Жұлдызды аспан көрінісінің жыл бойындағы өзгеруі
Координаттардың экваторлық жүйесі. Жер бетіндегі кез келген елді мекеннің географиялық координаталармен бір мәнді белгіленетіні сияқты, шырақтардың аспан сферасындағы орны экваторлық координаттармен анықталады. Олармен таныспай тұрып, «аспан экваторы» және еңкею дөңгелегі» деген ұғымдарды енгізіп алайық.
Аспан сферасының центрі арқылы өтетін және дүние осіне перпендикуляр жазықтық аспан сферасын QWQ1E үлкен дөңгелегі – аспан экваторы бойымен қиып өтеді. Аспан экваторы көкжиекпен шығыс (Е) және батыс (W) нүктелерінде қиылысады. Барлық тәуліктік параллельдер орналасқан.
Дүние полюстері мен бақыланатын шырақ арқылы өтетін аспан сферасының үлкен дөңгелегі шырақтың еңкею дөңгелегі деп аталады.
Аспан экваторының жазықтығынан еңкею дөңгелегі бойымен есептегендегі шырақтың бұрыштыққашықтығы шырақтың еңкеюі деп аталады. Еңкею градуспен, минутпен және секундпен өрнектеледі. Аспан экваторы аспан сферасын солтүстік және оңтүстік жарты шарларына бөледі.
Аспан сферасының тәліктік айналысы тәуліктік айналысы кезінде аспан экваторына қатысты жұлдыздардың орындары өзгермейді. Сондықтан да экваторлық координаттар (географиялық координаттар сияқы) карталарды, атластарды, каталогтарды (жұлдыздың тізімдерін) жасауға қолданылады.
Өздеріңнің жұлдызды карталарыңнан сендер дүниенің солтүстік полюсін (картаның центрін), аспан экваторын, көктемгі күн теңелу нүктесін, жұлдыздардың еңкеюі мен тік көтерілуінің санақ басын таба аласыңдар. Олай болса, осы картаны пайдалана отырып, жұлдыздардың экваторлық координаттарын жуықтап анықтауға болады.
Аспан сферасының центрі арқылы өтетін және дүние осіне перпендикуляр жазықтық аспан сферасын QWQ1E үлкен дөңгелегі – аспан экваторы бойымен қиып өтеді. Аспан экваторы көкжиекпен шығыс (Е) және батыс (W) нүктелерінде қиылысады. Барлық тәуліктік параллельдер орналасқан.
Дүние полюстері мен бақыланатын шырақ арқылы өтетін аспан сферасының үлкен дөңгелегі шырақтың еңкею дөңгелегі деп аталады.
Аспан экваторының жазықтығынан еңкею дөңгелегі бойымен есептегендегі шырақтың бұрыштыққашықтығы шырақтың еңкеюі деп аталады. Еңкею градуспен, минутпен және секундпен өрнектеледі. Аспан экваторы аспан сферасын солтүстік және оңтүстік жарты шарларына бөледі.
Аспан сферасының тәліктік айналысы тәуліктік айналысы кезінде аспан экваторына қатысты жұлдыздардың орындары өзгермейді. Сондықтан да экваторлық координаттар (географиялық координаттар сияқы) карталарды, атластарды, каталогтарды (жұлдыздың тізімдерін) жасауға қолданылады.
Өздеріңнің жұлдызды карталарыңнан сендер дүниенің солтүстік полюсін (картаның центрін), аспан экваторын, көктемгі күн теңелу нүктесін, жұлдыздардың еңкеюі мен тік көтерілуінің санақ басын таба аласыңдар. Олай болса, осы картаны пайдалана отырып, жұлдыздардың экваторлық координаттарын жуықтап анықтауға болады.
Жұлдызды аспан көрінісінің жыл бойындағы өзгеруі
Координаттардың экваторлық жүйесі. Жер бетіндегі кез келген елді
мекеннің географиялық координаталармен бір мәнді белгіленетіні сияқты,
шырақтардың аспан сферасындағы орны экваторлық координаттармен анықталады.
Олармен таныспай тұрып, аспан экваторы және еңкею дөңгелегі деген
ұғымдарды енгізіп алайық.
Аспан сферасының центрі арқылы өтетін және дүние осіне перпендикуляр
жазықтық аспан сферасын QWQ1E үлкен дөңгелегі – аспан экваторы бойымен қиып
өтеді. Аспан экваторы көкжиекпен шығыс (Е) және батыс (W) нүктелерінде
қиылысады. Барлық тәуліктік параллельдер орналасқан.
Дүние полюстері мен бақыланатын шырақ арқылы өтетін аспан сферасының
үлкен дөңгелегі шырақтың еңкею дөңгелегі деп аталады.
Аспан экваторының жазықтығынан еңкею дөңгелегі бойымен есептегендегі
шырақтың бұрыштыққашықтығы шырақтың еңкеюі деп аталады. Еңкею градуспен,
минутпен және секундпен өрнектеледі. Аспан экваторы аспан сферасын
солтүстік және оңтүстік жарты шарларына бөледі.
Аспан сферасының тәліктік айналысы тәуліктік айналысы кезінде аспан
экваторына қатысты жұлдыздардың орындары өзгермейді. Сондықтан да
экваторлық координаттар (географиялық координаттар сияқы) карталарды,
атластарды, каталогтарды (жұлдыздың тізімдерін) жасауға қолданылады.
Өздеріңнің жұлдызды карталарыңнан сендер дүниенің солтүстік полюсін
(картаның центрін), аспан экваторын, көктемгі күн теңелу нүктесін,
жұлдыздардың еңкеюі мен тік көтерілуінің санақ басын таба аласыңдар. Олай
болса, осы картаны пайдалана отырып, жұлдыздардың экваторлық координаттарын
жуықтап анықтауға болады.
Күннің жылдық көрінерлік қозғалысы
Экваторлық координаттары көптеген айлар бойы, тіпті жылдар бойы
өзгеріссіз қалатын жұлдыздармен салыстырғанда альфа мен бетасы жылдам
өзгеретін шырақтар да болады.
Күннің жыл бойындаы қозғалысын ежелгі астрономдар сол кездің өзінде-
ақ білген. Бірақ бұл бақыланатын құбылысқа Жердің Күнді айнала қозғалатыны
анықталғаннан кейін ғана дұрыс түсінік береді. Күннің эклиптика бойымен
өтетін көрінерлік қозғалысы – Жердің Күнді айнала шынайы қозғалысының
көрінісі.
Күннің жылдық қозғалысы және жұлдызды аспанның көрінісі
Аспан сферасындағы ұзақ уақыт аралығында тіптен өзгермейтін
жұлдыздардың орындары экваторлық координаттар жұбымен бірмәнді анықталады,
жұлдызды аспанның көрінісі тәуліктің белгілі бір сәтінде Жердің белгілі
бір орнында өзгермегендей болып көрінуі тиіс еді. Бірақ олай емес. Жұлдызды
аспанның жылжымалы картасын (ЖАЖК) пайдалана отырып, қай-қайсыларың да жыл
бойында жұлдызды аспанның көрінісі үздіксіз өзгеріп отыратынына көз жеткізе
аласыңдар. Мысалы: әр мезгілде аспан меридианы тұсынан түн ортасында әр
түрлі шоқжұлдыздар бірінен соң бірі өтеді. Осындай бақылаулар Күннің тік
көтерілуінің өзгерісі туралы қорытындыға әкелді. Шын мәнінде, түн
ортасында, Күн көкжиек астындағы төменгі шарықтау шегінде тұрған
жұлдыздардан 12 сағ-қа алшақтайды. Бірақ та жылдың әр түрлі күндерінде түн
ортасында әр түрлі жұлдыздар шарықтау шегіне жететіндіктен, мұнан бірден-ақ
күннің тік көтерілуі жыл бойында үздіксіз өзгеріп отырады деген қорытындыға
келіге болады.
Уақыттың негізгі өлшемдері
Аспан сферасының тәуліктік айналысымен қат-қаьат болып жататын
мезгілдік құбылыстар мен эклиптика бойындағы Күннің жылдық көрінерлік
қозғалысы уақыттың қысқа және ұзақ аралықтарындағы әр түрлі есептеу
жүйелерімен байланысты болып жатады. Біз осы жүйелердің кейбіреулерімен
танысамыз.
Уақыттың географиялық бойлықпен байланысы. Уақыт есебі жүйесі. Күн
центрінің жоғарғы шарықтау шегіндегі сәті шынайы тал тус, ал төменгісі -
түн ортасы деп аталады. Күн центрінің бір шарықтау шегінен екінші шарықтау
шегіне дейінгі аралықтағы уақытты шынайы күн тәуліктері деп атайды. Жыл
бойында олардың ұзақтығы біркелкі күйінде қалмайды. Сондықтан да күнделікті
өмірде шынайы күн тәуліктері емес, ұзақтығы тұрақты деп қабылданған орташа
күн тәуліктері пайдалынылады.
Аспан сферасының кез-келген нүктесінің шарықтау шегі әр түрлі уақытта
Жер шарның әр түрлі меридиандарында өтеді. Оның үстіне ол неғұрлым ертерек
болса, онда бақылау пункті соғұрлым шығысқа таман орналасады. Бұдан Жердің
осы орнында уақыт географиялық бойлыққа байланысты деген қорытынды шығады.
Шын мәнінде, біреуінің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Координаттардың экваторлық жүйесі. Жер бетіндегі кез келген елді
мекеннің географиялық координаталармен бір мәнді белгіленетіні сияқты,
шырақтардың аспан сферасындағы орны экваторлық координаттармен анықталады.
Олармен таныспай тұрып, аспан экваторы және еңкею дөңгелегі деген
ұғымдарды енгізіп алайық.
Аспан сферасының центрі арқылы өтетін және дүние осіне перпендикуляр
жазықтық аспан сферасын QWQ1E үлкен дөңгелегі – аспан экваторы бойымен қиып
өтеді. Аспан экваторы көкжиекпен шығыс (Е) және батыс (W) нүктелерінде
қиылысады. Барлық тәуліктік параллельдер орналасқан.
Дүние полюстері мен бақыланатын шырақ арқылы өтетін аспан сферасының
үлкен дөңгелегі шырақтың еңкею дөңгелегі деп аталады.
Аспан экваторының жазықтығынан еңкею дөңгелегі бойымен есептегендегі
шырақтың бұрыштыққашықтығы шырақтың еңкеюі деп аталады. Еңкею градуспен,
минутпен және секундпен өрнектеледі. Аспан экваторы аспан сферасын
солтүстік және оңтүстік жарты шарларына бөледі.
Аспан сферасының тәліктік айналысы тәуліктік айналысы кезінде аспан
экваторына қатысты жұлдыздардың орындары өзгермейді. Сондықтан да
экваторлық координаттар (географиялық координаттар сияқы) карталарды,
атластарды, каталогтарды (жұлдыздың тізімдерін) жасауға қолданылады.
Өздеріңнің жұлдызды карталарыңнан сендер дүниенің солтүстік полюсін
(картаның центрін), аспан экваторын, көктемгі күн теңелу нүктесін,
жұлдыздардың еңкеюі мен тік көтерілуінің санақ басын таба аласыңдар. Олай
болса, осы картаны пайдалана отырып, жұлдыздардың экваторлық координаттарын
жуықтап анықтауға болады.
Күннің жылдық көрінерлік қозғалысы
Экваторлық координаттары көптеген айлар бойы, тіпті жылдар бойы
өзгеріссіз қалатын жұлдыздармен салыстырғанда альфа мен бетасы жылдам
өзгеретін шырақтар да болады.
Күннің жыл бойындаы қозғалысын ежелгі астрономдар сол кездің өзінде-
ақ білген. Бірақ бұл бақыланатын құбылысқа Жердің Күнді айнала қозғалатыны
анықталғаннан кейін ғана дұрыс түсінік береді. Күннің эклиптика бойымен
өтетін көрінерлік қозғалысы – Жердің Күнді айнала шынайы қозғалысының
көрінісі.
Күннің жылдық қозғалысы және жұлдызды аспанның көрінісі
Аспан сферасындағы ұзақ уақыт аралығында тіптен өзгермейтін
жұлдыздардың орындары экваторлық координаттар жұбымен бірмәнді анықталады,
жұлдызды аспанның көрінісі тәуліктің белгілі бір сәтінде Жердің белгілі
бір орнында өзгермегендей болып көрінуі тиіс еді. Бірақ олай емес. Жұлдызды
аспанның жылжымалы картасын (ЖАЖК) пайдалана отырып, қай-қайсыларың да жыл
бойында жұлдызды аспанның көрінісі үздіксіз өзгеріп отыратынына көз жеткізе
аласыңдар. Мысалы: әр мезгілде аспан меридианы тұсынан түн ортасында әр
түрлі шоқжұлдыздар бірінен соң бірі өтеді. Осындай бақылаулар Күннің тік
көтерілуінің өзгерісі туралы қорытындыға әкелді. Шын мәнінде, түн
ортасында, Күн көкжиек астындағы төменгі шарықтау шегінде тұрған
жұлдыздардан 12 сағ-қа алшақтайды. Бірақ та жылдың әр түрлі күндерінде түн
ортасында әр түрлі жұлдыздар шарықтау шегіне жететіндіктен, мұнан бірден-ақ
күннің тік көтерілуі жыл бойында үздіксіз өзгеріп отырады деген қорытындыға
келіге болады.
Уақыттың негізгі өлшемдері
Аспан сферасының тәуліктік айналысымен қат-қаьат болып жататын
мезгілдік құбылыстар мен эклиптика бойындағы Күннің жылдық көрінерлік
қозғалысы уақыттың қысқа және ұзақ аралықтарындағы әр түрлі есептеу
жүйелерімен байланысты болып жатады. Біз осы жүйелердің кейбіреулерімен
танысамыз.
Уақыттың географиялық бойлықпен байланысы. Уақыт есебі жүйесі. Күн
центрінің жоғарғы шарықтау шегіндегі сәті шынайы тал тус, ал төменгісі -
түн ортасы деп аталады. Күн центрінің бір шарықтау шегінен екінші шарықтау
шегіне дейінгі аралықтағы уақытты шынайы күн тәуліктері деп атайды. Жыл
бойында олардың ұзақтығы біркелкі күйінде қалмайды. Сондықтан да күнделікті
өмірде шынайы күн тәуліктері емес, ұзақтығы тұрақты деп қабылданған орташа
күн тәуліктері пайдалынылады.
Аспан сферасының кез-келген нүктесінің шарықтау шегі әр түрлі уақытта
Жер шарның әр түрлі меридиандарында өтеді. Оның үстіне ол неғұрлым ертерек
болса, онда бақылау пункті соғұрлым шығысқа таман орналасады. Бұдан Жердің
осы орнында уақыт географиялық бойлыққа байланысты деген қорытынды шығады.
Шын мәнінде, біреуінің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz