ белгіленген мерзімнен бұрын
төленуін талап етуге болмайды.
Мерзімі белгілі бір күнге немесе бір уақытқа белгіленген аударма вексельді
ұстаушы вексельді төлеу күнінде, не келесі екі жұмыс күнінің бірінде
ұсынуға тиіс. Аударма вексельді есеп-айырысу палатасында ұсыну төлемге
ұсынғанымен бірдей болып есептелінеді.
Егер аударма вексель төлем жасау орнында жүрмейтін валютада жасалса, онда
оның сомасы жергілікті валютада төлем мерзімі келген күніндегі бағам
бойынша жергілікті валютамен төленеді. Егер борышкер төлемнің мерзімін
өткізіп алса, онда вексель ұстаушы өз қалауынша аударма вексель сомасын
жергілікті валютада төлеу мерзімі келген күнгі бағаммен төлеуді талап
етеді.
Вексель ұстаушылар индосанттарға қарсы тұрған регрестерге өз құқығын төлем
мерзімі жеткен кезде де және одан бұрын да сата алады.
1) акцептен толық немесе ішінара бас тартқан орын алса;
2) егер де төлем жасаушы вексельді акцептегіні немесе акцептемегеніне
қарамастан банкрот деп алынған болса, онда төлем жасауды тоқтатады,
тіптен оның жағдайын сот анықтамаса да немесе оның мүлкінен өтем алу
нәтижесіз болмаған жағдайда;
3) вексель беруші ацепте жатпайтын, вексель бойынша банкрот деп танылған
жағдайда.
Вексель бойынша жасалатын төлем мен акцепт үшін жауапты тұлғаға регрестік
талабы (иск) вексель бойынша мерзімінен кешіктірілмей ұсынылуы мүмкін.
Акцепт немесе төлемнен бас тарту факті куәландыратын актімен расталады.
Акцептемеу қарсылық акцептке ұсыну үшін белгіленген мерзімдерде
жасалуы керек. Акцептеуге қарсылық білдіру төлемге ұсынудан және төлем
жасамауға тағы да басқаша қарсылық білдіруден босатылады. Бірақ бұл
қарсылық алдын-ала тіркеуден өте керек, онсыз оның күші болмайды.
Егер төленуге жататын аударма вексельдің ісі ойындағыдай еместігі
байқалса, тіпті оның үшінші адам арқылы өтелуі бола тұрса да, немесе төлем
жасаушы басқа жерде тұрып, өзінің тұрған жерінен төлем жасауға тиісті бола
тұрса да, немесе белгілі бір уақыт өткен соң, яғни ұсынылған кезде төленуге
жататын вексель болса да, оның акцептелуіне тыйым салынады.
Төлем жасаушы оның вексельді акцептелуіне немесе акцептемегеніне
қарамастан банкрот деп танылғанда, сондай-ақ вексель берушіні акцептеуге
жатпайтын вексель бойынша банкрот деп танылған жағдайда, вексель ұстаушының
өз құқықтарын жүзеге асыруы үшін оның банкрот деп танылғаны туралы сот
шешімін ұсынуы керек.
Вексель ұстаушы өзінің индоссантын және вексель берушінің акцептемеу
немесе төлем жасамайтыны туралы қарсылық білдірген күннен кейінгі төрт
жұмыс күнінің ішінде “шығынсыз айналым” деп хабарланған жағдайда, онда
оның қабыл алынуы мүмкін. Әрбір индоссант хабарлама алған күннен кейінгі
екі жұмыс күнінің ішінде алдыңғы хабарламаны жібергендердің аттары мен
мекен-жайларын көрсете отырып, өз индоссатына одан әрі вексель берушіге
алынған сәттен бастап жүре бастайды.
Акцептемеу немесе төлем жасамау туралы қарсылық белдірген жағдайда
нотариус бұл туралы вексель бойынша міндетті барлық адамдарға вексельдегі
не қарсылық білдіруді талап еткен адамдардан алынған мекен-жайларға сәйкес
жазбаша хабарлама жібере отырып, оларға ескерту жасайды. Мұндай хабарлама
жөніндегі шығыстар қарсылық жөніндегі шығындарға қосылады.
Вексель беруші индоссант немесе авальшы құжатқа енгізілген және қол
қойылған “шығынсыз айналым”, “қарсылықсыз” деген немесе басқадай мағыналас
сөздар арқылы вексель ұстаушыны оның регресс, акцептемеуге немесе төлем
жасамауға қарсылық білдіру құқығын жүзеге асырудан босатады. Бірақ вексель
беруші енгізген ескертуге қарамастан, вексель ұстаушы қарсылық білдірсе,
онда қарсылық бойынша қажет шығындар өз қолдарын қойған барлық адамдардан
талап етеді. Аудару векселін беруші, акцептеуші, индосаттаушылардың барлығы
немесе онда аваль қоюшылар вексель ұстаушының алдында барлығы бірдей
міндетті болып табылады. Вексель ұстаушы осы адамдардың әрқайсысына жеке-
жеке және барлығына бірдей талап қоюға құқылы.
Вексель ұстаушы өзі талап қойған адамнан мыналарды: аударма
вексельдің акцептелмеген немесе төленбеген сомасын, пайызымен қоса, егер
олар белгіленген болса, вексель сомасына Қазақстан Республикасының Ұлттық
Банкі белгіленген қайта қаржыландыру мөлшерлемесі бойынша өсім сомасын ала
алады, қарсылық білдіру бойынша шығындарын хабарлама жіберген кезінен
бастап талап ете алады. Бұған қоса талап қойған вексель ұстаушы талап қою
сомасына вексель сомасының 0,01 пайызы мөлшерінде коммисиондық шығындарын
да енгізе алады. Егер талап төлем мерзімі басталғанға дейін қойылса, онда
вексель сомасынан есептік пайызы бойынша ұсталады. Бұл есептік пайызы
вексель ұстаушы тұратын жердегі талап қойылған күнгі, ресми есептік
мөлшермесі бойынша есептеледі.
Аударма вексельге ақы төленген тұлға оның алдында жауап беретін
тұлғалардан мыналарды:
❖ өзі төлеген барлық сомасын;
❖ аталған сомасын Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі белгілеген қайта
қаржыландыру мөлшерлемесінің пайыздары;
❖ өзі төлеген шығыстарды талап ете алады;
Қазақстан Республикасының аумағындағы заңды және жеке тұлғалар жай және
аударма вексельді өзара есеп-айырысуда пайдалануға құқылы, бұл ретте ол
тиісті шартта көзделген және “Қазақстан Республикасындағы вексель айналымы
туралы” заңға қайшы келмесе болғаны.
Байланыс мекемелері инкассаға қабылдаған вексельдерді жөнелту тәртібі
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкімен келісе отырып, шығарылған
нормативтік құқықтық актілермен және байланыс, мекемесімен және есеп
кеңесінің арасындағы шартпен белгіленеді.
Сатушы сатып алушыға ұсынатын төлемнің мерзімін кейінге қалдыру “Қазақстан
Республикасындағы вексель айналымы туралы” заңында белгіленген талаптарға
сәйкес жүзеге асырылады. Аударма вексель мен аударма вексельдің индоссамент
үлгісі төменде көрсетілген:

Кесте 1

Вексель
__________________________________ _теңгеге
сомасы цифрмен Аударма вексель (тратта)
вексельмен жасалған күні, орны Аваль үшін вексельдік кепіл
Кім үшін берілді:
төлем жасаушының толық аты мен мекен-жайы
__________________________________ _______
ұйымнан (азаматтан) осы вексель үшін мына Авальшының қолы__________
мөлшерінде ақша төлеуді сұраймын_____
__________________________________ ____________Күні______________________
__________________________________ __
сомасы жазбаша түрде тікелей ұйымға
(азаматқа)________________________ ____________
__________________________________ ____________
________________________________ Акцепті (төлем жасауға)
(алушының толық аты мен мекен-жайы) немесе қабылдау үшін қабылдаған
оның бұйрығы бойынша кез-келген басқа ұйымға сомасы________________________
(азаматқа)_____________________ ______________________
__________________________________ _______
бұл вексель мынадай мерзімде төленуге тиіс___
__________________________________ _______ Акцептанттың қолы_________
Күні______________________
төлем жасау орны вексель берушінің аты-жөні,
мекен-жайы
__________________________________ _______

Ұйым атына вексельге қол қойған адамның
лауазымының атауы

Вексель берушінің қолы____________________________

Ұйымның мөрі_______________________________ ____

Аударма вексельдің индоссаменті
Вексель бойынша талап берілді.
__________________________________ __________________________________
(заңды немесе жеке тұлға, мекен-жайы корреспондеттік және есеп айырысу шоты)

М.О.Индоссанттың қолы_______________________________ ________________
заңды немесе жеке тұлға, мекен-жайы корр.және есеп айырысу шоты

Вексель бойынша талап берілді.
__________________________________ __________________________________
(заңды немесе жеке тұлға, мекен-жайы корреспондеттік және есеп айырысу шоты)

М.О.Индоссаменттің қолы_______________________________ ___
(заңды немесе жеке тұлғаның аты)

Вексельдің бланкін сатып алған кезде олар өзінің нақты өзіндік құны
бойынша 7210 (821) шоттың дебетінде және 3310 (671) шоттың немесе 3390
(687) шоттың кредитіне көрсетіледі. Ал жедел есеп кезінде шартты бағасы
бойынша – 006-шы “Қатаң есеп беру бланкілері” деген баланстан тыс шоттарды
көрсетеді.

1.2 Касса операцияларының есебі

Әрбір ұйымдардың шаруашылық субъектілерінің қолда бар нақты ақшалай
қаражаттарын сақтайтын өздерінің кассасы болуы керек.
Кассир материалдық жауапты адам. Ол касса операцияларын жүргізу
тәртібімен таныс болуға тиіс. Осыдан кейін ғана оның материалдық толық жеке
дара жауапкершілік туралы онымен шарт жасалынады. Егер еңбекақымен басқа да
төлемдерді беру үшін субъекті басшысының жазбаша бұйрығы бойынша басқа
адамдар тартылатын болса, онда бұлардың материалдық толық жеке дара
жауапкершілігі туралы олармен де шарттар жасалынады. “Кассадағы ұлттық
валюта түріндегі қолма-қол ақшаның” есебі Қазақстан Республикасының Ұлттық
Банкісі бекіткен кассалық операциялар жүргізу тәртібі №24 “ХАС” сәйкес
жүргізіледі. Шаруашылық субъектінің есеп айырысу шотынан нақты ақшаны сол
есеп айырысу шоты ашылған банк мекемесі берген чек кітапшасы арқылы ғана
ала алады. Банк мекемесінен нақты ақша алу үшін шаруашылық субъектінің
касса қызметкері чек кітапшасындағы парақты толтырады. Толтырылған чекке
шаруашылық субъектінің бас бухгалтері мен басшысы қол қойып, осы
субъектінің мөрі басылады. Сонымен банк мекемесінен алынған нақты ақша сол
алынған күні шаруашылық субъектінің кассасына кіріске алынуға тиіс. Ол үшін
кассир кассалық кіріс ету ордерін толтырып, содан соң, оны кассалық кітапқа
жазу керек. Жалпы касса операцияларының есебі 1010 (451) “Кассадағы ұлттық
валютасы түріндегі нақты ақша” деп аталатын шоттарда жүргізіледі.
Кәсіпорындардың кассадағы ұлттық валюта түріндегі нақты ақша қаражаттарының
кірісі мен шығысының есебі Қазақстан Республикасының Ұлттық банк мекемесі
бекіткен кассалық операциялар есебін жүргізудің тәртібіне сәйкес жүргізілуі
тиіс. Кәсіпорынның кассасына қолма-қол нақты ақшаны кіріске алу, қабылдау
үшін бас бухгалтердің немесе ол сенім білдірген адамның кассалық кіріс ету
ордеріне қол қоюы керек және де ақша төлеген адамға осы толтырылған
кассалық кіріс ету ордерінің түбіртегі беріледі. Осы нақты ақшаны кассаға
қыбылдау барысында толтырылатын кассалық кіріс ету ордеріне шаруашылықтың
аты, ақша төлеуші адамның немесе субъектінің аты-жөні қандай мақсатқа және
не үшін ақша төлеп жатқандығы, сол ақша төленген уақыты (күні, айы, жылы)
жазылып, кассир мен бас бухгалтердің қолдары қойылуы қажет.
Кассадан ақша беру кассаның шығыс ордерлерімен немесе басшы мен бас
бухгалтер қол қойған тиісінше рәсімделген төлем тізімдемелерімен ақша
беруге жазылған өтінішпен, шоттармен басқа да құжаттармен ресімделген.
Жекелеген адамға кассаның шығыс ордері бойынша ақша берген кезде кассир
алушының төлқұжатын немесе жеке басының куәлігін көрсетуді талап етеді.
Оның атауы мен нөмірін, оны кімнің және қашан бергенін ордерде көрсетеді.
Алушы касса ордеріне қол қояды және алған сомасы: теңгені жазумен –
сандармен көрсетеді. Толтырылған кассалық ордері қосымша беттерде
көрсетіледі.
Сенімхат бойынша берілген ақша жағдайында касса шығыс ордерінде
ақшаны алуға сенім білдірген адамның тегі, аты мен әкесінің аты
көрсетіледі. Егер ақша төлем тізімдемесі бойынша жүргізілетін болса, ол
тізімдемеге: “Сенімхат бойынша” деген жазу жазылады. Бұл жазуды касса шығыс
ордеріне немесе ведомостқа (төлем тізімдемесіне) қоса тіркейді.
Банктен ақша алғаннан кейін үш күн өткен соң, кассир төлем
тізімдемесіне еңбек ақысы бойынша тиесілі сомасын алмаған адамдардың аты-
тегінің тұсына мөртабан соғады немесе “Депозитке салынады” деп қолымен
жазып белгі соғады, берілмеген сома төленбеген жалақы тізіміне енгізіледі,
тізімдемеде нақты төлеген сома мен депозитке салынуға тиісті сома жөнінде
жазылады.
Жазылған касса ордерлері немесе олардың орнына жүретін құжаттар кіріс
және шығыс касса құжаттарын тіркеу журналында тіркеледі, ол кіріс және
шығыс касса құжаттарына жеке-жеке ашылады. Онда мыналар көрсетіледі: кіріс
және шығыс ордерінің күні мен нөмірі, кассаға түскен және жұмсалған
ақшалардың (жалақы, сыйлықтар, степендиялар, іссапарға төленген және басқа
да шығыстар) нысаналы мақсаты көрсетіледі.
Касса ордерлері ақшаны қабылдау мен беру олардың рәсімделген күніне
ғана жүргізіледі. Ордерді алған кассир басшы мен бас бухгалтердің қолдарын,
олардың дұрыс рәсімделуін, ордерлерде көрсетілген қосымшалардың болуын
тексеруге міндетті. Операциялар жүргізіліп болғаннан кейін ордерге кассир
қол қояды, ал оған тіркелген қосымша құжаттарға штамп басылады немесе
жазумен күнін, айы мен жылын көрсете отырып “Алынды” немесе “төленді” деп
белгі соғады.
Касса операцияларының есебін кассир Касса кітабында (№КО-4)
жүргізеді, ол нөмірленуге, тігіледі және оған сүргі салынуға тиіс, ондағы
парақтар санын басшы мен бас бухгалтер қол қойып куәландырады.
Касса кітабында әрбір парағы тек екі бөліктен тұрады. Олардың бірін
(көлбеу сызықпен) кассир бірінші дана ретінде толтырады және ол кітапта
қалады, екіншісі (көлбеу сызықсыз) көшіргі қағаз арқылы бергі және сыртқы
бетін толтырады. Касса операцияларының жазбалары парақтың жыршалы емес
бөлігінің бет жағынан (“басталған күніне дейінгі қалдығы” деген жолдан
кейін) басталады. Алдын ала парақты қойылатын сызық бөлігіме қойғаннан
кейін жазу үшін жыртылатын парақтың жыртылмайтын бөлігінің сыртқы жағының
көлбеу сызығы бойымен жазуды одан әрі жалғастырады. Есеп бланкісі
операциялар аяқталғанға дейін бір күн бойы жыртылмайды. “Соның ішінде
жалақы ” деген жолдың бойында касса бойынша шығысқа есептен шығарылмаған
жалақыға арналған төлем тізімдемелері бойынша сомасы да көрсетіледі. Касса
операциялары шағын болса, онда касса есебі 3-5 күнде бір рет жасалуы
мүмкін. Касса кітабында ақшаның кімнен алынғаны және кімге берілгені
жөнінде құжаттың нөмірі, корреспонденцияланған шоты, сомасы (кіріс, шығыс)
көрсетіледі. Күн сайын, жұмыс күнінің аяғында кассир берілген ақшаның
жиынтығын шығарады және күн аяғында қалдықты есептейді. Өшіру мен түзетулер
енгізуге кітапта жол берілмейді. Түзетулерге кассирдің, бас бухгалтердің
қолы қойылуы керек.
Кассаға ақша кірістелген кезде 1010 (451) – “Кассадағы ұлттық валюта
түріндегі қолма-қол ақша” шоты дебеттеліп мына төмендегі шоттары
кредиттелінеді:
1040 (441) – “Есеп айырысу шотындағы қолма-қол ақша”шоты – кассаға
есеп айырысу шотынан алынған сомаға;
1250 (333) – “Қызметкерлердің және басқа да адамдардың қарыздары”
қызметкерлердің есебінде сомалар, жалақы, жетіспейтін сомалар т.б. бойынша
кассаға өткізілген қарыздар;
6010 (701) – “Дайын өнімдерді (жұмыстарды, қызметтерді) сатудан
түскен табыс”, 6030 (702) – “сатып алынған тауарларды сатудан түскен
табыс”,
1010 (451) – шоты кредиттелінеді және мына төмендегі шоттары
дебеттеледі;
3350 (681) – “қызметкерлер, жұмысшылармен еңбек ақысы бойынша есеп
айырысу” шоты, шаруашылық субъектісінің қызметкерлеріне берілген еңбек
ақысының сомасына;
1250 (333) – “Қызметкерлер мен басқа да адамдардың қарыздары” шоты
шаруашылық субъекті қызметкерлерінің есебіне берілген сомаға;
1040 (441) – “Есеп айырысу шотындағы нақты ақша” шоты – шаруашылық
субъектісінің есеп айырысу шотында өткізілген, депозитке салынған жалақы
және басқа да түсіміің сомасына.

Кассадағы шетелдік валюта түріндегі қолма-қол ақшаның” есебі.
1010 (452) – “Кассадағы шетелдік валюта түріндегі қолма-қол ақша” шотын
ашады. Валюта кассасындағы есеп субъект кассасындағы операцияларға ұқсас
жүргізіледі, тек оның айырмашылығы мынадай. Кіріс және шығыс касса
ордерлерінде, касса кітабында қаражаттар сомалары шетел валюталарымен және
теңгеге айналдырған.
Валюта кассасы үшін жеке касса кітабы ашылады. Валюта түскен кезде
1010 (452)- “шоты дебеттеледі де және мына төмендегі шоттар кредиттеледі”;
1050 (431) – “Ел ішіндегі валютаның шоттағы қолма-қол ақша” шоты
валюта шотынан валюта түскен кезде;
1210 (301) – “Алынуға тиісті қарыздар” кассаға алынған валюта
түсімінің сомасы;
1250 (333) – “Қызметкерлер мен басқа да адамдардың қарыздары” шоты
есеп беретін адамдардың кассаға өткізілген валюта сомаларына;
Валюта кассасына валюта берген кезде – 1010 (452) кредиттеледі және
мына төмендегі шоттар дебеттеледі.
1250 (333) - “Қызметкерлер мен басқа да адамдардың қарыздары” шоты
есебіне берілген шетел валютасының сомасына;
1050 (431) – “Ел ішіндегі валюталық шоттағы қолма-қол ақша” шоты
валюта шотына өткізілген валюта сомасына;
7430 (844) – “Бағам айырмашылығы бойынша шығыстар” шоты-тиісті
валюталарға қатысты теңге бағамының көтерілуі нәтижесінде болған бағам
айырмашылықтары сомасына;
Субъектінің операциялық, кассасындағы нақты ақша есебі. Тауар
кеңселері, айлақтардағы және пайдалану учаскелеріндегі, аялдама
күзеттеріндегі, өзен өткелдеріндегі, кемелер кассаларындағы, кемежайлар,
айлақтар, бекеттер, теңдеме жүк кассаларындағы, байланыс бөлемшелері және
т.с.с. кассаларындағы ақша қаражаттарының нақты бары мен қозғалысының есебі
1010 (451) – “Кассадағы ұлттық валюта түріндегі нақты ақша” шотының
“Операциялық кассадағы нақты ақша” аралық шотыда жүргізіледі. Операциялық
кассадағы операциялар 1010 (451) немесе 1020 (452) – шоттарындағы
операцияларға ұқсас жүргізіледі. Ақша операциялық кассаға түскен кезде 1010
(451) немесе 1020 (452) –шоттарының, “Операциялық кассадағы нақты ақша”
аралық шоты дебеттеледі және мына төмендегі шоттар кредиттеледі:
6010 (701) – “Дайын өнімдер (жұмыстарды, қызметтерді) сатудан түскен
кіріс”, 704 – “Көлік ұйымдарының жүктер мен жолдаушылар тасымалы жөніндегі
қызметтерінен түскен табыс” шоттары және басқа да шоттар – кассаға алынған
түсімнің сомасына;
1210 (301) – “алынуға тиісті қарыздар” шоты- сатып алушылар мен
тапсырыс берушілерден кассаға алынған сомаға.
Кәсіпорын кассасына түсім қаражатын өткізгенде – 1010 (451) немесе
1020 (452) – шоттар, дебеттеледі, ал 1010 (451), 1020 (452) шоттардың
“Операциялық кассадағы нақта ақша” аралық шоты кредиттеледі.
Операциялық касса бойынша жеке касса кітабы жүргізіледі, жеке
машинограмма немесе басқа есеп регистрі ашылуы мүмкін.
Нақты ақшадан басқа кассада акциялар, мемлекеттік займдар, қатаң
түрдегі есеп-беру бланкілері сақталуы мүмкін. Қатаң түрдегі бланкілерге:
асханада тағам, диеталық тағам, емдеу-алдын алу тағамын алуға берілетін
абонементтер, қызметкерлерге тегін беруге арналған талондар және т.б.
жатады.
Қатаң түрдегі есеп-беру бланкілерінің жетіспеуінен субектіге келген
зиян олардың номиналды құнын негізге ала отырып есептеледі.

1.3 Ағымдағы, корреспонденциялық шоттағы қолма-қол ақша есебі
Кәсіпорындар өздерінің ақша қаражаттарын өздері таңдаған, яғни
өздеріне қызмет көрсететін банк мекемелерінде сақтауға міндетті. Ол үшін
өздері қалаған банк мекемелерінде есеп айырысу шотын ашулары тиіс. Есеп
айырысу шотын ашу үшін кәсіпорын банк мекемесіне мынадай құжаттарды табыс
етуі қажет:
❖ Банк мекемесінің атына шот ашу туралы өтініш;
❖ Ұйымның, субъектінің құрылуы жайлы құжат, жоғары органдардың ұйымды
құруы жайлы шешімдердің көшірмесі;
❖ Ұйымның басшысы, бас бухгалтер және олардың орынбасары қол таңбасын
қойған, ұйым таңбасы басылған арнаулы үлгідегі карточка және де басқа
құжаттар.
Ұйымның басқа да шаруашылық субъектісіне төлейтін төлемі әдетте қолма-қол
ақшасыз есеп айырысу атынан төленеді.
Банк шоттары теңгемен де, шетел валютасымен де ашылады мүмкін. Банк
келісім бойынша ағымдағы немесе корреспондеттік шоттарын ашқан кезде, шот
иесінің пайдасына келіп түсетін ақшаны қабылдауды, оның өзіне немесе үшінші
тараптарға тиесілі ақша сомаларын аудару жөніндегі ұйғарымын орындауды және
де басқа да қызмет түрлерін көрсетуді өз міндетіне алады. Банк шоттары
бойынша жасалған келісім шарты келесі мәліметтерден тұрады. Реквизиттері,
келісім мәні немесе келісім шарттың жасалған нәрсесі, салық қызметі
органдары берген салық төлеуші шот иесінің тіркеме нөмірі, банктің
көрсететін қызметінің шарты және олардың төлеу тәртібі. Келісімді жақтар
тарапынан келісілген басқа да жағдайлар қарастырылуы мүмкін. Банк пен
Қазақста Республикасының резиденті заңды тұлға мен оның жекеленген
құрылымдардың бөлімшесі арасында келісім жасау үшін, қойылған қол үлгілері
және мөр таңбасы бар құжаты, клиенттің салық есебіне қойылғанын растайтын,
салық қызметі органдары берген, белгіленген үлгідегі құжаты, аудандық еңбек
және халықты әлеуметтік қолдау бөлімі берген шаруашылық жүргізуші
субъектінің Қазақстан Республикасының Зейнеткерлік қорына жарналар төлеуші
ретінде тіркелгендігі жөніндегі фактісін растайтын, өкілетті органдар
берген белгіленген үлгідегі құжаттың көшірмесі немесе оған теңестірілген
құжаттың көшірмесі.
Қазақстан Республикасының заң тәртібімен бекітіліп, куәландырылған
құрылтайшылық құжаттың көшірмесі тапсырылады.
Банкте жинақ шоттарын ашқан кезде, банктер салымдары салушылардан
қабылдауға келісім-шартта көрсетілген тәртіпте, оларға марапаттау төлеуге
және әрекет етіп тұрған заң актілері мен келісім шартта қарастырылған
тәртіпте және келісілген жағдайында салымдарды қайтаруға өз міндетіне
алады.
Есеп айырысу және басқа да шоттарды ресімдеу үшін банкте келесі
құжаттар пайдаланулады.
Қолма-қол ақша жарнасына берілетін хабарлама. Шот иесінің банктегі
шотына қосып есептеу үшін түсім қаражаттарын және қолма-қол ақшамен
салынатын басқа да сомаларды банкке қабылдау жөніндегі бұйрығы. Хабарлама
сиямен бір дана етіп жазылады, қабылданған ақшаға банк түбіртек береді және
ол кассаның шығыс ордеріе қоса тіркеледі. Хабарлама төменде келтіріліп
отыр:

Нақты ақша жарнасына берілетін СТН

№195 хабарламасы
1 қаңтар 2005ж.

Кімнен “ИНК” ЖШС Аударған құны
Бенефицар банкісі “АТФБ” ААҚ Код №467220 шотқа

20000, 00
Бенефицар “ИНК” ЖШС КБЕ жирма
мың
теңге 00-тиын
ЖИЫРМА МЫҢ ТЕНГЕ ТИЫН
(сомасын жазумен жазу)

Бухгалтер Нургалиева Л.

Ақшаны тексерген сатудан
Жарна арналымы КНП түскен кассир Кобенова
А.
Салушының қолы түсімі
Қонысбаева Н.

Кесте 2

Есеп айырысу шоты бойынша операциялардың есебі 1040 (441) “Есеп
айырысу шотындағы қолма-қол ақша” шотында жүргізіледі. Субъектілер шоттары
бойынша банк екі дана етіп есебін ашады. Бірінші дана бет есептің көшірмесі
болып табылады және ол бастапқы құжаттармен бірге шаруашылық жүргізуші
субъектіге беріледі, екіншісі – бет есебі болып қалады.
Көшірме атқарушының қойған қолымен және банктің “көшірме үшін”
мөрінің таңбасымен расталады.
Есеп айырысу шоты бойынша мынадай шаруашылық операциялары көрініс
табады:
1040 (44) – “Есеп айырысу шотындағы қолма-қол ақша” шоты дебеттеліп
мына төмендегі шоттарға кредиттеледі;
1010 (451) – “Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма-қол ақша” шоты-
кассадан келіп түскен түсім және депоненттелген еңбек ақы сомасы;
1210 (301) – “Сатып алушылар мен тапсырысшылардың қысқа мерзімді
дебиторлық берешегі” шоты салынған өнім, жұмыс пен қызмет төлемақысына;
3510 (661) – “Алынған қысқа мерзімді аванстар” алынған аванстар”, 662
– “Орындалатын жұмыстар және көрсетілетін қызметтер үшін алынған аванстар”
шоттары-сатып алушылар мен тапсырыс берушілерден алынған аванстарына;
1040 (441) – “Есеп айырысу шотындағы қолма-қол ақша” кредиттелінеді
де, мына шоттар дебеттеледі;
3310 (671) – “Жеткізушілер мен мердігерлерге қысқа мерзімді
кредиторлық берешек” шоты алынған өндірістік қорлар орындалған жұмыстар,
көрсетілген қызметтер үшін жабдықтаушылармен мердігерлердің акцептелген
шоттардың төлемақысына;
1010 (451) – “Кассадағы ұлттық валюта түріндей қолма-қол” шоты-еңбек
ақыға, іссапарға және басқа да шығыстарға жұмсауға арналған кассаға алынған
сомасына;
1150 (401) – “Өзге қысқа мерзімді қаржы инвестициялары”;
1130 (402) – “Қысқа мерзімді инвестициялар”;
403 – “Басқа да қаржылық инвестициялар шоттары” – сатылып алынған
акциялар (қайта сату үшін), облигациялар, банктердегі депозит шоттарындағы
салынған салымдарына;
1610 (351) – “Берілген қысқа мерзімді берілген аванстар”;
3010 (601) – “Банк несиелері”;
3020 (602) – “Банктен тыс мекемелерден берілген несиелер” – шоттары
есеп айырысу шотынан өтелген банк несиелері мен заем қаражаттарының
сомасына;
643 – “Бірлесіп бақыланатын заңды тұлғаларға қарыздар” шоттары
еншілес және тәуелді серіктестіктерге есеп айырысу шотынан қарыздарын
өтеуге;
3130 (633) – “Қосылған құн салығы”;
3120 (639) – “бюджеттен басқа да есеп айырысулар” шоттары-салықтар
бойынша бюджетке төлемдер төленгенде;
3110 (631) – “Төленетін ағымдағы табыс салығы” – бюджетке
корпаративтік табыс салығын төлегенде.
Шаруашылық субъектілерде шетелдік валютадағы ақша қаражаттарының қозғалысы
Қазақстан Республикасы бухгалтерлік есепке №4 “ақша қаражаттарының
қозғалысы туралы есеп” және №9 “Шетелдік валютадағы операцияларды есепке
алу” деп аталатын стандарттарына сәйкес жүргізіледі. Орындалған жұмыстар
мен көрсетілген қызметтерге шетелдік валюта, яғни шетелдің ақшасы арқылы
есеп айырысу сол операция жасалған күні Қазақстан Республикасының Ұлттық
банк мекемесі белгіленген ақша айырбастау курсы (бағамы) бойынша Қазақстан
Республикасының Ұлттық валютасымен (теңгемен) көрсетілуі тиіс.
Шетелдік валюта бұл шаруашылық субъектілерінің ақшалай қаражаттарының есеп
айырысу уақытында пайдаланатын және қолданылатын Қазақстан Республикасының
Ұлттық валютасынан (теңгеден) басқа ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.