Неке шартының мазмұны мен түсінігі
Мазмұны
Кіріспе ...4
БӨЛІМ . 1. НЕКЕ ШАРТЫНЫҢ МАЗМҰНЫ МЕН ТҮСІНІГІ
1.1 Неке шарты дамуының тарихы ...9
1.2 Неке шартының түсінігі және оны жасаудың тәртібі ...13
1.3 Неке шартының мазмұны ...21
БӨЛІМ . 2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖӘНЕ ШЕТЕЛДЕРДЕГІ НЕКЕ ШАРТЫНЫҢ ТОҚТАТЫЛУЫ
2.1 Ресей Федерациясындағы неке шарты ...35
2.2 Неке шартының өзгертілуі мен тоқтатылу тәртібі, мерзімі 42
2.3 Неке шартының жарамсыздығын тану және оның құқықтық салдары ...52
ҚОРЫТЫНДЫ ...61
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ ТІЗІМІ ...65
Кіріспе ...4
БӨЛІМ . 1. НЕКЕ ШАРТЫНЫҢ МАЗМҰНЫ МЕН ТҮСІНІГІ
1.1 Неке шарты дамуының тарихы ...9
1.2 Неке шартының түсінігі және оны жасаудың тәртібі ...13
1.3 Неке шартының мазмұны ...21
БӨЛІМ . 2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖӘНЕ ШЕТЕЛДЕРДЕГІ НЕКЕ ШАРТЫНЫҢ ТОҚТАТЫЛУЫ
2.1 Ресей Федерациясындағы неке шарты ...35
2.2 Неке шартының өзгертілуі мен тоқтатылу тәртібі, мерзімі 42
2.3 Неке шартының жарамсыздығын тану және оның құқықтық салдары ...52
ҚОРЫТЫНДЫ ...61
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ ТІЗІМІ ...65
Отбасы қоғамда үлкен рөл ойнайды. Отбасы құқығы - отбасы мүшелерінің арасындағы жеке мүліктік және жеке мүліктік емес қатынастарды реттейтін нормалар жүйесін көрсететін, құқықтың бір саласы. Сонымен қатар, заңда анықталған жағдайдайларда – басқа да туыстар арасындағы қатынастарды реттейді.
Осыдан шығатын қорытынды: отбасы құқығы – неке қатынастарының пайда болуын, өзгертілуі мен тоқтатылуын реттейтін теориялар жиынтығын зерттейтін ғылым. [1, 5-6 б.]
Отбасы, ол – баспана әрі тұрақты мекен. Неке отбасын құру мақсатымен заңда белгіленген тәртіппен ерікті және толық келісім жағдайында жасалған еркек пен әйелдің арасындағы тең құқықтық одақ болып табылады. Неке ерлі–зайыптылардың арасындағы мүліктік және мүліктік емес қатынастарды туғызады. Ерлі–зайыптылардың құқықтары мен міндеттері АХАЖ органдарында некеге тұру мемлекеттік тіркелген кезден бастап туындайды және де заңмен белгіленген тәртіпте тіркелген неке ғана құқықтық салдарға әкеп соғады.
Ерлі–зайыптылардың мүлкі жөніндегі қатынастың шарттық сипаты болуы, сондай–ақ қолданыстағы неке-отбасы заңының нормаларымен реттелуі де мүмкін. Мүлік режимі белгілі бір мүліктің ерлі-зайыптылардың біреуіне (өзіндік мүлік) тиесілі екенін немесе екеуіне де ортақ мүлік болатынын анықтайды. Ерлі-зайыптылар мүліктің режимі мен құқықтық мәртебесін, оның біреуіне тиесілі болуын өзара келісімі бойынша анықтай алады. Мұндай келісім болмаған жағдайда, ерлі-зайыптылар меншігінің заңды режимі некеде тұрған кезде жинаған мүлік олардың бірлескен ортақ меншігі болып табылады. [2, 11 б.]
Дамыған елдердің бәрінде некелеспес бұрын, өзара келісім-шартын жасасады. Бұл құжатта азаматтар ажыраса қалатын жағдайда мәміледе неке өмірінің барлық маңызды сәттері ескеріледі: екі тараптың дәулет жағдайы, кәмелетке толмаған балалар кіммен болатынын, рақымсыз жұбайға қандай айып-шара қолдануға болады. Шетелдерге неке шарты арқылы мүліктік қатынастан бөлек, жеке мүліктік емес қатынастарды реттейді. [3, 117 б.]
Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамада неке шартына отыру мүмкіндігін 1993 жылдың қазан айынан бастап қарастырылған. Бірақ мұндай озық жаңа енгізілім керекті қолдау тапқан жоқ. Бұрыннан некеде тұрғандар да, енді некелесушілердің бірлі жарымы ғана неке шартында өздерінің мүлік жағдайы туралы ескереді. Неге олай? Жалпы, қоғамның оның ішінде әр азаматтың құқық мәдениетінің төмендігі. Неке шартын жасасудың барлық сәттерін саралап көрейік. Бұл құқықтық іс-әрекеттің әр нақты адамға берері не? [4, 2 б.]
Біздің еліміздегі некеге тұрушы екі жасты бір-біріне толық сенімді деп есептейді, сондықтан алдын-ала дәулет-мүлігін қағазға түсіруді ерсі санайды. Неке шарты елімізде кеңінен таралмаса да, жұбайлар арасында белең алып келе жатқан өзгеріс. Бұған байланысты туындап жататын даулар да аз емес. Бұл мемлекетіміз үшін қажет емес, неке шарты ажырасуды көздейтін құбылыс деушілер де бар.
Бұрынғы ҚазКСР-нің 1969 жылғы «Неке және Отбасы» кодексінде жұбайлардың мүліктік құқықтық режимі барлығына бірдей анықталған. Сондықтан да, кеңес дәуірі кезінде «неке шарты» деген ұғым болған емес. Десек те, сол кезде тәжірибеде және өзге де нормативтік құқықтық актілерде «неке шарты» «неке контрактісі» деген терминмен қолданылып келген. ҚазКСР-нің «Неке және Отбасы» туралы кодексінің күші жойылғаннан соң, да «неке контрактісі» деген термин қолданыста болды. Қазіргі «Неке және Отбасы» кодексінде 1993 жылы толықтырулар мен өзгертулер енгізіліп, ол қосымша құжат ретінде қабылданысымен, «неке шарты» ұғымы ең алғаш рет пайда болды. [5, 97б.] Осыған орай неке шартының жасалу жолдарын, реттейтін қатынастардың маңызын, бұзылу мен өзгертілуін толығымен қарастырған жөн.
Ерлі–зайыптылардың мүліктік құқықтық қатынастары 1998 жылғы 17-ші желтоқсанда қабылданған Қазақстан Республикасының «Неке және Отбасы туралы» Заңымен бекітіледі.
Көптеген заңнамаларда «неке шарты» деген термин кездескенімен, тәжірібиеде «неке контрактісі» немесе «неке келісімі» деген терминдер қолданылады. Олардың барлығы синонимдер болып табылады. «Контракт» деген термин ағылшын сөзінен (contract) алынған, ол да шарт деп аударылады. [6, 24 б.]
Отбасы заңнамалары арқылы ерлі-зайыптылардың қатынастары құқықтық реттелуге жатады. Көптеген мемлекеттердің заңнамаларында ерлі-зайыптылардың мүліктік шарттық режим институтына бірқатар нормаларды енгізген.
Отбасында неке шарты жанжалды болдырмайды, өйткені мүлікті талап ету жолдары шартта көрсетілген. Адам алдағы өмірін болжай алмағанмен, неке шарты тағдырдың соққысын жеңілдетуге себебін тигізеді. Егер ерлі-зайыптылар некеге тұру кезінде неке шартын жасаса, бұл құжат артықшылық етпейді. Мұндай шарт басқадай құжат сияқты заңның қорғауында болады.
Неке шартының ең тиімді жағы - ерлі-зайыптылардың арасындағы бітпес дау, орынсыз кикілжіңдерді болдырмай, бар мәселені заңмен шешетіндігінде болып отыр. [7, 27 б.]
Заңгерлер неке шартының белең алмауларының себептерінің бірі-кеңес менталитетінің басылмағандығы, онда жоғары моральдік принциптері, мәңгі махаббат және әртүрлі меншіктікке күресті басшылыққа алған еді.
Өзектілігі – нормативтік-құқықтық актілерде неке шартының толық мәнін ашу және тәжірибеде қолдана білу керектігін көрсету керек. Неке шарты еліміздегі өзекті мәселелерінің бірі болып табылады. Бұл жұмыстың теориялық та, практикалық та маңызы өте зор. Оның теориялық маңызы жеткілікті дәрежеде неке шартын реттейтін арнайы нормативтік актілердің болмауында. Ал оның практикалық маңызы некеге тұрушы немесе некеде тұрған көптеген азаматтар ұлттық салт-дәстүрді сақтай отырып, неке шартын жасамайды.
Бұл жұмысты зерттеудегі объектісі – мүлікпен байланысты және мүлік бойынша пайда болатын ерлі-зайыптылардың мүліктік құқықтары мен міндеттері болып табылады.
Бұл еңбектің міндеті: неке шартының мағынасын ашу.
Мақсатымыз біздің заңдарымызға байланысты неке шартының құқықтық түсінігін, Ресей Федерациясының заңдарында бекітілген неке шартының құқықтық түсінігін және шетел мемлекеттерінің заңдарындағы неке шартының алатын рөлін қарастыру.
Мақсатқа жету үшін:
біріншіден, неке шарты мазмұнына түсінік беру; даму тарихын ашу;
екіншіден, некеге тұру және оны бұзу тәртібіндегі неке шартының рөлі;
үшіншіден, шетелдік тәжірибені негіздей отырып, неке шартының құқықтық реттелуі.
Неке шартын жасау қажеттілігін ерлі-зайыптылар өздерінің қалауы бойынша шеше алады. Кейбіреулері бұған ойланбастан келіседі, ал кейбіреулері қарсылықтарын білдіреді. Неке шарты алғашында мүліктік қатынастарды реттейді, кейіннен әлеуметтік және жеке қатынастарды реттеуі мүмкін. Неке шарты әйел мен еркектің мүліктің мүдделерін тең дәрежеде қорғайды. Дегенмен, неке шартын жасамас бұрын, оның ережелерімен танысып, заңгерлермен кеңесіп алған артықтық етпейді.
Бұл жұмыстың ғылыми жаңашылдығы – ұлттық тілде бұл тақырыпта зерттелген жұмыстар аздық танытып отыр. Сондықтан осы қазақ тілінде зерттеліп отырған жұмыстың ғылымға қосатын үлес зор болады деп ойлаймыз.
Диплом жұмысы кіріспе, екі бөлім, алты параграф, қорытынды, пайдаланған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады. Жұмыс барысында неке шарты мәселесін қарастырған отандық және шетелдік авторлардың нормативтік-құқықтық еңбектері, мерзімді басылымдар қолданылған. Отандық авторлар ішінде Ынтымақов С.А., Карпушина Т.Д., Калышев А.Б., Баққұлов С.Д., Биримжанова С.Э., Қарашаева Ж., Баудиярова Қ.Б. және шетелдік авторлардан Абашин Э.А., Пономорев А.П., Сосипатрова Н.Е., Шершеневич Г.Ф., Сергунина В.М., Максимович Л.Г., Негаева А.М., Антокольский М.В., Бондова С.Н. редакциясы бойынша жазылған оқулықтар және Халықаралық Конвенциялар, нормативтік-құқықтық актілер қолданылған.
Осыдан шығатын қорытынды: отбасы құқығы – неке қатынастарының пайда болуын, өзгертілуі мен тоқтатылуын реттейтін теориялар жиынтығын зерттейтін ғылым. [1, 5-6 б.]
Отбасы, ол – баспана әрі тұрақты мекен. Неке отбасын құру мақсатымен заңда белгіленген тәртіппен ерікті және толық келісім жағдайында жасалған еркек пен әйелдің арасындағы тең құқықтық одақ болып табылады. Неке ерлі–зайыптылардың арасындағы мүліктік және мүліктік емес қатынастарды туғызады. Ерлі–зайыптылардың құқықтары мен міндеттері АХАЖ органдарында некеге тұру мемлекеттік тіркелген кезден бастап туындайды және де заңмен белгіленген тәртіпте тіркелген неке ғана құқықтық салдарға әкеп соғады.
Ерлі–зайыптылардың мүлкі жөніндегі қатынастың шарттық сипаты болуы, сондай–ақ қолданыстағы неке-отбасы заңының нормаларымен реттелуі де мүмкін. Мүлік режимі белгілі бір мүліктің ерлі-зайыптылардың біреуіне (өзіндік мүлік) тиесілі екенін немесе екеуіне де ортақ мүлік болатынын анықтайды. Ерлі-зайыптылар мүліктің режимі мен құқықтық мәртебесін, оның біреуіне тиесілі болуын өзара келісімі бойынша анықтай алады. Мұндай келісім болмаған жағдайда, ерлі-зайыптылар меншігінің заңды режимі некеде тұрған кезде жинаған мүлік олардың бірлескен ортақ меншігі болып табылады. [2, 11 б.]
Дамыған елдердің бәрінде некелеспес бұрын, өзара келісім-шартын жасасады. Бұл құжатта азаматтар ажыраса қалатын жағдайда мәміледе неке өмірінің барлық маңызды сәттері ескеріледі: екі тараптың дәулет жағдайы, кәмелетке толмаған балалар кіммен болатынын, рақымсыз жұбайға қандай айып-шара қолдануға болады. Шетелдерге неке шарты арқылы мүліктік қатынастан бөлек, жеке мүліктік емес қатынастарды реттейді. [3, 117 б.]
Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамада неке шартына отыру мүмкіндігін 1993 жылдың қазан айынан бастап қарастырылған. Бірақ мұндай озық жаңа енгізілім керекті қолдау тапқан жоқ. Бұрыннан некеде тұрғандар да, енді некелесушілердің бірлі жарымы ғана неке шартында өздерінің мүлік жағдайы туралы ескереді. Неге олай? Жалпы, қоғамның оның ішінде әр азаматтың құқық мәдениетінің төмендігі. Неке шартын жасасудың барлық сәттерін саралап көрейік. Бұл құқықтық іс-әрекеттің әр нақты адамға берері не? [4, 2 б.]
Біздің еліміздегі некеге тұрушы екі жасты бір-біріне толық сенімді деп есептейді, сондықтан алдын-ала дәулет-мүлігін қағазға түсіруді ерсі санайды. Неке шарты елімізде кеңінен таралмаса да, жұбайлар арасында белең алып келе жатқан өзгеріс. Бұған байланысты туындап жататын даулар да аз емес. Бұл мемлекетіміз үшін қажет емес, неке шарты ажырасуды көздейтін құбылыс деушілер де бар.
Бұрынғы ҚазКСР-нің 1969 жылғы «Неке және Отбасы» кодексінде жұбайлардың мүліктік құқықтық режимі барлығына бірдей анықталған. Сондықтан да, кеңес дәуірі кезінде «неке шарты» деген ұғым болған емес. Десек те, сол кезде тәжірибеде және өзге де нормативтік құқықтық актілерде «неке шарты» «неке контрактісі» деген терминмен қолданылып келген. ҚазКСР-нің «Неке және Отбасы» туралы кодексінің күші жойылғаннан соң, да «неке контрактісі» деген термин қолданыста болды. Қазіргі «Неке және Отбасы» кодексінде 1993 жылы толықтырулар мен өзгертулер енгізіліп, ол қосымша құжат ретінде қабылданысымен, «неке шарты» ұғымы ең алғаш рет пайда болды. [5, 97б.] Осыған орай неке шартының жасалу жолдарын, реттейтін қатынастардың маңызын, бұзылу мен өзгертілуін толығымен қарастырған жөн.
Ерлі–зайыптылардың мүліктік құқықтық қатынастары 1998 жылғы 17-ші желтоқсанда қабылданған Қазақстан Республикасының «Неке және Отбасы туралы» Заңымен бекітіледі.
Көптеген заңнамаларда «неке шарты» деген термин кездескенімен, тәжірібиеде «неке контрактісі» немесе «неке келісімі» деген терминдер қолданылады. Олардың барлығы синонимдер болып табылады. «Контракт» деген термин ағылшын сөзінен (contract) алынған, ол да шарт деп аударылады. [6, 24 б.]
Отбасы заңнамалары арқылы ерлі-зайыптылардың қатынастары құқықтық реттелуге жатады. Көптеген мемлекеттердің заңнамаларында ерлі-зайыптылардың мүліктік шарттық режим институтына бірқатар нормаларды енгізген.
Отбасында неке шарты жанжалды болдырмайды, өйткені мүлікті талап ету жолдары шартта көрсетілген. Адам алдағы өмірін болжай алмағанмен, неке шарты тағдырдың соққысын жеңілдетуге себебін тигізеді. Егер ерлі-зайыптылар некеге тұру кезінде неке шартын жасаса, бұл құжат артықшылық етпейді. Мұндай шарт басқадай құжат сияқты заңның қорғауында болады.
Неке шартының ең тиімді жағы - ерлі-зайыптылардың арасындағы бітпес дау, орынсыз кикілжіңдерді болдырмай, бар мәселені заңмен шешетіндігінде болып отыр. [7, 27 б.]
Заңгерлер неке шартының белең алмауларының себептерінің бірі-кеңес менталитетінің басылмағандығы, онда жоғары моральдік принциптері, мәңгі махаббат және әртүрлі меншіктікке күресті басшылыққа алған еді.
Өзектілігі – нормативтік-құқықтық актілерде неке шартының толық мәнін ашу және тәжірибеде қолдана білу керектігін көрсету керек. Неке шарты еліміздегі өзекті мәселелерінің бірі болып табылады. Бұл жұмыстың теориялық та, практикалық та маңызы өте зор. Оның теориялық маңызы жеткілікті дәрежеде неке шартын реттейтін арнайы нормативтік актілердің болмауында. Ал оның практикалық маңызы некеге тұрушы немесе некеде тұрған көптеген азаматтар ұлттық салт-дәстүрді сақтай отырып, неке шартын жасамайды.
Бұл жұмысты зерттеудегі объектісі – мүлікпен байланысты және мүлік бойынша пайда болатын ерлі-зайыптылардың мүліктік құқықтары мен міндеттері болып табылады.
Бұл еңбектің міндеті: неке шартының мағынасын ашу.
Мақсатымыз біздің заңдарымызға байланысты неке шартының құқықтық түсінігін, Ресей Федерациясының заңдарында бекітілген неке шартының құқықтық түсінігін және шетел мемлекеттерінің заңдарындағы неке шартының алатын рөлін қарастыру.
Мақсатқа жету үшін:
біріншіден, неке шарты мазмұнына түсінік беру; даму тарихын ашу;
екіншіден, некеге тұру және оны бұзу тәртібіндегі неке шартының рөлі;
үшіншіден, шетелдік тәжірибені негіздей отырып, неке шартының құқықтық реттелуі.
Неке шартын жасау қажеттілігін ерлі-зайыптылар өздерінің қалауы бойынша шеше алады. Кейбіреулері бұған ойланбастан келіседі, ал кейбіреулері қарсылықтарын білдіреді. Неке шарты алғашында мүліктік қатынастарды реттейді, кейіннен әлеуметтік және жеке қатынастарды реттеуі мүмкін. Неке шарты әйел мен еркектің мүліктің мүдделерін тең дәрежеде қорғайды. Дегенмен, неке шартын жасамас бұрын, оның ережелерімен танысып, заңгерлермен кеңесіп алған артықтық етпейді.
Бұл жұмыстың ғылыми жаңашылдығы – ұлттық тілде бұл тақырыпта зерттелген жұмыстар аздық танытып отыр. Сондықтан осы қазақ тілінде зерттеліп отырған жұмыстың ғылымға қосатын үлес зор болады деп ойлаймыз.
Диплом жұмысы кіріспе, екі бөлім, алты параграф, қорытынды, пайдаланған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады. Жұмыс барысында неке шарты мәселесін қарастырған отандық және шетелдік авторлардың нормативтік-құқықтық еңбектері, мерзімді басылымдар қолданылған. Отандық авторлар ішінде Ынтымақов С.А., Карпушина Т.Д., Калышев А.Б., Баққұлов С.Д., Биримжанова С.Э., Қарашаева Ж., Баудиярова Қ.Б. және шетелдік авторлардан Абашин Э.А., Пономорев А.П., Сосипатрова Н.Е., Шершеневич Г.Ф., Сергунина В.М., Максимович Л.Г., Негаева А.М., Антокольский М.В., Бондова С.Н. редакциясы бойынша жазылған оқулықтар және Халықаралық Конвенциялар, нормативтік-құқықтық актілер қолданылған.
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Абашина Э.А. «Брачный договор» Москва:Форум; Инфра-М, 2005 г.
2. Боднов С.Н. «Брачный договор». Учебное пособие-М, Юнити-Дана, 2000 г.
3. Богусловский М.М Международное частное право.- Москва.: Юристь, 1998 г.
4. Темірғали Ж. Неке шарты //Заң газеті . 2002 ж., 17 шілде, 2 бет
5. Воржейкин Е.М. Правовые основы брака и семьи.- Москва, 1969 г.
6. Сосипатрова Н.Е. Брачный договор: правовая природа, содержание, прекращение. Государство и право, №3, Москва, 1998 г.
7. Сергеева Н. «Супружеские обязанности по контракту». «Мир закона». 2005 г. № 8.
8. ҚР «Неке әне Отбасы туралы» Заңы 17.12.1998 ж.
9. Антокольская Н.Б. «Семейное право». Москва 2001 г.
10. Крылов З.Г. Имущественные права супругов в условиях перехода к рыночным отношениям.М,92 С.28
11. Каруценко Е. Брачный договор. Мир закона, №4,1998 г, С. 31-32
12. Нечаева А.М. Семейное право: Курс лекции. Москва, 1998 г.
13. .Хазова О.А. Бачный договор опыт стран Запада. Дело и рпаво. Москва 1995 г. С.39
14. ҚР 2004 жылғы 7 шілдедегі № 581 «Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жастар саясаты туралы» Заңы.
15. «Некеге тұруға келісім беру, неке жасы және некені тіркеу туралы» БҰҰ Конвенциясы 10.12.1962 ж.
16. Азаматтардың тегі мен есімін және әкесінің атын өзгертуге байланысты өтініштерді қараудың тәртібі туралы ереже. ҚР Үкіметімен бекітілген 26.09.1996 ж.
17. Синельнокова А.Б. Перспективы изменения норм брачности и разновидности в РФ. Семья в России. №2. М., 1997 г. С.17
18. Пчелинцова Л.М. Семейное проаво России. Москва, 2000г. С.56.
19. Қарашаева Ж. «Еліміздегі неке шарты қалай жасалады». //Заң және заман. №7
20. Ынтымақов С.А., Карпушина Т.Д. «Отбасы құқығы». Практикум.-Алматы, Заң әдебиеті, 2003 ж.
21. Сергунина В.М. Брачный договор. Алматы, Жеті Жарғы, 1996 ж. 9-10 бет
22. Биримжанова С.Э. «Гражданский Кодекс толкование и комментирование». Общая часть, баспа 1997 г.
23. Игнатенько А.А., Скрыпников Н.Н. Брачный договор. Законный режим имущества супругов Москва, Информационно-издательский дом «Филинъ» 1997 г.
24. Шершенович Г.Ф. Учебник гражданского права. Спарк, М, 1995 г. С. 106
25. Максимович Л.Г. Брачный договор (Контракт).- М, Ось-89, 2000 г. С.69
26. Максимович Л.Г. Гименей на контракте. //Юридический вестник. 1993 г. Ноябрь, с. 13
27. Баққұлов С.Д. Құқық негіздері. Оқулық екінші басылым. Алматы, 2004 ж.
28. Лунц Л.А Курс международного частного права. Особенная часть. Москва, 1975 г. С. 144-485
29. Иванов М.Н Брак, семья, дети.-Москва, 1987г.
30. Королев Ю.А. Семейное право России. –Москва, 1999 г.
31. Кузнецова И.М. Комментарий к Семейному Кодексу РФ. – Москва, 1999 г.
32. Орлова Н.В. Брак и семья в международном частном праве. М., 1966 г.
33. Дюйсембина Ғ. //Заң . 2005. № 8
34. Строельникова Г.П. Правовой режим некоторых объектов общих супругов. Законодательство о браке и семье и практика его применение. Свердловск 1989 г.
35. Корнеева И.Л Семейное право. Юрист. – Москва, 2000 г.
36. Антакольская М.В «Курс лекций по семейному праву». – Москва. Юристь, 1995 г.
37. Прокурнова С.С. Семейное право. Москва, 2000 г.
38. Пергамент А.И., Кузнецова И.М. Вопросы семейного права. –Москва, 1997 г.
39. РФ Отбасы кодексі
40. ҚР Азаматтық кодексі ( Ерекше бөлім) 01.07.1999 ж.
41. «Некені бұзуға байланысты істерді қарау кезінде соттардың заңнамаларды қолдануы туралы» ҚР Жоғарғы Сот Пленумының Қаулысы 28.01.2000ж.
42. Пчелинцова Л.М. Практикум по семейному праву. Москва, 1995 г. С.45.
43.Неке шарты. // Заң. 2001 ж., №3, 36-39 бб
44. Хазова О.А. Брак и развод в Советском буржуазном праве. Москва, 1997 г
45.ҚР Азаматтық кодексі (Жалпы бөлім) 27.12.1994 ж.
46. Құқықтық жәрдем көрсету және азаматтық, отбасылық, сондай-ақ қылмыстық істер бойынша Конвенция 03.01.1993 ж.
47. РФ Азаматтық кодексі
48. Алтын орда газеті. 2005 ж., 24-30 маусым, 21 б
49. А.П. Сергеев, Ю.К. Толтойдың редакциясы бойынша. Гражданское
право. Окулық 3 бөлім. Москва.:-Проспект, 1998 ж
50. Баудиярова Қ.Б. ҚазҰУ-нің хабаршысы. 2005.,№ 1, 129-131 б.
51. ҚР Азаматтық іс жүргізу кодексі 13.07.1999 ж.
1. Абашина Э.А. «Брачный договор» Москва:Форум; Инфра-М, 2005 г.
2. Боднов С.Н. «Брачный договор». Учебное пособие-М, Юнити-Дана, 2000 г.
3. Богусловский М.М Международное частное право.- Москва.: Юристь, 1998 г.
4. Темірғали Ж. Неке шарты //Заң газеті . 2002 ж., 17 шілде, 2 бет
5. Воржейкин Е.М. Правовые основы брака и семьи.- Москва, 1969 г.
6. Сосипатрова Н.Е. Брачный договор: правовая природа, содержание, прекращение. Государство и право, №3, Москва, 1998 г.
7. Сергеева Н. «Супружеские обязанности по контракту». «Мир закона». 2005 г. № 8.
8. ҚР «Неке әне Отбасы туралы» Заңы 17.12.1998 ж.
9. Антокольская Н.Б. «Семейное право». Москва 2001 г.
10. Крылов З.Г. Имущественные права супругов в условиях перехода к рыночным отношениям.М,92 С.28
11. Каруценко Е. Брачный договор. Мир закона, №4,1998 г, С. 31-32
12. Нечаева А.М. Семейное право: Курс лекции. Москва, 1998 г.
13. .Хазова О.А. Бачный договор опыт стран Запада. Дело и рпаво. Москва 1995 г. С.39
14. ҚР 2004 жылғы 7 шілдедегі № 581 «Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жастар саясаты туралы» Заңы.
15. «Некеге тұруға келісім беру, неке жасы және некені тіркеу туралы» БҰҰ Конвенциясы 10.12.1962 ж.
16. Азаматтардың тегі мен есімін және әкесінің атын өзгертуге байланысты өтініштерді қараудың тәртібі туралы ереже. ҚР Үкіметімен бекітілген 26.09.1996 ж.
17. Синельнокова А.Б. Перспективы изменения норм брачности и разновидности в РФ. Семья в России. №2. М., 1997 г. С.17
18. Пчелинцова Л.М. Семейное проаво России. Москва, 2000г. С.56.
19. Қарашаева Ж. «Еліміздегі неке шарты қалай жасалады». //Заң және заман. №7
20. Ынтымақов С.А., Карпушина Т.Д. «Отбасы құқығы». Практикум.-Алматы, Заң әдебиеті, 2003 ж.
21. Сергунина В.М. Брачный договор. Алматы, Жеті Жарғы, 1996 ж. 9-10 бет
22. Биримжанова С.Э. «Гражданский Кодекс толкование и комментирование». Общая часть, баспа 1997 г.
23. Игнатенько А.А., Скрыпников Н.Н. Брачный договор. Законный режим имущества супругов Москва, Информационно-издательский дом «Филинъ» 1997 г.
24. Шершенович Г.Ф. Учебник гражданского права. Спарк, М, 1995 г. С. 106
25. Максимович Л.Г. Брачный договор (Контракт).- М, Ось-89, 2000 г. С.69
26. Максимович Л.Г. Гименей на контракте. //Юридический вестник. 1993 г. Ноябрь, с. 13
27. Баққұлов С.Д. Құқық негіздері. Оқулық екінші басылым. Алматы, 2004 ж.
28. Лунц Л.А Курс международного частного права. Особенная часть. Москва, 1975 г. С. 144-485
29. Иванов М.Н Брак, семья, дети.-Москва, 1987г.
30. Королев Ю.А. Семейное право России. –Москва, 1999 г.
31. Кузнецова И.М. Комментарий к Семейному Кодексу РФ. – Москва, 1999 г.
32. Орлова Н.В. Брак и семья в международном частном праве. М., 1966 г.
33. Дюйсембина Ғ. //Заң . 2005. № 8
34. Строельникова Г.П. Правовой режим некоторых объектов общих супругов. Законодательство о браке и семье и практика его применение. Свердловск 1989 г.
35. Корнеева И.Л Семейное право. Юрист. – Москва, 2000 г.
36. Антакольская М.В «Курс лекций по семейному праву». – Москва. Юристь, 1995 г.
37. Прокурнова С.С. Семейное право. Москва, 2000 г.
38. Пергамент А.И., Кузнецова И.М. Вопросы семейного права. –Москва, 1997 г.
39. РФ Отбасы кодексі
40. ҚР Азаматтық кодексі ( Ерекше бөлім) 01.07.1999 ж.
41. «Некені бұзуға байланысты істерді қарау кезінде соттардың заңнамаларды қолдануы туралы» ҚР Жоғарғы Сот Пленумының Қаулысы 28.01.2000ж.
42. Пчелинцова Л.М. Практикум по семейному праву. Москва, 1995 г. С.45.
43.Неке шарты. // Заң. 2001 ж., №3, 36-39 бб
44. Хазова О.А. Брак и развод в Советском буржуазном праве. Москва, 1997 г
45.ҚР Азаматтық кодексі (Жалпы бөлім) 27.12.1994 ж.
46. Құқықтық жәрдем көрсету және азаматтық, отбасылық, сондай-ақ қылмыстық істер бойынша Конвенция 03.01.1993 ж.
47. РФ Азаматтық кодексі
48. Алтын орда газеті. 2005 ж., 24-30 маусым, 21 б
49. А.П. Сергеев, Ю.К. Толтойдың редакциясы бойынша. Гражданское
право. Окулық 3 бөлім. Москва.:-Проспект, 1998 ж
50. Баудиярова Қ.Б. ҚазҰУ-нің хабаршысы. 2005.,№ 1, 129-131 б.
51. ҚР Азаматтық іс жүргізу кодексі 13.07.1999 ж.
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 63 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 63 бет
Таңдаулыға:
Мазмұны
Кіріспе
4
БӨЛІМ - 1. НЕКЕ ШАРТЫНЫҢ МАЗМҰНЫ МЕН ТҮСІНІГІ
1.1 Неке шарты дамуының тарихы
9
1.2 Неке шартының түсінігі және оны жасаудың тәртібі
13
1.3 Неке шартының мазмұны
21
БӨЛІМ - 2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖӘНЕ ШЕТЕЛДЕРДЕГІ НЕКЕ ШАРТЫНЫҢ
ТОҚТАТЫЛУЫ
2.1 Ресей Федерациясындағы неке шарты
35
2.2 Неке шартының өзгертілуі мен тоқтатылу тәртібі, мерзімі
42
2.3 Неке шартының жарамсыздығын тану және оның
құқықтық салдары
52
ҚОРЫТЫНДЫ
61
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ ТІЗІМІ
65
Кіріспе
Отбасы қоғамда үлкен рөл ойнайды. Отбасы құқығы - отбасы мүшелерінің
арасындағы жеке мүліктік және жеке мүліктік емес қатынастарды реттейтін
нормалар жүйесін көрсететін, құқықтың бір саласы. Сонымен қатар, заңда
анықталған жағдайдайларда – басқа да туыстар арасындағы қатынастарды
реттейді.
Осыдан шығатын қорытынды: отбасы құқығы – неке қатынастарының пайда
болуын, өзгертілуі мен тоқтатылуын реттейтін теориялар жиынтығын зерттейтін
ғылым. [1, 5-6 б.]
Отбасы, ол – баспана әрі тұрақты мекен. Неке отбасын құру мақсатымен
заңда белгіленген тәртіппен ерікті және толық келісім жағдайында жасалған
еркек пен әйелдің арасындағы тең құқықтық одақ болып табылады. Неке
ерлі–зайыптылардың арасындағы мүліктік және мүліктік емес қатынастарды
туғызады. Ерлі–зайыптылардың құқықтары мен міндеттері АХАЖ органдарында
некеге тұру мемлекеттік тіркелген кезден бастап туындайды және де заңмен
белгіленген тәртіпте тіркелген неке ғана құқықтық салдарға әкеп соғады.
Ерлі–зайыптылардың мүлкі жөніндегі қатынастың шарттық сипаты болуы,
сондай–ақ қолданыстағы неке-отбасы заңының нормаларымен реттелуі де мүмкін.
Мүлік режимі белгілі бір мүліктің ерлі-зайыптылардың біреуіне (өзіндік
мүлік) тиесілі екенін немесе екеуіне де ортақ мүлік болатынын анықтайды.
Ерлі-зайыптылар мүліктің режимі мен құқықтық мәртебесін, оның біреуіне
тиесілі болуын өзара келісімі бойынша анықтай алады. Мұндай келісім
болмаған жағдайда, ерлі-зайыптылар меншігінің заңды режимі некеде тұрған
кезде жинаған мүлік олардың бірлескен ортақ меншігі болып табылады. [2, 11
б.]
Дамыған елдердің бәрінде некелеспес бұрын, өзара келісім-шартын
жасасады. Бұл құжатта азаматтар ажыраса қалатын жағдайда мәміледе неке
өмірінің барлық маңызды сәттері ескеріледі: екі тараптың дәулет жағдайы,
кәмелетке толмаған балалар кіммен болатынын, рақымсыз жұбайға қандай айып-
шара қолдануға болады. Шетелдерге неке шарты арқылы мүліктік қатынастан
бөлек, жеке мүліктік емес қатынастарды реттейді. [3, 117 б.]
Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамада неке шартына отыру
мүмкіндігін 1993 жылдың қазан айынан бастап қарастырылған. Бірақ мұндай
озық жаңа енгізілім керекті қолдау тапқан жоқ. Бұрыннан некеде тұрғандар
да, енді некелесушілердің бірлі жарымы ғана неке шартында өздерінің мүлік
жағдайы туралы ескереді. Неге олай? Жалпы, қоғамның оның ішінде әр
азаматтың құқық мәдениетінің төмендігі. Неке шартын жасасудың барлық
сәттерін саралап көрейік. Бұл құқықтық іс-әрекеттің әр нақты адамға берері
не? [4, 2 б.]
Біздің еліміздегі некеге тұрушы екі жасты бір-біріне толық сенімді деп
есептейді, сондықтан алдын-ала дәулет-мүлігін қағазға түсіруді ерсі
санайды. Неке шарты елімізде кеңінен таралмаса да, жұбайлар арасында белең
алып келе жатқан өзгеріс. Бұған байланысты туындап жататын даулар да аз
емес. Бұл мемлекетіміз үшін қажет емес, неке шарты ажырасуды көздейтін
құбылыс деушілер де бар.
Бұрынғы ҚазКСР-нің 1969 жылғы Неке және Отбасы кодексінде
жұбайлардың мүліктік құқықтық режимі барлығына бірдей анықталған. Сондықтан
да, кеңес дәуірі кезінде неке шарты деген ұғым болған емес. Десек те, сол
кезде тәжірибеде және өзге де нормативтік құқықтық актілерде неке шарты
неке контрактісі деген терминмен қолданылып келген. ҚазКСР-нің Неке және
Отбасы туралы кодексінің күші жойылғаннан соң, да неке контрактісі деген
термин қолданыста болды. Қазіргі Неке және Отбасы кодексінде 1993 жылы
толықтырулар мен өзгертулер енгізіліп, ол қосымша құжат ретінде
қабылданысымен, неке шарты ұғымы ең алғаш рет пайда болды. [5, 97б.]
Осыған орай неке шартының жасалу жолдарын, реттейтін қатынастардың маңызын,
бұзылу мен өзгертілуін толығымен қарастырған жөн.
Ерлі–зайыптылардың мүліктік құқықтық қатынастары 1998 жылғы 17-ші
желтоқсанда қабылданған Қазақстан Республикасының Неке және Отбасы туралы
Заңымен бекітіледі.
Көптеген заңнамаларда неке шарты деген термин кездескенімен,
тәжірібиеде неке контрактісі немесе неке келісімі деген терминдер
қолданылады. Олардың барлығы синонимдер болып табылады. Контракт деген
термин ағылшын сөзінен (contract) алынған, ол да шарт деп аударылады. [6,
24 б.]
Отбасы заңнамалары арқылы ерлі-зайыптылардың қатынастары құқықтық
реттелуге жатады. Көптеген мемлекеттердің заңнамаларында ерлі-зайыптылардың
мүліктік шарттық режим институтына бірқатар нормаларды енгізген.
Отбасында неке шарты жанжалды болдырмайды, өйткені мүлікті талап ету
жолдары шартта көрсетілген. Адам алдағы өмірін болжай алмағанмен, неке
шарты тағдырдың соққысын жеңілдетуге себебін тигізеді. Егер ерлі-зайыптылар
некеге тұру кезінде неке шартын жасаса, бұл құжат артықшылық етпейді.
Мұндай шарт басқадай құжат сияқты заңның қорғауында болады.
Неке шартының ең тиімді жағы - ерлі-зайыптылардың арасындағы бітпес
дау, орынсыз кикілжіңдерді болдырмай, бар мәселені заңмен шешетіндігінде
болып отыр. [7, 27 б.]
Заңгерлер неке шартының белең алмауларының себептерінің бірі-кеңес
менталитетінің басылмағандығы, онда жоғары моральдік принциптері, мәңгі
махаббат және әртүрлі меншіктікке күресті басшылыққа алған еді.
Өзектілігі – нормативтік-құқықтық актілерде неке шартының толық
мәнін ашу және тәжірибеде қолдана білу керектігін көрсету керек. Неке шарты
еліміздегі өзекті мәселелерінің бірі болып табылады. Бұл жұмыстың теориялық
та, практикалық та маңызы өте зор. Оның теориялық маңызы жеткілікті
дәрежеде неке шартын реттейтін арнайы нормативтік актілердің болмауында. Ал
оның практикалық маңызы некеге тұрушы немесе некеде тұрған көптеген
азаматтар ұлттық салт-дәстүрді сақтай отырып, неке шартын жасамайды.
Бұл жұмысты зерттеудегі объектісі – мүлікпен байланысты және мүлік
бойынша пайда болатын ерлі-зайыптылардың мүліктік құқықтары мен міндеттері
болып табылады.
Бұл еңбектің міндеті: неке шартының мағынасын ашу.
Мақсатымыз біздің заңдарымызға байланысты неке шартының құқықтық
түсінігін, Ресей Федерациясының заңдарында бекітілген неке шартының
құқықтық түсінігін және шетел мемлекеттерінің заңдарындағы неке шартының
алатын рөлін қарастыру.
Мақсатқа жету үшін:
біріншіден, неке шарты мазмұнына түсінік беру; даму тарихын ашу;
екіншіден, некеге тұру және оны бұзу тәртібіндегі неке шартының рөлі;
үшіншіден, шетелдік тәжірибені негіздей отырып, неке шартының құқықтық
реттелуі.
Неке шартын жасау қажеттілігін ерлі-зайыптылар өздерінің қалауы
бойынша шеше алады. Кейбіреулері бұған ойланбастан келіседі, ал
кейбіреулері қарсылықтарын білдіреді. Неке шарты алғашында мүліктік
қатынастарды реттейді, кейіннен әлеуметтік және жеке қатынастарды реттеуі
мүмкін. Неке шарты әйел мен еркектің мүліктің мүдделерін тең дәрежеде
қорғайды. Дегенмен, неке шартын жасамас бұрын, оның ережелерімен танысып,
заңгерлермен кеңесіп алған артықтық етпейді.
Бұл жұмыстың ғылыми жаңашылдығы – ұлттық тілде бұл тақырыпта
зерттелген жұмыстар аздық танытып отыр. Сондықтан осы қазақ тілінде
зерттеліп отырған жұмыстың ғылымға қосатын үлес зор болады деп ойлаймыз.
Диплом жұмысы кіріспе, екі бөлім, алты параграф, қорытынды,
пайдаланған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады. Жұмыс барысында
неке шарты мәселесін қарастырған отандық және шетелдік авторлардың
нормативтік-құқықтық еңбектері, мерзімді басылымдар қолданылған. Отандық
авторлар ішінде Ынтымақов С.А., Карпушина Т.Д., Калышев А.Б., Баққұлов
С.Д., Биримжанова С.Э., Қарашаева Ж., Баудиярова Қ.Б. және шетелдік
авторлардан Абашин Э.А., Пономорев А.П., Сосипатрова Н.Е., Шершеневич Г.Ф.,
Сергунина В.М., Максимович Л.Г., Негаева А.М., Антокольский М.В., Бондова
С.Н. редакциясы бойынша жазылған оқулықтар және Халықаралық Конвенциялар,
нормативтік-құқықтық актілер қолданылған.
БӨЛІМ - 1. НЕКЕ ШАРТЫНЫҢ МАЗМҰНЫ МЕН ТҮСІНІГІ
1.1. Неке шартының дамуы және оның тарихы
Неке – ерлі-зайыптылардың арасындағы мүліктік емес қатынастарды
туғызатын, отбасын құру мақсатымен заңдарда белгіленген тәртіппен
тараптардың ерікті және толық келісімі жағдайында жасалған еркек пен
әйелдің арасындағы тең құқықты одақ. [8, 4 б.]
Некеге тұрушы немесе некеде тұрған ерлі-зайыптылардың қалауынша неке
шарты жасалуы мүмкін. Неке шарты – нотариуспен расталған, жазбаша түрде
некеге тұратын немесе некеде тұрған ерлі-зайыптылардың құқықтық жағдайын
анықтайтын шарт болып табылады. [9, 14 б.]
Ең алғаш неке шартын өмірге енгізген Еуропа да, Америка да емес. Бұл
құжат ежелгі заманда пайда болған. Осыдан мыңдаған жылдар бұрын Ежелгі
Греция мен Рим еркек пен әйел отбасы құрмас бұрын, мәміле жасап, онда
мүліктік қатынастарын ойластырып, мұрагерлік мәселе туралы алдын-ала
келісетін болған. Бұл әрекетті еш ұят немесе ерсі деп санамаған. Христиан
діні пайда болғанға дейін мұндай келісім дәріптеліп келген.
ХІІ ғасырдың аяғы мен ХІХ ғасырдың басында кейбір дамыған Еуропа
мемлекеттерінде (Австрия, Англия, Франция, Германия) неке шарты
институттары қайта құрылған.
Франция мен Англия неке шартын бұрыннан бері қолданылып келеді. Некеге
тұрушы әйелдің туыстары некеге дейінгі мүлікпен және одан түсетін табстарды
пайдалана алды.
1882 жылға дейін Англияда жұбайлардың жалпы құқыққа (common law)
байланысты ерікті болды. Күйеуге шыққан әйел өзіндік мүлікке құқығы болған
жоқ. Некеден кейінгі мүліктердің барлығы күйеінікі болады. Яғни жұбайылық
мүліктері болған жоқ
ХVІІ ғасырдан бастап, Англияда капитализмнің дамуы салдарынан жалпы
құқықтың нормалары таптардың мүдделеріне қарма-қайшы келді.
Осы мақсатта әділет соттары (eguity) құрылып, олар неке шарттарда
әйелінің жарты мүлкі ерінің билігінен бөлек болды. Осы әділет сотының
шығарған ережелері тек отбасы мүлкіне жатпайтын капитал түріндегі меншікке
қолданылды, Сондықтан Англияда ХІХ ғасыр соңына дейін жұбайылық мүліктің
екі режимі болды: common law - көпшілік халыққа, eguity - жоғары топқа
арналған еді. [10, 28 б.]
1882 жылы Парламентпен тұрмыс құрған әйелдердің меншігі туралы заң
қабылданды. Онда әйел неке шартына тұрған жағдайда ерімен мүлікті бөліскен
кезде оған дейінгі сол кездегі, одан кейінгі мүлік әйелінің меншігі болып
табылды және оны ол мұрагерлікке қалдыра алды.
Революцияға дейінгі Ресейде неке шарты деген ұғым болған жоқ. Неке
тәңірде жасалып, шіркеуде бекітілді. Бірақ сирек мұражайлық құжаттардың
арасында Петр І патшаның Анна Петровна деген қызының неке шарты
көрсетілген.
Ресей империясының заңгер жинағында ерлі-зайыптылардың мүліктерін бөлу
туралы қағида бекітілген, ол ерлі-зайыптылардың өздерінің жеке мүліктерін
басқаруға мүмкіндік береді. Ерінде отбасын қамтамасыз ету міндеттілігі
жатты. Бірақ сол кездегі Ресей империясының құрамындағы Польшада алдын-ала
неке шарты деген ұғым қолданылған. Ол некеге дейін жасалынады, нотариалды
түрде куәландырылған, неке жазу актісінде көрсетілген. Онда тек жергілікті
заңдармен анықталған ерлі-зайыптылардың мүліктік қатынастары өзгертіледі.
Кеңестік кезеңде шіркеу өз әсерін жоя бастады, бірақ неке шартына
деген қатынасы өзгерген жоқ. 1918 жылы революциядан кейін Ресейде бірінші
Неке және Отбасы заңдары туралы кодекс қабылданды. [5, 16 б.]
1969 жылы Ресейдің Неке және Отбасы туралы кодексінде ерлі-
зайыптылардың балаларының және ата-аналарының отбасындағы ара-қатынасын
қатаң анықтады. [10, 90 б.]
Әр отбасы - қоғамның бір бөлігі. Ол кезде ерлі-зайыптылардың негізгі
мүлкі қолданыстағы заттар (киім, жиһаз, ыдыс-аяқ) болған еді, сондықтан
меншік құқығын таныған жоқ. Бірақ кейін жеке меншіктің және нарық
қатынастарының дамуынан жағдай қатты өзгерді.
Қазақстанда неке шарты болды, бірақ мазмұны басқа еді. Бұл шарт неке
жасаудың тәртібін реттеді және әдет-ғұрыптардың негізінде түсіндірілді.
Осында келешек ерлі-зайыптылардың ата-аналары немесе қамқоршылары келісетін
еді. Олардың мәмілесінде қалыңдыққа қалым беру көлемі (жігіт отбасының
қызға төлейтін ақшасы) көрсетілді. Оның қазіргі кездегі неке шартынан
айырмашылығы - әйелінің ерінің мүлкіне, қалым төленген ақшаға ешқандай
құқығы болған жоқ. Құқық жағдайына қарағанда, әйелі ерінің меншігі болды,
сонымен қатар ерінің өлімінен кейін әйелі қалған мүлікпен тең болды, тектік
үзілмес үшін оның қандас туыстарының бірінің әйелі болды.
1990 жылдары Совет Үкіметі құлағаннан кейін жаңа өзгерістер ТМД
елдеріндегі неке заңнамаларын қайта қарастыру керек болды. 1995 жылы
Ресейде азаматтар неке шарттарын жасасуға мүмкіншілік алды. Ал Қазақстанда
1993 жылдан бастап осындай тәжірибенің іске асырылуына жол берілді.
Қазақстандық заңнамаларда неке шартын жасасу тек ерлі-зайыптылардың
мүліктік қатынастарын реттеу үшін ғана қолданылады. Сонымен бірге көптеген
мемлекеттердің неке шартында жеке мүліктік емес қатынастарды реттеу
көрсетілген. Мысалы, 1994 жылы АҚШ-та танымал миллиардер Билл Гейтс Мелинда
Френчпен неке шартын жасасты, онда ол өзінің жылына бір демалыс күнін
ашынасымен өткізетіндігі туралы айтылған. Әлем тәжірбиесінде міндетті
жыныстық қатынастарды қағазға түсіретін шарттар да бар.
Батыс мемлекетінің тәжірибесінде неке шартын жасасу кең тараған. АҚШ-
та осыдан 25 жыл бұрын жастардың 1 % ғана неке шартын жасасқан. Қазіргі
қорғаушылардың пайымдауынша, қазір 60% - ға жетті. [11, 31-33 б.]
Отбасы қатынастарындағы Қазақстан мен АҚШ-тың ұқсастығы – ажырасу
санында АҚШ-та бір ажырасу үш неке қиюға әкеп соғады. Бізде одан аз. Бірақ
осыдан жарты ғасыр бұрын Қазақстанға бұл көрсеткіш отбасы тұрақтылығы үшін
өте масқара болатын еді. 1950 жылы жүз некеге бір ажырасу келетін. Ал 1970
жылы тұрмыстық ахуалдың пайда болуына байланысты ажырасу неке қатынасына
байланысты өсті де, көрсеткіш біреуі алтауына келетін болды.
Қазір біздің республикада неке шартын жасасу көрсеткіші көрсетілмейді.
Бұл құжатты жұбайлар нотариуста куәландырады. Заңгерлердің пайымдауынша,
ерлі-зайыптылар арасындағы келісімді қатынастар кездеседі. Азаматтардың
көбісі орта деңгейдегі адамдар болғандықтан, бөлісетін ештеңе жоқ. Бізге
белгілі, неке шарты жұбайлар арасындағы мүліктік және қаржылық қатынастарды
реттейді.
Заңгерлер неке шартының белең алмауының бір себебі: Кеңес
менталитетінің басылмағандығы, онда жоғары моральдік принциптері, мәңгі
махаббат және әр түрлі меншіктікке күресті басшылыққа алған еді. Ал неке
шарты болса, ажырасу кезінде өзекті болып отыр. Ресми түрдегі неке
байланыстары кезінде ешкім оның соңы бұзылуға әкеп соғады деп ойламайды.
Ресми ақпаратқа сәйкес некеге тұрушылардың орта жас 19-20 жас аралығы болып
табылады. [12, 64 б.]
Әуелі некеге тұру үшін некеге тұрушы еркек пен әйелдің өзара ерікті
келісімі және олар неке жасына жетуі қажет. Дәлелді себептер болған
жағдайда ғана мемлекеттік тіркеу орны бойынша азаматтық хал-актілерін жазу
органдары неке жасын екі жылдан аспайтын мерзімге төмендетуі мүмкін. Неке
жасын төмендету туралы өтінішті некеге тұруға тілек білдірушілер немесе
олардың ата-аналары, не қорғаншылары (қамқоршылары) белгіленген неке жасын
төмендету қажеттігін туғызатын себептерді көрсете отырып, қозғай алды.
Барлық жағдайларды неке жасын төмендетуге тек некеге тұрушылардың
келісімімен ғана жол беріледі. Неке жасына толмаған адамдар арасындағы
некеге ата-аналарының не қорғаншыларының келісімімен ғана рұқсат етіледі.
1.2. Неке шартының түсінігі және оны жасаудың тәртібі
Көптеген мемлекеттердің заңгерлеріне неке шартының түсінігі бұрыннан
белгілі. Әлемдік бұқаралық ақпарат құралдарында атақты ажырасу процесстерін
кездестіруге болады. Атақты болуының себебі: көп миллионды мүліктің неке
шартына байланысты бөлінуі.
Мақсатымыз - біздің заңдарымызға байланысты неке шартының құқықтық
түсінігін және Ресей Федерациясының заңдарында бекітілген неке шартының
құқықтық түсінігін қарастыру.
Қазақстан Республикасының Неке және Отбасы туралы Заңның 38-бабында
Некеге тұрушы адамдардың келісімі немесе ерлі-зайыптылардың некедегі және
(немесе) ол бұзылған жағдайдағы мүліктік құқықтар мен міндеттерін
айқындайтын келісім неке шарты деп танылады деп көрсетілген. [8, 11 б.]
1992 жылы қабылданған Қазақстан Республикасының Неке және Отбасы
туралы Заңында неке жасы еркектер мен әйелдер үшін 18 жас деп белгіленді.
[8, 12 б.] Дегенмен, неке жасын төмендетуге де болады, ол үшін некеге
тұруға ниет білдірушілер немесе олардың ата-аналары, не қорғаншылары
(қамқоршылары) белгіленген неке жасын азайтуға қажетті тиісті құжаттармен
расталған себептерді көрсете отырып, неке жасын азайту туралы арыз береді.
Жалпы, неке жасын азайтуға тек некеге тұрушылардың, сондай-ақ неке жасына
толмаған адамдардың ата-аналарының немесе оларды алмастыратын адамдардың
келісімімен рұқсат етіледі. Неке шарты тек еркін түрде ғана жасалынады. 14-
18 жасқа дейінгі кәмелетке толмағандар ата-анасының, қамқоршысының
рұқсатымен мәміле жасай алады. Заңдарда шарт жасасудың бірнеше шарттары
бар. Егер ол үйлену тойына дейін жасалса, некені тіркеу күні өз күшіне
енеді. Неке шарты тек жазбаша түрде және міндетті түрде нотариалды
куәландырылады. Неке шартын жасасу кезінде тараптар ретінде некеге
тұрушылар және сонымен қатар ерлі-зайыптылар тұра алады. Бұл тұлғалардың
әрекет қабілеттілігі бар болуы тиіс (18 жастан бастап). Көптеген
мемлекеттерде неке жасы біркелкі 12-21 жасқа дейін болып келеді. Мысалы,
Испанияда 12 - әйелге, 14 – ерге; Швецияда, Швейцарияда 18 - әйелге, 20 –
ерге; АҚШ-та 14-18 - әйелге, 15-21 – еркекке. Біздің мемлекетімізде
кәмелетке толу мен толық әрекет қабілеттілігіне жеткен тұлғаның жасы неке
жасы болып табылады. Мысалы, Францияда неке жасы 15 - әйелге, 18 – ерге,
ал кәмелеттік жас – 21. Франция азаматтары кәмелетке толғанға дейін некеге
тұрғысы келсе, некеге тұруға рұқсат етілген қағазын көрсетуге міндетті,
ондай қағаз болмаса, неке тіркелмейді. [13, 39 б.]
Қазақстан Республикасының 2004 жылғы 7 шілдедегі №581 Қазақстан
Республикасындағы мемлекеттік жастар саясаты туралы Заңның 1 бабының 2
тармағы бойынша: Жас отбасы – ерлі-зайыптылардың екеуі де 29 жасқа
толмаған отбасы не 29 жасқа толмаған ата-ананың біреуі, соның ішінде
ажырасқан, тұл қалған еркек (жесір әйел) балаларды (баланы) тәрбиелейтін
толық емес отбасы. Қазақстан Республикасының 14-29 жасқа дейінгі
азаматтары жастар қатарына жатады.. [14, 3 б.]
1962 жылы оныншы желтоқсанда Некеге тұруға келісім беру, неке жасы
және некені тіркеу туралы БҰҰ Конвенциясының 2 бабы бойынша, некеге
тұрушы таптардың мүдделеріне орай өкілетті билік органы мәнді себептермен
неке жасы туралы ережені ұстанбауға рұқсат беретін жағдайларды қоспағанда,
ең төмен неке жасына жетпеген адаммен некеге тұруға жол берілмейді. [15,
24 б.] Осы Конвенция бойынша, барлық некелерді өкілетті билік өкілі тиісті
ресми реестерде тіркейді.
Некеге тұратын адамдардың тікелей қатысуымен неке мемлекеттік
азаматтық хал актілерін жазу органына келе алмайтын ерекше жағдайларда,
неке мұндай адамның тұратын жері бойынша қиылуы мүмкін. Неке қию кезінде
өкіл жіберуге болмайды. Некені қию некеге тұруға тілек білдірушілер
азаматтық хал актілерін жазу органдарына арыз берген күннен бастап бір ай
мерзім өткен соң жүргізіледі. Дәлелді себептер болған жағдайда неке қиюды
мемлекеттік тіркеу орны бойынша азаматтық хал актілерін жазу органы бір ай
өткенге дейін неке қиюға, сондай-ақ осы мерзімді ұзартуға, бірақ бір айдан
аспайтын мерзімге рұқсат етуі мүмкін. Ерекше мән-жайлар болған кезде
(жүктілік, бала тууы, бір тараптың өміріне тікелей қауіп төнуі және басқа
да ерекше мән-жайлар) неке өтініш берілген күні қиылуы мүмкін. Неке қиюды
азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу үшін белгіленген тәртіппен
жүргізіледі. Азаматтық хал актілерін жазу органдарының некені тіркеуден бас
тартуына некеге тұруға тілек білдіруші адамдар не олардың біреуі сотқа
шағым жасай алады. [8, 19 б.]
Некені қию азаматтық хал актілерін жазу органына арыз берген Заң
бойынша:
1. бір атадан немесе бір анадан тараған туыстар арасында толыққанды
және толық емес аға-інілер және апалы-сіңілер, бала асырап алушылар
арасында сондай-ақ;
2. сот некеге тұрмақ ниеттегілердің біреуін жүйке ауруының немесе ақыл-
есі кемістігінің салдарынан әрекет қабілеттілігі жоқ деп таныған болса,
некеге тұруға жол берілмейді, кейін бір ай мерзім өткен соң жүргізіледі,
дәлелді себептер болған жағдайда АХАЖ органы некені бір ай өткенге дейін
қиюға, сондай-ақ бұл мерзімді әрі кеткенде бір айға дейін ұзартуға рұқсат
бере алады.
Мерзімді қысқартатын уақыт әрбір жеке жағдайда, нақты мән-жағдайларға
байланысты анықталады.
Некені қию кезінде жұбайлар өздерінің біреуінің фамилиясын ортақ
фамилия ретінде өз қалаулары бойынша таңдайды, не болмаса әр жұбай өзінің
некеге тұрғанға дейінгі фамилиясын сақтайды, я болмаса өзінің фамилиясына
жұбайының фамилиясын қосып алуына болады. Егер жұбайлардың ең болмаса
біреуінің некеге дейінгі фамилиясы қосарланған болса, фамияларды қосуға жол
берілмейді. [16, 25 б.]
Заңға сәйкес некеге тұруға тілек білдірген келісімі бойынша
медициналық, сондай-ақ медициналық-генетикалық мәселелер репродукциялық
денсаулық қорғау мәселелері бойынша консультациялар беру мен тексеруді
мамандандырылған денсаулық сақтау мекемелері жүзеге асырады.
Ресей Федерациясының Отбасы кодексінің 40-шы бабында көрсетілгендей:
Некеге тұрушы адамдардың келісімі немесе ерлі-зайыптылардың (болашақ ерлі-
зайыптылар) некедегі және ол бұзылған жағдайда мүліктік құқықтары мен
міндеттерін айқындайтын келісім неке шарты деп аталады. [17, 17 б.]
Неке шарты ол мәміле болып табылады. Қазақстан Республикасының
Азаматтық кодексіне сәйкес, Азаматтық құқықтары мен міндеттерін өзгертуге
не тоқтатуға бағытталған азаматтардың және заңды тұлғалардың іс-әрекеті
мәміле болып табылады.
Совет үкіметі кезіндегі заңдарда неке кезіндегі ерлі-зайыптылардың
жинаған жалпы мүліктері ортақ меншік болып табылады. Ерлі-зайыптылар
мүлікке тең құқылы (КоБС Қазақ ССР 20 бабы).
Кәсіпкерліктің дамуымен байланысты ортақ мүлікті бөлу ажырасу кезінде
өте өзекті мәселелердің бірі болды. Мысалы, күйеуі – кәсіпкер, квартира,
машина, қала маңындағы коттедж алуға үлесін қосса, ал әйелі ажырасу кезінде
бөлісуді сұрайды.
1998 жылдың 17 желтоқсанында Неке және отбасы туралы заң КоБС Қазақ
ССР заңын алмастырды. Онда толығымен бір бөлім ерлі-зайыптылардың мүліктік
шарттық режиміне арналған. Осында бірінші рет неке шартына анықтама берген:
Неке шарты деп – некеге тұрушы адамдардың келісімі немесе ерлі-
зайыптылардың некедегі және (немесе) ол бұзылған жағдайдағы мүліктік
құқықтары мен міндеттерін айқындайтын келісім. Осы анықтамадан кейін, неке
шарты – ол неке қиюға дейін немесе некені құру кезінде жасалынады.
Қазақстан Республикасындағы неке шарты некені мемлекеттік тіркеуге
дейін және неке уақытында жасай алады. Некені мемлекеттік тіркеуге дейінгі
жасалған неке шарты некені мемлекеттік тіркеуден өткізгеннен кейін күшіне
енеді. Жасалған неке шарты ұзақ уақыт немесе мүлдем өз күшіне енбейді.
Бірақ бұндай шарт некеге тұрғанға дейін өмір сүре береді. Бірақ осындай
жағдайдағы неке бірнеше жылдан кейін жасаса, оларға жиырма жыл бұрынғы неке
шарты заңды күшіне ие болады.
Ресей Федерациясының Отбасы кодексінде неке шартының белгілі формасын
айқындайды. Ол міндетті түрде нотариат куәландырған жазбаша құжат (Ресей
Федерациясының Отбасы кодексі 41 бабының 2 тармағы). Ол АХАЖ органдарында
емес нотариус конторасында жасалады. Егер осы тәртіппен жүрмесе, шарттың
жарамсыздығына әкеп соғады. Неке шартының заңдылығын және заңи шындылығын
нотариалды куәландырылғандығы көрсетеді. Нотариус өз қызметіне лайықты ерлі-
зайыптыларға неке шарты мен оның мазмұнының формасын көрсетеді. Неке шартын
куәландыру үшін мемлекеттік немесе жеке тәжірибемен айналысатын кез келген
нотариусқа жүгінуге болады. Нотариус неке шартын жасау жобасы туралы кеңес
береді.
Жалғандықтың арқасында жасалған неке шарты (алдаушылық, зорлық, алдын-
ала қорқыту және т.б.) жәбірленуші ерлі-зайыптылардың біреуінің арызы
арқылы жарамсыз деп танылуы мүмкін.
Неке шартын жасауда ерлі-зайыптылардың екеуі де сыртқы әсерден еркін
болуы керек. Ерлі-зайыптылардың бірінің екіншісіне (некеге тұрушының бірін)
немесе үшінші тұлғалардың (мысалы, ата-анасының) әсерінен жасалған неке
шарты Заңның қатаң сақталмағандығын көрсетеді. [18, 56 б.]
Ерлі-зайыптылар неке шартына өз қол таңбаларын қоюы керек. Нотариуста
оны куәландыру ерлі-зайыптылардың өздерінің жеке бастарының келуімен
куәландырылады. Неке шартын белгілі бір өкіл арқылы куәландыруға жол
берілмейді. Нотариустың міндеті болып:
1. неке шартының мағынасын түсіндіру;
2. неке шартының мәнін ашу;
3. неке шартын жасаудағы заңды салдарының әсерін;
4. ерлі зайыптылардың заңдық ескертпеушіліктеріне байланысты кері
салдардың қолданылмауын қадағалайды.
Нотариус шартты куәландыруда оның заңға сәйкес екендігін тексереді.
Неке шартын кез келген нотариалды конторда жасауға болады. Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік салық туралы Заңына сәйкес мәмілені
нотариалды куәландырғаны үшін есептік көрсеткіштің 10 % құрайды. [7, 45 б.]
Неке шарты жасалғаннан кейін, ондағы ерлі-зайыптылардың ортақ
мүліктерін пайдалану туралы келісімде айтылғандай: ерлі-зайыптылардың неке
кезінде пайдаланған заттарына екеуі де бірдей құқылы болады. Әр түрлі
факторларға қарамастан (әр ерлі-зайыптылардың үйдегі билік етуі т.б.) ерлі-
зайыптылар неке бұзылған кезінде олар өзінің жасасқан шарты бойынша тек
мүлікке ғана таласуға құқылы. Ерлі-зайыптылардың мүлкінің заңды режимі неке
шартын жасасу кезінде ерлі-зайыптылардың бір-бірімен ортақтай келісуі болып
табылады. Егер неке шарты болмаса, онда ерлі-зайыптылардың мүліктік
қатынастары заңды түрде әрбір заңды нормативтік актілерінің нормаларымен
реттелінеді.
Қазақстан Республикасының заңдарында неке шартының негізгі белгілері
бекітілген. Ойға сиятын және ойға сыймайтын қатынастардың барлығын
реттейтін дамыған шетел мемлекеттерінен гөрі Қазақстан Республикасының
заңдарында шартта тек тараптардың мүліктік құқықтры мен міндеттерін реттеу
көзделген.
Неке шарты неке жасына дейінгі некеге тұрушылар және ерекше мән
жайларға байланысты жағдайлардағы ертерек некеге тұрушылар да жасай алады.
Неке қиғанға дейінгі шартты жасауды психологиялық стимулятор ретінде
қарауға болмайды. Яғни неке тіркелуін жедел түрде іске асыру деп
қарамауымыз керек. Некені тіркеу арқылы алдында жасалған шарттың жүзеге
асырылуына жол беріледі.
Қазақстанда неке шарты көптеген себептер бойынша кең таралмаған. Атап
айтатық болсақ:
1. заң некедегі жұбайлардың қатынастарын дәлме-дәл реттейді;
2. заңда жұбайлардың біреуі шарт ережелерін бұзған жағдайда неке
шарты олардың біреуінің жағдайын нашарлата алмайды деген
ереже бар;
3. шарт нормасынан заң нормасы басым құқыққа ие;
4. неке шарты – жұбайлардың толық, тең құқылы болып табылады.
5. жастардың ата-анасы неке шарты психологиялық жағынан
жағымсыз әсер етеді, деп ойлайды. Қазақстан Республикасының Неке және
Отбасы туралы жаңа заң қабылданғанға дейін адамдар неке шартын жасаспай-ақ
өмір сүріп келді, сонымен қатар олар бұл жас отбасыға ешқандай пайда
келтірмейді, тек қана ұрыс-керістің көбеюіне алып келеді, -деп есептейді;
6. Қазақстан Кеңес дәуірінен бері ұмытылмаған тұрақты дәстүрді
сақтап келеді. Ислам, христиан және республикамыздағы басқа да діндер ерлі-
зайыптылрдың өзара құқықтық қатынастар мәселесін басқа да заңдармен шешуді
дұрыс деп санамайды;
7. некеге тұратын адамдардың өздерінің мүлкі (пәтер, автомобиль,
бағалы заттар) мен капиталдары (акция, бағалы қағаздар, банктегі шоттар,
ЖШС-нің үлестері және т.б.) болған жағдайда ғана неке шартын жасасудың мәні
бар;
8. көбінесе жастар арасында екеудің біреу шарт жасауға ниет
білдірсе, екінші тарап оған сеніміздік білдіреді, яғни жағымсыз көңіл-күй
өмірлік жұбай таңдауына күмән келтіреді. [19, 14-15 б.]
Тараптар ажырасқан жағдайда, шарт бойынша мүлік қалай бөлінеді деген
сұрақ та әркімді толғандырады. Көбінесе неке шартына отырушылар заң
талаптарын мүлтіксіз орындай бермейді. Егер мүлік шартта көзделмесе, онда
дүние бөлісу жалпы белгіленген режимнің заңына бағынады. Анықталған шарттың
басталуына немесе басталмауына байланысты неке шартында ерлі-зайыптылардың
құқықтары мен міндеттері белгілі бір мерзімге шектеулуі мүмкін. Мысалы,
егер кім көп айлық тапса, сол үйдің шығынын көтеріп алады.
Сонымен қатар неке шартын жасасу қажеттілігін ерлі-зайыптылар
өздерінің қалауы бойынша шеше алады. Кейбіреулері бұған ойланбастан
келіседі, ал кейбіреулер қарсылық білдіреді. Неке алғашында мүліктік
қатынастарды, кейіннен әлеуметтік және жеке қатынастарды реттейді. Неке
шарты әйел мен еркектің мүліктік міндеттерін тең дәрежеде қорғайды.
1.3. неке шартының мазмұны
Қазақстан Республикасының Неке және Отбасы туралы Заңның 40 бабына
сәйкес ерлі-зайыптылардың неке шарты мен заңда белгіленген бірлескен ортақ
меншік режимін (осы заңның 32 бабы) өзгертуге, ерлі-зайыптылардың барлық
мүлкіне, оның жекелеген түрлеріне немесе ерлі-зайыптылардың әрқайсысының
мүлкіне бірлескен үлестік немесе бөлектелген меншік режимін белгілеуге
құқылы. [8, 16 б.]
Тәжірибе жүзінде ол келесідей мәнге ие: мысалы, кәсіпкердің әйелі,
күйеуі банкротқа ұшыраған жағдайда олардың барлық ортақ мүлкі тәркілеуге
ұшырайды деп қорқады. Осындай жағдайда белгілі бір заттардың күйеуіне емес
әйеліне тиісті деп көрсетілісімен неке шарты жасалады. Нәтижесінде, күйеуі
еш нәрсесіз қалса, әйелінен сот бойынша белгіленген заттарды алуға
болмайды. Бұл мүмкіндіктің жақсы жағының тағы бір түрі мынада: кез келген
шиеленіс жағдайында емес, оның тууына дейін шешуге болады.
Неке шарты ерлі-зайыптылардың қолда бар мүлкі жөнінде де, болашақтағы
мүлкі жөнінде де жасалуы мүмкін. Соныман қатар неке шарты ерлі-
зайыптылардың өзара күтіп бағу жөнінде құқықтары мен міндеттерін, бір-
бірінің кірістеріне қатысу әдістерін енгізуі мүмкін.
Қазақстан Республикасының Неке және Отбасы туралы Заңының 40 бабының
2 тармағына сәйкес неке шартында көзделген құқықтар мен міндеттерді
белгілі бір мерзімдермен шектелуі не белгілі бір жағдайлардың туындауына
немесе туындамауына қарай қойылуы мүмкін. Мысалы, бұрынғы әйеліне төленетін
алименттер, оның келесі күйеуіне шыққанына дейін жалғасады.
Сонымен қатар, заңда неке шартында қандай шарттар кіруі мүмкін және
қандай мүмкін емес екені белгіленген. Солайша, неке шартында мыналарға
тыйым салынады:
- ерлі-зайыптылардың құқық қабілеттілігін немесе қабілеттігін
шектеуге ( олардың өз атын әрекет етуге және сол үшін жауаптылық
мүмкіндігінен айыруға). Мысалы: ерлі-зайыптылардың біреуі екіншісінің
келісімінсіз өзінің жеке меншігін сатуға құқылы емес деп келісуге болмайды.
(бұл әрбір жеке адамның өзінің жеке меншігін қолдану құқығы), сонымен қатар
мынадай мысал келтіруге болады: Қазақстан кино әртістерінің бірі неке
шартын орындау үшін өз шығармашылығын кепілдікке береді, бұл шартқа сәйкес
ол күйеуге шыққаннан кейін үш жыл бойына күйеуінің келісімі бойынша қызмет
түрімен айналыса алатын болады. [11, 31-32 б.]
Бұл жөнінде біз тек кино әртісіне уақытында мамандырылған заңгер
консультациясы берілмегендігі туралы ойланамыз, өйткені бұл оны нақты
ережелермен таныстырып, бос өткен үш жылға жол бермес еді;
- олардың өз құқықтарын қорғау үшін сотқа жүгіну құқығын
шектей алмайды. Өз құқықтарын қорғау үшін сотқа шағымдану Қазақстан
Республикасының әрбір азаматының конституциялық құқығы болып табылады;
- ерлі-зайыптылардың арасындағы мүліктік емес жеке
қатынастарды реттеуге алмайды. Мысалы, ажырасу кезінде жұбайы фамилиясын
некеге дейінгі фамилиясын өзгертуге міндеттей алмайды;
- ерлі-зайыптылардың балаларға қатысты құқықтары мен
міндеттерін реттей алмайды, бұл да мүліктік емес жеке қатынастар (ал ерлі-
зайыптылардың балаларға қатысты құқығы мен міндеттеріне келсек, онда олар
неке шартында бала саны, олардың тәрбие және білім алуын, ажырасу
жағдайында олар кіммен тұратнын қарастыру керек). Алайда, неке шартына ерлі-
зайыптылардың біреуінің ата-аналық құқығынан айыратын немесе шектейтін
нормаларды енгізу мүмкін емес. Мысалы, ажырасу кезінде бала анасымен қалады
да, әкесі олардың өмірінде, тәрбие және білім алуына ешқандай кірісуге
құқығы жоқ. Азаматтар ата-ана құқығынан тек сот шешімі арқылы ғана
айырылады, ал неке шартымен балаға қатысты құқығы мен міндетін реттей
алмайды. Қазақстан Республикасының Неке және Отбасы туралы Заңына сәйкес
кәмелет жасқа толмаған балаларды асырау мәселелерін шешу үшін ата-анасы
алименттік келісім жасауға құқылы, ал балалардың тұратын жері, ерлі-
зайыптылардың ата-ананың құқығы сияқты арнайы келісіммен айқындалады;
- еңбекке қабілетсіз мұқтаж жұбайы асырау қаражатын алуға
құқығын шектейтін жағдайды көздей алмайды (неке отбасылық заң еңбекке
қабілетсіз мұқтаж жұбайдың құқығын қарастырады), сонымен қатар еңбекке
қабілетсіз мұқтаж жұбай егер ол некені бұзғанға дейін немесе некені
бұзғаннан кейін бір жыл еңбек еткен соң, еңбекке қабілетсіз болса, ол
жұбайынан (бұрыңғы жұбайы) сот негізінде алимент төлеуді талап етуге
құқылы, яғни бұл құқық ерлі-зайыптылардың неке шартымен шектелмейді;
- ерлі-зайыптылардың біреуін өте қолайсыз жағдайда қалдыра
алмайды (айтатын болсақ, ажырасу жағдайында ерлі-зайыптылардың бірі еш
ақшасыз немесе еш нәрсесіз қала алмайды). [20,53 б.]
Азаматтық заң - өтірік, күш көрсету, қорқыту негізінде жасалған
мәміле,сонымен қатар қиын жағдайда, ал екіншісі сонымен пайдалану
нәтижесінде жасалған мәміле жарамсыз деп танитын нормалардан тұрады.
Осыдан біз мынандай қорытынды жасай алмаймыз, яғни неке шарты ерлі-
зайыптылардың біреуін қолайсыз жағдайға қалдыратын нормаларды (ережелерді)
қарастыра алмайды. Неке отбасы заңдарының негізгі бастауларына қайшы
келетін басқа да жағдайларды қамти алмайды. [9, 69 б.]
Әйел және ер арасындағы некелік одақтың еркін принциптеріне сәйкес
отбсылық қатынастарды реттеуді жүзеге асыру, отбасында ерлі-зайыптылардың
құқық теңдігі, өзара келісім нәтижесінде отбасылық мәселелерді шешу,
отбасылық бала тәрбиелеу артықшылықтары, оларды қадағалау, өмір сүруі мен
дамуы отбасындағы кәмелет жасқа толмаған және еңбекке қабілетсіз
мүшелерінің құқығы мен көзқарасын қорғау, әлеуметтік нәсілдік, ұлттық және
қай дінге жататындығына қатысты азаматтарды отбасылық қатынастарын шектеуге
тыйым салынған.
Жоғарыда көрсетілген талаптарды бұзатын неке шартының шарттары
жарамсыз деп танылады. Бұдан басқа заң тағы басқа неке шартын құру
барысында міндетті талаптарды белгілейді.
Ерлі-зайыптылардың некелік өмірі барысында жинақталған қоры, кәмелетке
толмаған балалардың атына салынса, осы балаларға тиісті болып есептеледі.
Ол мүліктік бөлісу кезінде есептелмейді және сәйкесінше неке шартының
объектісі болып есептелмейді. Ата-анасы тірі кезінде бала олардың мүлкіне
құқысы жоқ және баласының мүлкіне ата-анасының құқысы болғандықтан, неке
шартын жасау барысында, ерлі-зайыптылардың мүлкін балалар мүлкінен шектеу
керек.
Негізінен бала өзі кіргізген кіріске сыйға немесе ата-анасына қалған
мүлікке және өзі тапқан басқа мүлікке жеке меншік иелік құқығы бар.
Әрбір ерлі-зайыптылардың өз кредиторын неке шартын құру, өзгеріс
енгізу немесе бұзуы туралы алдын-ала хабарлауға міндетті. Бұл міндетті
орындамаған жағдайда ерлі-зайыптылардың неке шартының мазмұнына қарамастан
өз міндеті үшін жауап береді. [21, 9-10 б. ]
Бұл ереже несиеге берушінің мүліктік құқығы мен көзқарасын қорғауға
бағытталған, яғни олар қарыздар неке шартын жасау, өзгерту немесе бұзу
кезінде зардап шекпеуі керек. Өйткені, мынадай жағдайдың тууы да ықтимал:
ерлі-зайыптылрдың бірі үлкен мөлшерде ақшалай сумманы қарызға алып,
уақытында несиеге берушіге қайтармауы мүмкін, сөйтіп асығыс түрде неке
шартын жасап өзінің бар мүлкін жұбайына аударады, нәтижесінде несие беруші
өз қарызын қайтару мүмкіндігінен айырылып, қарыздардың мүлкін тәркілеуге
ұсынады.
Алайда басқа да жағдай, мүлкін белгілі бір жағдайлармен неке шартының
шарттары тиімсіз болған ерлі-зайыптылардың бірі және белгілі бір
себептермен оны бұзу үшін сотқа шағымданғысы келмейтін ерлі зайыптылар
несие берушімен немес соның ролін өз қолына алатын адаммен келісімге
келеді. Нәтижесінде жалған несие берушінің жалған қарыздар жұбайға неке
шартының мазмұнынан тәуелсіз шарттарын орындауға міндеттейді, соңында бұл
бір жұбайының заңсыз баюына, ал екіншісінің құқығының бұзылуына әкеліп
соғады.
Осыдан басқа неке шартын құруда тағы басқа орындауы міндетті талаптар
қойылған: неке шартында ерлі-зайыптылардың өзара күтіп бағу жөніндегі өз
құқықтарымен міндеттерін, бір-бірінің кірістеріне қатысу әдістерін, олардың
әрқайсысының отбасылық шығындарының жасау тәртібін айқындауға неке бұзылған
жағдайда ерлі-зайыптылардың әрқайсысына берілетін мүлікті белгілеуге неке
шартында ерлі-зайыптылардың мүліктік қатынастарына қатысты өзгеде кез-
келген ережелерді айқындауға құқылы болады. [22, 169 б.]
Біріншіден, ерлі-зайыптылар өзара күтіп бағу жөніндегі құқықтары мен
міндеттерін айқындауға құқылы. Ескере кететін жағдай, бұл құқықтар мен
міндеттер неке кезінде және ол бұзылған жағдайда да айқындалады. Осының
барысында ерлі-зайыптылар бір-біріне алимент төлеу тәртібінен бас тарту
құқығына ие болады. Сәйкесінше, ерлі-зайыпталар өзара күтіп бағу жөніндегі
құқықтары мен міндеттерін еңбекке жарамсыздық пен мұқтаждық негізінде пайда
болады. Мұқтаж бірақ еңбекке жарамды ерлі-зайыптылардың бірі екінші жұбайы
тарапынан асырау құқығына ие емес. Бұнда неке шарты ерлі-зайыптылардың
өздерін өзара күтіп бағу мәселесін шешуді рұқсат етеді. Мысалы, егер шартта
ерлі-зайыптылардың бірі өз отбасының мүддесі үшін өз қызметін тастауға
немесе қызметінен айырылса, айта кетсек әйелі, отбасы және бала тәрбиелеу
үшін жоғары білім алудан айырылуға мәжбүр болса, неке бұзылған кезде өз
жоғалтқан уақыты және мамандығы бойынша ол өз жұбайынан күтіп бағуды талап
ете алады.
Ресей Федерациясы неке шартындағы өзара күтіп бағу-бұл тараптарды ерлі-
зайыптылардың неке барысында және оның бұзылған кезінде айқындалады. Мұнда
ерлі-зайыптылардың өз қарауы бойынша әрекет етеді. Сөйтіп, неке шартында өз
күйеуімен келісім түрде отбасын тастаған әйелі балаларына белгілі бір
сумма мөлшерінде ақша, белгілі уақыт аралығында; ай сайын, квартал сайын
алуға болады деп белгілеуге болады. Яғни, ол неке кезінде және ол бұзылған
уақытта ерлі-зайыптылардың өзара бірін-бірі бағып күту міндеттері мен
құқықтарын белгілі бір талаптарға тәуелді етіп қоюға болады. Мысалы, әйелі
бала мектепке барғанша, күтіп-бағуға құқығы бар. Ерлі-зайыптылардың бірінің
екіншісін бағып күтуі үшін төлейтін ақы, төлемі тәртібі мен көлемі белгілі
бір алимент төлеу келісімінде айқындалады.
Екіншіден, ерлі-зайыптылардың бір-бірінің кірістеріне қатысу әдістерін
анықтауға құқылы. Негізінде, кіріс-ол ақша және азаматтық айналымда
қатысуымен түсіндірілетін заттардан түсетін пайда. Мысалы, кіріске акция
және құнды қағаздан түсетін дивиденттер, банктік салым бойынша проценттер,
жалға алу төлемі және т.б. жатады. Жекелеген түрде Кіріс термині одан да
кеңірек мағынада қолданылады және де ол заттардан шығатын табиғи түсімдерді
қамтиды. Мысалы, үй жанындағы жерден астық түсімі, үй жануарлар тұқымы және
т.б. Заң бойынша кіріс пен түсімді алып келген зат кімге тиесілі болса,
оларда соған тиесілі. Алайда, неке шартында ерлі-зайыптылар бұл тәртіпті
өзгерте алады. Мысалы, күйеуіне тиесілі банк салымдарының проценттері
олардың ортақ және жеке меншігі деп есептей алады.
Ресей Федерациясының заңнамасы бойынша, неке шартында да ерлі-
зайыптылардың бір-бірінің кірістеріне қатысу әдістері анықталады.
Кірістерге тәртіп түрінде акциялар мен құнды қағаздардан түсетін
дивиденттер, банк және т.б. жатады. Заң бойынша, кірісті алып келген зат
кімге тиесілі болса, кіріс сол адамға тиесілі болса, кіріс сол адамға
тиесілі болады ( Ресей федерациясының Азаматтық кодексінің 136 бабының 1
тармағы). Алайда, ерлі-зайыптыла өзара бұл заң ережесін өзгерте алады.
Мысалы, олар неке шартынде некеге дейінгі күйеуінің жинаған акциясы
кірісінің 50 пайызы әйелінің меншігіне енеді деп белгілеуге болады.
Үшіншіден, ерлі-зайптылардың әрқайсысының отбасылық шығындар жасау
тәртібін айқындай алады. Отбасы шығындары-кең түсінік және ол заңда толық
нақтыланбаған. Тәжірібиеде оған әртүрлі қамтамасыз етілу деңгейіне тәуелді,
бұл арқылы отбасының мүмкіндігі мен қажеттілігі деңгейі айқындалады.
Отбасы шығындарын келесі үлгіде топтауға болады: бірінші топқа: ең
қарапайым, бірақ маңызды ағымдағы шығындар; үй төлемі және коммуналдық
төлемдер, көлік төлемдері және т.б. Сонымен қатар бұл топқа автокөлікті
ұстау (бензин, гаражды жалға алу шығындары және т.б.), телефон байланысы
төлемі (телефон, телефакс, элетронды почта, ұялы телефон және т.б.); қала
сыртындағы саябақ немесе үй, жер учаскесі және т.б. заттарды ұстауға
кететін шығындар жатады. Егер аталған мүлік сақтандырылған болса, онда
бірінші топқа сақтандыру төлемдері де жатады.
Отбасылық шығынның келесі тобын білім беруді, медециналық қызмет
көрсетуді (дәрі сатыпалуды қоса) санитарлы курорттық емдеуді және т.б.
төленетін шығындар құрайды.
Үшінші топқа демалыс пен саяхатқа қатысты шығындар жатады.
Төртінші топқа күнделікті шығындар, яғни ақшалық суммалар жатады.
Оларды ерлі-зайыптылардың әрқайсысы өзінің қарауы бойынша жояды. [23, 79
б.]
Неке шартын құру барысында ерлі-зайыптылардың отбасы шығындарының
тәртібін дұрыс формалауда олардың әртүрлілігін көрсету болып табылады. Бұл
талаптардың шартына енуі, ерлі-зайыптылардың қайсысы және қандай көлемде
толық немесе жартылай отбасы шығынына жауапты екенін анықтайды.
Ресей Федерациясының неке шартының әрбір ерлі-зайыптылардың әкелетін
шығындары бекітілген. Бұл неке шартының ерекшелігі- отбасының күнделікті
шығындарына ( тамақтану, ортақ шаруашылық жүргізу, үй төлемі және тағы
басқалары тіпті күнделікті шығынға дейін) және сол сияқты тағы да басқа
шығындарға мыналар жатады: мысалы, балаларды оқыту, мүлікті ұстау және
дамыту (мысалы, автокөлік, тұрғын үй).
Көптеген шетел мемлекеттерінде ерлі-зайыптылардың ақшалық салымы
отбасы шығындарын өтеуде тең немесе пропорционалды болуы мүмкін. Ерлі-
зайыптылардың әрқайсысы кім және қандай мөлшерде (толық не белгілі бір
бөлігін) отбасы шығынның төлейтіндігін анықтауға мүмкіндігі бар.
Аталған ережелерді неке шартында енгізу ең бірінші егер ерлі-
зайыптылар неке өмірі барысында мүлікті бөлу тәртібін орнатқан жағдайда
мүмкін болады.
Төртіншіден, неке бұзылған жағдайда ерлі-зайыптылардың әрқайсысына
берілетін мүлікті белгілеуге болады. Неке шартының бұл шартын ерлі-
зайыптыларға неке бұзылғанда, ортақ мүлікті келісіммен араластыруға
болмайды. Біріншіден, бұл екі құжат арасында міндетті түрде нотариалды
куәландыруға талап етеді, ал заң мүлікті бөлу келісімін нотариалды
куәландыруды талап етпейді. Екіншіден, бұзылған жағдайдағы ерлі-зайыптының
әрқайсысына мүлікті анықтайтын неке шартының шарттары берілуі перспективті
болып табылады.
Неке шартында ерлі-зайыптылардың ажырасу кезінде және мүлікті бөлу
кезінде белгілі бір заттар кімге беріледі, оларға баға қалай беріледі, кім
және қандай мөлшерде ақшалай компенсация төлейтінің анықтауға мүмкіндіктері
бар.
Бұл ережелердің неке шартында болуы маңызды және дұрыс, өйткені бұл
сол жағдайда егер некеге дейін ерлі-зайыптылардың бірінің ешқандай жеке
кірісі болмаған жағдайда, тек жұбайымен өзара келісім түрінде үй
шаруашылығымен, балаларды тәрбиелеумен айналысқан болса, неке бұзылғанда ол
қиын жағдайда қалуы мүмкін. Әрине, мұндай жағдайда некенің бұзылу себептері
қарастырылады. Сондықтан ажырасу кезінде мүлікті бөлу неке шартында белгілі
бір шарттармен байланыстыру маңызды (Ресей Федерациясының Отбасы кодексінің
42-бабының 2-тармағы). Осылайша, ерлі-зайыптылар неке шартында ажырасу
себебі – екеуінің бірінің опасыздығы болса, онда екінші жұбайы мүлікті
бөлгенде үлкен бөлігін алады немесе мүлік құрамынан өз таңдауы бойынша
заттар алады деп айтуға болады.
Неке шартына енетін жоғарыда аталған ережелер Қазақстан
Республикасының Неке және Отбасы туралы Заңының 40 бабында, Ресей
Федерациясының Отбасы кодексінің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
4
БӨЛІМ - 1. НЕКЕ ШАРТЫНЫҢ МАЗМҰНЫ МЕН ТҮСІНІГІ
1.1 Неке шарты дамуының тарихы
9
1.2 Неке шартының түсінігі және оны жасаудың тәртібі
13
1.3 Неке шартының мазмұны
21
БӨЛІМ - 2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖӘНЕ ШЕТЕЛДЕРДЕГІ НЕКЕ ШАРТЫНЫҢ
ТОҚТАТЫЛУЫ
2.1 Ресей Федерациясындағы неке шарты
35
2.2 Неке шартының өзгертілуі мен тоқтатылу тәртібі, мерзімі
42
2.3 Неке шартының жарамсыздығын тану және оның
құқықтық салдары
52
ҚОРЫТЫНДЫ
61
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ ТІЗІМІ
65
Кіріспе
Отбасы қоғамда үлкен рөл ойнайды. Отбасы құқығы - отбасы мүшелерінің
арасындағы жеке мүліктік және жеке мүліктік емес қатынастарды реттейтін
нормалар жүйесін көрсететін, құқықтың бір саласы. Сонымен қатар, заңда
анықталған жағдайдайларда – басқа да туыстар арасындағы қатынастарды
реттейді.
Осыдан шығатын қорытынды: отбасы құқығы – неке қатынастарының пайда
болуын, өзгертілуі мен тоқтатылуын реттейтін теориялар жиынтығын зерттейтін
ғылым. [1, 5-6 б.]
Отбасы, ол – баспана әрі тұрақты мекен. Неке отбасын құру мақсатымен
заңда белгіленген тәртіппен ерікті және толық келісім жағдайында жасалған
еркек пен әйелдің арасындағы тең құқықтық одақ болып табылады. Неке
ерлі–зайыптылардың арасындағы мүліктік және мүліктік емес қатынастарды
туғызады. Ерлі–зайыптылардың құқықтары мен міндеттері АХАЖ органдарында
некеге тұру мемлекеттік тіркелген кезден бастап туындайды және де заңмен
белгіленген тәртіпте тіркелген неке ғана құқықтық салдарға әкеп соғады.
Ерлі–зайыптылардың мүлкі жөніндегі қатынастың шарттық сипаты болуы,
сондай–ақ қолданыстағы неке-отбасы заңының нормаларымен реттелуі де мүмкін.
Мүлік режимі белгілі бір мүліктің ерлі-зайыптылардың біреуіне (өзіндік
мүлік) тиесілі екенін немесе екеуіне де ортақ мүлік болатынын анықтайды.
Ерлі-зайыптылар мүліктің режимі мен құқықтық мәртебесін, оның біреуіне
тиесілі болуын өзара келісімі бойынша анықтай алады. Мұндай келісім
болмаған жағдайда, ерлі-зайыптылар меншігінің заңды режимі некеде тұрған
кезде жинаған мүлік олардың бірлескен ортақ меншігі болып табылады. [2, 11
б.]
Дамыған елдердің бәрінде некелеспес бұрын, өзара келісім-шартын
жасасады. Бұл құжатта азаматтар ажыраса қалатын жағдайда мәміледе неке
өмірінің барлық маңызды сәттері ескеріледі: екі тараптың дәулет жағдайы,
кәмелетке толмаған балалар кіммен болатынын, рақымсыз жұбайға қандай айып-
шара қолдануға болады. Шетелдерге неке шарты арқылы мүліктік қатынастан
бөлек, жеке мүліктік емес қатынастарды реттейді. [3, 117 б.]
Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамада неке шартына отыру
мүмкіндігін 1993 жылдың қазан айынан бастап қарастырылған. Бірақ мұндай
озық жаңа енгізілім керекті қолдау тапқан жоқ. Бұрыннан некеде тұрғандар
да, енді некелесушілердің бірлі жарымы ғана неке шартында өздерінің мүлік
жағдайы туралы ескереді. Неге олай? Жалпы, қоғамның оның ішінде әр
азаматтың құқық мәдениетінің төмендігі. Неке шартын жасасудың барлық
сәттерін саралап көрейік. Бұл құқықтық іс-әрекеттің әр нақты адамға берері
не? [4, 2 б.]
Біздің еліміздегі некеге тұрушы екі жасты бір-біріне толық сенімді деп
есептейді, сондықтан алдын-ала дәулет-мүлігін қағазға түсіруді ерсі
санайды. Неке шарты елімізде кеңінен таралмаса да, жұбайлар арасында белең
алып келе жатқан өзгеріс. Бұған байланысты туындап жататын даулар да аз
емес. Бұл мемлекетіміз үшін қажет емес, неке шарты ажырасуды көздейтін
құбылыс деушілер де бар.
Бұрынғы ҚазКСР-нің 1969 жылғы Неке және Отбасы кодексінде
жұбайлардың мүліктік құқықтық режимі барлығына бірдей анықталған. Сондықтан
да, кеңес дәуірі кезінде неке шарты деген ұғым болған емес. Десек те, сол
кезде тәжірибеде және өзге де нормативтік құқықтық актілерде неке шарты
неке контрактісі деген терминмен қолданылып келген. ҚазКСР-нің Неке және
Отбасы туралы кодексінің күші жойылғаннан соң, да неке контрактісі деген
термин қолданыста болды. Қазіргі Неке және Отбасы кодексінде 1993 жылы
толықтырулар мен өзгертулер енгізіліп, ол қосымша құжат ретінде
қабылданысымен, неке шарты ұғымы ең алғаш рет пайда болды. [5, 97б.]
Осыған орай неке шартының жасалу жолдарын, реттейтін қатынастардың маңызын,
бұзылу мен өзгертілуін толығымен қарастырған жөн.
Ерлі–зайыптылардың мүліктік құқықтық қатынастары 1998 жылғы 17-ші
желтоқсанда қабылданған Қазақстан Республикасының Неке және Отбасы туралы
Заңымен бекітіледі.
Көптеген заңнамаларда неке шарты деген термин кездескенімен,
тәжірібиеде неке контрактісі немесе неке келісімі деген терминдер
қолданылады. Олардың барлығы синонимдер болып табылады. Контракт деген
термин ағылшын сөзінен (contract) алынған, ол да шарт деп аударылады. [6,
24 б.]
Отбасы заңнамалары арқылы ерлі-зайыптылардың қатынастары құқықтық
реттелуге жатады. Көптеген мемлекеттердің заңнамаларында ерлі-зайыптылардың
мүліктік шарттық режим институтына бірқатар нормаларды енгізген.
Отбасында неке шарты жанжалды болдырмайды, өйткені мүлікті талап ету
жолдары шартта көрсетілген. Адам алдағы өмірін болжай алмағанмен, неке
шарты тағдырдың соққысын жеңілдетуге себебін тигізеді. Егер ерлі-зайыптылар
некеге тұру кезінде неке шартын жасаса, бұл құжат артықшылық етпейді.
Мұндай шарт басқадай құжат сияқты заңның қорғауында болады.
Неке шартының ең тиімді жағы - ерлі-зайыптылардың арасындағы бітпес
дау, орынсыз кикілжіңдерді болдырмай, бар мәселені заңмен шешетіндігінде
болып отыр. [7, 27 б.]
Заңгерлер неке шартының белең алмауларының себептерінің бірі-кеңес
менталитетінің басылмағандығы, онда жоғары моральдік принциптері, мәңгі
махаббат және әртүрлі меншіктікке күресті басшылыққа алған еді.
Өзектілігі – нормативтік-құқықтық актілерде неке шартының толық
мәнін ашу және тәжірибеде қолдана білу керектігін көрсету керек. Неке шарты
еліміздегі өзекті мәселелерінің бірі болып табылады. Бұл жұмыстың теориялық
та, практикалық та маңызы өте зор. Оның теориялық маңызы жеткілікті
дәрежеде неке шартын реттейтін арнайы нормативтік актілердің болмауында. Ал
оның практикалық маңызы некеге тұрушы немесе некеде тұрған көптеген
азаматтар ұлттық салт-дәстүрді сақтай отырып, неке шартын жасамайды.
Бұл жұмысты зерттеудегі объектісі – мүлікпен байланысты және мүлік
бойынша пайда болатын ерлі-зайыптылардың мүліктік құқықтары мен міндеттері
болып табылады.
Бұл еңбектің міндеті: неке шартының мағынасын ашу.
Мақсатымыз біздің заңдарымызға байланысты неке шартының құқықтық
түсінігін, Ресей Федерациясының заңдарында бекітілген неке шартының
құқықтық түсінігін және шетел мемлекеттерінің заңдарындағы неке шартының
алатын рөлін қарастыру.
Мақсатқа жету үшін:
біріншіден, неке шарты мазмұнына түсінік беру; даму тарихын ашу;
екіншіден, некеге тұру және оны бұзу тәртібіндегі неке шартының рөлі;
үшіншіден, шетелдік тәжірибені негіздей отырып, неке шартының құқықтық
реттелуі.
Неке шартын жасау қажеттілігін ерлі-зайыптылар өздерінің қалауы
бойынша шеше алады. Кейбіреулері бұған ойланбастан келіседі, ал
кейбіреулері қарсылықтарын білдіреді. Неке шарты алғашында мүліктік
қатынастарды реттейді, кейіннен әлеуметтік және жеке қатынастарды реттеуі
мүмкін. Неке шарты әйел мен еркектің мүліктің мүдделерін тең дәрежеде
қорғайды. Дегенмен, неке шартын жасамас бұрын, оның ережелерімен танысып,
заңгерлермен кеңесіп алған артықтық етпейді.
Бұл жұмыстың ғылыми жаңашылдығы – ұлттық тілде бұл тақырыпта
зерттелген жұмыстар аздық танытып отыр. Сондықтан осы қазақ тілінде
зерттеліп отырған жұмыстың ғылымға қосатын үлес зор болады деп ойлаймыз.
Диплом жұмысы кіріспе, екі бөлім, алты параграф, қорытынды,
пайдаланған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады. Жұмыс барысында
неке шарты мәселесін қарастырған отандық және шетелдік авторлардың
нормативтік-құқықтық еңбектері, мерзімді басылымдар қолданылған. Отандық
авторлар ішінде Ынтымақов С.А., Карпушина Т.Д., Калышев А.Б., Баққұлов
С.Д., Биримжанова С.Э., Қарашаева Ж., Баудиярова Қ.Б. және шетелдік
авторлардан Абашин Э.А., Пономорев А.П., Сосипатрова Н.Е., Шершеневич Г.Ф.,
Сергунина В.М., Максимович Л.Г., Негаева А.М., Антокольский М.В., Бондова
С.Н. редакциясы бойынша жазылған оқулықтар және Халықаралық Конвенциялар,
нормативтік-құқықтық актілер қолданылған.
БӨЛІМ - 1. НЕКЕ ШАРТЫНЫҢ МАЗМҰНЫ МЕН ТҮСІНІГІ
1.1. Неке шартының дамуы және оның тарихы
Неке – ерлі-зайыптылардың арасындағы мүліктік емес қатынастарды
туғызатын, отбасын құру мақсатымен заңдарда белгіленген тәртіппен
тараптардың ерікті және толық келісімі жағдайында жасалған еркек пен
әйелдің арасындағы тең құқықты одақ. [8, 4 б.]
Некеге тұрушы немесе некеде тұрған ерлі-зайыптылардың қалауынша неке
шарты жасалуы мүмкін. Неке шарты – нотариуспен расталған, жазбаша түрде
некеге тұратын немесе некеде тұрған ерлі-зайыптылардың құқықтық жағдайын
анықтайтын шарт болып табылады. [9, 14 б.]
Ең алғаш неке шартын өмірге енгізген Еуропа да, Америка да емес. Бұл
құжат ежелгі заманда пайда болған. Осыдан мыңдаған жылдар бұрын Ежелгі
Греция мен Рим еркек пен әйел отбасы құрмас бұрын, мәміле жасап, онда
мүліктік қатынастарын ойластырып, мұрагерлік мәселе туралы алдын-ала
келісетін болған. Бұл әрекетті еш ұят немесе ерсі деп санамаған. Христиан
діні пайда болғанға дейін мұндай келісім дәріптеліп келген.
ХІІ ғасырдың аяғы мен ХІХ ғасырдың басында кейбір дамыған Еуропа
мемлекеттерінде (Австрия, Англия, Франция, Германия) неке шарты
институттары қайта құрылған.
Франция мен Англия неке шартын бұрыннан бері қолданылып келеді. Некеге
тұрушы әйелдің туыстары некеге дейінгі мүлікпен және одан түсетін табстарды
пайдалана алды.
1882 жылға дейін Англияда жұбайлардың жалпы құқыққа (common law)
байланысты ерікті болды. Күйеуге шыққан әйел өзіндік мүлікке құқығы болған
жоқ. Некеден кейінгі мүліктердің барлығы күйеінікі болады. Яғни жұбайылық
мүліктері болған жоқ
ХVІІ ғасырдан бастап, Англияда капитализмнің дамуы салдарынан жалпы
құқықтың нормалары таптардың мүдделеріне қарма-қайшы келді.
Осы мақсатта әділет соттары (eguity) құрылып, олар неке шарттарда
әйелінің жарты мүлкі ерінің билігінен бөлек болды. Осы әділет сотының
шығарған ережелері тек отбасы мүлкіне жатпайтын капитал түріндегі меншікке
қолданылды, Сондықтан Англияда ХІХ ғасыр соңына дейін жұбайылық мүліктің
екі режимі болды: common law - көпшілік халыққа, eguity - жоғары топқа
арналған еді. [10, 28 б.]
1882 жылы Парламентпен тұрмыс құрған әйелдердің меншігі туралы заң
қабылданды. Онда әйел неке шартына тұрған жағдайда ерімен мүлікті бөліскен
кезде оған дейінгі сол кездегі, одан кейінгі мүлік әйелінің меншігі болып
табылды және оны ол мұрагерлікке қалдыра алды.
Революцияға дейінгі Ресейде неке шарты деген ұғым болған жоқ. Неке
тәңірде жасалып, шіркеуде бекітілді. Бірақ сирек мұражайлық құжаттардың
арасында Петр І патшаның Анна Петровна деген қызының неке шарты
көрсетілген.
Ресей империясының заңгер жинағында ерлі-зайыптылардың мүліктерін бөлу
туралы қағида бекітілген, ол ерлі-зайыптылардың өздерінің жеке мүліктерін
басқаруға мүмкіндік береді. Ерінде отбасын қамтамасыз ету міндеттілігі
жатты. Бірақ сол кездегі Ресей империясының құрамындағы Польшада алдын-ала
неке шарты деген ұғым қолданылған. Ол некеге дейін жасалынады, нотариалды
түрде куәландырылған, неке жазу актісінде көрсетілген. Онда тек жергілікті
заңдармен анықталған ерлі-зайыптылардың мүліктік қатынастары өзгертіледі.
Кеңестік кезеңде шіркеу өз әсерін жоя бастады, бірақ неке шартына
деген қатынасы өзгерген жоқ. 1918 жылы революциядан кейін Ресейде бірінші
Неке және Отбасы заңдары туралы кодекс қабылданды. [5, 16 б.]
1969 жылы Ресейдің Неке және Отбасы туралы кодексінде ерлі-
зайыптылардың балаларының және ата-аналарының отбасындағы ара-қатынасын
қатаң анықтады. [10, 90 б.]
Әр отбасы - қоғамның бір бөлігі. Ол кезде ерлі-зайыптылардың негізгі
мүлкі қолданыстағы заттар (киім, жиһаз, ыдыс-аяқ) болған еді, сондықтан
меншік құқығын таныған жоқ. Бірақ кейін жеке меншіктің және нарық
қатынастарының дамуынан жағдай қатты өзгерді.
Қазақстанда неке шарты болды, бірақ мазмұны басқа еді. Бұл шарт неке
жасаудың тәртібін реттеді және әдет-ғұрыптардың негізінде түсіндірілді.
Осында келешек ерлі-зайыптылардың ата-аналары немесе қамқоршылары келісетін
еді. Олардың мәмілесінде қалыңдыққа қалым беру көлемі (жігіт отбасының
қызға төлейтін ақшасы) көрсетілді. Оның қазіргі кездегі неке шартынан
айырмашылығы - әйелінің ерінің мүлкіне, қалым төленген ақшаға ешқандай
құқығы болған жоқ. Құқық жағдайына қарағанда, әйелі ерінің меншігі болды,
сонымен қатар ерінің өлімінен кейін әйелі қалған мүлікпен тең болды, тектік
үзілмес үшін оның қандас туыстарының бірінің әйелі болды.
1990 жылдары Совет Үкіметі құлағаннан кейін жаңа өзгерістер ТМД
елдеріндегі неке заңнамаларын қайта қарастыру керек болды. 1995 жылы
Ресейде азаматтар неке шарттарын жасасуға мүмкіншілік алды. Ал Қазақстанда
1993 жылдан бастап осындай тәжірибенің іске асырылуына жол берілді.
Қазақстандық заңнамаларда неке шартын жасасу тек ерлі-зайыптылардың
мүліктік қатынастарын реттеу үшін ғана қолданылады. Сонымен бірге көптеген
мемлекеттердің неке шартында жеке мүліктік емес қатынастарды реттеу
көрсетілген. Мысалы, 1994 жылы АҚШ-та танымал миллиардер Билл Гейтс Мелинда
Френчпен неке шартын жасасты, онда ол өзінің жылына бір демалыс күнін
ашынасымен өткізетіндігі туралы айтылған. Әлем тәжірбиесінде міндетті
жыныстық қатынастарды қағазға түсіретін шарттар да бар.
Батыс мемлекетінің тәжірибесінде неке шартын жасасу кең тараған. АҚШ-
та осыдан 25 жыл бұрын жастардың 1 % ғана неке шартын жасасқан. Қазіргі
қорғаушылардың пайымдауынша, қазір 60% - ға жетті. [11, 31-33 б.]
Отбасы қатынастарындағы Қазақстан мен АҚШ-тың ұқсастығы – ажырасу
санында АҚШ-та бір ажырасу үш неке қиюға әкеп соғады. Бізде одан аз. Бірақ
осыдан жарты ғасыр бұрын Қазақстанға бұл көрсеткіш отбасы тұрақтылығы үшін
өте масқара болатын еді. 1950 жылы жүз некеге бір ажырасу келетін. Ал 1970
жылы тұрмыстық ахуалдың пайда болуына байланысты ажырасу неке қатынасына
байланысты өсті де, көрсеткіш біреуі алтауына келетін болды.
Қазір біздің республикада неке шартын жасасу көрсеткіші көрсетілмейді.
Бұл құжатты жұбайлар нотариуста куәландырады. Заңгерлердің пайымдауынша,
ерлі-зайыптылар арасындағы келісімді қатынастар кездеседі. Азаматтардың
көбісі орта деңгейдегі адамдар болғандықтан, бөлісетін ештеңе жоқ. Бізге
белгілі, неке шарты жұбайлар арасындағы мүліктік және қаржылық қатынастарды
реттейді.
Заңгерлер неке шартының белең алмауының бір себебі: Кеңес
менталитетінің басылмағандығы, онда жоғары моральдік принциптері, мәңгі
махаббат және әр түрлі меншіктікке күресті басшылыққа алған еді. Ал неке
шарты болса, ажырасу кезінде өзекті болып отыр. Ресми түрдегі неке
байланыстары кезінде ешкім оның соңы бұзылуға әкеп соғады деп ойламайды.
Ресми ақпаратқа сәйкес некеге тұрушылардың орта жас 19-20 жас аралығы болып
табылады. [12, 64 б.]
Әуелі некеге тұру үшін некеге тұрушы еркек пен әйелдің өзара ерікті
келісімі және олар неке жасына жетуі қажет. Дәлелді себептер болған
жағдайда ғана мемлекеттік тіркеу орны бойынша азаматтық хал-актілерін жазу
органдары неке жасын екі жылдан аспайтын мерзімге төмендетуі мүмкін. Неке
жасын төмендету туралы өтінішті некеге тұруға тілек білдірушілер немесе
олардың ата-аналары, не қорғаншылары (қамқоршылары) белгіленген неке жасын
төмендету қажеттігін туғызатын себептерді көрсете отырып, қозғай алды.
Барлық жағдайларды неке жасын төмендетуге тек некеге тұрушылардың
келісімімен ғана жол беріледі. Неке жасына толмаған адамдар арасындағы
некеге ата-аналарының не қорғаншыларының келісімімен ғана рұқсат етіледі.
1.2. Неке шартының түсінігі және оны жасаудың тәртібі
Көптеген мемлекеттердің заңгерлеріне неке шартының түсінігі бұрыннан
белгілі. Әлемдік бұқаралық ақпарат құралдарында атақты ажырасу процесстерін
кездестіруге болады. Атақты болуының себебі: көп миллионды мүліктің неке
шартына байланысты бөлінуі.
Мақсатымыз - біздің заңдарымызға байланысты неке шартының құқықтық
түсінігін және Ресей Федерациясының заңдарында бекітілген неке шартының
құқықтық түсінігін қарастыру.
Қазақстан Республикасының Неке және Отбасы туралы Заңның 38-бабында
Некеге тұрушы адамдардың келісімі немесе ерлі-зайыптылардың некедегі және
(немесе) ол бұзылған жағдайдағы мүліктік құқықтар мен міндеттерін
айқындайтын келісім неке шарты деп танылады деп көрсетілген. [8, 11 б.]
1992 жылы қабылданған Қазақстан Республикасының Неке және Отбасы
туралы Заңында неке жасы еркектер мен әйелдер үшін 18 жас деп белгіленді.
[8, 12 б.] Дегенмен, неке жасын төмендетуге де болады, ол үшін некеге
тұруға ниет білдірушілер немесе олардың ата-аналары, не қорғаншылары
(қамқоршылары) белгіленген неке жасын азайтуға қажетті тиісті құжаттармен
расталған себептерді көрсете отырып, неке жасын азайту туралы арыз береді.
Жалпы, неке жасын азайтуға тек некеге тұрушылардың, сондай-ақ неке жасына
толмаған адамдардың ата-аналарының немесе оларды алмастыратын адамдардың
келісімімен рұқсат етіледі. Неке шарты тек еркін түрде ғана жасалынады. 14-
18 жасқа дейінгі кәмелетке толмағандар ата-анасының, қамқоршысының
рұқсатымен мәміле жасай алады. Заңдарда шарт жасасудың бірнеше шарттары
бар. Егер ол үйлену тойына дейін жасалса, некені тіркеу күні өз күшіне
енеді. Неке шарты тек жазбаша түрде және міндетті түрде нотариалды
куәландырылады. Неке шартын жасасу кезінде тараптар ретінде некеге
тұрушылар және сонымен қатар ерлі-зайыптылар тұра алады. Бұл тұлғалардың
әрекет қабілеттілігі бар болуы тиіс (18 жастан бастап). Көптеген
мемлекеттерде неке жасы біркелкі 12-21 жасқа дейін болып келеді. Мысалы,
Испанияда 12 - әйелге, 14 – ерге; Швецияда, Швейцарияда 18 - әйелге, 20 –
ерге; АҚШ-та 14-18 - әйелге, 15-21 – еркекке. Біздің мемлекетімізде
кәмелетке толу мен толық әрекет қабілеттілігіне жеткен тұлғаның жасы неке
жасы болып табылады. Мысалы, Францияда неке жасы 15 - әйелге, 18 – ерге,
ал кәмелеттік жас – 21. Франция азаматтары кәмелетке толғанға дейін некеге
тұрғысы келсе, некеге тұруға рұқсат етілген қағазын көрсетуге міндетті,
ондай қағаз болмаса, неке тіркелмейді. [13, 39 б.]
Қазақстан Республикасының 2004 жылғы 7 шілдедегі №581 Қазақстан
Республикасындағы мемлекеттік жастар саясаты туралы Заңның 1 бабының 2
тармағы бойынша: Жас отбасы – ерлі-зайыптылардың екеуі де 29 жасқа
толмаған отбасы не 29 жасқа толмаған ата-ананың біреуі, соның ішінде
ажырасқан, тұл қалған еркек (жесір әйел) балаларды (баланы) тәрбиелейтін
толық емес отбасы. Қазақстан Республикасының 14-29 жасқа дейінгі
азаматтары жастар қатарына жатады.. [14, 3 б.]
1962 жылы оныншы желтоқсанда Некеге тұруға келісім беру, неке жасы
және некені тіркеу туралы БҰҰ Конвенциясының 2 бабы бойынша, некеге
тұрушы таптардың мүдделеріне орай өкілетті билік органы мәнді себептермен
неке жасы туралы ережені ұстанбауға рұқсат беретін жағдайларды қоспағанда,
ең төмен неке жасына жетпеген адаммен некеге тұруға жол берілмейді. [15,
24 б.] Осы Конвенция бойынша, барлық некелерді өкілетті билік өкілі тиісті
ресми реестерде тіркейді.
Некеге тұратын адамдардың тікелей қатысуымен неке мемлекеттік
азаматтық хал актілерін жазу органына келе алмайтын ерекше жағдайларда,
неке мұндай адамның тұратын жері бойынша қиылуы мүмкін. Неке қию кезінде
өкіл жіберуге болмайды. Некені қию некеге тұруға тілек білдірушілер
азаматтық хал актілерін жазу органдарына арыз берген күннен бастап бір ай
мерзім өткен соң жүргізіледі. Дәлелді себептер болған жағдайда неке қиюды
мемлекеттік тіркеу орны бойынша азаматтық хал актілерін жазу органы бір ай
өткенге дейін неке қиюға, сондай-ақ осы мерзімді ұзартуға, бірақ бір айдан
аспайтын мерзімге рұқсат етуі мүмкін. Ерекше мән-жайлар болған кезде
(жүктілік, бала тууы, бір тараптың өміріне тікелей қауіп төнуі және басқа
да ерекше мән-жайлар) неке өтініш берілген күні қиылуы мүмкін. Неке қиюды
азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу үшін белгіленген тәртіппен
жүргізіледі. Азаматтық хал актілерін жазу органдарының некені тіркеуден бас
тартуына некеге тұруға тілек білдіруші адамдар не олардың біреуі сотқа
шағым жасай алады. [8, 19 б.]
Некені қию азаматтық хал актілерін жазу органына арыз берген Заң
бойынша:
1. бір атадан немесе бір анадан тараған туыстар арасында толыққанды
және толық емес аға-інілер және апалы-сіңілер, бала асырап алушылар
арасында сондай-ақ;
2. сот некеге тұрмақ ниеттегілердің біреуін жүйке ауруының немесе ақыл-
есі кемістігінің салдарынан әрекет қабілеттілігі жоқ деп таныған болса,
некеге тұруға жол берілмейді, кейін бір ай мерзім өткен соң жүргізіледі,
дәлелді себептер болған жағдайда АХАЖ органы некені бір ай өткенге дейін
қиюға, сондай-ақ бұл мерзімді әрі кеткенде бір айға дейін ұзартуға рұқсат
бере алады.
Мерзімді қысқартатын уақыт әрбір жеке жағдайда, нақты мән-жағдайларға
байланысты анықталады.
Некені қию кезінде жұбайлар өздерінің біреуінің фамилиясын ортақ
фамилия ретінде өз қалаулары бойынша таңдайды, не болмаса әр жұбай өзінің
некеге тұрғанға дейінгі фамилиясын сақтайды, я болмаса өзінің фамилиясына
жұбайының фамилиясын қосып алуына болады. Егер жұбайлардың ең болмаса
біреуінің некеге дейінгі фамилиясы қосарланған болса, фамияларды қосуға жол
берілмейді. [16, 25 б.]
Заңға сәйкес некеге тұруға тілек білдірген келісімі бойынша
медициналық, сондай-ақ медициналық-генетикалық мәселелер репродукциялық
денсаулық қорғау мәселелері бойынша консультациялар беру мен тексеруді
мамандандырылған денсаулық сақтау мекемелері жүзеге асырады.
Ресей Федерациясының Отбасы кодексінің 40-шы бабында көрсетілгендей:
Некеге тұрушы адамдардың келісімі немесе ерлі-зайыптылардың (болашақ ерлі-
зайыптылар) некедегі және ол бұзылған жағдайда мүліктік құқықтары мен
міндеттерін айқындайтын келісім неке шарты деп аталады. [17, 17 б.]
Неке шарты ол мәміле болып табылады. Қазақстан Республикасының
Азаматтық кодексіне сәйкес, Азаматтық құқықтары мен міндеттерін өзгертуге
не тоқтатуға бағытталған азаматтардың және заңды тұлғалардың іс-әрекеті
мәміле болып табылады.
Совет үкіметі кезіндегі заңдарда неке кезіндегі ерлі-зайыптылардың
жинаған жалпы мүліктері ортақ меншік болып табылады. Ерлі-зайыптылар
мүлікке тең құқылы (КоБС Қазақ ССР 20 бабы).
Кәсіпкерліктің дамуымен байланысты ортақ мүлікті бөлу ажырасу кезінде
өте өзекті мәселелердің бірі болды. Мысалы, күйеуі – кәсіпкер, квартира,
машина, қала маңындағы коттедж алуға үлесін қосса, ал әйелі ажырасу кезінде
бөлісуді сұрайды.
1998 жылдың 17 желтоқсанында Неке және отбасы туралы заң КоБС Қазақ
ССР заңын алмастырды. Онда толығымен бір бөлім ерлі-зайыптылардың мүліктік
шарттық режиміне арналған. Осында бірінші рет неке шартына анықтама берген:
Неке шарты деп – некеге тұрушы адамдардың келісімі немесе ерлі-
зайыптылардың некедегі және (немесе) ол бұзылған жағдайдағы мүліктік
құқықтары мен міндеттерін айқындайтын келісім. Осы анықтамадан кейін, неке
шарты – ол неке қиюға дейін немесе некені құру кезінде жасалынады.
Қазақстан Республикасындағы неке шарты некені мемлекеттік тіркеуге
дейін және неке уақытында жасай алады. Некені мемлекеттік тіркеуге дейінгі
жасалған неке шарты некені мемлекеттік тіркеуден өткізгеннен кейін күшіне
енеді. Жасалған неке шарты ұзақ уақыт немесе мүлдем өз күшіне енбейді.
Бірақ бұндай шарт некеге тұрғанға дейін өмір сүре береді. Бірақ осындай
жағдайдағы неке бірнеше жылдан кейін жасаса, оларға жиырма жыл бұрынғы неке
шарты заңды күшіне ие болады.
Ресей Федерациясының Отбасы кодексінде неке шартының белгілі формасын
айқындайды. Ол міндетті түрде нотариат куәландырған жазбаша құжат (Ресей
Федерациясының Отбасы кодексі 41 бабының 2 тармағы). Ол АХАЖ органдарында
емес нотариус конторасында жасалады. Егер осы тәртіппен жүрмесе, шарттың
жарамсыздығына әкеп соғады. Неке шартының заңдылығын және заңи шындылығын
нотариалды куәландырылғандығы көрсетеді. Нотариус өз қызметіне лайықты ерлі-
зайыптыларға неке шарты мен оның мазмұнының формасын көрсетеді. Неке шартын
куәландыру үшін мемлекеттік немесе жеке тәжірибемен айналысатын кез келген
нотариусқа жүгінуге болады. Нотариус неке шартын жасау жобасы туралы кеңес
береді.
Жалғандықтың арқасында жасалған неке шарты (алдаушылық, зорлық, алдын-
ала қорқыту және т.б.) жәбірленуші ерлі-зайыптылардың біреуінің арызы
арқылы жарамсыз деп танылуы мүмкін.
Неке шартын жасауда ерлі-зайыптылардың екеуі де сыртқы әсерден еркін
болуы керек. Ерлі-зайыптылардың бірінің екіншісіне (некеге тұрушының бірін)
немесе үшінші тұлғалардың (мысалы, ата-анасының) әсерінен жасалған неке
шарты Заңның қатаң сақталмағандығын көрсетеді. [18, 56 б.]
Ерлі-зайыптылар неке шартына өз қол таңбаларын қоюы керек. Нотариуста
оны куәландыру ерлі-зайыптылардың өздерінің жеке бастарының келуімен
куәландырылады. Неке шартын белгілі бір өкіл арқылы куәландыруға жол
берілмейді. Нотариустың міндеті болып:
1. неке шартының мағынасын түсіндіру;
2. неке шартының мәнін ашу;
3. неке шартын жасаудағы заңды салдарының әсерін;
4. ерлі зайыптылардың заңдық ескертпеушіліктеріне байланысты кері
салдардың қолданылмауын қадағалайды.
Нотариус шартты куәландыруда оның заңға сәйкес екендігін тексереді.
Неке шартын кез келген нотариалды конторда жасауға болады. Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік салық туралы Заңына сәйкес мәмілені
нотариалды куәландырғаны үшін есептік көрсеткіштің 10 % құрайды. [7, 45 б.]
Неке шарты жасалғаннан кейін, ондағы ерлі-зайыптылардың ортақ
мүліктерін пайдалану туралы келісімде айтылғандай: ерлі-зайыптылардың неке
кезінде пайдаланған заттарына екеуі де бірдей құқылы болады. Әр түрлі
факторларға қарамастан (әр ерлі-зайыптылардың үйдегі билік етуі т.б.) ерлі-
зайыптылар неке бұзылған кезінде олар өзінің жасасқан шарты бойынша тек
мүлікке ғана таласуға құқылы. Ерлі-зайыптылардың мүлкінің заңды режимі неке
шартын жасасу кезінде ерлі-зайыптылардың бір-бірімен ортақтай келісуі болып
табылады. Егер неке шарты болмаса, онда ерлі-зайыптылардың мүліктік
қатынастары заңды түрде әрбір заңды нормативтік актілерінің нормаларымен
реттелінеді.
Қазақстан Республикасының заңдарында неке шартының негізгі белгілері
бекітілген. Ойға сиятын және ойға сыймайтын қатынастардың барлығын
реттейтін дамыған шетел мемлекеттерінен гөрі Қазақстан Республикасының
заңдарында шартта тек тараптардың мүліктік құқықтры мен міндеттерін реттеу
көзделген.
Неке шарты неке жасына дейінгі некеге тұрушылар және ерекше мән
жайларға байланысты жағдайлардағы ертерек некеге тұрушылар да жасай алады.
Неке қиғанға дейінгі шартты жасауды психологиялық стимулятор ретінде
қарауға болмайды. Яғни неке тіркелуін жедел түрде іске асыру деп
қарамауымыз керек. Некені тіркеу арқылы алдында жасалған шарттың жүзеге
асырылуына жол беріледі.
Қазақстанда неке шарты көптеген себептер бойынша кең таралмаған. Атап
айтатық болсақ:
1. заң некедегі жұбайлардың қатынастарын дәлме-дәл реттейді;
2. заңда жұбайлардың біреуі шарт ережелерін бұзған жағдайда неке
шарты олардың біреуінің жағдайын нашарлата алмайды деген
ереже бар;
3. шарт нормасынан заң нормасы басым құқыққа ие;
4. неке шарты – жұбайлардың толық, тең құқылы болып табылады.
5. жастардың ата-анасы неке шарты психологиялық жағынан
жағымсыз әсер етеді, деп ойлайды. Қазақстан Республикасының Неке және
Отбасы туралы жаңа заң қабылданғанға дейін адамдар неке шартын жасаспай-ақ
өмір сүріп келді, сонымен қатар олар бұл жас отбасыға ешқандай пайда
келтірмейді, тек қана ұрыс-керістің көбеюіне алып келеді, -деп есептейді;
6. Қазақстан Кеңес дәуірінен бері ұмытылмаған тұрақты дәстүрді
сақтап келеді. Ислам, христиан және республикамыздағы басқа да діндер ерлі-
зайыптылрдың өзара құқықтық қатынастар мәселесін басқа да заңдармен шешуді
дұрыс деп санамайды;
7. некеге тұратын адамдардың өздерінің мүлкі (пәтер, автомобиль,
бағалы заттар) мен капиталдары (акция, бағалы қағаздар, банктегі шоттар,
ЖШС-нің үлестері және т.б.) болған жағдайда ғана неке шартын жасасудың мәні
бар;
8. көбінесе жастар арасында екеудің біреу шарт жасауға ниет
білдірсе, екінші тарап оған сеніміздік білдіреді, яғни жағымсыз көңіл-күй
өмірлік жұбай таңдауына күмән келтіреді. [19, 14-15 б.]
Тараптар ажырасқан жағдайда, шарт бойынша мүлік қалай бөлінеді деген
сұрақ та әркімді толғандырады. Көбінесе неке шартына отырушылар заң
талаптарын мүлтіксіз орындай бермейді. Егер мүлік шартта көзделмесе, онда
дүние бөлісу жалпы белгіленген режимнің заңына бағынады. Анықталған шарттың
басталуына немесе басталмауына байланысты неке шартында ерлі-зайыптылардың
құқықтары мен міндеттері белгілі бір мерзімге шектеулуі мүмкін. Мысалы,
егер кім көп айлық тапса, сол үйдің шығынын көтеріп алады.
Сонымен қатар неке шартын жасасу қажеттілігін ерлі-зайыптылар
өздерінің қалауы бойынша шеше алады. Кейбіреулері бұған ойланбастан
келіседі, ал кейбіреулер қарсылық білдіреді. Неке алғашында мүліктік
қатынастарды, кейіннен әлеуметтік және жеке қатынастарды реттейді. Неке
шарты әйел мен еркектің мүліктік міндеттерін тең дәрежеде қорғайды.
1.3. неке шартының мазмұны
Қазақстан Республикасының Неке және Отбасы туралы Заңның 40 бабына
сәйкес ерлі-зайыптылардың неке шарты мен заңда белгіленген бірлескен ортақ
меншік режимін (осы заңның 32 бабы) өзгертуге, ерлі-зайыптылардың барлық
мүлкіне, оның жекелеген түрлеріне немесе ерлі-зайыптылардың әрқайсысының
мүлкіне бірлескен үлестік немесе бөлектелген меншік режимін белгілеуге
құқылы. [8, 16 б.]
Тәжірибе жүзінде ол келесідей мәнге ие: мысалы, кәсіпкердің әйелі,
күйеуі банкротқа ұшыраған жағдайда олардың барлық ортақ мүлкі тәркілеуге
ұшырайды деп қорқады. Осындай жағдайда белгілі бір заттардың күйеуіне емес
әйеліне тиісті деп көрсетілісімен неке шарты жасалады. Нәтижесінде, күйеуі
еш нәрсесіз қалса, әйелінен сот бойынша белгіленген заттарды алуға
болмайды. Бұл мүмкіндіктің жақсы жағының тағы бір түрі мынада: кез келген
шиеленіс жағдайында емес, оның тууына дейін шешуге болады.
Неке шарты ерлі-зайыптылардың қолда бар мүлкі жөнінде де, болашақтағы
мүлкі жөнінде де жасалуы мүмкін. Соныман қатар неке шарты ерлі-
зайыптылардың өзара күтіп бағу жөнінде құқықтары мен міндеттерін, бір-
бірінің кірістеріне қатысу әдістерін енгізуі мүмкін.
Қазақстан Республикасының Неке және Отбасы туралы Заңының 40 бабының
2 тармағына сәйкес неке шартында көзделген құқықтар мен міндеттерді
белгілі бір мерзімдермен шектелуі не белгілі бір жағдайлардың туындауына
немесе туындамауына қарай қойылуы мүмкін. Мысалы, бұрынғы әйеліне төленетін
алименттер, оның келесі күйеуіне шыққанына дейін жалғасады.
Сонымен қатар, заңда неке шартында қандай шарттар кіруі мүмкін және
қандай мүмкін емес екені белгіленген. Солайша, неке шартында мыналарға
тыйым салынады:
- ерлі-зайыптылардың құқық қабілеттілігін немесе қабілеттігін
шектеуге ( олардың өз атын әрекет етуге және сол үшін жауаптылық
мүмкіндігінен айыруға). Мысалы: ерлі-зайыптылардың біреуі екіншісінің
келісімінсіз өзінің жеке меншігін сатуға құқылы емес деп келісуге болмайды.
(бұл әрбір жеке адамның өзінің жеке меншігін қолдану құқығы), сонымен қатар
мынадай мысал келтіруге болады: Қазақстан кино әртістерінің бірі неке
шартын орындау үшін өз шығармашылығын кепілдікке береді, бұл шартқа сәйкес
ол күйеуге шыққаннан кейін үш жыл бойына күйеуінің келісімі бойынша қызмет
түрімен айналыса алатын болады. [11, 31-32 б.]
Бұл жөнінде біз тек кино әртісіне уақытында мамандырылған заңгер
консультациясы берілмегендігі туралы ойланамыз, өйткені бұл оны нақты
ережелермен таныстырып, бос өткен үш жылға жол бермес еді;
- олардың өз құқықтарын қорғау үшін сотқа жүгіну құқығын
шектей алмайды. Өз құқықтарын қорғау үшін сотқа шағымдану Қазақстан
Республикасының әрбір азаматының конституциялық құқығы болып табылады;
- ерлі-зайыптылардың арасындағы мүліктік емес жеке
қатынастарды реттеуге алмайды. Мысалы, ажырасу кезінде жұбайы фамилиясын
некеге дейінгі фамилиясын өзгертуге міндеттей алмайды;
- ерлі-зайыптылардың балаларға қатысты құқықтары мен
міндеттерін реттей алмайды, бұл да мүліктік емес жеке қатынастар (ал ерлі-
зайыптылардың балаларға қатысты құқығы мен міндеттеріне келсек, онда олар
неке шартында бала саны, олардың тәрбие және білім алуын, ажырасу
жағдайында олар кіммен тұратнын қарастыру керек). Алайда, неке шартына ерлі-
зайыптылардың біреуінің ата-аналық құқығынан айыратын немесе шектейтін
нормаларды енгізу мүмкін емес. Мысалы, ажырасу кезінде бала анасымен қалады
да, әкесі олардың өмірінде, тәрбие және білім алуына ешқандай кірісуге
құқығы жоқ. Азаматтар ата-ана құқығынан тек сот шешімі арқылы ғана
айырылады, ал неке шартымен балаға қатысты құқығы мен міндетін реттей
алмайды. Қазақстан Республикасының Неке және Отбасы туралы Заңына сәйкес
кәмелет жасқа толмаған балаларды асырау мәселелерін шешу үшін ата-анасы
алименттік келісім жасауға құқылы, ал балалардың тұратын жері, ерлі-
зайыптылардың ата-ананың құқығы сияқты арнайы келісіммен айқындалады;
- еңбекке қабілетсіз мұқтаж жұбайы асырау қаражатын алуға
құқығын шектейтін жағдайды көздей алмайды (неке отбасылық заң еңбекке
қабілетсіз мұқтаж жұбайдың құқығын қарастырады), сонымен қатар еңбекке
қабілетсіз мұқтаж жұбай егер ол некені бұзғанға дейін немесе некені
бұзғаннан кейін бір жыл еңбек еткен соң, еңбекке қабілетсіз болса, ол
жұбайынан (бұрыңғы жұбайы) сот негізінде алимент төлеуді талап етуге
құқылы, яғни бұл құқық ерлі-зайыптылардың неке шартымен шектелмейді;
- ерлі-зайыптылардың біреуін өте қолайсыз жағдайда қалдыра
алмайды (айтатын болсақ, ажырасу жағдайында ерлі-зайыптылардың бірі еш
ақшасыз немесе еш нәрсесіз қала алмайды). [20,53 б.]
Азаматтық заң - өтірік, күш көрсету, қорқыту негізінде жасалған
мәміле,сонымен қатар қиын жағдайда, ал екіншісі сонымен пайдалану
нәтижесінде жасалған мәміле жарамсыз деп танитын нормалардан тұрады.
Осыдан біз мынандай қорытынды жасай алмаймыз, яғни неке шарты ерлі-
зайыптылардың біреуін қолайсыз жағдайға қалдыратын нормаларды (ережелерді)
қарастыра алмайды. Неке отбасы заңдарының негізгі бастауларына қайшы
келетін басқа да жағдайларды қамти алмайды. [9, 69 б.]
Әйел және ер арасындағы некелік одақтың еркін принциптеріне сәйкес
отбсылық қатынастарды реттеуді жүзеге асыру, отбасында ерлі-зайыптылардың
құқық теңдігі, өзара келісім нәтижесінде отбасылық мәселелерді шешу,
отбасылық бала тәрбиелеу артықшылықтары, оларды қадағалау, өмір сүруі мен
дамуы отбасындағы кәмелет жасқа толмаған және еңбекке қабілетсіз
мүшелерінің құқығы мен көзқарасын қорғау, әлеуметтік нәсілдік, ұлттық және
қай дінге жататындығына қатысты азаматтарды отбасылық қатынастарын шектеуге
тыйым салынған.
Жоғарыда көрсетілген талаптарды бұзатын неке шартының шарттары
жарамсыз деп танылады. Бұдан басқа заң тағы басқа неке шартын құру
барысында міндетті талаптарды белгілейді.
Ерлі-зайыптылардың некелік өмірі барысында жинақталған қоры, кәмелетке
толмаған балалардың атына салынса, осы балаларға тиісті болып есептеледі.
Ол мүліктік бөлісу кезінде есептелмейді және сәйкесінше неке шартының
объектісі болып есептелмейді. Ата-анасы тірі кезінде бала олардың мүлкіне
құқысы жоқ және баласының мүлкіне ата-анасының құқысы болғандықтан, неке
шартын жасау барысында, ерлі-зайыптылардың мүлкін балалар мүлкінен шектеу
керек.
Негізінен бала өзі кіргізген кіріске сыйға немесе ата-анасына қалған
мүлікке және өзі тапқан басқа мүлікке жеке меншік иелік құқығы бар.
Әрбір ерлі-зайыптылардың өз кредиторын неке шартын құру, өзгеріс
енгізу немесе бұзуы туралы алдын-ала хабарлауға міндетті. Бұл міндетті
орындамаған жағдайда ерлі-зайыптылардың неке шартының мазмұнына қарамастан
өз міндеті үшін жауап береді. [21, 9-10 б. ]
Бұл ереже несиеге берушінің мүліктік құқығы мен көзқарасын қорғауға
бағытталған, яғни олар қарыздар неке шартын жасау, өзгерту немесе бұзу
кезінде зардап шекпеуі керек. Өйткені, мынадай жағдайдың тууы да ықтимал:
ерлі-зайыптылрдың бірі үлкен мөлшерде ақшалай сумманы қарызға алып,
уақытында несиеге берушіге қайтармауы мүмкін, сөйтіп асығыс түрде неке
шартын жасап өзінің бар мүлкін жұбайына аударады, нәтижесінде несие беруші
өз қарызын қайтару мүмкіндігінен айырылып, қарыздардың мүлкін тәркілеуге
ұсынады.
Алайда басқа да жағдай, мүлкін белгілі бір жағдайлармен неке шартының
шарттары тиімсіз болған ерлі-зайыптылардың бірі және белгілі бір
себептермен оны бұзу үшін сотқа шағымданғысы келмейтін ерлі зайыптылар
несие берушімен немес соның ролін өз қолына алатын адаммен келісімге
келеді. Нәтижесінде жалған несие берушінің жалған қарыздар жұбайға неке
шартының мазмұнынан тәуелсіз шарттарын орындауға міндеттейді, соңында бұл
бір жұбайының заңсыз баюына, ал екіншісінің құқығының бұзылуына әкеліп
соғады.
Осыдан басқа неке шартын құруда тағы басқа орындауы міндетті талаптар
қойылған: неке шартында ерлі-зайыптылардың өзара күтіп бағу жөніндегі өз
құқықтарымен міндеттерін, бір-бірінің кірістеріне қатысу әдістерін, олардың
әрқайсысының отбасылық шығындарының жасау тәртібін айқындауға неке бұзылған
жағдайда ерлі-зайыптылардың әрқайсысына берілетін мүлікті белгілеуге неке
шартында ерлі-зайыптылардың мүліктік қатынастарына қатысты өзгеде кез-
келген ережелерді айқындауға құқылы болады. [22, 169 б.]
Біріншіден, ерлі-зайыптылар өзара күтіп бағу жөніндегі құқықтары мен
міндеттерін айқындауға құқылы. Ескере кететін жағдай, бұл құқықтар мен
міндеттер неке кезінде және ол бұзылған жағдайда да айқындалады. Осының
барысында ерлі-зайыптылар бір-біріне алимент төлеу тәртібінен бас тарту
құқығына ие болады. Сәйкесінше, ерлі-зайыпталар өзара күтіп бағу жөніндегі
құқықтары мен міндеттерін еңбекке жарамсыздық пен мұқтаждық негізінде пайда
болады. Мұқтаж бірақ еңбекке жарамды ерлі-зайыптылардың бірі екінші жұбайы
тарапынан асырау құқығына ие емес. Бұнда неке шарты ерлі-зайыптылардың
өздерін өзара күтіп бағу мәселесін шешуді рұқсат етеді. Мысалы, егер шартта
ерлі-зайыптылардың бірі өз отбасының мүддесі үшін өз қызметін тастауға
немесе қызметінен айырылса, айта кетсек әйелі, отбасы және бала тәрбиелеу
үшін жоғары білім алудан айырылуға мәжбүр болса, неке бұзылған кезде өз
жоғалтқан уақыты және мамандығы бойынша ол өз жұбайынан күтіп бағуды талап
ете алады.
Ресей Федерациясы неке шартындағы өзара күтіп бағу-бұл тараптарды ерлі-
зайыптылардың неке барысында және оның бұзылған кезінде айқындалады. Мұнда
ерлі-зайыптылардың өз қарауы бойынша әрекет етеді. Сөйтіп, неке шартында өз
күйеуімен келісім түрде отбасын тастаған әйелі балаларына белгілі бір
сумма мөлшерінде ақша, белгілі уақыт аралығында; ай сайын, квартал сайын
алуға болады деп белгілеуге болады. Яғни, ол неке кезінде және ол бұзылған
уақытта ерлі-зайыптылардың өзара бірін-бірі бағып күту міндеттері мен
құқықтарын белгілі бір талаптарға тәуелді етіп қоюға болады. Мысалы, әйелі
бала мектепке барғанша, күтіп-бағуға құқығы бар. Ерлі-зайыптылардың бірінің
екіншісін бағып күтуі үшін төлейтін ақы, төлемі тәртібі мен көлемі белгілі
бір алимент төлеу келісімінде айқындалады.
Екіншіден, ерлі-зайыптылардың бір-бірінің кірістеріне қатысу әдістерін
анықтауға құқылы. Негізінде, кіріс-ол ақша және азаматтық айналымда
қатысуымен түсіндірілетін заттардан түсетін пайда. Мысалы, кіріске акция
және құнды қағаздан түсетін дивиденттер, банктік салым бойынша проценттер,
жалға алу төлемі және т.б. жатады. Жекелеген түрде Кіріс термині одан да
кеңірек мағынада қолданылады және де ол заттардан шығатын табиғи түсімдерді
қамтиды. Мысалы, үй жанындағы жерден астық түсімі, үй жануарлар тұқымы және
т.б. Заң бойынша кіріс пен түсімді алып келген зат кімге тиесілі болса,
оларда соған тиесілі. Алайда, неке шартында ерлі-зайыптылар бұл тәртіпті
өзгерте алады. Мысалы, күйеуіне тиесілі банк салымдарының проценттері
олардың ортақ және жеке меншігі деп есептей алады.
Ресей Федерациясының заңнамасы бойынша, неке шартында да ерлі-
зайыптылардың бір-бірінің кірістеріне қатысу әдістері анықталады.
Кірістерге тәртіп түрінде акциялар мен құнды қағаздардан түсетін
дивиденттер, банк және т.б. жатады. Заң бойынша, кірісті алып келген зат
кімге тиесілі болса, кіріс сол адамға тиесілі болса, кіріс сол адамға
тиесілі болады ( Ресей федерациясының Азаматтық кодексінің 136 бабының 1
тармағы). Алайда, ерлі-зайыптыла өзара бұл заң ережесін өзгерте алады.
Мысалы, олар неке шартынде некеге дейінгі күйеуінің жинаған акциясы
кірісінің 50 пайызы әйелінің меншігіне енеді деп белгілеуге болады.
Үшіншіден, ерлі-зайптылардың әрқайсысының отбасылық шығындар жасау
тәртібін айқындай алады. Отбасы шығындары-кең түсінік және ол заңда толық
нақтыланбаған. Тәжірібиеде оған әртүрлі қамтамасыз етілу деңгейіне тәуелді,
бұл арқылы отбасының мүмкіндігі мен қажеттілігі деңгейі айқындалады.
Отбасы шығындарын келесі үлгіде топтауға болады: бірінші топқа: ең
қарапайым, бірақ маңызды ағымдағы шығындар; үй төлемі және коммуналдық
төлемдер, көлік төлемдері және т.б. Сонымен қатар бұл топқа автокөлікті
ұстау (бензин, гаражды жалға алу шығындары және т.б.), телефон байланысы
төлемі (телефон, телефакс, элетронды почта, ұялы телефон және т.б.); қала
сыртындағы саябақ немесе үй, жер учаскесі және т.б. заттарды ұстауға
кететін шығындар жатады. Егер аталған мүлік сақтандырылған болса, онда
бірінші топқа сақтандыру төлемдері де жатады.
Отбасылық шығынның келесі тобын білім беруді, медециналық қызмет
көрсетуді (дәрі сатыпалуды қоса) санитарлы курорттық емдеуді және т.б.
төленетін шығындар құрайды.
Үшінші топқа демалыс пен саяхатқа қатысты шығындар жатады.
Төртінші топқа күнделікті шығындар, яғни ақшалық суммалар жатады.
Оларды ерлі-зайыптылардың әрқайсысы өзінің қарауы бойынша жояды. [23, 79
б.]
Неке шартын құру барысында ерлі-зайыптылардың отбасы шығындарының
тәртібін дұрыс формалауда олардың әртүрлілігін көрсету болып табылады. Бұл
талаптардың шартына енуі, ерлі-зайыптылардың қайсысы және қандай көлемде
толық немесе жартылай отбасы шығынына жауапты екенін анықтайды.
Ресей Федерациясының неке шартының әрбір ерлі-зайыптылардың әкелетін
шығындары бекітілген. Бұл неке шартының ерекшелігі- отбасының күнделікті
шығындарына ( тамақтану, ортақ шаруашылық жүргізу, үй төлемі және тағы
басқалары тіпті күнделікті шығынға дейін) және сол сияқты тағы да басқа
шығындарға мыналар жатады: мысалы, балаларды оқыту, мүлікті ұстау және
дамыту (мысалы, автокөлік, тұрғын үй).
Көптеген шетел мемлекеттерінде ерлі-зайыптылардың ақшалық салымы
отбасы шығындарын өтеуде тең немесе пропорционалды болуы мүмкін. Ерлі-
зайыптылардың әрқайсысы кім және қандай мөлшерде (толық не белгілі бір
бөлігін) отбасы шығынның төлейтіндігін анықтауға мүмкіндігі бар.
Аталған ережелерді неке шартында енгізу ең бірінші егер ерлі-
зайыптылар неке өмірі барысында мүлікті бөлу тәртібін орнатқан жағдайда
мүмкін болады.
Төртіншіден, неке бұзылған жағдайда ерлі-зайыптылардың әрқайсысына
берілетін мүлікті белгілеуге болады. Неке шартының бұл шартын ерлі-
зайыптыларға неке бұзылғанда, ортақ мүлікті келісіммен араластыруға
болмайды. Біріншіден, бұл екі құжат арасында міндетті түрде нотариалды
куәландыруға талап етеді, ал заң мүлікті бөлу келісімін нотариалды
куәландыруды талап етпейді. Екіншіден, бұзылған жағдайдағы ерлі-зайыптының
әрқайсысына мүлікті анықтайтын неке шартының шарттары берілуі перспективті
болып табылады.
Неке шартында ерлі-зайыптылардың ажырасу кезінде және мүлікті бөлу
кезінде белгілі бір заттар кімге беріледі, оларға баға қалай беріледі, кім
және қандай мөлшерде ақшалай компенсация төлейтінің анықтауға мүмкіндіктері
бар.
Бұл ережелердің неке шартында болуы маңызды және дұрыс, өйткені бұл
сол жағдайда егер некеге дейін ерлі-зайыптылардың бірінің ешқандай жеке
кірісі болмаған жағдайда, тек жұбайымен өзара келісім түрінде үй
шаруашылығымен, балаларды тәрбиелеумен айналысқан болса, неке бұзылғанда ол
қиын жағдайда қалуы мүмкін. Әрине, мұндай жағдайда некенің бұзылу себептері
қарастырылады. Сондықтан ажырасу кезінде мүлікті бөлу неке шартында белгілі
бір шарттармен байланыстыру маңызды (Ресей Федерациясының Отбасы кодексінің
42-бабының 2-тармағы). Осылайша, ерлі-зайыптылар неке шартында ажырасу
себебі – екеуінің бірінің опасыздығы болса, онда екінші жұбайы мүлікті
бөлгенде үлкен бөлігін алады немесе мүлік құрамынан өз таңдауы бойынша
заттар алады деп айтуға болады.
Неке шартына енетін жоғарыда аталған ережелер Қазақстан
Республикасының Неке және Отбасы туралы Заңының 40 бабында, Ресей
Федерациясының Отбасы кодексінің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz