Қазақстан кәсіпорындарындағы инновациялық даму стратегиясы және «Атырау - нан» ЖШС-нің инновациялық-инвестициялық жоба капитал салымдары мен экономикалық тиімділігін анықтау
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 ИННОВАЦИЯЛЫҚ МЕНЕДЖМЕНТТІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ МЕН ЖӘНЕ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ЖОБА ЭЛЕМЕНТТЕРІ ... ... ... ...6
1.1 Инновациялық менеджменттің экономикалық мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.2 Инновациялық жоба және оның элементтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
2 ҚАЗАҚСТАН КӘСІПОРЫНДАРЫНДАҒЫ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ДАМУ СТРАТЕГИЯСЫ ЖӘНЕ «АТЫРАУ . НАН» ЖШС.НІҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ.ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ЖОБА КАПИТАЛ САЛЫМДАРЫ МЕН ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТИІМДІЛІГІН АНЫҚТАУ ... ... 19
2.1 Қазақстан кәсіпорындарындағы инновациялық кәсіпкерлік және инновациялық даму стратегиясының қалыптасуы ... ...19
2.2 Инновациялық жобаның экономикалық тиімділігін анықтау ... ... ... ... .40
2.3 Инновациялық . инвестициялық жобада капитал салымдарының көлемін анықтау ... ... ... ... ... ... .46
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ИННОВАЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУ ... ... ... ... ... ... .58
3.1 Қазақстан Республикасында инновациялық қызметті мемлекеттік реттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..58
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...63
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..65
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 ИННОВАЦИЯЛЫҚ МЕНЕДЖМЕНТТІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ МЕН ЖӘНЕ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ЖОБА ЭЛЕМЕНТТЕРІ ... ... ... ...6
1.1 Инновациялық менеджменттің экономикалық мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.2 Инновациялық жоба және оның элементтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
2 ҚАЗАҚСТАН КӘСІПОРЫНДАРЫНДАҒЫ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ДАМУ СТРАТЕГИЯСЫ ЖӘНЕ «АТЫРАУ . НАН» ЖШС.НІҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ.ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ЖОБА КАПИТАЛ САЛЫМДАРЫ МЕН ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТИІМДІЛІГІН АНЫҚТАУ ... ... 19
2.1 Қазақстан кәсіпорындарындағы инновациялық кәсіпкерлік және инновациялық даму стратегиясының қалыптасуы ... ...19
2.2 Инновациялық жобаның экономикалық тиімділігін анықтау ... ... ... ... .40
2.3 Инновациялық . инвестициялық жобада капитал салымдарының көлемін анықтау ... ... ... ... ... ... .46
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ИННОВАЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУ ... ... ... ... ... ... .58
3.1 Қазақстан Республикасында инновациялық қызметті мемлекеттік реттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..58
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...63
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..65
Инновациялық жобаларды басқару және олардың экономикалық тиімділігін
бағалау
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 Инновациялық менеджменттің экономикалық мәні мен және инновациялық жоба
элементтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1. Инновациялық менеджменттің экономикалық
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
2. Инновациялық жоба және оның
элементтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
2 Қазақстан Кәсіпорындарындағы инновациялық даму стратегиясы және Атырау -
нан ЖШС-нің Инновациялық-инвестициялық жоба капитал салымдары мен
экономикалық тиімділігін анықтау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
2.1 Қазақстан кәсіпорындарындағы инновациялық кәсіпкерлік және
инновациялық даму стратегиясының
қалыптасуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... 19
2.2 Инновациялық жобаның экономикалық тиімділігін
анықтау ... ... ... ... .40
2.3 Инновациялық - инвестициялық жобада капитал салымдарының көлемін
анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 46
3 Қазақстан Республикасында инновациялық қызметті мемлекеттік реттеу
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 58
3.1 Қазақстан Республикасында инновациялық қызметті мемлекеттік
реттеу ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .58
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .63
Пайдаланылған
Әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 65
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Индустриалдық дамыған елдерде экономиканың
нақтылы секторы кәсіпкерлікті мемлекеттік деңгейде дамыту мақсатымен
инновациялық іс-әрекеттерді жандардыру мәселелеріне үлкен көңіл бөлінуде.
Сонымен қатар, кез-келген елдегі инновациялық белсенділіктің негізгі
қозғаушы күші - жоғарғы технологиялармен қаншалықты қамтамасыз
етілетіндігімен анықталады.
Дағдарыстан кейінгі кезде нарықтық реформалардың нәтижелері
инновациялық дамуға жаңа көзқарас қалыптастырумен анықталуда. Қазіргі
қалыптасқан жағдайда ғылыми-техникалыќ прогресті жеделдетуде ерекше
өнімнің ғылыми - техникалық жобалары, озық технологияларды басқарудың
қазіргі заманғы жүйесін жасаумен шұғылданатын ғылыми - зерттеу,
конструкторлық және жобалық ұйымдары ерекше рол атқарады. Қазақстан тек
табиғи ресурстарды ғана пайдалана отырып дамитын емес, сондай-ақ өзінің
интеллектуалды капиталын да пайдаланып дамитын елге айналғаны белгілі
болды. Мұның өзі дүниежүзілік бәсеке ғылыми – техникалық жобалардың өте
жедел (2-3 жыл аралығында) жүзеге асуын талап етеді. Сыртқы әлемдік ортада
үздіксіз жүріп жатқан өзгерістер дүниежүзілік экономикадағы біздің
еліміздің де орнын белгілейді, сондықтан инновациялық кәсіпкерлік өмір
сүрудің және дамудың маңызды факторына айналуда. Осыған байланысты
туындайтын аса маңызды жайт – инновациялық кәсіпкерлік елдің
экономикасыныңөсуін және экономиканың құрылымдық қайта құрылуын қамтамасыз
ететін қуатты тұтқаға айналуы болып табылады. Инновациялық кәсіпкерлік –
бұл ғылыми – техникалық идеяларды, ұсыныстарды, өнер табыстарын іс жүзінде
қолдануға және таратуға болатын деңгейде жеткізу қызметі. Инновациялық
кәсіпкерлікті басқару мақсаты – жаңа идеяларды қолдау, бастама көтеру,
оларды бақылау, инновациялық өнімді нарыққа шығаруға шығаруға жағдай жасау
болып табылады [1,56].
Қазіргі кезде Қазақстанда ескі және жаңа инновациялық жүйелердің
элементтері ұштасқан ауыспалы типтегі ұлттық инновациялық жүйеде (ҰИЖ)
венчурлық қорлар қалыптастыру арқылы қызмет атқаруда. Жаңа ҰИЖ - ге
индустрия мен қызмет көрсету саласындағы шағын сектордың ғылыми –
техникалық ұйымдарын, шағын инновациялық кәсіпорындарды, көптеген
мемлекеттік емес, коммерциялық емес, ғылыми, талдау жасаушы, консалтингтік
т.б. орталықтарды жатқызуға болады.
Инновациялық кәсіпкерлік ғылымының және оның тәжірибеде жүзеге асуы
арасындағы байланыстырушы буын болып табылатындықтан, ол ҰИЖ-нің маңызды
бөлігі саналады. Инновациялық кәсіпкерлік негізінен жаңа өнімдер мен
технологияларды құрастыру бойынша, білімдерді тауарға айналдыру бойынша
тәуекелге барады. Сол себепті инновациялық кәсіпкерлік шағын фирмалар
құрамы жоғары тәуекелдік нәтижесінде үнемі өзгеріп отырады, көптеген
фирмалар құлдырап, оның орнына жаңалары пайда болады. Бұл белгілі бір
қалыптағы құрылымдық балансты құрып, инновациялық кәсіпкерліктің сындарлы
массасын қалыптастырады. Отандық жағдайдың ерекшелігі қазіргі кезде
инновациялық кәсіпкерлік санының аздығымен және оларға қолдау көрсететін
инфрақұрылымның жаңа ғана қалыптасуымен сипатталады.
Жоғарыда аталғандардың барлығы инновациялық кәсіпкерліктің қалыптасу
және даму мәселелерінің ілімдік және тәжірибиелік мәнін анықтайды.
Қарастырылып отырған мәселенің өзектілігі, ғылыми тұрғыдан алғанда оның
жеткілікті оның жеткілікті дәрежеде зерттелмеуі дипломдық жұмыс тақырыбын
таңдауға себеп болды. Қазақстандық ғалым-экономистер А.Қ.Қошанов,
М.Б.Кенжегузин, А.Е.Есентугелов, О.Сабден, Б.Н.Исабеков, Д.Муканов,
Т.Исахметов, Р.С.Каренов, С.Шілікбаев, А.Ж.Орманбаев, А.Акчурин,
А.Н.Дауренбекова, Н.Урузбаева, О.Қалдыбаев, К.Қажымұрат еңбектерінде
кәсіпкерліктің инновациялық даму мәселелері кеңінен талданып, қомақты
зерттеу жұмыстары жүргізілген.
Диплом жұмысының мақсаты: Қазақстан Республикасында кәсіпкерліктің
инновациялық түрлерін жетілдірудің нарықтық механизмдерін дамуы мен тиімді
қызмет атқаруын қалыптастыруда ілімдік-әдістемелік және тәжірибелік негізін
тұжырымдау.
Аталған мақсатқа сай мынадай міндеттер қарастырылды:
– кәсіпкерліктің инновациялық түрлерін қалыптастыру мен
дамытуды ілімдік негіздеу және объективті қажеттілігінің
пайда болуының алғы шарттарын зерттеу;
– Қазақстан Республикасында қалыптасқан инновациялық
кәсіпкерліктің даму тенденциясын анықтау және бағалау;
– Қазақстан Республикасында кәсіпкерліктің инновациялық
түрлерін жетілдірудің нарықтық механизмдерін дамытудың
мүмкіндіктерін талдау;
– Индустриялық - инновациялық стратегияны жүзеге асыру үшін
кәсіпкерліктің инновациялық түрлерін қаржыландыру және
қорландыру көздерін талдау;
– кәсіпкерліктің инновациялық түрлерін жетілдіру үшін
маңызды инфрақұрылымды қалыптастыру бойынша ісшаралар
жиынтығын негіздеу.
Зерттеу объектісі: Қазақстан Республикасының инновациялық жобаларды
басқару тетіктері, венчурлық, лизингтік және франчайзингтік компаниялардың
инновациялық іс-әрекеттер арқылы нақты секторға соның ішінде Атырау нан
ЖШС-ін қызмет көрсету мүмкіндіктері болып табылады.
Зерттеу заты: Қазақстандағы инновациялыќ кәсіпкерлікті басқару
дағдыларын, адами қорларды, технологияларды, өнеркәсіп құрылымын
жұмылдырушы бәсеке төзімділігі деңгейі алынды
Зерттеу жұмысының теориялық-әдістемелік негізі ретінде отандық және
шетелдік мына авторлардың еңбектерін қолдандық: Елбасының жыл сайынғы
Жолдаулары, Қазақстандық ғалым-экономистер А.Қ.Қошанов, М.Б.Кенжегузин,
А.Е.Есентугелов, О.Сәбден, Б.Н.Исабеков, Д.Муканов, Т.Исахметов,
Р.С.Каренов, С.Шілікбаев, А.Ж.Орманбаев, А.Акчурин, А.Н.Дауренбекова,
Н.Урузбаева, О.Қалдыбаев, К.Қажымұрат еңбектерінде кәсіпкерліктің
инновациялық даму мәселелері кеңінен талданып, қомақты зерттеу жұмыстары
және т.б. ақпарат көздеріне жарияланған мақалаларын пайдаландық.
Диплом жұмысының құрылымы: кіріспеден, негізгі бөлімнен және қорытынды
мен пайдаланылған әдебиеттер (30) тізімінен тұрады. Диплом жұмысының көлемі
- 66 бет.
1 Инновациялық менеджменттің экономикалық мәні мен және инновациялық
жоба элементтері
1. Инновациялық менеджменттің экономикалық мәні
“Инновация” ағылшын тілінен аударғанда жаңалық енгізу, жаңашылдық деген
ұғымды білдіреді. Яғни жаңа өндірістік процесті, өнімді немесе қызметті
игеру, қазіргі тілмен түсіндіргенде жаңалықты инвестициялау дегенге саяды.
Ал тамыры тереңде жатқан термин латын тілінде жаңару, өзгеру сөзерімен
баламаланып, бұдан бұрын болмаған жаңалық, қоғамдық қажеттіліктерді
қанағаттандырудың жаңа әдісі деген түсініктеме береді.
Қазіргі уақытта әлемдік ғылыми-техникалық прогрессті инновациялық
қызметтің интеллектуалдық өнімінсіз елестету мүмкін еместігіне байланысты
бұл саланың өзіндік ғылыми жүйесі негізделуде. Осыған орай аталмыш сала
қызметін жіктеуші ғалымдар “инновация – жаңа техника мен технологияға
салынған капиталдан алынған материалдық игілік, қызмет көрсету, басқару
және тағы да басқа жүйелер бойынша еңбек өндірісін ұйымдастырудың жаңа
формалары” деген анықтама береді. Яғни, осы сипаттамаларды жинақтай келе
инновацияның өтімділігі жоғары жаңа өнім ойлап табу екенін түсінуге болады.
Бұл тұрғыдан алғанда барлық ашылған жаңалықтың инновацияға жатпайтынын айта
кеткен жөн. Атап айтқанда, іргелі міндеттерді атқаруға негізделген, яғни
осыған дейін белгісіз болып келген табиғат құбылыстарын ашу сияқты
жаңалықтар ешқандай материалдық игіліктерді тарту етпейтіндіктен де ол
ғылыми ізденістердің жемісі ретінде ғана есептеледі [2,52].
Қазіргі әлемдік экономикада инновацияның алар орны орасан. Инновациялық
тәжірибені өндіріске қолданбастан бәсекеге қабілетті өнім алу мүмкін
еместігін дамыған елдер ертерек түсініп, бар күшті осы салаға жұмсауда.
Осыған байланысты нарықтық экономика кезеңіндегі бәсекелестік күресте
инновация өнімнің өзіндік құнын азайту, инвестициялар ағынын арттыру, өнім
өндірушінің имиджін қалыптастыру және жаңа нарықтарды, соның ішінде сыртқы
нарықтарды бағындырудағы аса тиімді әрі таптырмас құралға айналуда.
Жаңашылдық (новшество) - өндіріс тиімділігін арттыруға мүмкіндік
беретін, бұрын қолданылып жүргендерден спалық сипатымен ерекшеленетін, жаңа
техника, конструкторлық материал немесе қандайда бір өнімді өндіру
формасында болатын нақты ғылыми идеяны іске асыру нәтижесі.
Инновациялық жоба - инновациялық қызметті мақсатты басқарудың
формасы ретінде инновациялық жоба ғылым мен техниканың басым бағыттары
бойынша нақты мақсаттарға жетуге бағытталған, ресурстар, орындаушылар мен
орындалу уақыты бойынша бір-бірімен байланысты күрделі жүйені сипаттайды.
Инновациялық менеджмент – басқарушылық шешімдер қабылдау және іске
асыру нәтижесінде өндірісте ұтымды өзгерістер енгізуге бағытталған
басқарушылық қызмет.
Инновациялық менеджменттің негізгі міндеті – ғылым, техника, өндіріс
және тұтыну бірлігін, яғни инновациялық өнімге деген қоғам қажеттілігін
қамтамасыз ететін, ұйымдастыру мен басқарудың тиімді әдістерін қолдана
отырып инновациялық процестерге сандық және сапалық өзгерістер енгізе
отырып басқару.
Осымен қатар инновациялық менеджменттің басты міндеттерінің бірі
ұйымның бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ететін, жаңалық енгізуде
мақсатты іздестірулер жүргізетін, дайындайтын және іске асыратын орта
қалыптастыру.
Инновациялық ортаның негізгі элементтері:
- Меншікті инновациялар, яғни ғылыми және ғылыми-техникалық нәтижелер
жиынтығы немесе интеллектуалдық еңбек өнімі;
- Жаңашылдықты тұтынушылар;
- Қаржылық қамтамасыз ететін инвесторлар;
- Инновациялық процестердегі проблемаларды шешетін инфрақұрылым.
Ұйымдағы инновациялық қызметті басқаруды ұйымдастыру үшін басқару
мақсатын, өз мүмкіншілігі мен басым және әлсіз жақтарын, басқару әдістерін
және т.б. сұрақтардың шешімін нақты білу қажет.
Сыртқы орта
Кері байланыс
Сурет 1
Ұйымдағы инновациялық менеджмент жүйесінің құрылымы
Инновациялық менеджмент жүйесін талдау шығу сатысынан басталады.
Оның негізгі мақсаты – тауардың бәсекелестігін қамтамасыз ету және осының
нәтижесінде фирманың табысты жұмыс жасауына қол жеткізу.
Жүйедегі кіруге фирманың тауар өндіруге қажетті заттарының барлығы
жатады: шикізат, материалдар, энергия, ақпарат, кадрлар, құжаттар.
Сыртқы орта құрамына фирма жұмысының бәсекелестік қабілетіне,
тиімділігіне, тұрақты жұмыс жасауына әсер ететін макроорта (халықаралық,
саяси, әлеуметтік-демографиялық, құқтық, табиғи-климаттық факторлар),
микроорта (фирманың бәсекелестері, бақылаушы органдар қызметі, кәсіподақтар
қызметі және т.б.), аймақтың инфрақұрылымы (аймақтағы тұрмыстық қызмет
көрсету қызметі, ғылым мен білім саласы, сауда орындары және т.б.) жатады.
Менеджмент жүйесіндегі кері байланыс құрамына клиенттердің
талаптары, жаңа тауардың сапасының төмендігіне байланысты туындайтын
ақпараттар сияқты факторлар жатады.
Фирманың ішкі ортасына басқарушы, басқарылатын, мақсатты, ғылыми
қолдау, қамтамасыз етуші жүйелер саласы жатады, олардың жиынтығы фирмадағы
инновациялық жүйені құрайды.
Басқарушылық шешімдер – бұл нақты мақсатқа жетудегі талдау, болжау,
оңтайландыру, экономикалық негіздеудің нәтижесі. Басқарушылық шешімдердің
мақсаты кездесетін проблемаларды шешу. Проблеманы шешуге қажетті ресурстар
шектеулі болғандықтан, осы проблемаларды маңыздылығына, көлеміне, тәуекел
деңгейіне байланысты топтастыру қажет.
Кез-келген шешім қабылдауға мынадай үш нәрсе әсер етеді: интуиция,
талдау, ұтымдылық.
Біріншісінде адамдар шешімнің дұрыс екендігін өздері сезініп, шешім
қабылдайды. Екіншісінде, өткен тәжірибеге сүйеніп шешім қабылдайды. Бұл
шешім түрлері жедел басқаруды қолданылады. Ал стратегиялық шешім қабылдауда
экономикалық талдауға негізделген ұтымды шешімдер қабылданады.
Басқарушылық шешім сапасы – бұл нақты тұтынушыларды
қанағаттандыратын және оның орындалуын қамтамасыз ететін шешімдер
параметрлерінің жиынтығы.
Инновациялық менеджмент жүйесіндегі қабылданаты шешімдер сапасын
қарастырамыз [3,69].
Сыртқы орта
кіру
шығу
Кері байланыс
Кіру жүйесіндегі проблемалар параметрлері: тұтынушылар талаптары,
сату көлемі, баға, тапсырыс мерзімі.
Шығу жүйесінде: жоспарланған нәтижеге жету тәуекелі, сату
сенімділігі.
Сыртқы орта жүйесіндегі проблемалар: саяси жағдай, елдің табиғи
жағдайы, аймақ инфрақұрылымы және т.б.
Кері байланыс тұтынушылардан келіп түскен мәліметтерді сипаттайды.
Жүйедегі шешім қабылдау процесі мыналарды қамтиды: жұмысқа
дайындалу, мәлімет жинақтау, ресурстық қамтамасыз ету, құжаттарды дайындау
және т.б.
Инновациялық менеджменттегі шешім қабылдау сапасын арттыру үшін
негізгі мынадай шарттар орындалуы қажет:
- шешім қабылдауда ғылыми бағыттарды пайдалану;
- басқарушылық шешімдер тиімділігіне экономикалық заңдар әсерін анықтау;
- кіру, шығу, сыртқы орта, кері байланыс жүйелері туралы нақты
мәліметтермен қамтамасыз ету;
- әрбір шешімді талдау, болжау, модельдеу, экономикалық негіздеу
әдістерімен байланыстыру;
- шешімнің бірнеше вариантын таңдау;
- қабылданған шешімнің заңды болуы;
- шешім қабылдауда жауапкершілік және ынталандыру жүйесін жасау.
Инновациялық қызмет тәуекелмен байланысты. Әсіресе инновациялық
қызметтегі мынадай тәуекел түрлерінің деңгейі жоғары:
- экономика саласындағы заңдылықтардың тұрақсыздығына байланысты
тәуекел;
- сыртқы экономикалық тәуекел (сауда мен тауар кіргізуге шектеулер
қою, шекараның жабылуы және т.б.);
- ел немесе аймақтағы әлеуметтік-саяси жағдайдың өзгеруі;
- жаңа технология мен техника жайлы мәліметтердің нақты және
жеткілікті болмауы;
- нарық жағдайы, баға, валюта курсының өзгеруі;
- өндірістік-технологиялық тәуекел [3,21].
Сурет 2
Әртүрлі жобалар түріне сыртқы орта факторларының әсер ету деңгейі
Жоба түрлері әсер етуші сыртқы орта факторлары
Саяэкономика Қо заңдылық
сат ғам
ЭT = ( (Цt – Сt – Нt) +( Эсоп t ( Зк t
Nt -
t=1 tc=1 tвл=1
ЭT – тауар сапасын арттырудан алынатын ти3мд3л3к
t ... Т- шараның қолданылу мерзімі;
Цt – t жылында бағдарланған баға;
Сt - тауар бірлігінің өзіндік құны;
Нt – тауар бірлігіне келетін салық мөлшері;
Nt - t жылында болжанған тауар көлемі;
Эсоп t – қосымша алынатын әлеуметтік немесе экологиялық тиімділік;
Зк t - тауардың сапасын арттыруға байланысты шығындар.
Адам қоғамының даму тарихындағы техникалық жекеленген облыстарында
емес, жалпы материалды-техникалық база масштабында болған бес ірі
технологиялық революцияны бөліп көрсетуге болады.
Ел әлуеті
I II III
IV V VI
1785 1835 1885
1935 1985 2035
Біріншісі XIII ғасырдың 70-80 жылдарында, тоқыма жэәне бұрғылау
станоктарының пайда болуымен байланысты.
Екіншісі XIII ғасырдың аяғы, XIX ғасырдың басында, бу двигателінің пайда
болу және тарауымен байланысты. Оның нәтижесінде үш құрамдас бөліктен
тұратын еңбек құралы – машина пайда болды: механикалық двигатель- жүргізуші
механизм – жұмысшы құралы [4,23].
Үшіншісі XIX ғасырдың аяғында, XX ғасырдың басында, электр двигателі мен
іштен жану двигателінің пайда болуымен байланысты. Радиобайланыс, телеграф,
автомобиль, тікұшақ пайда болды, түст металлдар, қалайыны қолдану басталды.
Төртіншісі, XX ғасырдың 50-жылдарының ортасынан басталады. Осының
нәтижесінде үш буынды машинадан еңбек құралдарының жаңа төр буынды
құрылымына өту іске асырылды. Мұнай және мұнай өнімдерін, газды пайдалану
негізінде энергетика дамыды. Компьютерлер мен ақпараттық өнімдер пайда
болып, кең тарады. Қорғаныс және бейбіт мақсатта атом қолданыла бастады.
Бесіншісі микроэлектроника, ақпарат, биотехнология, гендік инженерия,
космосты игеру, спутниктік байланыстарға сүйене отырып дамыды [5,63].
Инновациялық менеджмент ғылымында инновацияны топтастырудың әртүрлі
жолдары ұсынылған. Олардың ішінде кең тарағаны инновацияны мынадай
белгілеріне байланысты топтастыру:
1. Инновацияның жаңашылдық деңгейіне байланысты:
а) Радикалды (базалық). Ашылған жаңалықты, өнертабысты, патентті енгізу.
б) Ординарлы. Оған ноу-хау, ұтымдылықты арттыруға бағытталған ұсыныстар
жатады.
2. Тауардың өміршеңдік циклі кезеңіне байланысты:
а) стратегиялық маркетинг кезеңіндегі инновация;
б) ғылыми-зерттеу және тәжірибе-конструкторлық жұмыстар кезеңіндегі
инновация;
в) өндірісті ұйымдық-технологиялық дайындау кезеңіндегі инновация;
г) өндіріс кезеңіндегі инновация;
д) сервистік қызметтегі инновация.
3. Инновациялық жаңалықтың масштабына байланысты:
а) әлемдік масштабтағы инновация;
б) ел масштабындағы инновация;
в) сала масштабындағы инновация;
г) фирма масштабындағы инновация.
4. Инновацияның енгізілетін саласына байланысты:
а) білім саласындағы;
б) әлеуметтік сферадағы;
в) материалдық өндірістегі.
5. Инновацияның қолданылу сферасына байланысты:
а) фирмаішілік инновация;
б) сатуға арналған инновация.
6. Инновацияның қолданылу жиілігіне байланысты:
а) бір рет қолданылатын;
б) қайталанылатын.
7. Жаңашылдық формасына байланысты:
а) жаңалық ашу, өнертабыстар, патент;
б) ұтымдылықты арттыратын ұсыныстар;
в) ноу-хау;
г) тауарлық белгі, тауарлық марка, эмблема.
Д) технологиялық, өндірістік, басқару процесін сипаттайтын жаңа құжаттар.
8. Инновацияны енгізу нәтижесінде алынатын тиімділікке байланысты:
а) ғылыми-техникалық.
б) әлеуметтік;
в) экологиялық;
г) экономикалық.
2. Инновациялық процестердің жіктелуі:
1. Инновациялық процестердің мазмұнына байланысты:
а) техникалық
б) технологиялық
в) экономикалық
г) басқарушылық
д) ұйымдастырушылық
2. Инновациялық процесті ұйымдастыру врианттарына байланысты:
а) корпоратив ішілік,
б) бағдарламалық,
в) конкурстық
3. Инновациялық процес ерекшеліктеріне байланысты:
а) ұйым ішілік,
б) ұйым аралық,
в) инновация ұзақтығына байланысты [6,54].
1.2 Инновациялық жоба және оның элементтері
Инновациялық жоба дегеніміз бұл ғылыми зерттеу, тәжірибелік
конструкторлық, өндірістік, ұйымдық, қаржылық және тағы басқа шаралардың
жиынтығынан тұратын өзара байланысты мақсаттар мен бағдарламалар жүйесі
және олардың жетістіктері. Бұл жүйе жобалық құжаттама жиынтығына сәйкес
келу керек және нақты ғылымы техникалық мәселенің тиімді шешімін қамтамасыз
ету қажет.
Инновациялық жобаның негізгі элементтері:
- жобаның негізгі мәнін сипаттайтын мақсаттар мен міндеттер;
- инновациялық мәселені шешу бойынша және қойылған мақсаттарды жүзеге
асыру бойынша және қойылған мақсаттарды жүзеге асыру бойынша
қолданатын жобалар;
- жобалық шаралардың орындалуын үйрену;
- жобаның негізгі көрсеткіштері (жеке тапсырмалар, тақырыпшалар,
кезеңдер, шаралар және орындаушылар) оның ішінде тиімділігін
сипаттайтын көрсеткіштер.
Инновациялық жоба міндеттері:
- ғылыми техникалық дамудың нақты міндеттерді шешу жолдарын
қарастыру;
- инновацияларды басқаруда жобаның ғылыми техникалық дамудың сандық
нақты мақсат пен нәтижесінің;
- инновацияны қалыптастыру, меңгеру, өндіру және тұтыну үдерістерін
үздіксіз басқару;
- жоба мақсатын жүзеге асыруының тиімді бағыттарын анықтау;
- инновациялық жобаларды жүзеге асыруға қажетті ресурстарының
теңдігін қамтамасыз ету.
Инновациялық жоба оның қатысушылары арқылы жүзеге асады. Жоба түріне
байланысты оны бірнеше ұйым жүзеге асыра алады. Тапсырыс берушілер жобаның
болашақтағы иегері және оның қолданушылары болып есептеледі. Инвесторлар
жобаға қорға салатын заңды немесе жеке тұлға кей жағдайда тапсырыс
берушінің өзі де инвестор болуы мүмкін, жеке тұлға болып Қазақстан
Республикасының азаматы және шетел азаматы болып табылады. Жобалаушылар
жобаның сметалық құжаттарда жақтайтын маманданған жобалық ұйымдар жоба
жұмысшының кешеніне жауап беретін бір ұйым, яғни генералды жобалаушы болып
табылады. Жобаны қаржыландырушы басты инвестор - банк болып табылады.
Шетелде жобалаушы ретінде архитектор немесе инженер болады. Архитектор
жобалық сметалық құжаттарды қалыптастыру бойынша тіркелген лицензия
негізінде жұмыстарды орындайтын ұйым болып табылады. Инженер өнім жобасының
өндірісімен және жүзеге асырылуымен қатар жүретін қызметтер жиынтығын
орындауға лицензиясы бар жеке тұлға немесе ұйым [7,45].
Жабдықтаушы – жобаны материалдық техникалық қамтамасыз ететін ұйымдар.
Орындаушылар келісім шартқа сәйкес жобаның орындалуына жауапты заңды
тұлғалар. Оларға ғылыми техникалық кеңестер жобаның мақсатына жету үшін
ғылыми техникалық шешімдердің тандалуына, шешімдерінің жүзеге асырылуына,
шараның жиынтығына жауапкершілігіне болатын жобаның ғылыми техникалық
шешімдерінің таңдалуына жауапкершілікте болатын, жобаның тематикасының
бағыттары бойынша мамандар.
Жоба басшысы жоба басшылығын жүзеге асыратын және жобаны жүзеге асыру
кезінде құралатын ұйым болып табылады.
Ғылыми техникалық даму мақсаттарының көптігі және оның міндеттері
инновациялық жобаның жіктелуін талап етеді. Жобаны жүзеге асыру уақытына
байланысты инновациялық жобаны ұзақ мерзімді ( 5 жылдан жоғары), орта
мерзімді (3 – 5 дейін), қысқа мерзімді (3 жылдан аз) болып бөлінеді.
Инновациялық жобаның 3 аспектісін бөліп көрсетуге болады:
- инновациялық қызмет кезеңдері бойынша;
- қалыптастыру және жүзеге асыру үдерісі бойынша;
- ұйымдастыру элементі бойынша.
Инновациялық жоба нарыққа еңгізілген жаңа өнім немесе жетілген
өсімдіктердің, сонымен ақ тәжірибеде қолданатын жаңа ал жетінен
технологиялық үдерістерінің ғылыми техникалық идеямен байланысты
инновациялық үдерісңнңғ барлық кезеңдерін қамтиды. Инновациялық жоба
құрамына ғылыми зерттеулерді және жасақталынады, жобалық конструкторлық
және тәжірибелік эксперименталды жұмыстары, өндірісті меңгеру жолдары,
өндірісті үйрену жаңа өнім маркетингісін, сонымен қатар қаржылық шараларды
қамту керек [8,95].
Сурет 3
Инновациялық жобаның жіктелуі
Инновациялық жоба келесі кезеңдердң қамтиды:
- инновациялық идеяның қалыптасуы инновациялы идеяның пайда болу және
жобаның генералдық мақсаттарының қалыптасу үдерісі;
- жобаны жасақтау жобаның негізгі мақсатына шешімдерді іздеу және
жобаны жүзеге асыру бойынша уақытының, ресурстарының және
орындаушылардың өзара тәуелділіктердің қалыптасу үрдісі;
- жобаның жүзеге асырылуы жоба бойынша алға қойылған мақсаттарға
сәйкес жұмыстардың орындалу үрдісі;
- жобаның аяқталуы соңғы нәтижеге қол жеткізіп, келісім шартта
тоқтату үдерісі. Мұнда тапсырыс беруші күткен нәтижені қолына алуға
тырысады. Осылайша жаңа жобаның өмірлік циклы аяқталады.
Инновациялық жобаны басқару бұл мақсаттардың, ұйымдық құрылымның
анықталумен, шараларды жоспарлауымен, олардың орындалуына бақылау жасаумен
байланытсы және инновациялық идеяны жүзеге асыруға бағытталған басқарушылық
шешімдерді қабылдау және жүзеге асыру үдерісі. Инновациялық жобалауда
басқару кезеңдерін 2 – ге бөліп қарастыруға болады.
1. Инновациялық жобаларды жасақтау
2. Инновациялық жобалардың жүзеге асуын басқару
1-ші кезеңінде жобаның басқару мақсаты және күтілетін нәтиже
анықталады, жоба нәтижесінің бәсеке қабілеттілігіне баға беріледі,
тапсырмалар және шаралар жиынтығы жасалады. Жобаны жоспарлау үдерісі жүзеге
асырылады. 2 – ші кезеңінде басқарушылық ұйымның формасы таңдалады,
мақсатқа қол жеткізу. Қорытындылар бойынша болжам жасалады, уақыт шығыны,
қаржылық ресурстар бағаланады, жасақталған жоспардан ауытқу байқалса
жоспарда кері жасақтау жүзеге асырылады:
Инновациялық жобаны басқару принциптері:
✓ селективті басқару принципі ғылым мен техниканың даму бағыттары
бойынша жобаларды қолдау;
✓ соңғы нәтижеге қол жеткізу үшін мақсатқа бейімделу принципі
инновациялық үрдіске деген қажеттілікті және оларды жүзеге асыру
мүмкіндігі арасында тәуелділігін орнату;
✓ жобаларды басқару циклының түгендеу принципі жоба элементтерінің
жүйе ретіндегі біртұтастығы;
✓ инновациялық үдерістердің үдерісінің кезеңділік және жобалар басқару
үдерісінің принциптері: сыртқы орта талаптарын қанағаттандыра отырып,
жоба бойынша жұмыстардың орындалуы кезінде ақпараттардың тізбектей
жинақталуы;
✓ басқарушылық шешімді жасақтаудағы көп варианттылық принципы.
Инновациялық үдерістер белгісіздік фактілерінің әсерімен қатар жүреді.
Белгісіздік жағдайдан шығу үшін бір ғана шешіммен шектелмеу қажет.
✓ жүйелілік принципі (ұйымдастырушылық экономикалық, заң, әкімшілікті,
технологиялық және т.б.) элементерінің жиынтығы.
✓ кешенділік принципі – жобаның кез-келген бөлімшесі бойынша іс
әрекеті бас жоба мақсатына сәйкес жүзеге асуы қажет.
✓ қамтамасыз ету принципі жобада қаралған барлық шаралар қажетті
ресустармен, оның ішінде қаржылық ақпараттармен, материалдық және
еңбек ресурстарымен қамтамасыз етілу керек.
Жобаны басқаруда жоспарлау үрдісі жобаны жүзеге асыру бастамасы болып
табылады. Жоспарлаудың негізгі мақсаты жобаның соңғы нәтижесіне қол
жеткізетін жұмыстар кешенін орындауға арналған жобаның барлық қатысушылар
интеграциясы.
Сурет 4
Инновациясының жобасы жоспарлау түрлері
Суреттен көріп отырғанымыздай кезең бойынша ұзақ мерзімді, орта
мерзімді және қысқа мерзімді болып бөлінсе, мақсаты бойынша стратегиялық
және ағымды болып бөлінеді. Стратегиялық жоспар жобаның жүзеге асыру
кезеңдерінің бағыты бойынша соңғы нәтижеге жылжуын көрсетеді. Ағымдық
жоспар жұмыс кешенінің орындалу мерзімін, ресурстар қажеттілігін анықтайды,
жұмыстар көлемінің шекараларын бөледі.
Өнімді- тақырыптық жоспар ресурстар, орындаушылар мен орындау
мерзімі бойынша тапсырмалар кешенінің жүзеге асырылуы, ғылыми зерттеу
жұмыстарының тақырыптары және олардың тиімділігін қамтамасыз ету жұмыстарын
қамтиды. Жоспарлардың осы түрінде мына параметрлер анықталады: орындалатын
жұмыстар құрамы және оларды орындау мерзімі, жауапты орындаушылық құрамы,
әрбір кезеңнің сметалық құны (оның ішінде ҒЗЖ, капиталдық салымдар, тағы
басқа бөлінген шығындар), маңызды материалдық – техникалық ресурстарының
тізімі, экономикалық тиімділіктің есебі, жаңа өнім түрлері және
психологиялық үдерісс бойынша техникалық деңгейдің картасы.
Көлемді календарлық жоспары жұмыстың басталу және аяқталу уақытын
және жобаны жүзеге асыруға қажетті уақыт қоры мен ресурстар көлемін қамтиды
[9,32].
Технико-экономикалық немесе ресурстық жоспары инновациялық
жобаның ресурспен қамтамасыз етілуін қарастырады және ресурстарға деген
қажеттілікті анықтайды, жеткізу мерзімін және потенциалды жабдықтаушылар
мен мердігерлер құрамын анықтайды.
Инновациялық жоба бюджеті бұл сандық көрсеткіштермен
сипатталатын және шығынды сипаттайтын жоспар болып табылады. Жобаға
жұмсалатын шығынды жоспарлау туралы ақпарат жоба бойынша сметалық құжат
және календарлық жоспар болып табылады. Календарлық кезең бойынша ақша
құралдарының таратылуы 3 қадаммен жүреді:
- календарлық жоспар жұмыстарының жалпы құны есептеледі;
- әрбір кезеңге есептелген шығындар көлемі календарлық жоспар
бойынша осы кезеңге орындалған жұмыстар құнының қосындысымен
есептеледі;
- жұмыстың әрбір түріне байланысты уақыт бойынша шығындардың бөлінуі
жүзеге асырылады.
Жобаны қаржыландырудың 4 жолы бар:
- акционерлік қаржыландыру- ақша құралдарын және технологияларды
салу;
- мемлекеттік қаржыландыру - тура субсидиялау жолымен инвестициялық
бағдарлама шеңберіне жүзеге асады;
- лизингтік қаржыландыру- жобалау обьектісіне немесе оның белгілі бір
бөлігіне деген меншік құқықтың берілуі;
- ұзақ мерзімді қаржыландыру банктік несие арқылы жүзеге асырылады.
Бәсекелік жағдайда инновациялық жобаның бизнес жоспары оның жүзеге
асырылу жағдайларына баға береді. Инновациялық жоспарда ең алдымен жоба
концепциясы жасақталады. Осы кезеңде жобаның өнімді -тақырыптық жоспары
инновациялық бағдарлама ретінде қалыптасады. Инновациялық жобаны жүзеге
асыруды жоспарлауда календарлық және ресурстарының жоспар жасалады. Осы
кезенде құжаттар рәсімделеді. Жоспар бойынша көрсеткіштер құрылымы өзгерісі
инновациялық жобаға сәйке өзгеріп отырады.
Инновациялық жоба концепциясы негізгі мақсаттарды
қалыптастырады, оның тиімділігін анықтайды. Ол мына денгейлерден тұрады:
- инновациялық идеяның қалыптасуы және жоба мақсатын анықтау;
- жоба идеясын маркетингтік зерттеу;
- жоба құрылымы;
- тәуекелділікті және белгісіздікті таңдау;
- жобаны жүзеге асыру вариантын таңдау [10,38].
2 Қазақстан Кәсіпорындарындағы инновациялық даму стратегиясы және
Атырау - нан ЖШС-нің Инновациялық-инвестициялық жоба капитал
салымдары мен экономикалық тиімділігін анықтау
2.1 Қазақстан кәсіпорындарындағы инновациялық кәсіпкерлік және
инновациялық даму стратегиясының қалыптасуы
XXI ғасыр жүз жылдық ғаламдық инновацияның өркендеу ғасырына
айналатынын қазіргі әлем елдерінің тәжірибесі көрсетіп отыр.
Қазіргі кезеңде кәсіпкерлікті дамытудың әлсіз жақтары болып оны
жетілдірудің нарықтық механизмдерінің инновациялық түрлерінің одан ары
дамыту болып отыр.
Дамыған елдерде инновациялық (ноу-хау) өнімдер мен технологиялар ЖІӨ
өсімінің 70-85% беріп отыр. Инновациялық сфераның белгілі дәрежеде дамымай
отыруы Қазақстанның 50 дамыған елдер қатарына қосылуға кедергі болуы
мүмкін. Өйткені соңғы жылдары осы сферада Қазақстанның рейтингі 65 орыннан
75 орынға төмендеп отыр. Мұндай жағдайдан шығудың бірден бір жолы
кәсіпкерліктің түрлі инновациялық нарықтық құралдарын одан ары дамыту болып
табылады.
Теориялық талдау негізінде инновацияны түсіндіруде екі көз-қарастың
қалыптасқаны анықталды:
біріншісі, инновация жаңа идеялар мен үрдістер ретінде қарап оны
қолдану арқылы өз қасиеттері бойынша ең сапалы өнімдер мен технологияны
жасауға әкелетін қоғамдық-техникалық-экономикалық үрдіс ретінде қарастырған
(Б. Твисс, Ф.Никсон, Б. Сантон т.б.) [11,20].
екіншісі, инновацияны тұтыну тауарларының жаңа түрлерін, жаңа
өндірістік және тасымал құралдарын, нарықтар мен өнеркәсіптегі ұйымдастыру
формаларын енгізу және қолдану мақсатындағы өзгерістер ретінде түсіндіреді
(И. Шумпетер). Инновация – бұл тек жаңа енгізулер емес, бұл өндірістің жаңа
қызметі. Оның негізі - өнім өндіру технологиясын өзгерту қажеттігі,
ұйымдастырушылық, қаржылық, ғылыми зерттеу және басқа салаларда жаңалықтар
енгізу болып табылады.
Әр түрлі сипаттамаларды қорыта келе, инновацияның өтімділігі жоғары
жаңа өнім ойлап табу деген ұғым туады. Бұл тұрғыдан алғанда ашылған
жаңалықтың барлығы инновацияға жатпайтынын айтқан жөн. Өйткені, іргелі
міндетерді атқаруға негізделген, яғни осыған дейін белгісіз болып келген
табиғат құбылыстарын ашу сияқты жаңалықтар ешқандай материалдық игіліктерді
тарту етпейтіндіктен де, ол ғылыми ізденістердің жемісі ретінде ғана
есептелінеді.
Экономикалық қатынастар жүйесінен инновацияның алатын орны орасан зор.
Себебі инновациялық тәжірибені өндіріске қолданбастан, бәсекеге қабілетті
өнім алу мүмкін еместігін дамыған елдер ертерек түсініп, бар күшті осы
салаға жұмсап келеді. Осыған байланысты нарықтық экономика кезеңіндегі
бәсекелестік күресте инновация өнімінің өзіндік құнын азайту, инвестициялар
ағынын арттыру, өнім өндірушінің имиджін қалыптастыру және жаңа нарықтарды,
оның ішінде сыртқы нарықтарды бағындырудағы аса тиімді таптырмас құралға
айналуда деп зерттеулердің негізінде тұжырымдамалауға болады.
Инновацияның дамуына қозғаушы тетік - бірінші кезекте нарықтық
бәсекелестік болып табылады. Нарық жағдайында өнім өндірушілер немесе
қызмет көрсетушілер әрдайым өндірістік дағдарысты болдырмаудың жолы мен
тауарын өткізетін жаңа нарықтарды іздестірумен болады. Сондықтан,
инновацияны бірінші болып тиімді игерген кәсіпорындар өз бәсекелестіктері
алдында басымдылыққа ие болады. Қазіргі кезеңде жаңа тауарлар түрлері өсіп,
тұтынушы талғамы артып отырған уақытта, әсіресе шағын кәсіпорындардың
икемділік қабілеттерін күшейту аса тиімді саналады. Әлемдік тәжірибе
бойынша мұндай шағын шабақтар қайрандап қалып қоймаулары үшін түрлі
салалардағы жаңа өнімдер мен жаңа технологияларды шығару басымдық негіздегі
сұрақтардың деңгейінде жүреді.
Қазіргі уақытта біздің елімізде бәсекеге қабілетті өнімдерді
өндіруге негізделген жаңа ақпараттық технологияларды игеру,
республикамыздың индустрия және ғылыми техникадағы әлеуетін дамыту
басты стратегиялық міндеттердің бірі болып отыр. Соған сәйкес 2003
жылы республикамыздың индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға
арналған стратегиясы қабылданды. Стратегияның мақсаты - шикізат бағытынан
қол үзуге ықпал ететін экономика салаларын әртараптандыру жолымен елдің
тұрақты дамуына қол жеткізу, ұзақ мерзімді жоспарда сервистік-технологиялық
экономикаға өту үшін жағдай жасау қарастырылған.
Қазақстан Республикасының инновациялық қызметті қаржыландырудың
көздері ретінде кәсіпорындардың өз қаржысы, республикалық және жергілікті
бюджет қаражаттары, инновациялық қорлар қаражаты, мемлекеттік гранттар және
заңға қайшы емес қаржыландырудың басқада түрлері жатады. Қаржыландыру
инфрақұрылымына ретінде даму инситуттары, венчурлық қорлар, кәсіпорындар
мен жеке кәсіпкерлер, екінші деңгейлі банктер және т.б. жатады.
Қазақстан тәжірибесі көрсетіп отырғандай көбінесе қарапайым
қаржыландыру көздері, яғни банктер немесе басқа да қорлар инновациялық
ғылыми-техникалық жобаларды қаржыландырудан бас тартады. Өйткені онда
тәуекелділік жоғары болады. Сондықтан бұл жағдайда арнайы осындай көп
тәуекелі бар жобаларды қаржыландыру үшін әлемдік тәжірибеде венчурлық
қорлар құрылады [12,87].
Венчурлік қорлар – венчурлік инвестициялаудың негізгі механизмі болып
табылады. Венчурлік инвестициялаудың бастапқы кезеңінде қызметті инновация
жасау мен коммерциялауға бағытталған компанияларға жеке, отандық және
шетелдік капиталды тарту мемлекеттің тікелей үлестік қатысуымен венчурлік
қорларды құрғанда мүмкін болады. Венчурлік қорға инвестицияланатын
мемлекеттік қаржылар осы қорға кіретін жеке инвестициялардың тәуекелдерін
төмендетеді. Венчурлік индустрияның қалыптасуының бастапқы кезеңінде
мемлекеттің араласуының осындай үлгісі барлық елдерде өзінің тиімділігін
көрсетті.
Венчурлік қорларды құрғанда мемлекеттің қатысуы (Ұлттық инновациялық
қор) ҰИҚ–ң инвестициялық саясатының басты бағыттарының бірі – отандық және
шетелдік инвестициялармен бірлесе отырып құрылған венчурлік қорлардың
капиталындағы үлестік қатысуы (49%) арқылы венчурлік қорларды құру болып
табылады.
Қазіргі таңда Қазақстан венчурлық капиталы және тікелей инвестициялау
ассоциясы құрылып оған 6 венчурлық қор кіреді, оның біреуі ҰИҚ. Қазіргі
таңда 5 венчурлық қор 5,6 млрд тенге құрайтын 13 жобаны қолдап отыр.
Жобалар негізінен биотехнология, фармацевтика және информациялық
технологиялар салалары бойынша. Бірақ инновациялық белсенділік өте төмен,
венчурлық қорларға ұсыныс берушілердің тек 20% ғалымдар, қалғандары бұрын
ғылымға қатысы болған бизнесмендер және ірі холдингтер.
Венчурлық инвестордың көзқарасы бойынша компания объектісі бірнеше
даму деңгейінен өтеді (Кесте-1).
Венчурлық қаржыландыру алдыңғы үш деңгейде қаржыландыра алады. Ал көп
қолданылатын міндеттемелік қаржыландыру тек үшінші деңгейден ғана басталады
[13,65].
Кесте 1
Инновациялық компанияның даму деңгейлері
Деңгейлер Мазмұны
Бизнес идеясы (seed stage) Идеяны жобалау және оны саудалау.
Сонымен қатар болашақ өнімнің үздік
үлгілерін дайындау;
Бизнесті ашу (start-up stage) Жобаны жүзеге асыру меқсатында жүйелі
іс-әрекеттерді жүзеге асыруды бастау;
Өсу деңгейі (expansion stage) жаңа өндірістік қуаттылықты іске қосу
және персоналдар санының өсуі;
Кеңею деңгейі (mezzanine stage) нарықтың бір бөлігін жаулап алу және
пайданың тұрақты болуы;
Өтімділік деңгейі (liquidity бизнестің нақты (реалды) нарықтық
stage) құнының қалыптасуы.
Әлемдік экономикада концессияның рөлі ұлғаю үрдісінде. Егер де ХХ-шы
ғасырда концессияны тек жер қойнауын пайдалануда қолданса, 1990 жылдан
бастап концессияға мемлекеттік меншіктің көптеген басқа да объектілері
беріле бастады.
Кәсіпкерлікті дамытудың негізгі жолдарының бірі концессиялық келісім.
Әлемдік тәжірибе көрсетіп отырғандай концессия мемлекеттің жекеменшік
инвестицияға қызығушылығынан қолданылады. Қазақстанда концессияға
қызығушылық артуда. Әсіресе ірі инфраструкутуралық жобаларды іске асыруда:
көлік және телекоммуникация салаларында, жол салуда т.б. Қаізргі таңда 212
млрд. тенге көлемінде 7 концессиялық жоба іске асуда.
Қазақстан Республикасында концессиялық қатынастарды заңдық реттеу
белгілі бір деңгейде қалыптасқан. Қазақстан Республикасы мен шетелдік
инвесторлар арасындағы қатынастарды реттейтін 2006 жылы Қазақстан
Республикасындағы концессия туралы ҚР-ның Заңы қабылданды.
Осы Заң концессияға байланысты қоғамдық қатынастарды реттейді,
концессия шарттарын жасасудың, оны орындаудың және тоқтатудың талаптары мен
тәртібін айқындайды, концессионерлерді мемлекеттік қолдау кепілдіктері мен
шараларын айқындайды.
Алайда, концессиялық жобаларды іске асырудың негізгі проблемалары бұл
жобалардың капитал сыйымдылығының өте жоғары болуы ұзын ақшаларды қажет
етеді. Біздің ойымызша зейнетақы мен сақтандыру қорларының қаражаттарын
пайдалану қажет. Келесі проблема концессиялық жобалардың өтеу мерзімінің
ұзақтығында. Өйткені бюджет 3 жылға жоспарланады, сондықтан бюджеттік жүйе
3 жыл өткен соң қаржыландыруды кепілдік бере алмайды және салық кодексіне
енгізілетін өзгерістерде кері әсер етуі мүмкін. Сондықтан заң потенциалды
концессионерлердің құқықтарын толық қолдай алмай отыр.
Кәсіпкерліктің инновациялық түрлерін дамытуда лизингтің маңызы зор.
Өйткені кез келген инновациялық кәсіпорын ашу үшін алдымен кәсіпорынға
толық технологиялық цикылды қамтамасыз ететін құрал жабдықтар қажет. Ал
жаңа технологиялар қымбат тұрады, және оны кез келген кәсіпкер сатып ала
алмайды. Бұл мәселені шешудің бірден бір жолы қажетті құрал жабдықтарды
лизингке алу болып табылады.
Лизинг қазіргі кезде Қазақстанда да қалыптасу және даму кезеңін
өткеруде. Лизингті дамыту үшін заңдық-құқықтық актілердің қабылдануы
банкілер мен саудалық құрылымдар құрған, мемлекет немесе ҚР заңдары
бойынша заңды тұлға болып есептелетін және шетел компаниялары тарапынан
қаржыландырылатын түрлі лизингтік компаниялардың пайда болуына септігін
тигізді. Лизингтік компаниялардың басым көпшілігі лизингті қолданудың
тиімділігін арттыру үшін банкілердің көмегімен дербес қаржы көздерін тарту
және өзара бірлестіктер мен одақтарға бірлесу арқылы ірілену саясатын
жүргізуде. Лизингтік қызметтерді көрсететін компаниялар мен банкілердің
көбеюі бір жыл ішінде жасалатын лизингтік операциялар көлемінің артуына
себепші болып, соңғы жылдары лизингтік мәмілелер мен операциялар саны
қарқынды түрде арта түсті [14,26].
Кесте 2
2005-2008 жылдары арасында Қазақстан Республикасында көрсетілген
лизингтік қызметтер көлемі мен құрылымы (млн. теңге)
Лизингтік қызметтер 2005ж. 2006ж. 2007ж. 2008ж. 2005-2008 ж.ж.
салыстыру (қанша есе)
Жеңіл автокөлік лизингі 49,7 54,1 81,4 188,3 3,8
Басқа да құрлықта жүретін көлік құралдарының15,5 45,8 83,9 97,0 6,3
лизингі
Кемелер лизингі - - 39,5 36,4 -
Ұшақтар лизингі 10,6 24,9 46,9 78,2 7,4
Ауылшаруашылығы машиналарының лизингі 4,0 40,0 27,1 917,6 229,4
Құрылыс жабдықтарының лизингі 48,8 1585,61804,63112,363,8
Компьютерлер лизингі 7,2 5,5 27,9 285,5 39,6
Басқа да құрылғылар мен жабдықтар лизингі 20,5 86,2 52,5 298,1 14,5
Басқа негізгі құралдар лизингі 5,4 3,1 1,9 1,9 2,7
Барлығы 161,71855,22165,85015,231,0
2-кестедегі мәліметтерден лизингтік операциялар көлемінің
ауылшаруашылығы машиналары, құрал жабдықтары және компъютер лизингі
операцияларында қарқынды түрде артқандығы байқалады. Республикамызда
көрсетілген лизингтік қызметтердің жалпы көлемінің артуына қарамастан,
лизингтің даму деңгейі әлі күнге дейін қойылған талаптарға сай емес. Бұл,
ең алдымен, лизингтің ұйымдық-экономикалық тетіктерінің тиімсіз
әрекеттілігіне, лизингтік қызметтердің құрамы мен түрлеріне қатысты
ақпараттардың тапшылығына, осы саладағы мамандардың білімдері мен
тәжірибелерінің жеткіліксіздігіне және лизингтік компаниялардың басым
көпшілігінде инвестициялық мүмкіншіліктің төмендеуіне тікелей байланысты
болып отыр. Жалпы алғанда, шағын және орта кәсіпорындар мен банкілердің
үлесі бар компаниялар лизингілік қызметтерді ұсынуда. Ал жеткілікті
потенциалы бар ірі жеке және мемлекеттік кәсіпорындар лизингілік жобаларды
инвестициялау ісіне көп назар аудармауда.
Франчайзинг кәсіпорынның өз өнімін сату нарығын шұғыл кеңейтуге,
кәсіпорында жоқ елеулі қаржылық салымдарсыз мүмкіндік береді. Франчайзи
франчайзердің саудалық белгісімен жұмыс істей отырып, пайда өсімін, оның
өзін (франчайзер компания) және өнімін жарнамалануын қамтамасыз етеді.
Қазақстанда 2007 жылы франчайзинг айналымы 500 млн.АҚШ долларды
құрады. ҚР Франчайзинг туралы заң (2002ж) қабылданды, 150 франчайзинг
жүйесі және 1000 аса франчайзинг пунктері жұмыс істейді, Қазақстан ұлттық
франчайзинг ассоциясы құрылды. Франчайзинг мемлекеттік деңгейде қолдау
тауып отыр. Соның арқасында 2003-2007 жж франчайзин жүйесі елімізде 3 есеге
өсіп отыр. Франчайзинг жүйесінде жұмыс істейтіндер саны 14000 адамды құрап
отыр. Бірақ франчайзингтің одан ары дамуына келесі факторлар кері әсер етіп
отыр: франчайзинг секторына мемлекеттік жеңілдіктердің қарастырылмағандығы,
интелектуалды меншіктің нашар қорғалуы, кәсіпкерлердің ұзын ақшаны алуға
шектеулігі, франчайзинг туралы ақпаратың жетіспеушілігі.
Әлемдік тәжірибеде франчайзинг кеңінен қолданылып отыр. Ал ҚР шетел
франшизасының үлесі үлкен. Қазақстанада негізінен дистрибьютивтіксаудалық
франчайзинг ғана дамып отыр, ал шет елде керісінше, кәсіпкерлік
франчайзінгінің үлесі саудалық франчайзингтен жоғары.
Қазақстан Республикасының индустриалды-инновациялық стратегияның
негізгі бағыты, біздің ойымызша, жоғары технологиялық, ғылым сыйымды және
экспорттық бағытталған өнім мен өндірістердің дамуы болып табылады.
Соңғы он жылда Қазақстанда, басқа да ТМД республикаларындағыдай
технологиялық деградация тенденциясы орын алды. Өндірістің техникалық
деңгейі төмендеді, жаңа технологиялар әлсіз меңгерілді, прогрессивті өнім
өндірісі төмендеді, ғылыми-техникалық потенциал қысқарды.
Еліміздегі ғылыми-техникалық әлуетінің қазіргі жағдайы абсолютті
сандық қысқаруы мен оның барлық құрамдастары бойынша сапасының нашарлауы
тенденциясына ие болып отыр. Республикадағы инновациялық іс-әрекеттердің
ғылымның ары қарай дамуы оның заңдылық және нормативтік базаларын
жетілдіруге байланысты [15,37].
Дамығын елдер тәжірбиесі көрсетуінше экономикалық дамудың негізгі
гранты – ғылыми-техникалық салада лидерлік позицияны ұстау. Сондықтанда 80-
жылдардан бастап барлық алдынғы қатардағы елдер белсенді ғылыми-техникалық
саясат жүргізе бастады. Бір ғана мысал, ол елдердің ғылымға жұмсаған
шығындарынан да көруге болады. (кесте-3). Бұл кестеден Қазақстан
Республикасы ең төменгі орын болып отырғанын көруге болады. Швеция
мемлекетінде ЖІӨ-ің үлесі жоғары болған. Басқа мемлекетке қарағанда бізде
ғылымға арналған шығын көлемі аз болып отыр. Нәтижесінде, бүгінгі
дүниежүзілік технологиялық даму үрдісі жаңа саты – адамзат игілігі үшін,
оның өмірін жақсартуға, оны көркемдеуге бағытталған электронды,
биоинженерлі және басқа да ғылым дәрежелерін пайдалануға негізделген
деңгейге көшуде. Сондықтан барлық дамыған, дамушы елдерде мемлекеттік
инновациялық салаға қаржылай түде, ұйымдастыру үрдісіне көмек көрсету
арқылы қолдап отырады. Көптеген елдер тәжірбиесі көрсеткендей, экономиканың
күрт құлдырауы, қаржы дағдарысы кезінде мемлекет инновациялық қызмет
саласын қолдап, дамытып отыруы қажет.
Кесте 3
2008 жылда Әлемдегі мемлекеттердің ғылымға арналған шығындары
Мемлекет ЖІӨ-дегі үлес салмағы, Жеке капиталдағы үлесі,
(%) (%)
АҚШ 2,9 66,7
Жапония 3,0 40,3
Германия 2,35 66,6
Франция 2,25 31,4
Швеция 4,0 32,3
Ресей 1,9 2,9
Украина 1,3 2,4
Қазақстан 0,3 3,0
Қазіргі күні барлық елдерде ірі көлемде ғылыми-техникалық саясаттар
жүргізілуде. Батыс Еуропа елдерінде бұл - өнеркәсіпте жаңалық тар мен
инновацияларды енгізу процесін қолдау. АҚШ-та ғылыми-техникалық дамудың ірі
және жеке бөлімдерін қолдау болып табылады. Барлық елдерде ғылыми-
техникалық саланы қаржыландыру басты тапсырмаларға айналған. Бұл саланы
қолдау заңды түрде: мемлекеттік акті, үкімдер бойынша жүзеге асырылады
[16,28].
Инновациялық кәсіпкерліктің түрлерінің ұйымдастыру-экономикалық
жағдайын талдау
Қазақстанның ғылыми-техникалық саясаты инновациялық үрдістерді
белсендіруге, жаңа технологиялық құрылыстар енгізуге, өндіріс өнеркәсібінде
жаңа шеңберлерді игеруге, ұлттық ғылыми-техникалық әлеуметтің дамуына,
ғылым және өндіріс арасындағы алшақтықты еңсеруге, инновациялық қызметті
ынталандыруға, технологияладың нақты трансфертын қамтамассыз етуге және
халықаралық стандарттарды енгізуге бағытталған. Қазақстан кәсіпорындарының
инновациялық белсенділігін дамыту негізгі ретінде республиканың ғылыми-
техникалық әлеуеті болып табылады.
Ірі корпорациялардың ғылыми орталықтарында, институттар
зертханаларында шоғырланған, жоғары технологиялармен жұмыс істейтін
кәсіпкерлік сегменті-бұл қазіргі экономиканың қарқынды дамып келе жатқан
құрылымы. Қазақстанда бұл сектор енді ғана дамып келе жатыр, әзірге кейбір
институттардың, нәтижелері нарықта талап етілетін ғылыми-зерттеу жұмыстарын
жүргізуге, коммерциалық табысты өнім мен технологиялар құруға қабілеті бар.
Кесте 4
Ғылымның жағдайы мен дамуының негізгі көрсеткіштері және оларды
салыстыру
2008 ж. 2005
жылға
Көрсеткіштер 2005ж. 2006ж. 2007ж. 2008ж. өсукему
қарқыны (%)
Жалпы ішкі өнім, млрд. 7 590,60 10 12 15907,0 209,6
теңге 213,70 849,80
Зерттеулер мен 21 527,4024 26 34 761,6161,5
әзірлемелерге жұмсалған 799,90 835,50
ішкі шығындар қолданыстағы
бағада, млн. теңге
жалпы ішкі өнімге пайызбен0,28 0,24 0,21 0,22 -
Зерттеулер мен 390 437 438 421,0 107,9
әзірлемелерді орындаған
ұйымдар саны
Зерттеулермен және 18 912 19 563 17 774 16 304,086,2
әзірлемелермен айналысатын
персонал саны (жыл
соңына), адам
соның ішінде:
зерттеушілер 11 910 12 404 11 524 10 780,090,5
одан:
ғылым докторлары 1 106 1 157 1 166 1 191,0 107,7
ғылым кандидаттары 3 018 3 147 3 058 2 861,0
Зерттеулер және 14 584,2019 18 782 19 176,7131,5
әзірлемелермен айналысатын 247,70
ұйымдардың негізгі
қаражаттары, млн. теңге
Зерттеулер мен 41 512 51 400 64 108 - -
әзірлемелер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
бағалау
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 Инновациялық менеджменттің экономикалық мәні мен және инновациялық жоба
элементтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1. Инновациялық менеджменттің экономикалық
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
2. Инновациялық жоба және оның
элементтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
2 Қазақстан Кәсіпорындарындағы инновациялық даму стратегиясы және Атырау -
нан ЖШС-нің Инновациялық-инвестициялық жоба капитал салымдары мен
экономикалық тиімділігін анықтау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
2.1 Қазақстан кәсіпорындарындағы инновациялық кәсіпкерлік және
инновациялық даму стратегиясының
қалыптасуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... 19
2.2 Инновациялық жобаның экономикалық тиімділігін
анықтау ... ... ... ... .40
2.3 Инновациялық - инвестициялық жобада капитал салымдарының көлемін
анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 46
3 Қазақстан Республикасында инновациялық қызметті мемлекеттік реттеу
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 58
3.1 Қазақстан Республикасында инновациялық қызметті мемлекеттік
реттеу ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .58
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .63
Пайдаланылған
Әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 65
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Индустриалдық дамыған елдерде экономиканың
нақтылы секторы кәсіпкерлікті мемлекеттік деңгейде дамыту мақсатымен
инновациялық іс-әрекеттерді жандардыру мәселелеріне үлкен көңіл бөлінуде.
Сонымен қатар, кез-келген елдегі инновациялық белсенділіктің негізгі
қозғаушы күші - жоғарғы технологиялармен қаншалықты қамтамасыз
етілетіндігімен анықталады.
Дағдарыстан кейінгі кезде нарықтық реформалардың нәтижелері
инновациялық дамуға жаңа көзқарас қалыптастырумен анықталуда. Қазіргі
қалыптасқан жағдайда ғылыми-техникалыќ прогресті жеделдетуде ерекше
өнімнің ғылыми - техникалық жобалары, озық технологияларды басқарудың
қазіргі заманғы жүйесін жасаумен шұғылданатын ғылыми - зерттеу,
конструкторлық және жобалық ұйымдары ерекше рол атқарады. Қазақстан тек
табиғи ресурстарды ғана пайдалана отырып дамитын емес, сондай-ақ өзінің
интеллектуалды капиталын да пайдаланып дамитын елге айналғаны белгілі
болды. Мұның өзі дүниежүзілік бәсеке ғылыми – техникалық жобалардың өте
жедел (2-3 жыл аралығында) жүзеге асуын талап етеді. Сыртқы әлемдік ортада
үздіксіз жүріп жатқан өзгерістер дүниежүзілік экономикадағы біздің
еліміздің де орнын белгілейді, сондықтан инновациялық кәсіпкерлік өмір
сүрудің және дамудың маңызды факторына айналуда. Осыған байланысты
туындайтын аса маңызды жайт – инновациялық кәсіпкерлік елдің
экономикасыныңөсуін және экономиканың құрылымдық қайта құрылуын қамтамасыз
ететін қуатты тұтқаға айналуы болып табылады. Инновациялық кәсіпкерлік –
бұл ғылыми – техникалық идеяларды, ұсыныстарды, өнер табыстарын іс жүзінде
қолдануға және таратуға болатын деңгейде жеткізу қызметі. Инновациялық
кәсіпкерлікті басқару мақсаты – жаңа идеяларды қолдау, бастама көтеру,
оларды бақылау, инновациялық өнімді нарыққа шығаруға шығаруға жағдай жасау
болып табылады [1,56].
Қазіргі кезде Қазақстанда ескі және жаңа инновациялық жүйелердің
элементтері ұштасқан ауыспалы типтегі ұлттық инновациялық жүйеде (ҰИЖ)
венчурлық қорлар қалыптастыру арқылы қызмет атқаруда. Жаңа ҰИЖ - ге
индустрия мен қызмет көрсету саласындағы шағын сектордың ғылыми –
техникалық ұйымдарын, шағын инновациялық кәсіпорындарды, көптеген
мемлекеттік емес, коммерциялық емес, ғылыми, талдау жасаушы, консалтингтік
т.б. орталықтарды жатқызуға болады.
Инновациялық кәсіпкерлік ғылымының және оның тәжірибеде жүзеге асуы
арасындағы байланыстырушы буын болып табылатындықтан, ол ҰИЖ-нің маңызды
бөлігі саналады. Инновациялық кәсіпкерлік негізінен жаңа өнімдер мен
технологияларды құрастыру бойынша, білімдерді тауарға айналдыру бойынша
тәуекелге барады. Сол себепті инновациялық кәсіпкерлік шағын фирмалар
құрамы жоғары тәуекелдік нәтижесінде үнемі өзгеріп отырады, көптеген
фирмалар құлдырап, оның орнына жаңалары пайда болады. Бұл белгілі бір
қалыптағы құрылымдық балансты құрып, инновациялық кәсіпкерліктің сындарлы
массасын қалыптастырады. Отандық жағдайдың ерекшелігі қазіргі кезде
инновациялық кәсіпкерлік санының аздығымен және оларға қолдау көрсететін
инфрақұрылымның жаңа ғана қалыптасуымен сипатталады.
Жоғарыда аталғандардың барлығы инновациялық кәсіпкерліктің қалыптасу
және даму мәселелерінің ілімдік және тәжірибиелік мәнін анықтайды.
Қарастырылып отырған мәселенің өзектілігі, ғылыми тұрғыдан алғанда оның
жеткілікті оның жеткілікті дәрежеде зерттелмеуі дипломдық жұмыс тақырыбын
таңдауға себеп болды. Қазақстандық ғалым-экономистер А.Қ.Қошанов,
М.Б.Кенжегузин, А.Е.Есентугелов, О.Сабден, Б.Н.Исабеков, Д.Муканов,
Т.Исахметов, Р.С.Каренов, С.Шілікбаев, А.Ж.Орманбаев, А.Акчурин,
А.Н.Дауренбекова, Н.Урузбаева, О.Қалдыбаев, К.Қажымұрат еңбектерінде
кәсіпкерліктің инновациялық даму мәселелері кеңінен талданып, қомақты
зерттеу жұмыстары жүргізілген.
Диплом жұмысының мақсаты: Қазақстан Республикасында кәсіпкерліктің
инновациялық түрлерін жетілдірудің нарықтық механизмдерін дамуы мен тиімді
қызмет атқаруын қалыптастыруда ілімдік-әдістемелік және тәжірибелік негізін
тұжырымдау.
Аталған мақсатқа сай мынадай міндеттер қарастырылды:
– кәсіпкерліктің инновациялық түрлерін қалыптастыру мен
дамытуды ілімдік негіздеу және объективті қажеттілігінің
пайда болуының алғы шарттарын зерттеу;
– Қазақстан Республикасында қалыптасқан инновациялық
кәсіпкерліктің даму тенденциясын анықтау және бағалау;
– Қазақстан Республикасында кәсіпкерліктің инновациялық
түрлерін жетілдірудің нарықтық механизмдерін дамытудың
мүмкіндіктерін талдау;
– Индустриялық - инновациялық стратегияны жүзеге асыру үшін
кәсіпкерліктің инновациялық түрлерін қаржыландыру және
қорландыру көздерін талдау;
– кәсіпкерліктің инновациялық түрлерін жетілдіру үшін
маңызды инфрақұрылымды қалыптастыру бойынша ісшаралар
жиынтығын негіздеу.
Зерттеу объектісі: Қазақстан Республикасының инновациялық жобаларды
басқару тетіктері, венчурлық, лизингтік және франчайзингтік компаниялардың
инновациялық іс-әрекеттер арқылы нақты секторға соның ішінде Атырау нан
ЖШС-ін қызмет көрсету мүмкіндіктері болып табылады.
Зерттеу заты: Қазақстандағы инновациялыќ кәсіпкерлікті басқару
дағдыларын, адами қорларды, технологияларды, өнеркәсіп құрылымын
жұмылдырушы бәсеке төзімділігі деңгейі алынды
Зерттеу жұмысының теориялық-әдістемелік негізі ретінде отандық және
шетелдік мына авторлардың еңбектерін қолдандық: Елбасының жыл сайынғы
Жолдаулары, Қазақстандық ғалым-экономистер А.Қ.Қошанов, М.Б.Кенжегузин,
А.Е.Есентугелов, О.Сәбден, Б.Н.Исабеков, Д.Муканов, Т.Исахметов,
Р.С.Каренов, С.Шілікбаев, А.Ж.Орманбаев, А.Акчурин, А.Н.Дауренбекова,
Н.Урузбаева, О.Қалдыбаев, К.Қажымұрат еңбектерінде кәсіпкерліктің
инновациялық даму мәселелері кеңінен талданып, қомақты зерттеу жұмыстары
және т.б. ақпарат көздеріне жарияланған мақалаларын пайдаландық.
Диплом жұмысының құрылымы: кіріспеден, негізгі бөлімнен және қорытынды
мен пайдаланылған әдебиеттер (30) тізімінен тұрады. Диплом жұмысының көлемі
- 66 бет.
1 Инновациялық менеджменттің экономикалық мәні мен және инновациялық
жоба элементтері
1. Инновациялық менеджменттің экономикалық мәні
“Инновация” ағылшын тілінен аударғанда жаңалық енгізу, жаңашылдық деген
ұғымды білдіреді. Яғни жаңа өндірістік процесті, өнімді немесе қызметті
игеру, қазіргі тілмен түсіндіргенде жаңалықты инвестициялау дегенге саяды.
Ал тамыры тереңде жатқан термин латын тілінде жаңару, өзгеру сөзерімен
баламаланып, бұдан бұрын болмаған жаңалық, қоғамдық қажеттіліктерді
қанағаттандырудың жаңа әдісі деген түсініктеме береді.
Қазіргі уақытта әлемдік ғылыми-техникалық прогрессті инновациялық
қызметтің интеллектуалдық өнімінсіз елестету мүмкін еместігіне байланысты
бұл саланың өзіндік ғылыми жүйесі негізделуде. Осыған орай аталмыш сала
қызметін жіктеуші ғалымдар “инновация – жаңа техника мен технологияға
салынған капиталдан алынған материалдық игілік, қызмет көрсету, басқару
және тағы да басқа жүйелер бойынша еңбек өндірісін ұйымдастырудың жаңа
формалары” деген анықтама береді. Яғни, осы сипаттамаларды жинақтай келе
инновацияның өтімділігі жоғары жаңа өнім ойлап табу екенін түсінуге болады.
Бұл тұрғыдан алғанда барлық ашылған жаңалықтың инновацияға жатпайтынын айта
кеткен жөн. Атап айтқанда, іргелі міндеттерді атқаруға негізделген, яғни
осыған дейін белгісіз болып келген табиғат құбылыстарын ашу сияқты
жаңалықтар ешқандай материалдық игіліктерді тарту етпейтіндіктен де ол
ғылыми ізденістердің жемісі ретінде ғана есептеледі [2,52].
Қазіргі әлемдік экономикада инновацияның алар орны орасан. Инновациялық
тәжірибені өндіріске қолданбастан бәсекеге қабілетті өнім алу мүмкін
еместігін дамыған елдер ертерек түсініп, бар күшті осы салаға жұмсауда.
Осыған байланысты нарықтық экономика кезеңіндегі бәсекелестік күресте
инновация өнімнің өзіндік құнын азайту, инвестициялар ағынын арттыру, өнім
өндірушінің имиджін қалыптастыру және жаңа нарықтарды, соның ішінде сыртқы
нарықтарды бағындырудағы аса тиімді әрі таптырмас құралға айналуда.
Жаңашылдық (новшество) - өндіріс тиімділігін арттыруға мүмкіндік
беретін, бұрын қолданылып жүргендерден спалық сипатымен ерекшеленетін, жаңа
техника, конструкторлық материал немесе қандайда бір өнімді өндіру
формасында болатын нақты ғылыми идеяны іске асыру нәтижесі.
Инновациялық жоба - инновациялық қызметті мақсатты басқарудың
формасы ретінде инновациялық жоба ғылым мен техниканың басым бағыттары
бойынша нақты мақсаттарға жетуге бағытталған, ресурстар, орындаушылар мен
орындалу уақыты бойынша бір-бірімен байланысты күрделі жүйені сипаттайды.
Инновациялық менеджмент – басқарушылық шешімдер қабылдау және іске
асыру нәтижесінде өндірісте ұтымды өзгерістер енгізуге бағытталған
басқарушылық қызмет.
Инновациялық менеджменттің негізгі міндеті – ғылым, техника, өндіріс
және тұтыну бірлігін, яғни инновациялық өнімге деген қоғам қажеттілігін
қамтамасыз ететін, ұйымдастыру мен басқарудың тиімді әдістерін қолдана
отырып инновациялық процестерге сандық және сапалық өзгерістер енгізе
отырып басқару.
Осымен қатар инновациялық менеджменттің басты міндеттерінің бірі
ұйымның бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ететін, жаңалық енгізуде
мақсатты іздестірулер жүргізетін, дайындайтын және іске асыратын орта
қалыптастыру.
Инновациялық ортаның негізгі элементтері:
- Меншікті инновациялар, яғни ғылыми және ғылыми-техникалық нәтижелер
жиынтығы немесе интеллектуалдық еңбек өнімі;
- Жаңашылдықты тұтынушылар;
- Қаржылық қамтамасыз ететін инвесторлар;
- Инновациялық процестердегі проблемаларды шешетін инфрақұрылым.
Ұйымдағы инновациялық қызметті басқаруды ұйымдастыру үшін басқару
мақсатын, өз мүмкіншілігі мен басым және әлсіз жақтарын, басқару әдістерін
және т.б. сұрақтардың шешімін нақты білу қажет.
Сыртқы орта
Кері байланыс
Сурет 1
Ұйымдағы инновациялық менеджмент жүйесінің құрылымы
Инновациялық менеджмент жүйесін талдау шығу сатысынан басталады.
Оның негізгі мақсаты – тауардың бәсекелестігін қамтамасыз ету және осының
нәтижесінде фирманың табысты жұмыс жасауына қол жеткізу.
Жүйедегі кіруге фирманың тауар өндіруге қажетті заттарының барлығы
жатады: шикізат, материалдар, энергия, ақпарат, кадрлар, құжаттар.
Сыртқы орта құрамына фирма жұмысының бәсекелестік қабілетіне,
тиімділігіне, тұрақты жұмыс жасауына әсер ететін макроорта (халықаралық,
саяси, әлеуметтік-демографиялық, құқтық, табиғи-климаттық факторлар),
микроорта (фирманың бәсекелестері, бақылаушы органдар қызметі, кәсіподақтар
қызметі және т.б.), аймақтың инфрақұрылымы (аймақтағы тұрмыстық қызмет
көрсету қызметі, ғылым мен білім саласы, сауда орындары және т.б.) жатады.
Менеджмент жүйесіндегі кері байланыс құрамына клиенттердің
талаптары, жаңа тауардың сапасының төмендігіне байланысты туындайтын
ақпараттар сияқты факторлар жатады.
Фирманың ішкі ортасына басқарушы, басқарылатын, мақсатты, ғылыми
қолдау, қамтамасыз етуші жүйелер саласы жатады, олардың жиынтығы фирмадағы
инновациялық жүйені құрайды.
Басқарушылық шешімдер – бұл нақты мақсатқа жетудегі талдау, болжау,
оңтайландыру, экономикалық негіздеудің нәтижесі. Басқарушылық шешімдердің
мақсаты кездесетін проблемаларды шешу. Проблеманы шешуге қажетті ресурстар
шектеулі болғандықтан, осы проблемаларды маңыздылығына, көлеміне, тәуекел
деңгейіне байланысты топтастыру қажет.
Кез-келген шешім қабылдауға мынадай үш нәрсе әсер етеді: интуиция,
талдау, ұтымдылық.
Біріншісінде адамдар шешімнің дұрыс екендігін өздері сезініп, шешім
қабылдайды. Екіншісінде, өткен тәжірибеге сүйеніп шешім қабылдайды. Бұл
шешім түрлері жедел басқаруды қолданылады. Ал стратегиялық шешім қабылдауда
экономикалық талдауға негізделген ұтымды шешімдер қабылданады.
Басқарушылық шешім сапасы – бұл нақты тұтынушыларды
қанағаттандыратын және оның орындалуын қамтамасыз ететін шешімдер
параметрлерінің жиынтығы.
Инновациялық менеджмент жүйесіндегі қабылданаты шешімдер сапасын
қарастырамыз [3,69].
Сыртқы орта
кіру
шығу
Кері байланыс
Кіру жүйесіндегі проблемалар параметрлері: тұтынушылар талаптары,
сату көлемі, баға, тапсырыс мерзімі.
Шығу жүйесінде: жоспарланған нәтижеге жету тәуекелі, сату
сенімділігі.
Сыртқы орта жүйесіндегі проблемалар: саяси жағдай, елдің табиғи
жағдайы, аймақ инфрақұрылымы және т.б.
Кері байланыс тұтынушылардан келіп түскен мәліметтерді сипаттайды.
Жүйедегі шешім қабылдау процесі мыналарды қамтиды: жұмысқа
дайындалу, мәлімет жинақтау, ресурстық қамтамасыз ету, құжаттарды дайындау
және т.б.
Инновациялық менеджменттегі шешім қабылдау сапасын арттыру үшін
негізгі мынадай шарттар орындалуы қажет:
- шешім қабылдауда ғылыми бағыттарды пайдалану;
- басқарушылық шешімдер тиімділігіне экономикалық заңдар әсерін анықтау;
- кіру, шығу, сыртқы орта, кері байланыс жүйелері туралы нақты
мәліметтермен қамтамасыз ету;
- әрбір шешімді талдау, болжау, модельдеу, экономикалық негіздеу
әдістерімен байланыстыру;
- шешімнің бірнеше вариантын таңдау;
- қабылданған шешімнің заңды болуы;
- шешім қабылдауда жауапкершілік және ынталандыру жүйесін жасау.
Инновациялық қызмет тәуекелмен байланысты. Әсіресе инновациялық
қызметтегі мынадай тәуекел түрлерінің деңгейі жоғары:
- экономика саласындағы заңдылықтардың тұрақсыздығына байланысты
тәуекел;
- сыртқы экономикалық тәуекел (сауда мен тауар кіргізуге шектеулер
қою, шекараның жабылуы және т.б.);
- ел немесе аймақтағы әлеуметтік-саяси жағдайдың өзгеруі;
- жаңа технология мен техника жайлы мәліметтердің нақты және
жеткілікті болмауы;
- нарық жағдайы, баға, валюта курсының өзгеруі;
- өндірістік-технологиялық тәуекел [3,21].
Сурет 2
Әртүрлі жобалар түріне сыртқы орта факторларының әсер ету деңгейі
Жоба түрлері әсер етуші сыртқы орта факторлары
Саяэкономика Қо заңдылық
сат ғам
ЭT = ( (Цt – Сt – Нt) +( Эсоп t ( Зк t
Nt -
t=1 tc=1 tвл=1
ЭT – тауар сапасын арттырудан алынатын ти3мд3л3к
t ... Т- шараның қолданылу мерзімі;
Цt – t жылында бағдарланған баға;
Сt - тауар бірлігінің өзіндік құны;
Нt – тауар бірлігіне келетін салық мөлшері;
Nt - t жылында болжанған тауар көлемі;
Эсоп t – қосымша алынатын әлеуметтік немесе экологиялық тиімділік;
Зк t - тауардың сапасын арттыруға байланысты шығындар.
Адам қоғамының даму тарихындағы техникалық жекеленген облыстарында
емес, жалпы материалды-техникалық база масштабында болған бес ірі
технологиялық революцияны бөліп көрсетуге болады.
Ел әлуеті
I II III
IV V VI
1785 1835 1885
1935 1985 2035
Біріншісі XIII ғасырдың 70-80 жылдарында, тоқыма жэәне бұрғылау
станоктарының пайда болуымен байланысты.
Екіншісі XIII ғасырдың аяғы, XIX ғасырдың басында, бу двигателінің пайда
болу және тарауымен байланысты. Оның нәтижесінде үш құрамдас бөліктен
тұратын еңбек құралы – машина пайда болды: механикалық двигатель- жүргізуші
механизм – жұмысшы құралы [4,23].
Үшіншісі XIX ғасырдың аяғында, XX ғасырдың басында, электр двигателі мен
іштен жану двигателінің пайда болуымен байланысты. Радиобайланыс, телеграф,
автомобиль, тікұшақ пайда болды, түст металлдар, қалайыны қолдану басталды.
Төртіншісі, XX ғасырдың 50-жылдарының ортасынан басталады. Осының
нәтижесінде үш буынды машинадан еңбек құралдарының жаңа төр буынды
құрылымына өту іске асырылды. Мұнай және мұнай өнімдерін, газды пайдалану
негізінде энергетика дамыды. Компьютерлер мен ақпараттық өнімдер пайда
болып, кең тарады. Қорғаныс және бейбіт мақсатта атом қолданыла бастады.
Бесіншісі микроэлектроника, ақпарат, биотехнология, гендік инженерия,
космосты игеру, спутниктік байланыстарға сүйене отырып дамыды [5,63].
Инновациялық менеджмент ғылымында инновацияны топтастырудың әртүрлі
жолдары ұсынылған. Олардың ішінде кең тарағаны инновацияны мынадай
белгілеріне байланысты топтастыру:
1. Инновацияның жаңашылдық деңгейіне байланысты:
а) Радикалды (базалық). Ашылған жаңалықты, өнертабысты, патентті енгізу.
б) Ординарлы. Оған ноу-хау, ұтымдылықты арттыруға бағытталған ұсыныстар
жатады.
2. Тауардың өміршеңдік циклі кезеңіне байланысты:
а) стратегиялық маркетинг кезеңіндегі инновация;
б) ғылыми-зерттеу және тәжірибе-конструкторлық жұмыстар кезеңіндегі
инновация;
в) өндірісті ұйымдық-технологиялық дайындау кезеңіндегі инновация;
г) өндіріс кезеңіндегі инновация;
д) сервистік қызметтегі инновация.
3. Инновациялық жаңалықтың масштабына байланысты:
а) әлемдік масштабтағы инновация;
б) ел масштабындағы инновация;
в) сала масштабындағы инновация;
г) фирма масштабындағы инновация.
4. Инновацияның енгізілетін саласына байланысты:
а) білім саласындағы;
б) әлеуметтік сферадағы;
в) материалдық өндірістегі.
5. Инновацияның қолданылу сферасына байланысты:
а) фирмаішілік инновация;
б) сатуға арналған инновация.
6. Инновацияның қолданылу жиілігіне байланысты:
а) бір рет қолданылатын;
б) қайталанылатын.
7. Жаңашылдық формасына байланысты:
а) жаңалық ашу, өнертабыстар, патент;
б) ұтымдылықты арттыратын ұсыныстар;
в) ноу-хау;
г) тауарлық белгі, тауарлық марка, эмблема.
Д) технологиялық, өндірістік, басқару процесін сипаттайтын жаңа құжаттар.
8. Инновацияны енгізу нәтижесінде алынатын тиімділікке байланысты:
а) ғылыми-техникалық.
б) әлеуметтік;
в) экологиялық;
г) экономикалық.
2. Инновациялық процестердің жіктелуі:
1. Инновациялық процестердің мазмұнына байланысты:
а) техникалық
б) технологиялық
в) экономикалық
г) басқарушылық
д) ұйымдастырушылық
2. Инновациялық процесті ұйымдастыру врианттарына байланысты:
а) корпоратив ішілік,
б) бағдарламалық,
в) конкурстық
3. Инновациялық процес ерекшеліктеріне байланысты:
а) ұйым ішілік,
б) ұйым аралық,
в) инновация ұзақтығына байланысты [6,54].
1.2 Инновациялық жоба және оның элементтері
Инновациялық жоба дегеніміз бұл ғылыми зерттеу, тәжірибелік
конструкторлық, өндірістік, ұйымдық, қаржылық және тағы басқа шаралардың
жиынтығынан тұратын өзара байланысты мақсаттар мен бағдарламалар жүйесі
және олардың жетістіктері. Бұл жүйе жобалық құжаттама жиынтығына сәйкес
келу керек және нақты ғылымы техникалық мәселенің тиімді шешімін қамтамасыз
ету қажет.
Инновациялық жобаның негізгі элементтері:
- жобаның негізгі мәнін сипаттайтын мақсаттар мен міндеттер;
- инновациялық мәселені шешу бойынша және қойылған мақсаттарды жүзеге
асыру бойынша және қойылған мақсаттарды жүзеге асыру бойынша
қолданатын жобалар;
- жобалық шаралардың орындалуын үйрену;
- жобаның негізгі көрсеткіштері (жеке тапсырмалар, тақырыпшалар,
кезеңдер, шаралар және орындаушылар) оның ішінде тиімділігін
сипаттайтын көрсеткіштер.
Инновациялық жоба міндеттері:
- ғылыми техникалық дамудың нақты міндеттерді шешу жолдарын
қарастыру;
- инновацияларды басқаруда жобаның ғылыми техникалық дамудың сандық
нақты мақсат пен нәтижесінің;
- инновацияны қалыптастыру, меңгеру, өндіру және тұтыну үдерістерін
үздіксіз басқару;
- жоба мақсатын жүзеге асыруының тиімді бағыттарын анықтау;
- инновациялық жобаларды жүзеге асыруға қажетті ресурстарының
теңдігін қамтамасыз ету.
Инновациялық жоба оның қатысушылары арқылы жүзеге асады. Жоба түріне
байланысты оны бірнеше ұйым жүзеге асыра алады. Тапсырыс берушілер жобаның
болашақтағы иегері және оның қолданушылары болып есептеледі. Инвесторлар
жобаға қорға салатын заңды немесе жеке тұлға кей жағдайда тапсырыс
берушінің өзі де инвестор болуы мүмкін, жеке тұлға болып Қазақстан
Республикасының азаматы және шетел азаматы болып табылады. Жобалаушылар
жобаның сметалық құжаттарда жақтайтын маманданған жобалық ұйымдар жоба
жұмысшының кешеніне жауап беретін бір ұйым, яғни генералды жобалаушы болып
табылады. Жобаны қаржыландырушы басты инвестор - банк болып табылады.
Шетелде жобалаушы ретінде архитектор немесе инженер болады. Архитектор
жобалық сметалық құжаттарды қалыптастыру бойынша тіркелген лицензия
негізінде жұмыстарды орындайтын ұйым болып табылады. Инженер өнім жобасының
өндірісімен және жүзеге асырылуымен қатар жүретін қызметтер жиынтығын
орындауға лицензиясы бар жеке тұлға немесе ұйым [7,45].
Жабдықтаушы – жобаны материалдық техникалық қамтамасыз ететін ұйымдар.
Орындаушылар келісім шартқа сәйкес жобаның орындалуына жауапты заңды
тұлғалар. Оларға ғылыми техникалық кеңестер жобаның мақсатына жету үшін
ғылыми техникалық шешімдердің тандалуына, шешімдерінің жүзеге асырылуына,
шараның жиынтығына жауапкершілігіне болатын жобаның ғылыми техникалық
шешімдерінің таңдалуына жауапкершілікте болатын, жобаның тематикасының
бағыттары бойынша мамандар.
Жоба басшысы жоба басшылығын жүзеге асыратын және жобаны жүзеге асыру
кезінде құралатын ұйым болып табылады.
Ғылыми техникалық даму мақсаттарының көптігі және оның міндеттері
инновациялық жобаның жіктелуін талап етеді. Жобаны жүзеге асыру уақытына
байланысты инновациялық жобаны ұзақ мерзімді ( 5 жылдан жоғары), орта
мерзімді (3 – 5 дейін), қысқа мерзімді (3 жылдан аз) болып бөлінеді.
Инновациялық жобаның 3 аспектісін бөліп көрсетуге болады:
- инновациялық қызмет кезеңдері бойынша;
- қалыптастыру және жүзеге асыру үдерісі бойынша;
- ұйымдастыру элементі бойынша.
Инновациялық жоба нарыққа еңгізілген жаңа өнім немесе жетілген
өсімдіктердің, сонымен ақ тәжірибеде қолданатын жаңа ал жетінен
технологиялық үдерістерінің ғылыми техникалық идеямен байланысты
инновациялық үдерісңнңғ барлық кезеңдерін қамтиды. Инновациялық жоба
құрамына ғылыми зерттеулерді және жасақталынады, жобалық конструкторлық
және тәжірибелік эксперименталды жұмыстары, өндірісті меңгеру жолдары,
өндірісті үйрену жаңа өнім маркетингісін, сонымен қатар қаржылық шараларды
қамту керек [8,95].
Сурет 3
Инновациялық жобаның жіктелуі
Инновациялық жоба келесі кезеңдердң қамтиды:
- инновациялық идеяның қалыптасуы инновациялы идеяның пайда болу және
жобаның генералдық мақсаттарының қалыптасу үдерісі;
- жобаны жасақтау жобаның негізгі мақсатына шешімдерді іздеу және
жобаны жүзеге асыру бойынша уақытының, ресурстарының және
орындаушылардың өзара тәуелділіктердің қалыптасу үрдісі;
- жобаның жүзеге асырылуы жоба бойынша алға қойылған мақсаттарға
сәйкес жұмыстардың орындалу үрдісі;
- жобаның аяқталуы соңғы нәтижеге қол жеткізіп, келісім шартта
тоқтату үдерісі. Мұнда тапсырыс беруші күткен нәтижені қолына алуға
тырысады. Осылайша жаңа жобаның өмірлік циклы аяқталады.
Инновациялық жобаны басқару бұл мақсаттардың, ұйымдық құрылымның
анықталумен, шараларды жоспарлауымен, олардың орындалуына бақылау жасаумен
байланытсы және инновациялық идеяны жүзеге асыруға бағытталған басқарушылық
шешімдерді қабылдау және жүзеге асыру үдерісі. Инновациялық жобалауда
басқару кезеңдерін 2 – ге бөліп қарастыруға болады.
1. Инновациялық жобаларды жасақтау
2. Инновациялық жобалардың жүзеге асуын басқару
1-ші кезеңінде жобаның басқару мақсаты және күтілетін нәтиже
анықталады, жоба нәтижесінің бәсеке қабілеттілігіне баға беріледі,
тапсырмалар және шаралар жиынтығы жасалады. Жобаны жоспарлау үдерісі жүзеге
асырылады. 2 – ші кезеңінде басқарушылық ұйымның формасы таңдалады,
мақсатқа қол жеткізу. Қорытындылар бойынша болжам жасалады, уақыт шығыны,
қаржылық ресурстар бағаланады, жасақталған жоспардан ауытқу байқалса
жоспарда кері жасақтау жүзеге асырылады:
Инновациялық жобаны басқару принциптері:
✓ селективті басқару принципі ғылым мен техниканың даму бағыттары
бойынша жобаларды қолдау;
✓ соңғы нәтижеге қол жеткізу үшін мақсатқа бейімделу принципі
инновациялық үрдіске деген қажеттілікті және оларды жүзеге асыру
мүмкіндігі арасында тәуелділігін орнату;
✓ жобаларды басқару циклының түгендеу принципі жоба элементтерінің
жүйе ретіндегі біртұтастығы;
✓ инновациялық үдерістердің үдерісінің кезеңділік және жобалар басқару
үдерісінің принциптері: сыртқы орта талаптарын қанағаттандыра отырып,
жоба бойынша жұмыстардың орындалуы кезінде ақпараттардың тізбектей
жинақталуы;
✓ басқарушылық шешімді жасақтаудағы көп варианттылық принципы.
Инновациялық үдерістер белгісіздік фактілерінің әсерімен қатар жүреді.
Белгісіздік жағдайдан шығу үшін бір ғана шешіммен шектелмеу қажет.
✓ жүйелілік принципі (ұйымдастырушылық экономикалық, заң, әкімшілікті,
технологиялық және т.б.) элементерінің жиынтығы.
✓ кешенділік принципі – жобаның кез-келген бөлімшесі бойынша іс
әрекеті бас жоба мақсатына сәйкес жүзеге асуы қажет.
✓ қамтамасыз ету принципі жобада қаралған барлық шаралар қажетті
ресустармен, оның ішінде қаржылық ақпараттармен, материалдық және
еңбек ресурстарымен қамтамасыз етілу керек.
Жобаны басқаруда жоспарлау үрдісі жобаны жүзеге асыру бастамасы болып
табылады. Жоспарлаудың негізгі мақсаты жобаның соңғы нәтижесіне қол
жеткізетін жұмыстар кешенін орындауға арналған жобаның барлық қатысушылар
интеграциясы.
Сурет 4
Инновациясының жобасы жоспарлау түрлері
Суреттен көріп отырғанымыздай кезең бойынша ұзақ мерзімді, орта
мерзімді және қысқа мерзімді болып бөлінсе, мақсаты бойынша стратегиялық
және ағымды болып бөлінеді. Стратегиялық жоспар жобаның жүзеге асыру
кезеңдерінің бағыты бойынша соңғы нәтижеге жылжуын көрсетеді. Ағымдық
жоспар жұмыс кешенінің орындалу мерзімін, ресурстар қажеттілігін анықтайды,
жұмыстар көлемінің шекараларын бөледі.
Өнімді- тақырыптық жоспар ресурстар, орындаушылар мен орындау
мерзімі бойынша тапсырмалар кешенінің жүзеге асырылуы, ғылыми зерттеу
жұмыстарының тақырыптары және олардың тиімділігін қамтамасыз ету жұмыстарын
қамтиды. Жоспарлардың осы түрінде мына параметрлер анықталады: орындалатын
жұмыстар құрамы және оларды орындау мерзімі, жауапты орындаушылық құрамы,
әрбір кезеңнің сметалық құны (оның ішінде ҒЗЖ, капиталдық салымдар, тағы
басқа бөлінген шығындар), маңызды материалдық – техникалық ресурстарының
тізімі, экономикалық тиімділіктің есебі, жаңа өнім түрлері және
психологиялық үдерісс бойынша техникалық деңгейдің картасы.
Көлемді календарлық жоспары жұмыстың басталу және аяқталу уақытын
және жобаны жүзеге асыруға қажетті уақыт қоры мен ресурстар көлемін қамтиды
[9,32].
Технико-экономикалық немесе ресурстық жоспары инновациялық
жобаның ресурспен қамтамасыз етілуін қарастырады және ресурстарға деген
қажеттілікті анықтайды, жеткізу мерзімін және потенциалды жабдықтаушылар
мен мердігерлер құрамын анықтайды.
Инновациялық жоба бюджеті бұл сандық көрсеткіштермен
сипатталатын және шығынды сипаттайтын жоспар болып табылады. Жобаға
жұмсалатын шығынды жоспарлау туралы ақпарат жоба бойынша сметалық құжат
және календарлық жоспар болып табылады. Календарлық кезең бойынша ақша
құралдарының таратылуы 3 қадаммен жүреді:
- календарлық жоспар жұмыстарының жалпы құны есептеледі;
- әрбір кезеңге есептелген шығындар көлемі календарлық жоспар
бойынша осы кезеңге орындалған жұмыстар құнының қосындысымен
есептеледі;
- жұмыстың әрбір түріне байланысты уақыт бойынша шығындардың бөлінуі
жүзеге асырылады.
Жобаны қаржыландырудың 4 жолы бар:
- акционерлік қаржыландыру- ақша құралдарын және технологияларды
салу;
- мемлекеттік қаржыландыру - тура субсидиялау жолымен инвестициялық
бағдарлама шеңберіне жүзеге асады;
- лизингтік қаржыландыру- жобалау обьектісіне немесе оның белгілі бір
бөлігіне деген меншік құқықтың берілуі;
- ұзақ мерзімді қаржыландыру банктік несие арқылы жүзеге асырылады.
Бәсекелік жағдайда инновациялық жобаның бизнес жоспары оның жүзеге
асырылу жағдайларына баға береді. Инновациялық жоспарда ең алдымен жоба
концепциясы жасақталады. Осы кезеңде жобаның өнімді -тақырыптық жоспары
инновациялық бағдарлама ретінде қалыптасады. Инновациялық жобаны жүзеге
асыруды жоспарлауда календарлық және ресурстарының жоспар жасалады. Осы
кезенде құжаттар рәсімделеді. Жоспар бойынша көрсеткіштер құрылымы өзгерісі
инновациялық жобаға сәйке өзгеріп отырады.
Инновациялық жоба концепциясы негізгі мақсаттарды
қалыптастырады, оның тиімділігін анықтайды. Ол мына денгейлерден тұрады:
- инновациялық идеяның қалыптасуы және жоба мақсатын анықтау;
- жоба идеясын маркетингтік зерттеу;
- жоба құрылымы;
- тәуекелділікті және белгісіздікті таңдау;
- жобаны жүзеге асыру вариантын таңдау [10,38].
2 Қазақстан Кәсіпорындарындағы инновациялық даму стратегиясы және
Атырау - нан ЖШС-нің Инновациялық-инвестициялық жоба капитал
салымдары мен экономикалық тиімділігін анықтау
2.1 Қазақстан кәсіпорындарындағы инновациялық кәсіпкерлік және
инновациялық даму стратегиясының қалыптасуы
XXI ғасыр жүз жылдық ғаламдық инновацияның өркендеу ғасырына
айналатынын қазіргі әлем елдерінің тәжірибесі көрсетіп отыр.
Қазіргі кезеңде кәсіпкерлікті дамытудың әлсіз жақтары болып оны
жетілдірудің нарықтық механизмдерінің инновациялық түрлерінің одан ары
дамыту болып отыр.
Дамыған елдерде инновациялық (ноу-хау) өнімдер мен технологиялар ЖІӨ
өсімінің 70-85% беріп отыр. Инновациялық сфераның белгілі дәрежеде дамымай
отыруы Қазақстанның 50 дамыған елдер қатарына қосылуға кедергі болуы
мүмкін. Өйткені соңғы жылдары осы сферада Қазақстанның рейтингі 65 орыннан
75 орынға төмендеп отыр. Мұндай жағдайдан шығудың бірден бір жолы
кәсіпкерліктің түрлі инновациялық нарықтық құралдарын одан ары дамыту болып
табылады.
Теориялық талдау негізінде инновацияны түсіндіруде екі көз-қарастың
қалыптасқаны анықталды:
біріншісі, инновация жаңа идеялар мен үрдістер ретінде қарап оны
қолдану арқылы өз қасиеттері бойынша ең сапалы өнімдер мен технологияны
жасауға әкелетін қоғамдық-техникалық-экономикалық үрдіс ретінде қарастырған
(Б. Твисс, Ф.Никсон, Б. Сантон т.б.) [11,20].
екіншісі, инновацияны тұтыну тауарларының жаңа түрлерін, жаңа
өндірістік және тасымал құралдарын, нарықтар мен өнеркәсіптегі ұйымдастыру
формаларын енгізу және қолдану мақсатындағы өзгерістер ретінде түсіндіреді
(И. Шумпетер). Инновация – бұл тек жаңа енгізулер емес, бұл өндірістің жаңа
қызметі. Оның негізі - өнім өндіру технологиясын өзгерту қажеттігі,
ұйымдастырушылық, қаржылық, ғылыми зерттеу және басқа салаларда жаңалықтар
енгізу болып табылады.
Әр түрлі сипаттамаларды қорыта келе, инновацияның өтімділігі жоғары
жаңа өнім ойлап табу деген ұғым туады. Бұл тұрғыдан алғанда ашылған
жаңалықтың барлығы инновацияға жатпайтынын айтқан жөн. Өйткені, іргелі
міндетерді атқаруға негізделген, яғни осыған дейін белгісіз болып келген
табиғат құбылыстарын ашу сияқты жаңалықтар ешқандай материалдық игіліктерді
тарту етпейтіндіктен де, ол ғылыми ізденістердің жемісі ретінде ғана
есептелінеді.
Экономикалық қатынастар жүйесінен инновацияның алатын орны орасан зор.
Себебі инновациялық тәжірибені өндіріске қолданбастан, бәсекеге қабілетті
өнім алу мүмкін еместігін дамыған елдер ертерек түсініп, бар күшті осы
салаға жұмсап келеді. Осыған байланысты нарықтық экономика кезеңіндегі
бәсекелестік күресте инновация өнімінің өзіндік құнын азайту, инвестициялар
ағынын арттыру, өнім өндірушінің имиджін қалыптастыру және жаңа нарықтарды,
оның ішінде сыртқы нарықтарды бағындырудағы аса тиімді таптырмас құралға
айналуда деп зерттеулердің негізінде тұжырымдамалауға болады.
Инновацияның дамуына қозғаушы тетік - бірінші кезекте нарықтық
бәсекелестік болып табылады. Нарық жағдайында өнім өндірушілер немесе
қызмет көрсетушілер әрдайым өндірістік дағдарысты болдырмаудың жолы мен
тауарын өткізетін жаңа нарықтарды іздестірумен болады. Сондықтан,
инновацияны бірінші болып тиімді игерген кәсіпорындар өз бәсекелестіктері
алдында басымдылыққа ие болады. Қазіргі кезеңде жаңа тауарлар түрлері өсіп,
тұтынушы талғамы артып отырған уақытта, әсіресе шағын кәсіпорындардың
икемділік қабілеттерін күшейту аса тиімді саналады. Әлемдік тәжірибе
бойынша мұндай шағын шабақтар қайрандап қалып қоймаулары үшін түрлі
салалардағы жаңа өнімдер мен жаңа технологияларды шығару басымдық негіздегі
сұрақтардың деңгейінде жүреді.
Қазіргі уақытта біздің елімізде бәсекеге қабілетті өнімдерді
өндіруге негізделген жаңа ақпараттық технологияларды игеру,
республикамыздың индустрия және ғылыми техникадағы әлеуетін дамыту
басты стратегиялық міндеттердің бірі болып отыр. Соған сәйкес 2003
жылы республикамыздың индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға
арналған стратегиясы қабылданды. Стратегияның мақсаты - шикізат бағытынан
қол үзуге ықпал ететін экономика салаларын әртараптандыру жолымен елдің
тұрақты дамуына қол жеткізу, ұзақ мерзімді жоспарда сервистік-технологиялық
экономикаға өту үшін жағдай жасау қарастырылған.
Қазақстан Республикасының инновациялық қызметті қаржыландырудың
көздері ретінде кәсіпорындардың өз қаржысы, республикалық және жергілікті
бюджет қаражаттары, инновациялық қорлар қаражаты, мемлекеттік гранттар және
заңға қайшы емес қаржыландырудың басқада түрлері жатады. Қаржыландыру
инфрақұрылымына ретінде даму инситуттары, венчурлық қорлар, кәсіпорындар
мен жеке кәсіпкерлер, екінші деңгейлі банктер және т.б. жатады.
Қазақстан тәжірибесі көрсетіп отырғандай көбінесе қарапайым
қаржыландыру көздері, яғни банктер немесе басқа да қорлар инновациялық
ғылыми-техникалық жобаларды қаржыландырудан бас тартады. Өйткені онда
тәуекелділік жоғары болады. Сондықтан бұл жағдайда арнайы осындай көп
тәуекелі бар жобаларды қаржыландыру үшін әлемдік тәжірибеде венчурлық
қорлар құрылады [12,87].
Венчурлік қорлар – венчурлік инвестициялаудың негізгі механизмі болып
табылады. Венчурлік инвестициялаудың бастапқы кезеңінде қызметті инновация
жасау мен коммерциялауға бағытталған компанияларға жеке, отандық және
шетелдік капиталды тарту мемлекеттің тікелей үлестік қатысуымен венчурлік
қорларды құрғанда мүмкін болады. Венчурлік қорға инвестицияланатын
мемлекеттік қаржылар осы қорға кіретін жеке инвестициялардың тәуекелдерін
төмендетеді. Венчурлік индустрияның қалыптасуының бастапқы кезеңінде
мемлекеттің араласуының осындай үлгісі барлық елдерде өзінің тиімділігін
көрсетті.
Венчурлік қорларды құрғанда мемлекеттің қатысуы (Ұлттық инновациялық
қор) ҰИҚ–ң инвестициялық саясатының басты бағыттарының бірі – отандық және
шетелдік инвестициялармен бірлесе отырып құрылған венчурлік қорлардың
капиталындағы үлестік қатысуы (49%) арқылы венчурлік қорларды құру болып
табылады.
Қазіргі таңда Қазақстан венчурлық капиталы және тікелей инвестициялау
ассоциясы құрылып оған 6 венчурлық қор кіреді, оның біреуі ҰИҚ. Қазіргі
таңда 5 венчурлық қор 5,6 млрд тенге құрайтын 13 жобаны қолдап отыр.
Жобалар негізінен биотехнология, фармацевтика және информациялық
технологиялар салалары бойынша. Бірақ инновациялық белсенділік өте төмен,
венчурлық қорларға ұсыныс берушілердің тек 20% ғалымдар, қалғандары бұрын
ғылымға қатысы болған бизнесмендер және ірі холдингтер.
Венчурлық инвестордың көзқарасы бойынша компания объектісі бірнеше
даму деңгейінен өтеді (Кесте-1).
Венчурлық қаржыландыру алдыңғы үш деңгейде қаржыландыра алады. Ал көп
қолданылатын міндеттемелік қаржыландыру тек үшінші деңгейден ғана басталады
[13,65].
Кесте 1
Инновациялық компанияның даму деңгейлері
Деңгейлер Мазмұны
Бизнес идеясы (seed stage) Идеяны жобалау және оны саудалау.
Сонымен қатар болашақ өнімнің үздік
үлгілерін дайындау;
Бизнесті ашу (start-up stage) Жобаны жүзеге асыру меқсатында жүйелі
іс-әрекеттерді жүзеге асыруды бастау;
Өсу деңгейі (expansion stage) жаңа өндірістік қуаттылықты іске қосу
және персоналдар санының өсуі;
Кеңею деңгейі (mezzanine stage) нарықтың бір бөлігін жаулап алу және
пайданың тұрақты болуы;
Өтімділік деңгейі (liquidity бизнестің нақты (реалды) нарықтық
stage) құнының қалыптасуы.
Әлемдік экономикада концессияның рөлі ұлғаю үрдісінде. Егер де ХХ-шы
ғасырда концессияны тек жер қойнауын пайдалануда қолданса, 1990 жылдан
бастап концессияға мемлекеттік меншіктің көптеген басқа да объектілері
беріле бастады.
Кәсіпкерлікті дамытудың негізгі жолдарының бірі концессиялық келісім.
Әлемдік тәжірибе көрсетіп отырғандай концессия мемлекеттің жекеменшік
инвестицияға қызығушылығынан қолданылады. Қазақстанда концессияға
қызығушылық артуда. Әсіресе ірі инфраструкутуралық жобаларды іске асыруда:
көлік және телекоммуникация салаларында, жол салуда т.б. Қаізргі таңда 212
млрд. тенге көлемінде 7 концессиялық жоба іске асуда.
Қазақстан Республикасында концессиялық қатынастарды заңдық реттеу
белгілі бір деңгейде қалыптасқан. Қазақстан Республикасы мен шетелдік
инвесторлар арасындағы қатынастарды реттейтін 2006 жылы Қазақстан
Республикасындағы концессия туралы ҚР-ның Заңы қабылданды.
Осы Заң концессияға байланысты қоғамдық қатынастарды реттейді,
концессия шарттарын жасасудың, оны орындаудың және тоқтатудың талаптары мен
тәртібін айқындайды, концессионерлерді мемлекеттік қолдау кепілдіктері мен
шараларын айқындайды.
Алайда, концессиялық жобаларды іске асырудың негізгі проблемалары бұл
жобалардың капитал сыйымдылығының өте жоғары болуы ұзын ақшаларды қажет
етеді. Біздің ойымызша зейнетақы мен сақтандыру қорларының қаражаттарын
пайдалану қажет. Келесі проблема концессиялық жобалардың өтеу мерзімінің
ұзақтығында. Өйткені бюджет 3 жылға жоспарланады, сондықтан бюджеттік жүйе
3 жыл өткен соң қаржыландыруды кепілдік бере алмайды және салық кодексіне
енгізілетін өзгерістерде кері әсер етуі мүмкін. Сондықтан заң потенциалды
концессионерлердің құқықтарын толық қолдай алмай отыр.
Кәсіпкерліктің инновациялық түрлерін дамытуда лизингтің маңызы зор.
Өйткені кез келген инновациялық кәсіпорын ашу үшін алдымен кәсіпорынға
толық технологиялық цикылды қамтамасыз ететін құрал жабдықтар қажет. Ал
жаңа технологиялар қымбат тұрады, және оны кез келген кәсіпкер сатып ала
алмайды. Бұл мәселені шешудің бірден бір жолы қажетті құрал жабдықтарды
лизингке алу болып табылады.
Лизинг қазіргі кезде Қазақстанда да қалыптасу және даму кезеңін
өткеруде. Лизингті дамыту үшін заңдық-құқықтық актілердің қабылдануы
банкілер мен саудалық құрылымдар құрған, мемлекет немесе ҚР заңдары
бойынша заңды тұлға болып есептелетін және шетел компаниялары тарапынан
қаржыландырылатын түрлі лизингтік компаниялардың пайда болуына септігін
тигізді. Лизингтік компаниялардың басым көпшілігі лизингті қолданудың
тиімділігін арттыру үшін банкілердің көмегімен дербес қаржы көздерін тарту
және өзара бірлестіктер мен одақтарға бірлесу арқылы ірілену саясатын
жүргізуде. Лизингтік қызметтерді көрсететін компаниялар мен банкілердің
көбеюі бір жыл ішінде жасалатын лизингтік операциялар көлемінің артуына
себепші болып, соңғы жылдары лизингтік мәмілелер мен операциялар саны
қарқынды түрде арта түсті [14,26].
Кесте 2
2005-2008 жылдары арасында Қазақстан Республикасында көрсетілген
лизингтік қызметтер көлемі мен құрылымы (млн. теңге)
Лизингтік қызметтер 2005ж. 2006ж. 2007ж. 2008ж. 2005-2008 ж.ж.
салыстыру (қанша есе)
Жеңіл автокөлік лизингі 49,7 54,1 81,4 188,3 3,8
Басқа да құрлықта жүретін көлік құралдарының15,5 45,8 83,9 97,0 6,3
лизингі
Кемелер лизингі - - 39,5 36,4 -
Ұшақтар лизингі 10,6 24,9 46,9 78,2 7,4
Ауылшаруашылығы машиналарының лизингі 4,0 40,0 27,1 917,6 229,4
Құрылыс жабдықтарының лизингі 48,8 1585,61804,63112,363,8
Компьютерлер лизингі 7,2 5,5 27,9 285,5 39,6
Басқа да құрылғылар мен жабдықтар лизингі 20,5 86,2 52,5 298,1 14,5
Басқа негізгі құралдар лизингі 5,4 3,1 1,9 1,9 2,7
Барлығы 161,71855,22165,85015,231,0
2-кестедегі мәліметтерден лизингтік операциялар көлемінің
ауылшаруашылығы машиналары, құрал жабдықтары және компъютер лизингі
операцияларында қарқынды түрде артқандығы байқалады. Республикамызда
көрсетілген лизингтік қызметтердің жалпы көлемінің артуына қарамастан,
лизингтің даму деңгейі әлі күнге дейін қойылған талаптарға сай емес. Бұл,
ең алдымен, лизингтің ұйымдық-экономикалық тетіктерінің тиімсіз
әрекеттілігіне, лизингтік қызметтердің құрамы мен түрлеріне қатысты
ақпараттардың тапшылығына, осы саладағы мамандардың білімдері мен
тәжірибелерінің жеткіліксіздігіне және лизингтік компаниялардың басым
көпшілігінде инвестициялық мүмкіншіліктің төмендеуіне тікелей байланысты
болып отыр. Жалпы алғанда, шағын және орта кәсіпорындар мен банкілердің
үлесі бар компаниялар лизингілік қызметтерді ұсынуда. Ал жеткілікті
потенциалы бар ірі жеке және мемлекеттік кәсіпорындар лизингілік жобаларды
инвестициялау ісіне көп назар аудармауда.
Франчайзинг кәсіпорынның өз өнімін сату нарығын шұғыл кеңейтуге,
кәсіпорында жоқ елеулі қаржылық салымдарсыз мүмкіндік береді. Франчайзи
франчайзердің саудалық белгісімен жұмыс істей отырып, пайда өсімін, оның
өзін (франчайзер компания) және өнімін жарнамалануын қамтамасыз етеді.
Қазақстанда 2007 жылы франчайзинг айналымы 500 млн.АҚШ долларды
құрады. ҚР Франчайзинг туралы заң (2002ж) қабылданды, 150 франчайзинг
жүйесі және 1000 аса франчайзинг пунктері жұмыс істейді, Қазақстан ұлттық
франчайзинг ассоциясы құрылды. Франчайзинг мемлекеттік деңгейде қолдау
тауып отыр. Соның арқасында 2003-2007 жж франчайзин жүйесі елімізде 3 есеге
өсіп отыр. Франчайзинг жүйесінде жұмыс істейтіндер саны 14000 адамды құрап
отыр. Бірақ франчайзингтің одан ары дамуына келесі факторлар кері әсер етіп
отыр: франчайзинг секторына мемлекеттік жеңілдіктердің қарастырылмағандығы,
интелектуалды меншіктің нашар қорғалуы, кәсіпкерлердің ұзын ақшаны алуға
шектеулігі, франчайзинг туралы ақпаратың жетіспеушілігі.
Әлемдік тәжірибеде франчайзинг кеңінен қолданылып отыр. Ал ҚР шетел
франшизасының үлесі үлкен. Қазақстанада негізінен дистрибьютивтіксаудалық
франчайзинг ғана дамып отыр, ал шет елде керісінше, кәсіпкерлік
франчайзінгінің үлесі саудалық франчайзингтен жоғары.
Қазақстан Республикасының индустриалды-инновациялық стратегияның
негізгі бағыты, біздің ойымызша, жоғары технологиялық, ғылым сыйымды және
экспорттық бағытталған өнім мен өндірістердің дамуы болып табылады.
Соңғы он жылда Қазақстанда, басқа да ТМД республикаларындағыдай
технологиялық деградация тенденциясы орын алды. Өндірістің техникалық
деңгейі төмендеді, жаңа технологиялар әлсіз меңгерілді, прогрессивті өнім
өндірісі төмендеді, ғылыми-техникалық потенциал қысқарды.
Еліміздегі ғылыми-техникалық әлуетінің қазіргі жағдайы абсолютті
сандық қысқаруы мен оның барлық құрамдастары бойынша сапасының нашарлауы
тенденциясына ие болып отыр. Республикадағы инновациялық іс-әрекеттердің
ғылымның ары қарай дамуы оның заңдылық және нормативтік базаларын
жетілдіруге байланысты [15,37].
Дамығын елдер тәжірбиесі көрсетуінше экономикалық дамудың негізгі
гранты – ғылыми-техникалық салада лидерлік позицияны ұстау. Сондықтанда 80-
жылдардан бастап барлық алдынғы қатардағы елдер белсенді ғылыми-техникалық
саясат жүргізе бастады. Бір ғана мысал, ол елдердің ғылымға жұмсаған
шығындарынан да көруге болады. (кесте-3). Бұл кестеден Қазақстан
Республикасы ең төменгі орын болып отырғанын көруге болады. Швеция
мемлекетінде ЖІӨ-ің үлесі жоғары болған. Басқа мемлекетке қарағанда бізде
ғылымға арналған шығын көлемі аз болып отыр. Нәтижесінде, бүгінгі
дүниежүзілік технологиялық даму үрдісі жаңа саты – адамзат игілігі үшін,
оның өмірін жақсартуға, оны көркемдеуге бағытталған электронды,
биоинженерлі және басқа да ғылым дәрежелерін пайдалануға негізделген
деңгейге көшуде. Сондықтан барлық дамыған, дамушы елдерде мемлекеттік
инновациялық салаға қаржылай түде, ұйымдастыру үрдісіне көмек көрсету
арқылы қолдап отырады. Көптеген елдер тәжірбиесі көрсеткендей, экономиканың
күрт құлдырауы, қаржы дағдарысы кезінде мемлекет инновациялық қызмет
саласын қолдап, дамытып отыруы қажет.
Кесте 3
2008 жылда Әлемдегі мемлекеттердің ғылымға арналған шығындары
Мемлекет ЖІӨ-дегі үлес салмағы, Жеке капиталдағы үлесі,
(%) (%)
АҚШ 2,9 66,7
Жапония 3,0 40,3
Германия 2,35 66,6
Франция 2,25 31,4
Швеция 4,0 32,3
Ресей 1,9 2,9
Украина 1,3 2,4
Қазақстан 0,3 3,0
Қазіргі күні барлық елдерде ірі көлемде ғылыми-техникалық саясаттар
жүргізілуде. Батыс Еуропа елдерінде бұл - өнеркәсіпте жаңалық тар мен
инновацияларды енгізу процесін қолдау. АҚШ-та ғылыми-техникалық дамудың ірі
және жеке бөлімдерін қолдау болып табылады. Барлық елдерде ғылыми-
техникалық саланы қаржыландыру басты тапсырмаларға айналған. Бұл саланы
қолдау заңды түрде: мемлекеттік акті, үкімдер бойынша жүзеге асырылады
[16,28].
Инновациялық кәсіпкерліктің түрлерінің ұйымдастыру-экономикалық
жағдайын талдау
Қазақстанның ғылыми-техникалық саясаты инновациялық үрдістерді
белсендіруге, жаңа технологиялық құрылыстар енгізуге, өндіріс өнеркәсібінде
жаңа шеңберлерді игеруге, ұлттық ғылыми-техникалық әлеуметтің дамуына,
ғылым және өндіріс арасындағы алшақтықты еңсеруге, инновациялық қызметті
ынталандыруға, технологияладың нақты трансфертын қамтамассыз етуге және
халықаралық стандарттарды енгізуге бағытталған. Қазақстан кәсіпорындарының
инновациялық белсенділігін дамыту негізгі ретінде республиканың ғылыми-
техникалық әлеуеті болып табылады.
Ірі корпорациялардың ғылыми орталықтарында, институттар
зертханаларында шоғырланған, жоғары технологиялармен жұмыс істейтін
кәсіпкерлік сегменті-бұл қазіргі экономиканың қарқынды дамып келе жатқан
құрылымы. Қазақстанда бұл сектор енді ғана дамып келе жатыр, әзірге кейбір
институттардың, нәтижелері нарықта талап етілетін ғылыми-зерттеу жұмыстарын
жүргізуге, коммерциалық табысты өнім мен технологиялар құруға қабілеті бар.
Кесте 4
Ғылымның жағдайы мен дамуының негізгі көрсеткіштері және оларды
салыстыру
2008 ж. 2005
жылға
Көрсеткіштер 2005ж. 2006ж. 2007ж. 2008ж. өсукему
қарқыны (%)
Жалпы ішкі өнім, млрд. 7 590,60 10 12 15907,0 209,6
теңге 213,70 849,80
Зерттеулер мен 21 527,4024 26 34 761,6161,5
әзірлемелерге жұмсалған 799,90 835,50
ішкі шығындар қолданыстағы
бағада, млн. теңге
жалпы ішкі өнімге пайызбен0,28 0,24 0,21 0,22 -
Зерттеулер мен 390 437 438 421,0 107,9
әзірлемелерді орындаған
ұйымдар саны
Зерттеулермен және 18 912 19 563 17 774 16 304,086,2
әзірлемелермен айналысатын
персонал саны (жыл
соңына), адам
соның ішінде:
зерттеушілер 11 910 12 404 11 524 10 780,090,5
одан:
ғылым докторлары 1 106 1 157 1 166 1 191,0 107,7
ғылым кандидаттары 3 018 3 147 3 058 2 861,0
Зерттеулер және 14 584,2019 18 782 19 176,7131,5
әзірлемелермен айналысатын 247,70
ұйымдардың негізгі
қаражаттары, млн. теңге
Зерттеулер мен 41 512 51 400 64 108 - -
әзірлемелер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz