Жарнамалық атропонимдердің түрлері

Жоспар

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3

1 Жалқы есімдер жарама құралы ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.1 Антропонимдер бренд пен персоналии ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.2 Жалқы есімдер және сана.сезім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11

2 Жарнамалық атропонимдердің түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2.1 Танылған кісі есімдері:
2.1.1 Тарихи даңқты кісі есімдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
2.1.2 Осы күнгі атақты кісі есімдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..35.

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .53
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .57

Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 56 бет
Таңдаулыға:

Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті
Филология факультеті
Жалпы тіл білімі кафедрасы

Бітіру жұмысы

Жалқы есімдердің жарнамалық қызметі

Бітіруші: Биімбетова
А.Т.
4 курс
студенті

Ғылыми жетекші: Мәдиева Г.Б.

филол.ғ.к.доцент.

Норма бақылаушы: Таусоғарова А.Қ.
филол.ғ.к.

Қорғауға жіберілді
“______” _________2007 ж.

Кафедра меңгерушісі : Сүлейменова Э.Д.

филол.ғ.д.профессор

Алматы 2007

Реферат

Жұмыстың тақырыбы: Жалқы есімдердің жарнамалық қызметі
Жұмыстың көлемі: 57 бет
Жұмыстың құрылымы: бітіру жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан,.
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады
Жұмыстың мақсаты: жарнамадағы жалқы есімдер психологиялық әсер етудің
тиімді құралы болып табылады. Бітіру жұмысында жалқы есімдердің жарнамаға
атау болып қалыптасу жолдары, олардың көпшілік жұрттың санасына ықпал ету
тәсілдері қарастырылды. Жұмыстың негізгі мақсаты жалқы есімдердің қазақ
жарнамаларындағы қызметін бір негізге, жүйеге салып реттеу.
Жұмыстың мазмұны: Жұмысымыздың кіріспесінде жарнамаға жалқы еімдерді
пайдалану мақсатының тууы,қалай пайда болғаны тураы және оның қолданылу
аясы, ең алғаш қайда жүзеге аса бастады деген мәселелер сөз болады.
Ал негізгі бөлімде жұмысымыздың басты арқауына айналып отырған
жалқы есімдердің жарнама құралы ретінде,бренд персоналии ретінде қолданылуы
және оның адам санасына әсері,жарнамалық антропонимдердің түрлері сөз
болады.
Осыған қатысты жарық көрген зерттеу еңбектер мен тарихи
шығармаларға да толығырақ тоқталамыз.
Қорытындыда бітіру жұмысымызда айтпақ болған негізгі ойларымыз бен
тұжырымдарымыз ой елегінен өткізіліп, қорытындыланады.
Жұмыс соңында зерттеу барысында дерек көздері болған пайдаланған
әдебиеттер тізімі көрсетілген.
Зерттеудің дерек көздері : бітіру жұмысының дерек көздеріне интернеттен
алынған материалдар, газеттерден жиналған мақалалар, сонымен бірге әр түрлі
орыс тілінде жарық көрген кітаптар, журналдарда жарияланған деректер тірек
болды.
Зерттеудің әдіс – тәсілдері: Зерттеу әдістері жұмыстың алдына қойған
мақсаттары мен міндеттеріне байланысты айқындалды. Зерттеуде контекстік
(мән – мәтіндік), стилистикалық талдау, сипаттамалы, салыстырмалы әдістер,
құрылымдық - семантикалық талдау, материалды жаппай жинақтап сұрыптау,
топтастыру тәсілдері қолданылды.

МАЗМҰНЫ

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3

1 Жалқы есімдер жарама құралы
ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.1 Антропонимдер бренд пен персоналии
ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.2 Жалқы есімдер және сана-
сезім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...11

2 Жарнамалық атропонимдердің
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2.1 Танылған кісі есімдері:
2.1.1 Тарихи даңқты кісі
есімдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
2.1.2 Осы күнгі атақты кісі
есімдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..35.

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..5 3

Пайдаланған әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5 7

КІРІСПЕ

Бітіру жұмысында жарнамадағы жалқы есімдердің қызметі, алатын орны
жан – жақты сипатталып, ашып көрсетіледі. Жалқы есімдер жарнама саласында
кеңінен қолданылып келгенімен, оның зерттелуінің қолға алына бастағанына
көп бола қойған жоқ. Жарнамада айрықша мәнге ие адам аттары мен басқа да
жалқы есімдердің ерекшелігі: мұнда тұтынушылар мен сатып алушылар немесе
тапсырыс берушілер жарнамаланып отырған заттың жеке сапалық қасиеттеріне
емес, атауына қарайды. Жалқы есімдердің әсер ету қызметі әсіресе Батыс
елдерінде, Америкада қатты дамыған. Бітіру жұмысында аталған мәселелердің
барлығы сөз болады. Жекелеген тұлғалардың жарнамада брэнд ретінде қалыптасу
тарихына көз жүгіртсек, астарында небір сырлардың бар екендігін байқаймыз.
Атақты адамдардың жарнамада көрініс табуы өнімді тұтынушылардың санының
артуына әкеледі. Керісінше, танылмаған кісі есімдерінің де аз уақыттан
кейін дүние жүзіне әйгілі болып кетуі аңғарылады. Жарнама саласындағы жалқы
есімдердің зерттелуі адамның психологиялық болмысын тануға мүмкіндік
береді. Тың мәселелер қозғалды. Зерттеу жұмысының негізгі нәтижелерін
психолингвистика саласында, когнитивтік лингвистика саласында жүзеге
асыруға болады.
Бітіру жұмысында жарнамалардағы жалқы есімдердің тілдік және
психолингвистикалық жағынан зерттелуі психолингвистиканың, когнитивті
лингвистиканың зерттеу нысанына айналарлық жаңа тілдік саланың қалыптасуына
негіз болады. Жарнама тіліне қатысты социолингвистика, стилистика тіл
бөлімдеріне шолу жасалды. Қазақ жарнама мәтіндеріндегі жалқы есімдердің
тілдік сипаты бойынша жасалған тұжырымдар әдеби норма, сөз мәдениеті,
аударматану, терминология салалары бойынша жасалған ғылыми
тұжырымдамалармен толықтырылды.
Орта ғасырларда сатушының беделі, ол туралы сатып алушылардың жақсы
пікірі тауар сапасының кепілдігіне айнала бастады. Еуропаның діни орталығы
Ватикан мұны байқап, заңдастыруға асықты. Екі интеллектуалдық компонентті,
тауар мен оны өндірушінің, немесе тасымалдаушылардың абыройын, яғни
термин тілімен сөйлесек имиджін ажыратты.Керек десеңіз осыған байланысты
дауларға төрелік айту үшін екі палатадан тұратын сот құрды. Кәсіпкердің
іскери абыройына нұқсан келтіру үлкен күнә деп жарияланды. Шіркеу ХVІІІ
ғасырдың ортасында материялданбаған активтің, яғни есімге байланған атақ-
абыройдың құны бар екендігін мойындады. Әйтсе де бұл шешім көп қарсылыққа
ұшырап, тек 1980 жылы ғана толық жеңіп шықты.Сонда ғана экономистер
кәсіпорынды сатуға қойғанда оның құрал-жабдығын т.б құндылықтарын бағаға
қоспай, балансқа кәсіпорынның танымалдығын да құн ретінде қосты.
Бизнес сферасының өзінде Жарнама --әдемі айтылған шындық деген
аксиома қалыптасқан. Біздің дәуіріміздегі жарнама тұжырымдамасына қатысты
көптеген айтулы көзқарастар жалпы мазмұнын алсақ коммуникация процесі,
қоғаммен қатыстырушы эканомикалық немесе әлеуметтік құбылыс дегенге
саяды.
Жоғарыдағы ережелерден жарнама дегеніміздің белгілі бір тапсырыс
берген демеушінің атынан тауарды тарптымды көрсетуге және оны сатып
алушыға қарай жылжытуға бағытталған ақылы әрекеттер екені көрінеді.
Ал енді осы жарнаманың өзін-өзі жүзеге асырудағы басты құралы айтып
өткеніміздей жалқы есімдер. Жарнамада тауардың аты, оны өндіруші
фирманың аты үлкен рөл ойнайды. Жалқы есімдер бұл тұрғыда брендке
айналады. Сөйтеді де брендинг пәнінің зерттеу нысанына айналып шыға
келеді.
Жұмыстың өзектілігі: Жарнамадағы жалқы есімдер қаншалықты қызықты,
қаншалықты танымдық мәні мол болғанымен, осы кезге дейін жүйелі түрде
зерттелінбей келеді. Әрине, Америка бүгінгі кезде маркетингтік қарым –
қатынастар қарқындап дамыған ел ретінде танылғандықтан, жалқы есімдерді
жарнаманың жан – жақты саласында қолдану басым сипатқа ие. Себебі, атақты
кісі есімдеріне байланысты құрылған жарнамадағы жалқы есімдер, бір жағынан,
сол атақты кісінің өнеріне тәнті болушылардың өнімді көптеп сатып алуына
әкеледі, екінші жағынан, жарнама берушілерге көптеп пайда әкеледі.
Қазақстанда жалқы есімдер әлі күнге шейін тұрақты түрде зерттелінбей
келеді. Әрине, тіл білімінде жалқы есімдердің орны айқындалып, өз бағасын
алып қойған, бірақ жарнамада қолданылу қыхметі төмен. Бітіру жұмысында бұл
мәселердің барлығы да жан – жақты қарастырылды.
Зерттеудің пәні: зерттеудің пәні болып, жалқы есімдері бар жарнамалар,
Қазақстан нарықтық қатынастарға енген кезден бастап ел аумағында қолданылып
келген жарнамалар, атақты адамдардың аттары, есімдері бар жарнамалық
брэндтер, 2006 – 2007 жылдардағы жарнамалар, тауарлар мен өнімдердің
сыртындағы атаулар, американдық жарнамалар қолданылды.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы: алғаш рет қазақ тіл білімі саласында ғана
қолданылып келген жалқы есім ұғымының жарнама саласында пайдаланылуы
қарастырылды. Бұл тақырып осы кезге дейін ешқандай жерде сөз болған емес,
сондықтан көптеген

І ТАРАУ

Жалқы есімдер жарнама құралы ретінде

Жалқы есімдердің жеке адамдарға, дүниедегі жеке-жеке заттар мен
құбылыстарға атауыш болып келетін сөздер екені белгілі. Жалқы есімдерсіз
адамзат қарым-қатынасының болуы мүмкін емес. Осы себепті жалқы
есімдердің ұтымды қолдану аясы өте кең. Тіпті оның қызметіне жүгінбейтін
ешқандай ғылым я жағдайды жоқ десе де болғандай. Практикада пайдаланылуы
мен эффектілігі асып тұрған сондай саланың бірі—экономика саласы.
Эканомика ғылымы шикізатты өндіріп қана қоймай, тауарды тұтынушыларға
тиімді жылжытуды да қарастырады. Маркетинг стратегияларының, бір сөзбен
айтқанда жарнаманың көрінетін тұсы осы. Жарнаманың өзі тілге тікелей
қатысты болғандықтан филологиямен әбден біте қайнасады. Филологияның
қорамсағындағы барлық жебелер жеке әріптен бастап бүтін тексттерге дейін
жарнаманың адырнасында тартылады.
Ал жалқы есімдерді сол жарнаманың сауытбұзар оқтарының таңдаулылары
десек артық айтқандық емес.
Жарнама дегеніміз маркетинг негізін салушылардың бірегейі
Ф. Котлер бойынша: Қаржылау көзі анық көрсетілмеген төлемді ақпарат
құралдары арқылы орныдалатын коммуникацияның дербестелінген формасы
9,13бет
Осы күнгі жарнаманың атасы атанып кеткен Алберт Ласкер бұл жөнінде
Мөр басылған түрдегі сауда деген.54, 45бет
Бренд (ағыл. Brand-таңба, кертпе ) –бұл мақсатты ортаға
бағытталған, ұсынылуы мен стимулдауы сәтті жүзеге асқан, танымалдық пен
үлкен сұранысқа ие болған аты мәшһүр марка. Әрқилы, әртекті
концепцияларға, көзқарастарға ұрынып, шатаспау үшін Ресейдегі брендинг
зерттеушісі Владимир Тесаковтың ең жиі кездесетін деп анықтаған брендке
қатысты 5 анықтамасына жүгінеміз:
Бренд—тұтынушының өзін көрсету құралы.
Бренд—тауар образы.
Бренд—сапа кепілдігі.
Бренд—сатуға не арендаға беруге болатын меншік.
Бренд—тауардың тұтынушылық сапасының көрсеткіші, +имидж,+құн
бағамы.14,123бет
Айта кететін нәрсе, кез-келген марка бренд бола алмайды. Брендинг
–бренд жасаудың, оны күшейту мен қоғамға ендірудің процесі
болғандықтан, үнемі тек қана сәтті маркаларды желеп-жебеуге мүдделі.
Немесе АҚШ зерттеушісі, әрі атақты маркетологы Стивен Кумбердің
топшылауына ұйысақ, бренд—маңызды ақпаратты рынокқа жылдам жеткізудің
және де шешім қабылдауға ықпал етудің тәсілі. Ақпарат беру үшін, өзіңіз
көріп отырғандай, сөйлемде айналасынан ерекшеленіп, денотатының
бірегейлігіне сүйеніп, қолданыста автономдығын сақтай білетін жалқы
есімдерден артықты табу қиын. Кез-келген сөздің нейммейкерлер көздеген
ақпаратты жеткізе қоюы күмәнді.
Жалқы есімдер болса, мағына жоқ, бірақ мәнге (ішкі форма,
этимология) ие болуы себепті бұл мақсатқа керемет-ақ. Сонымен қатар
жалқы есімдер белгілі бір затты арнайы, даралай атайтын зат есімдердің
елеулі тобы. Жалқы есімдердің табиғатының даралыққа негізделгені оны
неймингте пайдалануға итермелейді.
Деректі және дерексіз заттар мен ұғымдарды білдіретін жалпы
есімдерге бірден-бір оппозиция—жалқы есімдер.Жалқы есімдер антропонимдерді
(мыс: Асқар, Арман секілді кісі еісмдері), топонимдерді (елді
мекендер—Алматы, Шәуілдір т.б), зоонимдерді, космонимдер мен астронимдерді,
поэтонимдерді, идеонимдерді білдіріп, осылайша іштей жіктеледі
А. Ысқақов жалқы есімдерге жеке я дара заттарға берілген ... зат
есімдерді жалқы есімдер дейміз деп анықтама береді. 4,213бет. Қазақ
тілі граматикасының I томында да жалқы есімдер жөнінде жалпы есімдерге
қарсы топ ретінде бөліп көрсеткен. Яғни жалқы есімдер деп жалпы
есімдерден ажырату үшін қойылатын арнаулы атауларды айтамыз. Бұл қазақ
тіл біліміндегі көзқарас. 3,175бет
Орыс тіл білімінде имена собственные біздегі ережеден алшақ
кетпейді. Қазақ тіл білімі де, орыс тіл білімі де бірдей кеңестік тіл
концепциясы негізінде дамығандықтан көзге бадырайып көрінерлік аса
айырма байқалмайды. Сондықтан да біз оған тоқталып жатпаймыз.
Бір ескерте кетерлік жайт, біз жұмыс барысында жалқы есімдерге
бренд призмасын да, қатарластыра зерттейтін боламыз. Жалқы есімдердің
брендпен бір тиынның екі беті сықылды. Сондықтан бренд тарихы жалқы
есімдердің жарнамадағы тарихы.
Соңғы күндері жарық көрген мақалалар мен зерттеулерге, брендтің
жаңа заман эканомикасындағы рөліне жасалған шолуларға қарап, батыста да,
шығыста да көптеген жұртшылық брендинг концепциясын кеше ғана пайда
болған деп санайды. Бұл жартылай шындық. Брендинг теорисының
60-жылдары жүйеле бастағаны рас, бірақ оның практикада қолданылуы ерте
кездерге тиесілі. Осы күнгі ғылым, брендинг қайнар көздерін арыда, ғасырлар
қойнауында дейді. Жалқы есімдердің жарнамадағы қалыптасуы мен даму
тарихына қысқаша шолу жасау үшін біз оны брендтің қалыптасуы мен даму
тарихына үңіліміз.
Брендтің тамырлары, осы терминнің шығу тегі Викингтер уақытына,
тонаулар мен соғыстар дәуіріне тиесілі. Американ зерттеушісі Стивен Кумвер
брендтің шығу төркінін Скандинавия түбегінен өрбітеді. Сол дәуірде-ақ
норман кеме жасаушылары алғашқылардың бірі болып өз брендтерін, яғни
таңбаларын өздері жасаған кемелеріне шеберден қолтаңба ретінде сала
бастаған.Өздері оны бренд деп атаған. Қазір бұл сөз сөздіктерде ағылшын
сөзі деп алынып жүр. Басында зат есім түрінде дүниеге келсе де
лексикологияда жиі болатын құбылыс, кейіннен етістікке айналып кетеді.
Осынау трансформацияны брендинг тарихындағы маңызды оқиға деуге болады.
Брендтің бүгінгі таңдағы салмағы мен маңызына баға беру үшін
жай ғана жекеменшікті білдіретін таңбадан жай ғана атаулардың қалайша
миллиардтаған долларға бағаланатын, қолмен ұстап, көзбен көруге болмайтын
активке айналғанын түсініп алу керек. Мал шаруашылығы мақтаулы болған сонау
темір дәуірінде адамдар ірі-қара малдарына таңба басуды білген. Бұл таңба
жекеменшіктік құқықты білдіретін. Уақыт өте келе сол таңбалардың
функциялары кеңейді. Малды сатып алушылар кейіннен сол таңбалар арқылы,
пәленшеніңкі деген атаулар арқылы сапа кепілдігін, оның қожайынының
абыройын (репутация), сенімді-сенімсіздігін анықтайтын болады. Осылайша
бренд, яғни жалқы есім бағаға әсер етуші механизм боп өң алды.
Бренд-жалқы есім эвалюциясы, әсіресе, АҚШ-та жедел жүрді. ХІХ ғ.
Америка құрлығын шарлаған жылан мойын кезбе сатушылар бренд жасаудың
жарқын үлгісін көрсетті. Олар жылан майы деп барлық ауруға ем болатын
элексирді атады. Қарапайым жұртшылық арасында жылан майы брендтің кең
таралғаны соншалық, жаһандық брендке айналуға бір саты жетпей қалды десек
артық айтқандық емес.
Бүгінгі таңда бренд ұғымы әлдеқашан өзінің бастапқы кіші
Отаны-маркетинг шеңберінен шығып кетті. Қазір бренд категориясы дәстүрлі
тауарлар мен қызмет көрсетулерді, өзге де мәдени-әлеуметтік
құбылыстарды талдайды. Мейлі, бұл өнер саласында болсын,мейлің жекелеген
мемлекеттің немесе жеке тұлғалардың халық алдындағы атауы, ол арқылы
туындайтын бейнелік образы болсын бренд ретінде қабылданады.

1.1 АНТРОПОНИМДЕР БРЕНД ПЕРСАНАЛИ РЕТІНДЕ

Жалқы есімдер іштей жіктеледі. А Ысқақов жалқы есімдердің 5 түрін
атаса, онамастикада еңбек сіңіріп жүрген Г.Б. Мадиева оларды құрайтын жеке
разрядтар мен кластар арқылы 7 топқа топтаған. Лингвистика тұрғысынан
олардың бәрі де тең. Әйтсе де жарнамадағы қолданылуы мен нәтиже беруі
жағынан басты құрал танылған жалқы есімдер секілді жалқы есімдердің ішінде
рейтингі ең жоғары, жемісі мен жетістігі асқан деп анторпонимдерді
атауға болады.
Антропоним дегеніміз не? Соған азырақ тоқталып өтсек. Өйткені
зерттеу жұмысымыздың негізгі өзегін кісі есімдері құрамақшы.
Теорияда кісі есімдерінің жалпы жиынтығын антропонимия десе,
оларды зерттейтін ғылым саласы антропонимика деп аталады.
Антропонимика (грек. anthrotpos-адам және onyma-
есім,ат)–онамастиканың антропонимдерді, яғни кісі аттарын, фамилияларын,
лақап және бүркеншік есімдерінің мәнін ашуға ат салысатын бөлім. ( 1,
25бет)
Антропонимиканың сонымен қатар идентификациялық (ұқсастық),
дифференциялдық (ерекшелік), қызметтері бар. Біз болсақ антропонимдердің
номинациялық (атаулық) функциясын басшылыққа аламыз. Анторпонимика тарих,
этнография, география, антропология, генеология, юруспруденция
әдебиеттану, мәдениеттану сияқты ғылымдармен тығыз байланысты.
Антропонимиканның әдебиеттанумен байланысы оның әдеби шығармалардағы
аттарды, фольклор кейіпкерлерінің есімдерін зерттеуінен көрінеді. ( 2,
17бет ). Бірақ біз мұны ІІ тарауда кеңінен ашатын боламыз. Себебі,
әдебиеттегі кісі есімдері мен жарнамадағы кісі есімдерінің функциялық
жағынан ұқсастықтары баршылық. Тарқата айтпай, мәні ашылмай қалу қаупі
осыдан туындайды.
Антропонимдердің жарнамалық қызметін барлық жалқы есімдерге тән
қасиет компанияларға, фирмаларға т.б белгілі бір тауар түріне, маркасына
немесе кез-келген коммерциялық құбылысқа атау болып қолданылуына қарап
сипаттауға болады. Анторопонимдердің бренд ретінде қолданылуы
маркетингте ежелден бар құбылыс. Бірақ та бұл тап бүгінгідей мәдени
төңкеріс жүзеге асқаннан кейінгідей орасан қуатқа ие болған емес.
Бұрын әлдеқандай бір белгісіз тұлға жеке бір серіктестігін ашатын да оған
өзінің немесе әйелінің, туған-туыстарының есімін қоятын. Егер іс сәтімен
оңғарылып, жетістікке жетсе сол компанияның , фирманың репутациясы, бір
сөзбен айтқанда абыройы әлгі қойылған есімнің айналасында топтасатын.
Мұның жарқын үлгісін Макдоналдстан көруге болады.
1940 жылы ағайынды Дик пен Морис Макдонолдтар Калифорния
штатындағы Сан-Бернардино қалашығында ресторан ашқанда, олардың
фамилиялары ешкімге ештеңеден хабар бермейтін. Дегенмен жылдам қызмет
көрсетудің арқасында McDonalds ресторандары үнемі асығып жүретін, уақыты
қат, еңбекқор американ жұртшылығы арасында аса дәмді, әрі қысқа мерзімде
тамақтанып шығуға болатын орын ретінде танымал имиджге ие болды. 16,
69бет Осы таңда McDonalds өркен жайған Coca-cola, Microsoft тәрізді
жаһандық брендтердің алтылығына кіреді. Қазір де сөз болған хикаяға
ұқсас оқиғалар кездесіп жатады. Кәсіпкерлер өз ЖШ-ларына, компанияларына
төл есімдерін беруді доғарған жоқ. Сөйтсе де коммерциялық сферада бәсті,
негізгі ұтысты, танымалдыққа тігуді дұрыс санайды.
1960 жылы АҚШ-та жүзеге асқан мәдени төңкеріс, оның ізінше шешек
атқан көпшіліктік (кей жағжайда бұқаралық делініп жүр) мәдениет бизнеске
жаңа тенденциялар алып келді. Сол құбылған кездің идеал-пірі, Битлз тобының
жетекшісі Джон Ленон айтқандай олар Исадан да атақты еді. Жаңа
мәдениеттің қағбасына айналған рок, поп музыка жұлдыздары жаңа жыл
шыршасының ұшында тұрғандай әлем биігінен жарқырады.Бұл тақырыпта, яғни
маркетинг мәдениеті мен мәдениет маркетингі жөнінде қалам тербеген
социолог Джон Сибрук Nobrow-ында біз өмір сүріп отырған қоғамды даңқты
ағылшын әлеуметтанушысы Уэлбекше үлкен супермаркет ретінде суреттей келе,
Nobrow дәуірінің басты принцпі—рейтинг, маркетинг технологиялары, тауар
айналасындағы ақпараттық шу аса маңызды екенін баса айтады.2763 бет
Аталмыш мәдениет поп музыка, блокбастерлерге MTV және шоу бизнес
персонаждарына байланған мәдениет деп түйіндейді. 28,10бет Аңғара
бастағаныңыздай бизнесмендерге тұтынушыларды барынша көп тарта түсу үшін
халықтың ыңғайына қарай әрекет ету талабы туындайды. Өркениеттің адасуы
дастанына М. Шаханов ақын ағамыз да көпшіліктік мәдениетті жаһилдік дінге
теңеп, Майкл Джексонды миллиондардың жүрегіне әмірі жүретін ұлы шаман деп
атайды (26, 52бет). Уақыттың талабымен жүретін бизнес осылайша
атақтылардың бренд капиталына тәуелділікке түсті. Ал жарнаманың алтын
қағидаларының бірі тұтынушыларды мотивациялау екенін ескерсек, бұдан артық
қандай құрал керек деп те ойлайсың. Неліктен Бритни Спирс т.б жандар
танымалдыққа ие? Танымалдыққа ие есімдерді неге пайдаланбасқа?
Брендинг зерттеушісі С.Кумбер брендтерге классификация жасағанда бренд
персоналииге баса көңіл бөлген. Тауар бренді, қызмет көрсету бренді,
ұйымдастырушылық бренді, мерек-шара бренді ұлттық брендтер бренд
персоналиидің айналасына топтастырылған. Брендттің бұл типінің дүниеге
келуіне голливудтық жұлдыздар Кларк Гейбл, Марлин Манро, Чарли Чаплин
секілді тұлғалар әсер етті дейді. Бренд персоналииге бүкіл халық алдына
шығатын тұлғаларды айтуға болады. Әнші Алла Пугачевадан бастап өзіміздің
елбасымыз Н.Ә. Назарбаевқа дейін, ақын М. Шаханов т.б бренд персоналиилер.
А.Татьяна интернет сайдтарында жариялаған Почему один
менеджер стоит больше другого? атты мақаласында өзін-өзі брендтеу
(самобрендирования) идеясын көтереді. Адамды сауда маркасы ретінде
қарастырған ол адамның атақ-абыройының, резюмесіндегі жарқын пікірлердің,
маманның құнын анықтайтын көрсеткіш деп таниды.22, 96 бет Әйтсе де бұл
жаңалық емес. Өзін-өзі брендтеу идеясын 1997 жылы-ақ менеджменд алыптарынң
бірі Том Питерс Бренд по имени ты мақаласында ашқан. Адам жетістікке
жету үшін үнемі жұртшылықтың көз алдында,есімі-ел аузында жүруге тиіс.
Жұмыстың сапасы мен керемет жоба бұл әлі жарты жетістік, қалған 50
пайызы сенің өзіңді жұртқа қалай көрсетуіңде жатыр дейді.22,126 бет
Қалай болғанда да жарнама әлемінде кісі есімдері үлкен сұранысқа ие.
Антропонимдер—кісі аттарынан тұратын жалқы есімдердің ірі
разряды. Анторопонимдер кісі аты, әкесінің аты, фамилиясы, лақап аты ,
бүркеншік аты, криптоним, қосымша аты, андроним, гиюконим, патроним
сияқты кластарға тармақталады. Жарнамада мұның бәрі де қолданылады.

1.2 ЖАЛҚЫ ЕСІМДЕР ЖӘНЕ САНА-СЕЗІМ

Жалқы есімдердің сана –сезіммен арақатынасына сипаттама беру үшін
алдымен жалқы есімдердің тіл жүйесіндегі орнын анықтап алған жөн. Жалқы
есім де сөз, атау, сондықтан да тіл білімінің зерттеу нысанасы болып тұр.
Дегенмен, В.А. Никонов пікірін келтірсек, жалқы есімдердің тілдегі
жалпы тілдік заңдылықтары ерекше болып келеді.Тілде жоқ, өзіндік
заңдылықтары туындайтын ерекше бір жүйені құрайды. 56,245бет Сөйтсе
де, Г. Б. Мадиева Онамастика: зерттеу мәселелері еңбегінде жазғандай
жалқы есімдердің тілдік бірліктер арасында ерекшелігін мойындағанмен
олардың тілде ерекше орын алатын себебін түсіндіретін біртұтас пікір жоқ
дейді.51, 11бет
В. Д. Бондалетовтың ойын қысқаша берсек кейбір зерттеушілер
үшін жалқы есмідер тек танымдық белгі деп танылса, екіншілер үшін олар
артық семантикалық (барлық семантикалық ақпарат немесе аталушылар туралы
толық өзіндік мәлімет беретін) сөз ретінде тұжырымдайды. 64,165бет
Екіншіден,сана-сезімнің мимен немесе адамның ішкі әлемімен
байланысты күрделі құрылым екенін ескере отырып, зерттеу обьектісіне
қатысты алатын пәндер және ғылымдар жүйелерінің шоғырын белгілеп
алғанымыз мақұл болар еді. Тақырыптың өзі аты айтып тұрғандай филология
мен эканомика ғылымдарының қатарласуынан бөлек, өзге де гуманитарлық
салалар: мәдениеттану, әлеуметтану, саясаттану, тарих, еңбегімізде
араласа өрбіп отырады. Филологияның өз ішінде әдебиеттану,
фольклор,мифологиямен бірге, лингвистиканың бөлімдері психолингвистика,
когнитология, әлеуметтік лингвистика, этималогия секілді пәндер іске
қосылады. Мұның бәрі адам снасына, оның қалыптасуына тікелей қатысты
факторлардың ғылыми жүйесі екенін ескеріп, кеңінен толғасақ ұтылмаймыз.
Үшіншіден, енді жоғарыда аталған ғылымдардың ішінде біздің басым
көбіне жүгінетініміз психолингвистика мен когнитология болғалы тұр.
Психолингвистика –сөйлеуші интенциясының аталмыш мәдениетте
қабылданған, бекіген кодтарға әсер ету процестерін зерттейді. Басқаша
айтқанда психолингвистиканың негізгі айналысатыны кодтау және декодтау
процестері. А.А. Леонтьев тұжырымдағанындай коммуникациялық әрекетке
қатысушылардың қабылдау жағдайына , жай-күйіне бағытталады.
(Психологические и лингвистические аспекты проблемы языковых контактов)
Психолингвистиканың ажырамастай бөлігі мәдениет.
Әр халықтың мәдениеті барша адамзат өркениетінің бір бөлігі бола тұра
арнайы ұлттық , нақты тарихи ерекшеліктерге, дәстүрге, болмысқа ие. Бұл
құбылысты тарихи даму мен саяси күйі, географиялық ортасы
қалыптастырады. Осы ерекшеліктер - сана орталығы, этникалық мәдениеттің
өзегі тілде міндетті түрде көрініс табады.(Бромлей и Подолный)
К.Н. Корнилов та тілді тілдік реакциялар жүйесі ретінде зерттеген
Оның пікірінше психологияны адамның айналадағы ортаға, яғни био-
әлеуметтік қоздырғыштарды қалай қабылдайтыны қызықтырады.57,75 бет
Тілдік реакциялар негізіне сүйенген эксперименттік зерттеулерді
А.Р. Лурия да көп қарастырған. Ол адамның әлеуметтік ортаға бағынышты
екенін дәлелдей түсті. Атақты психолог Выготский де адам психологиясының
әлеуметтік жағының басымдығын жұмбақ деп алып, оның шешуін биологиядан
емес, керісінше адам рухының заңдылықтарын қоғамның, адамзаттың тарихынан
іздеу керектігін айтқан.
А.А. Леонтьев Психолингвистика еңбегінде жан-жануарларда шартты
рефлекстердің қалыпты жағдайда пайда болатынын айта келе, адамның іс-
әрекеті, талғамы, таңдауына әлеуметтік өмірдің ықпалымен байланыс
тәсілдерінің өсіп шығатынын баса көрсетеді. Өз сөзімен айтсақ: Эти
средство психологической связи по самой природе и функции своей знаки
т.е искусственно созданные стимулы назначение которых состойт в
воздействии на поведение деп келеді.57,91 бет
Адам мінез құлығына, оның әрекетіне әсер ету үшін субьект танымның
маңызы зор. Өйткені А. Б. Салқынбай жазғандай сөздің ішкі болмысы
ойлаумен, адам баласының танымдық жүйесімен , онтологиямен кешенді
байланысты Яғни когнитологиямен, сөз ұғымын айқындауда оған негіз болған
заттар мен құбылыстардың белгілері мен қасиеттері, олардың танымда
бейнеленуі мен таңбалануы, ондағы ойлау мен психологияның маңызы
кешенді түрде тілдік-танымдық негізде зерттелуге тиіс.59, 49 бет
Осыған қарамай психолингвистикада да, когнитологияда да негізгі
жұмыс семантика мәселесінде атқарылады. Дәлірек айтсақ вервальдық
ассоциативтік эксперименттер жүргізіледі.
А.Р. Лурия Язык и сознание еңбегінде семантикалық өрістерді
бағалаудың ассоциативтік әдістеріне кеңінен тоқталған. Ол: Каждое слово
возбуждает целую сложную систему связей, являясь центром целой
семантической сети, актуализирует определение семантические поля
дейді. Семантикалық өріс (А.Р. Лурия бойынша) –бір сөзге байланған,
қанаттасқан бүтін бір ұғымдар мен түсініктер тізбегі.7,65 бет
Ассоциация әдісінің мәні сол сынаққа алынған жанға белгілі бір
сөз айтылады. Оның міндеті , ә дегеннен ойына не келеді (сөздер) соны
айта түсуі керек. Ассоциативтік әдістер еркін ассоциация сыртқы және
ішкі ассоциациялар болуы мүмкін. За словом всегда стоит многоменная
система связей. Эти связи разнообразны (звуковы, ситуативные, и
понятивные) . В норме преобладаюшая роль играют смысловые
связи(ситуативные или понятивные) которые меняются в зависемости от
поставленной перед испытуемой задачи: звуковые связи как правила
тормозятся 7,114 бет
Ассоциацияны ауызға алғанда коннатация ұғымына тоқталмай өтпеу мүмкін
емес. Коннотация (бейнелік мағына) –тіл бірлігінің эмоциялық, стилистикалық
реңін айқындайды.59, 47 бет Тіл білімінде коннатация термині екі мағынада
қолданылады. Кең мағынасында бізге келіңкіремейді. Жалқы есімдердің
табиғатына дөп келетін тар мағынасы.Коннатация тар мағынасында—тіл
бірлігінің бір мағыналық қырының ассоциативтік-бейнелік ішкі мағынасын
түсінуден туындайтын троп не айшықтау мәнінде түсіндіріледі. Коннатация да
жалғыз емес. Тіпті коннатация конвенция құбылысымен ажырағысыз дерліктей.
Конвенция - есімдердің символдық қыры. Қайнар көздердің өз тілімен
сөйлесек:Конвенция является символическим средством что имена
обозначают или вызывают в памяти конкретные элементы в этой ситуаций деп
сипатталады.
Біз мәдениет жөнінде сөз қозғағанда, әлеуметтік факторды ауызға
алғанда семантикалық өрістің бейнелік коннатациямен тікелей
байланыстылығын басшылыққа алғанбыз. Мұнымыз негізді де. Юрий Степановтың
Константы: словарь русской културы еңбегінде үш діңгекке: 1. Мәдениетке
және де оған тәуелді; 2. Концепт пен; 3. Константқа көңіл бөлген. 46,211
бет
Констант—тұрақты, өзгермейтін дегенге саяды. Константтар –бұл бір
кездері болмаған, қалай пайда болды солай тастай қатқан түсінік,
мәдениет ұғымдары. 2,263 бет
Концепт те констант секілді құбылыс. Гректен дәл аударсақ түсінік
дегенге келеді.
Концепт - бұл адам санасындағы (өзі жататын) мәдениеттің шоғыры. Ал
мәдениеттің адамның ділін (менталитет) тудыратыны белгілі.2,265 бет
Байқасаңыз, екі термин де мәдениет ұғымына барып тіреледі. Алдағы
еңбегімізде мәдениет, қазақ халқының мәдениеті табан тірер негізіміз
болмақ. Әр концепт - мәдениет жемісі. Ендеше біз әрбір мысал ретінде
алған жалқы есімдерге этимологиялық талдау жасайтын боламыз.
Этимология - әрбір концепттің тарихын үңілуге жағдай туғызады.
Сонымен біздің зерттеу барысында сүйенетініміз тілдік деректер—сөз
этимологиясы, оның қолданылуы мен түсінгі, әрқилы текстердегі мазмұны,
жазушылардың, қоғамдық қайраткерлердің бренд ретінде қарастырған жалқы
есімдерге қатысты пікірлерін негізге аламыз.
Сонымен қатар біз зерттейтін жалқы есімдердің ішінде әлі концепт
болып қалыптаспаған әлі уақытша ассоциация деңгейінде жүрген мысалдар да
баршылық екенін ескертеміз. Оларға негізгі бөлімде жеке-жеке тоқталатын
боламыз. Сонымен бірге Антропонимдер бренд персоналии бөлімінде айтқандай
біздің жұмысымыз ең алдымен антропонимдер айналасында дамитын болады.
Жалқы есімдер бұған дейін айтып өткеніміздей мәнге ие болса да
мағынаға ие емес. Осы жерде ұғым мен есім терминдеріне анықтама бере
кетсек. Ұғым—есімнің мәні, яғни атаудың категориялық-тілдік белгілерінің,
экспрессия белгілерінің жиынтығы. Есім—белгілі бір мағына (жалқы есміге
қатыссыз) мен мәнге негізделген дыбыстық қатардан тұратын тілдік
танымдағы атау сөз. 2,13бет
Жалқы есімдер ішкі этимологиясы, оған қоса сол есімді иеленген тұлға не
обектіге қатысты түсінікті де алып жүруі себепті мифпен тығыз байланысты.
Ал бұл өз кезегінде ХХ ғасыр мәдениетімен ықпалдасқан. Жалқы есімнің жалпы
есімнен басты айырмашылығы оның тек бір ғана затты не құбылысты атауында
жатыр. Бұл бізге мәлім. Осы себепті мәселен Иван есімі адамдар тобын
білдіре алмайды, тек көптік жалғауын қабылдаған жағдайда, оның өзінде де
ғылыми термин немес жалпылауыш атау ретінде қолданылады.
Иван жалқы есімі өзінің иесімен мистикалық байланыста. Жалқы есімді өзгерту
тағдырын өзгертумен бірдей. Орыс ақыны Арсении Тарковскии осы ойды былай
дейді:
А ну-ка Македонца или Пушкина,
Попробуйте назвать не Александром,
А как нибудь иначе! Не пытайтесь..
Еше Петру Великому придумайте
Другое имя! Ничего не выйдет.()
Иә, әр есім қайталанбас өзіндік дербестікке ие. Ю.М. Лотман
көрсеткендей, мифологиялық санада әр сөз жалқы есім болуға талпынады. Миф
үшін әрбір құбылыс, зат қайталанбас нәрсе және де өзге құбылыс заттармен
тығыз байланыста. Біздің заманымызда да мифалогиялық түсінік солғындай
қойған жоқ. Батыс мәдениетіне тән ғұрып, сәбиге атасының, әкесінің есімі
берілгенде оның ата, әкесінің қалыптастырған түсінік, қасиеттері
мифологияланып, сәбиге ауысады да жұрт одан тектеріне қатысты ұқсастық
таба бастайды.
Жалқы есімдердің бары да, нары да—этимология. Александр-жеңімпаз
дегенді білдірсе, немесе қазақша есім болып саналатын–Ысқақ - көне еврей
тілінен-күлу дегенді білдіреді.
Көркем әдебиетте анықтауыштық функциядағы (говарящие имена) есімдер
классицизм дәуірінде әсіресе кең таралған-ды. Бұл әсіресе орыс жазушысы А.
С Грибоедовтың Горе от ума шығармасында кеңінен көрініс тапқан. Мысалы:
Молчалин(үндеместігіне байланысты), Фамусов (ағл атақты дегенінен), Чацкии
т.б Достоевскииде мысалы, Расколников фамилиясы кейіпкердің санасындағы
қақ жарылумен ассоцияланған. Немесе өз әдебиетіміздегі Б.Майлиннің
Мырқымбайын алып қарауға болады.
Реализм өкілі Макса Фришаның Назову себя Гантенбайн романында
әңгімелеуші өзін-өзі кезектесе екі кейіпкер ретінде таныстырып,
әңгімелейді. Гантенбайн және Эгдерлин екеуі тағдыры да, өмірлік ұстанымы да
бөлек-бөлек тұлғалар. Бұл жерде жалқы есімдердің шындықпен біртұтастығы
пайдаланылады. Здесь используется тот эффект И.с , что оно сообшает
индивиду статус реальности, статус сушествования дейді жалқы есімдердің
бұл қасиеті жөнінде Б Рассел Введение в математическую философию
монографиясында: раз человек как-то назван, значит, он сушествует
66,172 бет
Есім - бұл дүниеде бар екендігіңнің кепілдігі болса, жалқы есім - тек
бар ғана емес, өзіндік ерекшелікке ие екендігінің дәлелі. Әр жалқы есімнің
ақпараттық жүгі болатынын сөз қылғанбыз. Ол ақпараттық жүк нағылған жүк?
Санада қалай көрініс табады? Тіл бояуларының көрінетін таза қағазы тілдік
санада олар образ, имидж, репутация түрінде бой көрсетеді екен.
Адам баласы неге жолықса да, кезіксе де жадында эмоциялық белгі, бедер
дәлірек тарқатсақ, семантикалық код қалады. Ал адам санасында семантикалық
кодтар шетсіз, шексіз дерліктей, олар көбіне образдар түрінде сақталады.
Образ-қабылданған ақпарат жөніндегі пікір, әсер заряды. Образ түсінігмен
имидж, репутация ұғымдары ағайындас десек артық айтқандық емес.
Имидж—бұл мақсатты түрде қалыптастырылған бір нәрсенің(адам, ел,
фирма т.б) образы, таңдалған аудиторияға эмоционалды-психологиялық әсер
ету үшін жасалған елес, өндірушілердің тұтынушылар санасында бекіткісі
келген сауда маркасының бейнесі, бағалану шкаласы.13,46 бет
Репутация—тауармен немесе обьектімен байлныс нәтижесінде
қалыптасқан сауда маркасы жөніндегі жинақталған оң, сол пікірлер,
бағалаулар қоры. Сауда маркасының репутациясы- тұтынушылардың оған деген
жақсы көзқарасы.
Бұл ұғымдар маркетинг терминалогиясына тиесілі болғанмен сана-сезім
құрылымында салмағы басым категориялар ретінде құрметтеледі.
Сонымен теориялық түсініктемелерге азды-көпті тоқталдық. Енді ІІ
тарауда антропонимдердің осы айтылған ғылымдар мен терминдер негізінде қыр-
сырын ашуға талпынатын боламыз.

ІІ тарау

ЖАРНАМАЛЫҚ АНТРОПОНИМДЕРДІҢ ТҮРЛЕРІ

Шетелдің маркетологтары мен рекламашылары көптен бері атақты
адамдардың имидж-есімдерінің бренд ретінде жұмыс істеуіне күш салып
келеді, яғни олардың танымалдығы арқасында белгілі бір мақсатты,
аудиторияға әсер етуді көздеуде. Жасырын емес, жұлдыздар маркетингі
(Celebrity marketing) ұғымы бүгінде қанатын кеңге жаюда. Жұлдыздар
маркетингі ең алдымен олардың танымал есімдерін, сол есімдерден туындайтын
түсініктердің, образдың өрісін пайдаланады. Ал олар болса өздерінің
танымалдығы арқасында символға айналған, я символға айналу үстіндегі
тұлғалар, немесе жарнама мен лингвистика тілімен айтқанда бренд капитал
жинаған, жинақтаушы антропонимдер. Жалпы олардың қолданылуына қарап,
жарнамалық антропонимдерді былайша топтастыруға болады:
1. Билік иелері;
2. Өнер жұлдыздары;
3. Шығармашылық адамдары;
4. Спорт жұлдыздары;
5. Поэтонимдер немесе әдебиет-кино (мултфильм) кейіпкерлері, фольклор
кейіпкерлерінің есімдері;
Мұның өзін уақыт тұрғысынан жіліктеп тастауға болады. Жұлдыздар
маркетингінің бірінші принціпі—есімнің танымалдығы. Ендеше бұл жұмыс үшін
танымалдыққа ие кез-келген есім жарай береді. Тек қалауын тауып, қарды
жандыра білсең болғаны. Орнымен жұмсасаң жетіп жатыр. Бұл тұрғыда
антропонимдерді:
1. Тарихи даңқты кісі есімдері
2. Осы күнгі атақты кісі есімдері деп бөлеміз.
Бірақ атау қоюда, жалпы жалқы есімдерді пайдаланғанда тек танылған
есімдердің пайдаланылмайтыны да бар. Нейминг бұл үшін танылмаған
адамдардың есімдерін де қолданады. Нәтижесі аз болса да қолданыстағы кең
құбылыстардың бірі осы құбылыс. Бұдан біз жарнамалық антропонимдердің
танылған және танылмаған кісі есімдері болып та жіктелетінін көреміз. Ал
жоғарыда көрсетілген тарихи даңқты кісі есімдері мен осы күнгі атақты кісі
есімдері танылған кісі есімдеріне жатады. Танылмаған кісі есімдері
эффектілігі жағынан кемшін соғып жататындақтан біздің зерттеуімізден тыс
қалады.
Сонымен, біздің жұмысымыз бүкіл гуманитарлық ғылымдардың тоғысуы мен
шарпысуы болғалы тұр. Антропонимдерге қатысты айтар болсақ, біз зерттеу
барысында жұмыстың ыңғайына қарай кісі есімдерін үш қырынан танитын
боламыз. Жалқы есімдерді лексика-семантикалық, концептуалдық, ассоциативтік
өріс тұрғыларынан қарастыра отырып, олардың жарнамалық қызметіне түсінік
беріп көруге талпынамыз. Өйткені кісі есімдерінің әсер етуші фактор
ретіндегі рөліне бұларсыз баға бару мүмкін емес.

2.1.1 ТАРИХИ ДАҢҚТЫ КІСІ ЕСІМДЕРІ

1).Билік иелері - патшалар, елбасылар, қолбасшылар.
а). Арақ-шарап өнімдері:
Шетелдік:
- ХІХ ғасырдың өзінде атақты қолбасшы Отто фон Бисмарк пен
император Вильгелм ІІ неміс шампаны Deinhardt-ты рекламалауды
пайдаланылған. Олардың бейнелері бар және есімдері жазылған арақ өнімі
бүкіл Германияда сатылған.
-Бүгінгі Италиялық вино өндірушілері Лунарделли виносының мынадай
4 серияларын шығаруда: Муссалини, Гитлер, Наполеон, Черчилл Ол
винолардың этикеткаларында аталған кісілердің суреттері мен есімдері бар.
-Украиндықтар да КСРО тарихына үңіліп, Лидерлер топтамасында
дастархан виносы Каверне үшін-Ленин және Сталин аталатын өнім шығаруда.
Ақ вино-қытай көсемі Маомен берілсе, Фиделя Кастро мен Че Геваро—қызыл
виноның атауы болып тұр. Маршал Жуковтың да осы топтамада бар екенін айтып
өткен жөн.
ә) Темекі өнімдері:
Шетелдік:
-Кубада өндірілетін Romeo and Julieta фабрикасының өнімі
түрі-churcyile ұзындығы: 17,8 см
диаметрі: 47(1,88мм)—букет утеренный топтамасынан.
Әлемдегі ең ұзын бұл темекі министр Уинстон Черчиллдің арқасында
атақты болды. Ол тірісінде осынау темекіні шеккенді жақсы көретін Кейіннен
темекінің бұл сорты оның құрметіне Черчилл темекісі атанды.Негізінен бұл
темекіні бай, саясатқа араласатын адамдар тұтынады.
Өте қымбат тұрады.
Отандық: Шыңғыс хан темекісі.
б). Тамақ өнімдері:
Шетелдік және отандық: Напалеон бутерброды.
в). Автотранспорт атау-маркалары ретінде:
Шетелдік:
-АҚШ-тың Форд компаниясынан шығатын Линколн лимузиндері әлемге
мәлім. Линколн машинасы 3 сатылы, турвиналық матор жүйелі құрылғы. Қазіргі
Алматы қаласындағы үйлену тойларына пайдаланылып жүрген лимузиндер осылар.
Отандық:
г). Мекемелерге, коммерциялық орындарға атау ретінде:
Отандық және шетелдік:
Цезар кинотеатры, Клеопатра казиносы, Тамерлан кафесі, Шыңғыс
хан кафесі, Абылайхан кафесі.
ғ). Спорттық лақап есімдер ретінде:
Шетелдік:
а). Американдық қара нәсіл өкілі Кассиус Клей боксер қатарластарынан
ерекшелену үшін, әрі мұсылмен және жеңімпаз брендіне ие болу үшін өз
есімін Ислам дінінің негізін салушы Мұхаммед пайғамбар мен оның жауынгер,
батыр серігі Әлидің ( Әзіреті Әлі ) аттарымен алмастырды. Сөйтті де тарихта
Мұхаммед-әли болып қалды. Бұл есім оған даңқ пен бақыт әкелді десе де
болады.
Отандық.
.2. Шығармашылық адамдары. Мұның өзін іштей ақын-жазушылар және ғалымдар
деп бөлуге болады. Ал ғалымдардың өзін ғалымдар және кәсіпкер-
өнертапқыштар деп бөлсек те қателеспейміз.
а).Тұрмыстық заттар:
Шетелдік:
- ХІХ ғасырдың өзінде ұлы неміс ақыны Иоганн Вольфганг Гете
кәсіпкерлерге қатысты ренішін күнделігінде жазып кеткен. Олар ақынның
бейнесін және атын кесе сырттарына, табакеркаларға, темекі трубкаларына
бейнелейтін болған. Бұл өз кезегінде тауардың өтімділігін арттыратын.
-Францияда ресейдің ұлы таланты Достоевский шампаны бар. ОЛ шампан
әсіресе Ресейге және посткеңестік елдерге таратылады.
Отандық: --
Жоғары оқу орындары мен сауда үйлері ретінде, премиалар атауы.
Шетелдік:
-Нобель сыйлығы. Швециялық атақты миллиардер және математик ғалым
Эрнест Новел өлерінде бар ақша-мүлікін ғылым жолындағы жанкештілер үшін
мирас қылып қылдырады. Оның өсиеті бойынша ғылым салаларында жетістікке
жеткен әркім патент алуға міндетті. Ол өз есімімен әлемге ғылыммен
айналысуды жарнамалады десе болғандай
-М Ламаносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университеті т.б
Мұндай мысалдарды көптеп табуға болатындақтан біз өз Отанымыздағы
аталғандай мысалдарға тоқталамыз.
Мысалы: Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті немесе Абай атындағы
қазақ ұлттық педагогика университеті т,б
--Әл-Фараби сауда үйі
--Әл-фараби конягы
Тағы да басқа тұтыныс заттары ретінде:
Шетелдік:
-Очекова сырасы. Патшалы Ресейдің кезіндегі империядағы ең ірі сыра
жасаушы орындардың қожайыны. Бүгінгі кәсіпкер орыстар оның тарихи есімін
сол сыра жасау дәстүрінің жалғастырушылары ретінде көрінгісі келгендіктен
өз сыраларына қойған
-Тинков пивосы. Фамилиялық брендтер дәстүр жалғастығын білдіреді.
Ресейлік кәсіпкер Олег Тинков өзінің ісі жөнінде мынандай тарихты айтады:
1Петрдің тұсында оның арғы атасы Сібірдегі зауытында пиво қайнатады екен.
Ол болса сол атасының жоғалған рецептін тауыпты-мыс. Халық бұған сенеді. Ол
пивоны көненің көзіндей көріп тұтынады.
Шетелдік және Отандық:
-Калашников фамилиясы. Калашников(өнертапқыш) есімінің әлемге
автомат-ату құралы ретінде белгілі екендігі мәлім. Әйтсе де оның бренді
басқа бейбіт мақсаттағы құралдарға пайдаланылуда. Өз құрал-тұтыныс
заттарын(зонттар, теннис ракеткалары, арақтық коктейлдер, қырынғаннан
кейін пайдаланылатын лосьондар, жолсызбен жүретін көліктер маркалау үшін
бұл есімге деген құқықты немістің Золигендік ММI фирмасы сатып алды.
Келісім шарт бойынша Калашников әулеті аталмыш фирманың табысының 30
пайызын алуға тиісті. (Калашниковты шетелдік деп қана қоймай отандық деп
отырғанымыз Калашниковтың Жамбыл обылысында өмір есігін ашып, өз автоматын
сонда ойлап тапқандығынан туып отыр)
Бір кездері діни түсінік болған кейіпкерлер:
Отандық:
--Галларея Тенгри-Умай
Немесе әдеби кейіпкер:
Абылайхан даңғылы 60, Робинзон треножор магазині
Хош, сонымен біз тарихи азды-көпті материялдар келтірдік. Мұның бәріне
кеңінен түсінік беру үшін олардың әрқайсысына тоқталып өткен жөн. Ал бұл
біздің кішкентай ғана бітіру жүмысымызда мүмкін емес. Сондықтан да біз
тарихи кісі есімдердің ішіндегі билік иелері тобындағы Шыңғыс хан есіміне
кеңінен тоқталуды жөн көрдік. Шыңғыс хан есімін отандық темекі
өндірушілердің пайдаланып жатқаны белгілі.
Шыңғыс хан темекісі. Біреулер Шыңғыс ханды ұлы жаулап алушы және мықты
тұлға деп бұл қолбасшының жаулап алуларын таңғаларлықтай бейнелейді,
келесі біреулер оның жеке бас жетістіктерін, әскери және ұйымдастырушылық
қабілетін мақтайды. Бір жағынан кейбір авторлар Шыңғыс ханның қызметін
даттайды, жабайы аң ретінде суреттейді. Алайда көптеген зерттеушілердің
ойынша Шыңғыс ханның қызметін, болып жатқан тарихи аясын есепке ала
отырып, бағалап, қарастырғанды жөн.(44,3)
Темүжін—болашақ Шыңғыс хан, 1155 жылы, кейбір деректерде 1162 жылы
дала нояны Есугей бахадүрдің отбасында дүниеге келген. Моңғол аңыздары оның
сүйегін қият тайпасынан еді дейді. Ал анасы Оэлен түркінің қоңырат
тайпасының қызы болатын.(40,171)
Әкесінің татарлар қолынан у ішіп, қастандықпен өлтірілуі оның тағдырына
қатты әсер етті. Балалық шағы қиыншылықтар мен қорлыққа толы болып өткен
жас пері әйтсе де тектілігін таныта білді. Қият-боржығандардың жетекшісі,
талапты да батыл қолбасшы-Темүжін Керей тайпаларының күшті одағының
басшысымен қарым-қатынасқа қол жеткізді және уақыт өте келе бірде
дипломатиялық жолмен, бірде әскери күштің көмегімен барлық тайпаларды,
керейттермен қоса қол астына алуға қол жеткізді.(44,3)
Шыңғыс хан есімінің бренд ретінде, жарнамада пайдаланылуы бір бүгін
емес. Енді соған, ертедегі Шыңғыс есімінің жарнамалық қызметіне тоқталып
көрейік. Всемирная история энциклопедиясының 1 томында Темүжіннен
Шыңғыс ханға дейін атты қолбасы өміріне қатысты тарау бар. Атынан-ақ
белгілі болып тұрғандай Темүжін бірден Шыңғыс хан атты құдіретті жалқы
есімнің үдесінен шыға алған жоқ. 45, 147 бет
Темүжін Шыңғыстың азан шақырылып қойылған төл аты. Шыңғыс есімінің
оғын кейіннен бекігені мәлім. Бірде Шыңғыстың әкесі татарларды жеңіліске
ұшыратады. Оның тұтқындарының ішінде татар қолбасшыларының бірі Темүжін де
болды. Дәл осы шақта сүйікті әйелі де ұл табады. Баласының туылуын жауды
жеңу сағатымен сәйкес келуін бақыттың белгісі деп санап, ескі моңғұл
дәстүрі бойынша оған өзінің беделді тұтқыны Темүжіннің есімін береді.
Кейбір ғалымдардың пікірінше Темүжін есімі моңғол тілінен аударғанда ұста
дегенді білдіреді екен. (44,6)
Басында Темүжін есімі ештеңеден хабар бермейтін қатардағы көп аттың
бірі-тін. Әйтсе де ата-баба мұрасын қалпына келтіру мен кек алу жолындағы
іс әрекеттер Темүжін есімінің айналасына әлденеше түсініктер мен ұғымдарды
жинағандай болады. Соның өзінде күн санап күшейіп келе жатқан дала ноянына
бұл ат лайықсыз болатын. Мұның есесі 1206 жылы бүкіл монғол халқының
құрылтайында қайтты десе де болғандай. Сол құрылтайда Моңғолияның түкпір-
түкпірінен жиналған хандар мен шонжарлардың бірауыз шешімімен Темүжін, ұлы
хан—Шыңғыс хан болып жарияланды.(44,3) Бұл Темүжіннің Монғолия билеушісі
ретінде мойындалуы еді. Тұрсын Сұлтанов Чингис хан и его потомки
зерттеуінде бұл жөнінде: На том первом общемонгольском курултае были
установлены внешние символы власти, порядка в государстве Чингиз хана, его
названия дейді. 43,25 бетЖаңа құрылған Елдің аты Еке монғол ұлысы
делініп, қытай аудармасындағы Асыл сөздерде айтылғандай оған –хан Шыңғыс
деп ат қойылды, аша түссек оны император қылады (44,55) Немесе аталмыш

Т Сұлтановқа жүгінсек Шыңғыс титулы бекітіледі.
Шыңғысқа бұл атақты беріп, таққа отырғызған Көкөші болды, оның аты
Төбе-тәңірі болатын. Бұл тәңірлік діндегі моңғолдардың көз алдында дін
тұрғысынан аспанның таңдауы Темүжінге ауды дегенді заңдастыру болатын.
Шыңғыс хан титулының, немесе есімінің этимологиясы ғылымда әлі де талас
туғызып келе жатқан мәселелердің бірі.
Хан сөзі айдай анық. Бұған талас жоқ. Хан түркінің хан(царь)
сөзінен яғни билік атрибуты, моңғолша қаан бір сөзбен айтқанда осы екі
халыққа да тән Алтайлық түбірлі қаған сөзінен өрбігені көрініп
тұр.(43,30)

1-нұсқа. Шың дегеннің мағынасы күшті, мықты, биік, ал Шыңғыс қара
қытайдың ұлы билеушілерінің атағы гурхан сөзімен мағыналас. Көпше түрі

2-нұсқа. Ежелгі қытай ғалымы Чжао Хунның мәліметтері бойынша Шыңғыс
басқаша айтқанда ұлы да мықты билеуші.(Рашид-ад-дин)
Тянцы -аспан шарапаты, немесе аспанмен марапатталған, ал император
Шыңғыс -билеуші, мемлекеттің негізін салушы делінген.

3-нұсқа. Темүжіннің хан көтерілуі мен Шыңғыс атағын иеленуі шамандық
салттар бойынша шаман Көкешінің басшылығымен жүзеге асты. Осыған
байланысты Шыңғыс деген атақ кейде көне татар-монғол рухы-тәңірлердің
бірінің атауы деп те түсіндіріледі. Танымал монғолтанушы
Д Банзаровтың жазғанындай: ол моңғол жазбаларынан қажылар рухы-Шыңғыс
тәңірінің бар болуы туралы естеліктер кездестірген. Академик Б Я
Владимирцов Шыңғыс атағын былай түсіндіреді: Темүжін иеленген Шыңғыс
атауының мағынасына түсінік беру өте қиын. Бұл атақты Темүжін сол
кездердегі моңғол бақсытанушылары бас иген жарқын рухтың атының
құрметіне алынған деген жорамал жасауға болады. Сонымен қатар көбі
Темүжінді аспанның өзі таңдады деп санауы бұған түсінік. Темүжіннің
өзі де оның тағдырына мәңгілік аспанныңә араласқанына көп бас ауыртқан
болса керек Ол осылай дей келіп Шыңғыс есімінің

4-нұсқасына көшеді: Қазіргі кездегі түсінікке қарағанда
Шыңғыс сөзі түріктің тенгіс сөзінен шығып, теңіз, мұхит, ал
Шыңғыс хан ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.