Аудиторлық істің этикалық құқықтық механизмдері

Жоспар

Кіріспе

1. Аудит мазмұны, функциялары
1.1. Аудиттің мазмұны және даму кезеңдері
1.2. Аудиторлық қызметтің халықаралық тәжірибесі

2. Аудиторлық істің этикалық құқықтық механизмдері
2.1. Аудитті құқықтық реттеу
2.2 Аудиторлық қызмет көрсетудің ұйымдастыру формалары
2.3 Аудиторлардың кәсіби этикасы
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер

Пән: Бухгалтерлік іс
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Бухгалтерлік есеп және аудит кафедрасы

Курстық жұмыс
Тақырыбы: Аудитты құқықты реттеу

Алматы 2012

Кіріспе
Қазақстан Республикасының бүкіл халық шаруашылығының нарықтық
экономикаға өтуі, кәсіпкерліктің жедел дамуы, ұйымдардың жаңа ұйымдастару –
құқықтық нысандары мен меншіктің сан қырлы нысандарының пайда болуы
экономикалық бақылау жүйелері механизмдеріне әсер етті.
Нарықтық экономика ресурстың барлық материалдық, еңбек және қаржылық
түрлерін ұтымды пайдалануды көздейді, олар кәсіпкерлік іс - әрекеттің
күтілетін нәтижесін (табыстылығын) қамтамасыз етуі тиіс.
Бухгалтерлік есепті реформалау және аудитті ұйымдастырудың озық
тәжірибесі Халықаралық валюталық қордың, Бүкіләлемдік банктің, Халықаралық
даму бойынша Америка агенттігінің, Европалық одақтың және Британдық
кеңестің белсенді қатысуымен өткізілгендіктен, оны құраудың ағылшын –
американдық үлгісі негіз етіп алынды. Бухгалтерлік есеп пен аудитті
жетілдіру бойынша ұсыныс Конституция, Азаматтық Кодекс, Бюджет Кодексі,
Салық Кодексі, Банкроттық туралы, Акционерлік қоғам туралы, Шетелдік
инвестициялар туралы, Ақша аударымдары мен төлемдері туралы заңдардың
және компания, фирма мен коммерциялық ұйымдардың қызметін реттейтін
Қазақстан Республикасының басқа да нормативті – құқықтық актілер талаптарын
ескеру арқылы әзірленді.
Бизнестің кәсіби аудит проблемасын зерттеудің көкейкестілігі
мүмкіндігінше аз шығынмен аса жоғары экономикалық тиімділікке қол жеткізуді
оңтайлы ұйымдастыпуға ұмтылатын барлық қатысушылардың мүддесінен білінеді.
Аудит жоспарлау, талдау, үйлестіру, есеп, ұйымдастыру, бақылау және реттеу
сияқты басқару қызметтерімен тығыз байланысты. Егер есептің көмегімен
ақпарат көздері қалыртасатын болса, онда оның кешенді аудиті шаруашылық
жүргізуші субъектілердің экономикалық процестерін жоспарлау, ұйымдастыру
және реттеу барысында жіберілген кемшіліктер мен қателіктерді анықтауға
және оны қайтадан болдырмауға мүмкіндік береді.
Ұсынылып отырған курстық жұмыс 2 бөлімнен тұрады. Бірінші бөлімде
аудиттің мазмұны мен функциялары, аудиттің даму кезеңдері, аудиторлық
қызметтің халақаралық тәжірибесі берілген. Ал, екінші бөлімде аудиторлық
істің этикалық – құқықтық механизмдері, аудитті құқықтық реттеу, аудиторлық
қызмет көрсетудің ұйымдасдыру формалары, аудиторлардың кәсіби этикасы
туралы жазылған.

1. Аудит мазмұны, функциялары
1.1. Аудиттің мазмұны және даму кезеңдері
Аудит термині осыдан екі мың жыл бұрын audio деген латын сөзінен
шыққан, аудармадағы мағынасы ол естиді немесе естуші дегенді білдіреді.
Рухани оқу орындарында озат оқушыны аудитор (тыңдаушы) деп атаған.
Оған оқытушы басқа оқушылардың сабақта өткен материалды қалай меңгеретінін,
тапсырманы қалай орындайтынын, яғни оқу үлгерімін тексеріп отыруды сеніп
тапсыратын болған. Еуропаның көптеген елдеріндегі мемлекеттік басқару мен
шаруашылық қызмет салаларында лауазымды тұлғалардың ауызша есеп беруін
тыңдаушы қызметкерді аудитор деп атаған. Есеп берудің бастапқы ауызша түрі
жазбашадан да жақсы болады деп есептеген. Олардың ойынша кез келген құжатты
қолдан оңай түзей салуға болады, ал бақылаушы – аудитордың көзіне тура, тік
қарап тұрып өтірік айту мүмкін емес немесе өте қиын деп санаған.
Арнайы әдебиеттерде аудитттің пайда болуы кезеңі өзгеше әрі қарама –
қайшылыққа толы. Бір авторлардың айтуынша, есеп берудегі мәліметтердің
дұрыс көрініс табуын жасау және бақылау біздің дәуірімзге дейінгі IV
мыңжылдығынан басталды. Сонымен бірге, Ніл, Тигр және Евфрат өзендерінің
жазықтарындағы Таяу Шығыстағы ежелгі өркениетте жоғары дәрежеде
ұйымдастырылған мемлекет құрылып, шаруашылық қызмет жүргізілді, үкімет
өнім, мүлік, салық жинау, орындалған жұмыс, қазынаны толтыру және кіріс пен
шығыс есептерімен айналысты. Бақылаудың әр түрі жүзеге асырылды, оның
ішінде аудит те бар. Мұндағы мақсат – қателіктерді азайту және шенеуніктер
тарапынан алдау әрекеттеріне жол бермеу. Бір қатар бақылау түрлері сол
уақытта Библияда да суреттеледі. Онда мүлікті екі жақты күзету, адал
қызметкерлерді жалдау, міндеттерді бөлісу мәселелері баяндалады.
Ревизиялық қызмет Вавилон, Мысыр, Рим, Қытай және Греция сияқты
антикалық елдерде де болған. Мысалы, ежелгі Мысырда (біздің заманымызға
дейін 3400-2400ж.ж) мүлікті түгендеу кезең сайын, ал шаруашылық
операцияларын бақылауды үш адам жүзеге асырған. Оның біреуі не нәрсе
берілді, соның санын папирусқа белгілеп отырса, екіншісі нақты босатуларды
жүзеге асырған, ал үшінші ауытқуларды анықтау үшін берілген мүліктердің
немесе өнімдердің санын нормамен салыстырып отырған. Ресурстардың қозғалысы
мен болған оқиғалар бойынша операциялар қатаң тәртіппен құжатталып
отырған, тікелей орындаушылар мен қатысушылардың тәуелсіз жүзеге асыратын
шаруашылық процестерін бақылау осылай пайда болған.
Есепті жүргізу бойынша арнайы заңнама алғаш рет Вавилон мемелекетінде
пайда болған. Хаммурапи заңы (біздің дәуірімізге дейінгі 2200 - 2150 ж.ж.)
көпестерге дербес есеп жүргізуді,ал храмға – мемлекеттік есепшілікті
жүргізуді әмір етті, ақшаны қолхатсыз беру жарамсыз деп саналған.
Чжоу династиясы басқарған уақыттағы көне Қытайда (біздің дәуірімізге
дейінгі 1122 - 256 ж.ж. ) есептің мемлекеттік жүйесі, оның ішінде барлық
үкімет департаментінің мұқият әзірленген бюжетті 700 жылы ол жақта негізгі
міндеті мемлекеттік ақша мен мүлікті пайдалануға құқығы бар үкімет
шенеуніктерінің адалдығына кепілдік беру болып табылатын Бас аудиторлық
қызметі болған.
Афина біздің дәуірімізге дейін V ғасырда Халық жиналысы мемлекеттің
кірісі мен шығысын бақылады, ал оның қаржылық жүйесі барлық лауазымды
тұлғалардың өкілеттілігі біткенше құжаттарын тексеретін үкімет аудиторларын
қамтыды.
Басқа авторлардың айтуынша, аудиттің пайда болуы арнайы ғылыми
білімнің саласы ретінде бухгалтерлік есептің қалыптасу кезенімен тығыз
байланысты. Бухгалтерлік есеп туралы алғаш рет ғылыми кітап жазған
италияндық ұлы математик Лука Пачоли (1445-1517 жж.) арнайы бюрода тексеріп
және тіркеп отыратын көпес кітабының іс жүзіндегі пайдалылығын атап кеткен
болатын.
Шаруашылық қызметтің дамуы есептің сапасы мен есеп берудің шындыққа
жанасымды болуының жаңа бақылау формасын талап етеді. Англияда аудиторлық
алғаш рет 1299 жылы пайда болды, ал 1324 жылдың 24 – інші наурызында король
Эдуард II, үш мемлекеттік аудиторды тағайындады. Тағайындау туралы жарлықта
аудиторды Оксфорд, Беркенхед, Уэльс провинцияларындағы барлық есепшотты
тексеруге, оларды тыңдауға, олардан сұрауға және есеп шоттарды жүргізуге
барлық кемшіліктерді белгілеп отыруға міндеттейді.
XII ғасырдан бастап Англия мен Шотландия, Италия, Франция және
Еуропаның басқа елдерінің Қазынашылық мұрағаттарында (архив) аудиторлық
қызмет туралы мағлұмат жиі ұшырасады. Мысалы, Ұлыбританияда екі типті аудит
жүргізілген:
1) аудит қалаларда елдің көзінше, яғни жария түрде – билеп –төсеуші
лауазымды тұлғалардың қатысуымен жүзеге асырылған, қазынашы
аудиторлық есеп беруші ауызша, яғни елге естірте оқитын болған;
2) ірі поместьенің қаржылық басқарушының төлемшотын аудиторлық
декларацияға орай дебит жіне кредит бойынша егжей – тегжейін
тексеру, яғни оны поместьенің қожайыны мен басқарушылар
кеңесінің алдында ауызша есеп берген.
Қалалардың, фабрикалардың өсуімен және сауда – саттықтың кеңейюімен
сипатталатын XVI – XVII ғасырлар кезеңіндегі экономикалық өзгерістер есеп
пен аудиттің жаңа тәсілдемесінің пайда болуына итермеледі, яғни себепші
болды. Бұрыштың басына мүлікке деген меншік құқығы мен пайда және залалдың
қатаң калькуляциясы қойылатын болды. Аудит тыңдау процесінен жазбаша
құжатты растаушы куәні зерттеуді ретімен талдаушыға айналды. XVII
ғасырлалың аяғыында Шотландияда белгілі бір лауызымды тұлғаға қалалық
аудитор ретінде қызмет етуіне тыйым салу туралы алғаш рет заң қабылданды,
осылай ету арқылы батыс әлемінде сол уақыттан бері осы заманғы аудитордың
тәуелсіздігі деген ұғым енгізілді.
Мұндай аудиторлық озық тәжірибеге қарамастан, тек XIX ғасырдың екінші
жартысында ғана кәсіби аудит тұтас іскерлік әлем мен кәсіпкерлік қызметтің
маңызды құрамдық бөлігі болды. Бұл темір жолдарын салу мен сақтандыру
компанияларының, банктердің, акционерлік қоғамдардың өсуімен байланысты.
Ағылшындық темір жол және сақтандыру компаниялары мен басқа да инвесторлар
Солтүстік Америкаға аттанғанда, яғни бағыт алғанда олармен бірге аса ірі
ағылшын кредиторларының мүддесін қорғау үшін тәуелсіз аудиторлар да барды.
Осыған байланысты солтүстік америкалық аудиттің шығу тегі ағылшындық
болып табылады және XX ғасырға дейін АҚШ – тың тәуелсіз аудиті ағылшындық
үлгімен құрылып келеді. Ол балансқа қатысты мәліметтерді егжей – тегжейлі
зерттеуді ұйғарды. Роберт Х.Монтгомери американдық аудиттінің сол кезеңін
есепшоттық аудит деп атаған, өйткені аудитордың жұмыс уақытының төрттен
үш бөлігі есептеу және бухгалтерлік кітапты жасауға кетті. Аудит рәсімі
(процедурасы) жылдам ұлғайған америкалық бизнеске бейімделе бастағанда
шектен тыс қаражатты талап ететін есептеу мен көшіруді тексеретін британдық
стиль біртіндеп американдық тестілік аудитке өзгеріп, ауысады
(трансформацияланады). Сонымен қатар аудиторлар тестілеу әдісінен басқа
операцияларды тексеру мақсатында бизнес бойынша серістестен фирманың
қызметі туралы мәлімет жинауды іс жүзіне асыруға кірісті. Инвесторлардың
мүдделерін ескеру арқылы олар баланстың белсенділігі мен бәсеңділігін
бағалауға, сондай – ақ пайда мен залал туралы есеп берулерде және есеп
шоттарда көрініс табатын шаруашылық операцияларының нәтижелеріне де көп
назар аударатын болды.
ХХ ғасырда бухгалтерлер мен аудиторлардың аса ірі трансұлттық
ұйымдардың құрылуына әкеп соқтырған әлемдік экономика мен бизнестің
ғаламдасу (глобализация) тенденциясы біршама тереңдей түсті. Кәсіби
аудиттің дамуы үшін Халықаралық есеп стандарттары бойынша Комитет (LASK -
1973 ж. негізі қаланған ), Жоғары бақылау органдарының халықаралық
ұйымы ( IFAC – 1977 ж. құрылған), БҰҰ – да 1979 жылы құрылған Есеп пен
есеп берудің халықаралық стандарттары бойынша үкіметаралық
сарапшылардың жұмысшы тобы (ISAR) сияқты халықаралық және аймақтық
ұйымдар қызметінің маңызы айырықша. Осы жаңашылдықтардың барлығы
ендігі жерде аудиттің бухгалтерлік жазбалардың кеңселік нақтылығын
тексерумен ғана шектелмей, салалары мен ауқымының біртіндеп кең өріс алуын
көрсетеді. АҚШ және Ұлыбритания сияқты дамыған елдерде тәуелсіз аудиттің
өзгеше жүйесі қалыптасқан. Оларды жетілдірудің қажеттілігі көптеген
кредиторлар, инвесторлар және басқа да мүдделі пайдаланушылар тарапынан
шаруашылық жүргізуші субъектілер қызметі туралы сенімді қаржылық ақпаратқа
сұраныстың өсуінен туындап отыр.

1.2. Аудиторлық қызметтің халықаралық тәжірибесі

Кәсіби аудиттің халықаралық озық тәжірибесін зерделеуге кіріспес
бұрын нарықтық экономикалық елдердегі әр түрлі бизнес – құрылымның
қызметін қаржылық бақылаудағы өзіндік ерекшелігі бар әрі тәуелсіз жүйесі
ретінде оның қалыптасуының маңызды кезеңдеріне ерекше назар аударған жөн.
Тәуелсіз аудиттің негізгі міндеті – көптеген компаниялар, банктер,
биржалар, инвесторлар, кредиторлар, кәсіпкерлер, акционерлер және т.б.
пайдаланатын экономикалық ақпараттың анықтығын тексеріп, өзінің
қорытындысын шығаруы болып табылады.
Дамыған елдерде аудиторлық кәсіптің әр түрлі атауы бар. Мысалы, АҚШ-та
бухгалтер - аудитор қоғамдық немесе мамандандырылған бухгалтер деп
аталады. Францияда – сараптаушы бухгалтер немесе есепшот бойынша
комиссар, ал Германияда – шаруашылықты бақылаушы немесе кітапты бақылаушы,
Ұлыбритания мен ағылшынсаксондық елдерде - ревизор немесе алқалы
бухгалтерлер және т.б. деп атайды.
Кәсіби аудит батыс елдерінде алғаш рет Ұлыбританияда XIX ғасырдың
ортасында пайда болды. 1844 жылдан бастап Англияда акционерлердің алдында
есеп берулер мен есепшоттарды тексеру үшін тәуелсіз бухгалтерлерді
жылына әдетте 1 мәрте шақыратын акционерлік компаниялар басшыларына
міндет жүктейтін заң сериялары шықты.
Алдыңғы қатарлы елдерде міндетті түрде аудит туралы құқықтық-
нормативті актілердің қабылдануына байланысты тәуелсіз қаржылық бақылау
саласы айтарлықтай дәрежеде ұлғайып келеді. Мәселен, Англияда міндетті
аудит туралы заң 1862 жылы шықса, Францияда - 1867ж., ал АҚШ-та 1937ж.
қабылданды. Бухгалтерлер мен аудиторлардың кәсіби әлемнің көптеген
елдерінде құрылған. Атап айтқанда, Ұлыбританияда, Англия мен Уэльстің
Алқалы (присяжный – ант берген) бухгалтерлер институты құрылды (1980 ж.),
АҚШ-та – Маманданған бухгалтерлер институты (1887 ж.), Германияда –
Аудиторлар институты (1932 ж.) және Аудиторлр палатасы, ал Францияда –
Сарапшы бухгалтерлер палатасы (1942 ж.) мен Есепшот бойынша комиссарлардың
ұлттық компаниясы құрылды. Италияда кәсіби аудиторлық қызметті Әділет
министрлігінің бақылауында болатын арнайы атаулы тізілімге енгізілген адам
ғана жүзеге асыра алады.
1887 жылы Американың аудиторлар ассоциациясы құрылды, сонана соң 1896
жылы Нью-Йорк штатында заңды жолмен аудиторлық қызмет реттемеленеді. Сол
кездің өзінде-ақ аудиторлық лауаызымды мамандық юойынша емтиханнан сүрінбей
өткен және аудиторлық қызметпен айналысу құқығына арнайы лицензия алған
маманданған бухгалтер атқара алатын еді.
АҚШ – та мамандандырылған және мамандандырылмаған қоғамдық
бухгалтерлер мен аудиторлар институттары (SEC, FASB, AICPA) бар. Дайындау
және біліктілік емтиханы сияқты міндеттері бар осындай жалпыға бірдей
ассоциациялармен қатар америкалық кәсіби ұйымдар жағымды тәжірибелерді
жалпылауға, журнал арқылы әйгілеуге, аудит саласындағы монографиялық
әдебиеттерді басып шығаруға және ғылыми зерттеулерді жүргізуге көп көңіл
бөледі. Олар ғылыми зерттеу күн тәртібіндегі күрделі мәселелерді шешумен
ғана емес, болашақта пайда болуы ықтимал мәселелерді де анықтаумен
айналысып, оны ой жүгіртіп дұрыс шешімін табуға алдын ала әзірлік ерте
бастан жүргізеді.
Алғашқы кәсіби аудит Ұлыбританияда шамамен XIX ғасырдың орта шенінде
пайда болды. 1862 жылы қабылданған британдық компаниялар туралы заң сол
кездің өзінде бухгалтерлік емсеп пен қаржылық бақылау бойынша мамандарға
ең аз дегенде жылына бір мәрте компаниялардың есепшоттарын белгілі бір
тәртіппен тексеріп тұруын міндеттейді. Әсіресе Шотландияның, англияның
және Уэльстің алқалы бухгалтерлер институты, сондай – ақ Ұлыбританияның
маманданған және корпоративтік бухгалтерлер ассоциацияға бүкіл әлемге
әйгілі болды. Осы Ұлыбританиядағы ассоциацияға тек британ аралдарының
тұрғындары ғана мүше болып қана қоймай, сонымен бірге британдық доминион,
колониялар мен мандаттық аумақтардың өкілдері де оған кірді. Одан әрі бұл
елдердегі ұлт – азаттық қозғалысының дамуы мен тәуелсіздік алуынан кейін
аудиторлық кәсіп өкілдерінің басын қосып біріктірген өздерінің ұлттық
ұйымдары құрыл бастады.
Палестинадағы бұрынғы британ территориясында 1948 жылы Израиль
мемлекеті пайда болғаннан кейін ол жерде сол кездің өзінде әр түрлі
британдық кәсіби қоғамдардың мүшелері болып табылатын шамамен 100
бухгалтерлер – аудиторлар болған. Британдық үлгі бойынша және Израиль
Әділет министрлігінің басшылығымен бухгалтер – аудитор атағын алуға тілек
білдірушілерді емтиханға қабылдау және оларға осы атақты беру жөнінде
арнайы Кеңес құрылған болатын. 1955 жылы Израиль Парламенті атақ берудің
шарттарын, кәсіби қызметке байланысты оларға қойылатын талаптарды
қарастыратын бухгалтер – аудитор туралы ережені бекітті. Аудитордың
британдық тәжірибиесінің ықпалымен Британдық ұлттар ынтымақтастығының
құрамына кіретін басқа елдер де осы кәсіптің түрі қалыптасуын бастан
кешірді.
Германиядағы аудиторлық істің дамуына 1929 – 1933 жж. әлемдік
экономикалық дағдарыс түркті болды. Яғни акционерлік қоғамдар мен басқа
формадағы кәсіпорындардың жаппай банкротқа ұшырауы қатаң тексеру тәртібін
және тәуелсіз аудиторлар тарапынан есеп берулер мен баланстарды бекітуін
талап етті. 1931 жылы акционерлік қоғам мен басқа кәсіпорындардың есеп
берулері мен баланстарын міндетті аудиторлық тексеруді және оның өткізілуі
өздігінен реттелуді шарт етіп қойған үкіметтік қаулы қабылданды. 1932 жылы
құрылған Аудиторлар институтының аудиторлық қызмет саласындағы
мәселелерді талқылайтын мамандандырылған комитеті бар. Қазіргі кезде
Германиядағы аудиторлық қызмет 1961 жылдың 24 – ші шілдесіндегі
Аудиторлық кәсіби жарғысы туралы заңға сәйкес жүзеге асырылады. Бұл елде
кәсіби аудиттің екі ұйымы жұмыс істейді: Аудиторлар палатасы және
Аудитор институты. Мұның біріншісіне мүшелікке кіру әрбір аудиторға немесе
аудиторлық фирмаларға міндетті болса, ал екінші ұйымда - әркімнің өз еркі
өзінде болады, сөйтсе де онда 90 % - тен де жоғары неміс аудиторлары бар.
Аудиторлар палатасына мүшелікке кіру өздері аудиторлар болмаса да, барлық
аудиторлық ұйым басқармасы мүшелеріне міндетті. Палатаның қызметін
федералды Экономика министрлігі бақылайды. Бұл бақылау оның ісін басқаруды
қарастырмайды , тек ГФР (ФРГ) заңдары мен Палатаның өз жарғысының сақталуын
қадағалаумен шектеледі.
1867 жылдың 24 – ші шілдесінде Францияда есепшот бойынша комиссар
деп аталатын айрықша ревизорлардың акционерлік қоғамдардың баланстарын
міндетті түрде тексеру мен бағалау туралы ережесін бекіткен қоғамдық заң
қабылданды. Меншік иесі болып табылатын капиталист өндірістік және қаржылық
істермен тікелей шұғылдануын сиретіп, бұл жауапты істі жалдап алған
қызметкеріне тапсыра салады немесе акцияны меншіктеуден, қандай да бір
қоғамдық облигациялардан түсетін табыспен күнелтетін, яғни өмір сүретін
рантьеге айналады. Акционерлік қоғамдағы есеп пен есеп берулерді тексеретін
және құнды қағаздарды ұстайтын бухгалтер – аудитор бір ыңғайда кәсіпорын
мен оның қызметінен түсетін табыстың қаржылық тұрақтылығы туралы
мәліеттерге сенімділікпен кепілдік бере алады.
1942 жылы Францияда аттестациядан өткен Бухгалтерлер мен сарапшы –
бухгалтерлер палатасы құрылды. Үш жылдан кейін сарапшы – бухгалтерлердің
палатасы үкіметтік декретпен реттемеленді. Бұл палата экономика және қаржы
министрінің қамқорлығында болды. 1945 жылы құрылған Француздық
аттестациядан өткен бухгалтерлер мен сарапшы – бухгалтерлердің қоғамы өз
мүшелерінің алдына мынадай мәселелерді қойды:
- міндеттерді ерікті біліктілікпен орындау арқылы қоғамдық
мүддені қорғау;
- мамандық мүддесін таныту және алдыңғы қатарға шығару;
- есеп, тексеру, басқару және аудит бойынша маман кадрларды
дайындап шығару.
Қоғам мамандардың мүдделеріне қатысты маңызды проблемаларды
талқылауға арналған съезді ұдайы өткізіп тұрады. Съезд қорытындылары
бойынша аудиторлық тексеруді жүргізу әдісі мен құқықтық мәселелерді, есебі
бойынша ұсынысты да қамтитын есеп берулер жарияланып отырады. Бұл
материалдарды бухгалтер–аудиторлар өз тәжірибесінде пайдаланады.
Француздық аттестациядан өткен және бухгалтер–аудиторлар қоғамы екі
деңгейдегі – ұлттық және аймақтық органдар арқылы басқарылады. 1968 жылы
бухгалтерлік есеп пен аудит саласындағы халықаралық ұйымдар мен қоғамдық
және мемлекеттік органдардың алдында өз мүшелерінің мүдделерін танытатын
есепшот бойынша комиссарлар ұйымы болды. Аудиторлардың қоғамдық ұйымдары
үкімет және сот органдарымен тығыз жұмыс істейді.
Франциядағы аудиторлық қызмет 1969 жылдың 12-ші тамызындағы Декретке
және 1994 жылдың 24-ші қаңтарындағы Үкімет қаулысына сәйкес жүзеге
асырылады. Аудит саласындағы негізгі жұмысты жалпы мемлекеттік деңгейде
кәсіьи ұйым – есепшот бойынша комиссарлардың ұлттық компаниясы
жүргізіледі. Аудиторлық қызметті аймақтық деңгейде шамамен 30 аймақтық
компаниялар реттейді. Тұтастай алғанда, Францияда аудиторлық қызметті
басқарудың жеткілікті дәрежеде қатаң түрде орталықтандырылған жүйесі
қалыптасқан.
Аудиторлық ұйым негізінен жауапкершілігі шектелмеген серіктестік
түрінде болып отыр, ұйымның бұл түрі ағылшын тілінде сөйлейтін елдерде кең
тараған. Олардың көбісінде аудтордың қолы компания басқарушысының
жауапкершілігін өз мойнына алады. Сондықтан да шектеулі жауапкершілік түрі
тараған кейбір елдерде аудитордың өз міндетін орындау барысында жіберген
ұқыпсыздығы үшін тек материалдық тұрғыдан ғана жауап береді.
Аудитті ұйымдастырудың халықаралық озық тәжірибесін зерделеп, қабылдау
қысқа мерзім ішінде ТМД елдеріндегі оның жылдам дамуының саяси –
экономикалық жағдайын, әдістік, этикалық және нормативті – құқықтық
негіздерін жасайды.

2. Аудиторлық істің этикалық құқықтық механизмдері
2.1. Аудитті құқықтық реттеу
Аудиттік қызметтерді жүзеге асырумен байланысты құқықтық және этикалық
нормалардың өзара қарым-қатынасын мемлекеттік және кәсіби тәіуелсіз
қаржылық бақылау органдары әзірлейді. Біздің елімізде аудитті нормативті-
құқықтық реттеудің мемлекеттік жүйесі құрылған. Тәуелсіз қаржылық бақылау
ұйымының заңды базасының негізгі элементтеріне іретіндер:
• ҚР Конституциясы (1);
• ҚР азаматтық кодексі (2);
• ҚР Аудиторлық қызмет туралы заңы (11);
• ҚР Бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру туралы заңы
(8);
• ҚР қылмыстық кодексі (3);
• Салықтар және бюджетке міндетті басқа төлемдер туралы
кодексі;
• ҚР әкімшілік жолмен құқық бұзушылар туралы кодексі (4);
• ҚР бюджет кодексі (7);
• ҚР Акционерлік қоғамдары туралы; Банкроттық туралы;
Шектеулі және қосымша жауапкершілікті серіктестіктер туралы;
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы; және
т.б.заңдары.
Жоғарыда аталған заңды құжаттарда аудиторлық қызметке тікелей қатысы
бар маңызды нормалар мен ережелер анықталған. Оларды айқын білген жөн
және іс жүзінде дұрыс қолдану керек. Бұл арада қолданыстағы нормативтң –
құқықтық актілер жүйелі түрде толықтырылып, өзгертіліп тұратынын және қажет
болған жағдайда қайтадан жасалатынын ескеріп отыру керек.
Белгілі болғандай, 1993 жылдың 18-ші қазанында Қазақстан
Республикасының аудиторлық қызмет туралы заңы алғаш рет қабылданғаннан
кейін еліміздің экономикалық және қоғамдық саяси өмірінде елеулі
өзгерістер болып өтті. Экономиканы, қаржы – несие жүйесін басқару және
оларды нормативті –құқықтық реттеу салаларында реформалар болды.
Өнеркәсіптерде, саудада, құрылыста, ауыл шаруашылығында және көлік
саласында нарықтық қатынастарды одан әрі тереңдету бойынша шаралар
қабылданды. Кәсіпкерлікті дамытуға және меншіктерді мемлекеттендіру мен
ұлттық экономиканың көптеген салаларындағы жекешелендіруге экономикалық
жағдай жасалып, құқықтық негіздері қаланды.
Бухгалтерлік есеп және аудит бойынша халықаралық стандарттарға көшу,
бизнес саласындағы заңды және қаржылық – несиелік қатынастарды реттеу
жүзеге асырылады .
Мұның бәрі 1998 жылдың 20-шы қазанында қабылданған ҚР Аудиторлық
қызмет туралы жаңа заңды әзірлеу шарттарын тудырды. Ескі заңмен
салыстырғанда, оның аудиторлық қызметті лицензиялау және жүзеге асыру,
аудитор кандидаттарын аттестациядан өткізудің тәртібі. Сондай-ақ бұл
саланың негізін қалаушы ұғымдары, принциптері, түрлері, субъектілері
туралы толығырақ айтылған. Аудиторлар және аудиторлық ұйымдармен қатар
аудиттелінетін субъектілер мен оның тапсырыс берушілерінің құқықтарына,
міндеттеріне және жауапкершілігіне ерекше мән берілген.
Аудит туралы екінші заңның уақтылы қабылдануы республикадағы
аудиторлар мен аудиторлық ұйымдардың нақты тәуелсіздігін нығайтуға ықпал
етті, өйткені үкіметтік және басқа да атқарушы органдар оларды
дербестігінен айырып, министрліктер мен ведомоствалардың нұсқауы бойынша
мәжбүрлеп жұмыс істету әрекеттері талай рет қайталанды.
ҚР Аудиторлық қызмет туралы жаңа заңның талаптарына сәйкес
аудиторлардың аумақтық палаталары мен Республикалық палатаны тексеру,
комиссияны сайлау және аудиторларды аттестациядан өткізу жөнінде біліктілік
комиссиясын қалыптастыру бойынша шаралар жүзеге асырылады. 1998 жылдың 22-
23 желтоқсанында Алматыда елдегі аудиторлардың төртінші Республикалық
конференциясы болып, оның қорытындылары бойынша мынадай маңызды қаулылар
қабылданды:
1. ҚР Аудиторлық қызмет туралы заңын іс жүзіне асыру бойынша
аудиторлар мен аудиторлық ұйымдардың міндеттері туралы.
2. Аудиторлардың Республикалық палатасын қалыптастыру туралы.
3. Аудиторларды аттестациялау жөніндегі біліктілік комиссиясы
туралы ережені бекіту туралы.
4. Республикалық палатаның Кеңесін сайлау туралы.
5. Аудиторлар республикалық палатасының тексеру комиссиясын
сайлау туралы.
6. Аумақтық аудитор палаталары төрағаларының Кеңесін сайлау
туралы.
7. Аудиторларды аттестациялау жөніндегі біліктілік комиссиясының
ревизиялық комиссиясын сайлау туралы.
Бүгінгі таңда Қазақстанның көптеген аудиторлық ұйымдарында көрнекті
нормативті базалар бар, бұл олардың аудиторлық тексерулерді сәтті
жүргізуіне ғана емес, сондай – ақ кеңес беру және бақа да кәсіби
қызметтерде жетістікке қол жеткізулеріне ммкіндік береді. Осындай
қызметтердің ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.