Қылмыстық құқықтағы қылмысқа қатысушылардың түрлері және олардың жауапкершіліктері

Жоспар

Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І. Қылмысқа қатысудың мәні, түрлері және нысандары ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.1 Қылмыстық құқықтағы қылмысқа қатусыдың түсінігі ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Қылмыстық құқықтағы қылмысқа қатысудың түрлері және нысандары ... ... ...9

II. Қылмыстық құқықтағы қылмысқа қатысушылардың түрлері және олардың жауапкершіліктері ... ... ..15
2.1 Қатысушылардың түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
2.2 Қылмысқа бірге қатысушылардың жауаптылығының негізі және шегі ... ... ... ... 21

ІІІ. Қатысушылар жауаптылығының мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
3.1 Қылмысқа қатысушылардың жауаптылығының арналу мәселелері ... ... .25 3.2 Қылмысқа жанасушылық ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32 Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .33

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 31 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І. Қылмысқа қатысудың мәні, түрлері және нысандары ... ... ... ... ... ... .. ... ...5
1.1 Қылмыстық құқықтағы қылмысқа қатусыдың түсінігі ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Қылмыстық құқықтағы қылмысқа қатысудың түрлері және нысандары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
II. Қылмыстық құқықтағы қылмысқа қатысушылардың түрлері және олардың жауапкершіліктері ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
2.1 Қатысушылардың түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
2.2 Қылмысқа бірге қатысушылардың жауаптылығының негізі және
шегі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21
ІІІ. Қатысушылар жауаптылығының мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..25
3.1 Қылмысқа қатысушылардың жауаптылығының арналу мәселелері ... ... .25
3.2 Қылмысқа жанасушылық ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .33

Кіріспе

Қылмысқа қатысу қылмыстық құқық бойынша қылмыс iстеудiң ерекше нысаны peтiндe қарастырылады, өйткенi жеке дара қылмыс жасаyғa қарағaнда қылмысты осы нысанда iстеудiң қауiптiлiк дәрежесі және келтiретiн залалы да зор. Бiрнеше адам - ның күш бiрiктiрiп бiр немесе бiрнеше қылмысты icтeyi олар - дың - қатысушылардың - өзара бiрiн-бiрi қолдауы, қылмыс iстеудi жеңiлдетiп қана қоймайды сонымен бiрге қылмыстық заң қоpғайтын қоғамдық қатынастapғa үлкен қауiп келтiредi немесе соны келтiру қаупiн туғызады. Қылмыс iстеудi осылай жүзеге асыру қылмысты ic-әрекеттiң өзiн жоюғa, қайсыбiр жағ - дайларда бiр адамның қолынан келмейтiн қылмысты iстеудi дайындауға немесе жүзеге acыpyғa мүмкiндiк бередi.
Қылмыс - бiр адам apқылы немесе бiрнеше адамның бiрле - cyi арқылы iстелуi мүмкін. Бiрнеше адамның қылмыс iстeyiнiң нәтижесiнде iстелген қылмыстың мәнi, одан туындайтын зиянның мөлшерi де жеке дара адам iстeгeн қылмысқа қарағанда едәуiр өзгередi және мұндайда қылмыс icтeгeнi үшiн жауапты болатын адамдардың санын тура анықтау қажеттiлiгi туын - дайды.
Қылмысқa қатысуда ic-әрекет пен қылмытың зардабының өзара байланысының жеке адамның iстeгeн қылмысына қара - ғaнда өз ерекшелiгi бар. Қьлмысқа қатысуда қылмыстың зарда - бы мен орындаушылардың немесе бiрге орындаушылардың ic-әрекеттерi ғaнa байланысты болады. Айдап салушы, көмекте - сушi, кейде ұйымдастырушы тiкелей зиян келтiрмейдi. Олар тек қана қылмыстың зардабының тууына себепшi болады. Мұндай себепшi болу қылмысты тiкелей орындаушығa оның қылмыс iстeyre деген шешiмiн қоздыру арқылы жүзеге асырылады. Субъективтiк жағынан алғaнда қылмысқа қатысу барлық қаты - сушылардың қылмысты қасақана icтeгeнiн бiлдiредi.
Қылмысқа қатысушылардың әрқaйсысының ниетінің мазмұ - нына орындаушының iстейтiн қылмысының қoғaмғa зиянды - лығының мәнiciн сезу, сондай-ақ сол адамның қылмысты жал - ғыз өзiнiң емес, басқалардың әpeкeтiмeн бiрге жасайтын мән - жайларды сезiнyi шарт.

І. Қылмысқа қатысудың мәні, түрлері және нысандары
1.1 Қылмыстық құқықтағы қылмысқа қатысудың түсінігі

Қылмыс - бiр адам apқылы немесе бiрнеше адамның бiрле - cyi арқылы iстелуi мүмкін. Бiрнеше адамның қылмыс iстeyiнiң нәтижесiнде iстелген қылмыстың мәнi, одан туындайтын зиянның мөлшерi де жеке дара адам iстeгeн қылмысқа қарағанда едәуiр өзгередi және мұндайда қылмыс icтeгeнi үшiн жауапты болатын адамдардың санын тура анықтау қажеттiлiгi туын - дайды.
Сондай-ақ бұл адамдардың жауаптылығының негiзi мен шегiн, олардың әрқайсысының бiрлесiп қылмыс iстеудегi кінәсінің мәнi мен дәрежесiне қарай салыстыру, әрбip қылмыс - кердiң жеке тұлғасының ерекшелiктерiн анықтаудың маңызы зор. Қылмысқа қатысу институты ғaнa осы мәселелердi анық - тayғa толық мүмкiндiк туғызады.
Жаңа қылмыстық заңда қылмысқа бiрлесiп қатысудың ұғымы, oғaн қатысушылардың (орындаушылар, ұйымдастыру - шылар, айдап салушылар мен көмектесушiлер) жекелеген ic - -әpeкeтiн сипаттайтын белгiлер және олаpға жаза тағайындау - дың негiзгi қағидалары, сондай-ақ қылмысқа қатысу нысанда - рының анықтамасы берiлген .
Қылмысқа қатысу қылмыстық құқық бойынша қылмыс iстеудiң ерекше нысаны peтiндe қарастырылады, өйткенi жеке дара қылмыс жасаyғa қарағaнда қылмысты осы нысанда iстеудiң қауiптiлiк дәрежесі және келтiретiн залалы да зор. Бiрнеше адам - ның күш бiрiктiрiп бiр немесе бiрнеше қылмысты icтeyi олар - дың - қатысушылардың - өзара бiрiн-бiрi қолдауы, қылмыс iстеудi жеңiлдетiп қана қоймайды сонымен бiрге қылмыстық заң қоpғайтын қоғамдық қатынастapғa үлкен қауiп келтiредi немесе соны келтiру қаупiн туғызады. Қылмыс iстеудi осылай жүзеге асыру қылмысты ic-әрекеттiң өзiн жоюғa, қайсыбiр жағ - дайларда бiр адамның қолынан келмейтiн қылмысты iстеудi дайындауға немесе жүзеге acыpyғa мүмкiндiк бередi.
Көптеген ауыр қылмыстарды, атап айтқанда, бөтен бiреудiң мүлкiн өте көп мөлшерде талан-таражғa салу, валюталык опе - рациялар жөнiндегi ережелердi бұзу, парақорлык, әйел зорлау, кici өлтiру сияқты қылмыстар бiрлесiп iстey арқылы жүзеге асы - pылaды.
Қазақстан Республикасында қылмысқа қатысудың ұғымы Қазақстан Республикасының 1997 жьлы қабылданған Қылмыс - тық кодексiнiң 27-бабында Eкi немесе одан да көп адамның қасақана кылмыс жасауғa қасақана бiрлесiп қатысуы қылымысқа қатысу деп танылaды- делiнген.
Қылмыс icтeyдiң ерекше нысаны болып табылатын қылмысқа қатысудың өзiндiк объективтiк және субъективтiк белгiлерi бар. Қылмысқа қатысудың объективтiк жағының бiр белгiсi бiр қылмысқа eкi немесе одан да көп адамдардың қатысуы болып табылады. Бұл жерде катысушылардың бәрiнiң eci дұрыс, қыл - мыcтық заң бойынша жауап беpeтiн жасқа толғaн болуы қажет. Есi дұрыс емес адамды немесе қылмыстық жауап беру жасына толмаған жасөспiрiмдердi қылмыс icтeyгe пайдалану қылмыc жасаудың құралдары болып саналады, сол себептен ол қылмысқа қатысу болып саналмайды. Ондай адамдарды кылмыc iстey - ге пайдаланғандардың өздерi қылмысты тiкелей орындаушы ретiнде жауап бередi. Ал кәмелетке толмағaн адамды қылмыстық iскe тарту кодекстегi 131-бап бойынша жеке қылмыс құрамы болып есептеледi. Қылмыс icтeyгe қатысуда eкi немесе одан да көп адам қылмысты бiрлесiп iстейдi. Объективтiк жағынан алғaнда қылмыс iстеуге бiрлесiп қатысу деп, оны iстeyгe бiрге қатысқан әрбiр қатысушылардың әpeкeтi белгiлi бiр қылмысты iс-әрекеттi iстeyгe және соның орындалуын жүзеге асыруға бағытталуы қажет. Өзiнiң мәнi жөнiнен жекелеген адамдардың қылмысқа қатысуы әр түрлi болуы мүмкін. Қылмыстық кодекс - тегі ерекше бөлiмiндегi тиiстi баптарда көрсетiлген қылмыстар - ды тiкелей орындаушымен бiрге, қатысушылаp санына қылмыс iстeyгe бiреудi көндiрген (айдап-салушы), қылмыс iстеудi ұйым - дастырғaн немесе oғaн басшылық етушi (ұйымдастырушы) не - месе қылмыс жасауғa жағдай туғызған (көмектесушi) адамдар да кipyi мүмкін. Қылмысты ұйымдастырушылардың, айдап са - лушылардың, көмектесушiлердiң әр түрдегi және әр түрлi дәре - жедегi қылмыстың iстелуiне мүмкiндiк туғызумен бiрге уақыты жағынан iстелген қылмысты орындаушының әpeкeтiнiң алдын алуы немесе сонымен тұспа-тұс келуi және олардың барлығы - ның осы қылмысты әрекеттi iстeумeн себептi байланысты бо - луы шарт. Әрбiр қатысушының әрекеттерiнiң өзара себептi бай - ланысы мен шарттарының болуы iстелген қылмыстық қатысу - шыларының бiрлескен қылмысты iс-әрекеттерiнiң салдары екендiгін дәлелдейдi, барлық қатысушылардың бiрдей жағдайда жауаптылыққа тартылуының алғы шарты екендiгiн көрсетедi.
Қылмысқa қатысуда ic-әрекет пен қылмытың зардабының өзара байланысының жеке адамның iстeгeн қылмысына қара - ғaнда өз ерекшелiгi бар. Қьлмысқа қатысуда қылмыстың зарда - бы мен орындаушылардың немесе бiрге орындаушылардың ic-әрекеттерi ғaнa байланысты болады. Айдап салушы, көмекте - сушi, кейде ұйымдастырушы тiкелей зиян келтiрмейдi. Олар тек қана қылмыстың зардабының тууына себепшi болады. Мұндай себепшi болу қылмысты тiкелей орындаушығa оның қылмыс iстeyre деген шешiмiн қоздыру арқылы жүзеге асырылады. Субъективтiк жағынан алғaнда қылмысқа қатысу барлық қаты - сушылардың қылмысты қасақана icтeгeнiн бiлдiредi.
Бұл жерде eкi немесе одан да көп адамдардың қасақана қыл - мыс жасауғa қасақана қатысуы ұйымдастырушының, азғыру - шының,' көмектесушiнiң, орындаушының iстейтiн қылмысының мәнiciнeн хабардар болатындығы және олардың өз ic-әрекет- тepiмeн орындаушыға қылмыс iстeyгe мүмкiндiк туғызатыны немесе соған түpткi болатыны туралы сөз болып отыр.
Қылмысқа қатысу тек қасақана iстелетiн қылмыстарда ғaнa болады. Абайсыздықпен iстелетiн қылмыстарда қылмысқа қаты - сушылқ болмайды.
Қылмысқа қатысуда барлық қатысушылар ic-әрекеттi қасқана, оның iшiнде тек қана тiкелей қасақаналық пен жасай - ды. Бұл жерде бұл қылмысты iстеудi тiлеу бiрнеше адамдарды қылмысты ic-әрекетке бiрiктiредi. Кейбiр жағдайларда қылмыс - қа қатысу нақтылнанбаған тiкелей қасақаналық пен де болуы мүмкін.
Л., Н. деген азаматтар төбелеске бiрге қатысып, қарсылста - рының бiрiне eкeyi де пышақ салғaн. Нәтижесiнде бiр адам ауыр жарақаттанған. Бұлардың әpeкeтiн халық соты нaқтыланбаған тiкелей қасақаналықпен iстелген қылмысты әрекет деп бағалап, оларды Қылмыстық кодекстiң 103-бабы 3-бөлiгi бойынша са - ралаған. Себебi олар пышақ жұмсаудан кез келген ауыр зардап - тың немесе кici өлiмiнiң болуы мүмкiндiгiнe саналы түрде жол берген.
Қылмысқа қатысушылардың әрқaйсысының ниетінің мазмұ - нына орындаушының iстейтiн қылмысының қoғaмғa зиянды - лығының мәнiciн сезу, сондай-ақ сол адамның қылмысты жал - ғыз өзiнiң емес, басқалардың әpeкeтiмeн бiрге жасайтын мән - жайларды сезiнyi шарт.
Қылмысты ұйымдастырушы, қылмысқа көмектесушi неме - се айдап салушы қылмысты орындаушының iстейтiн қылмы - сының мәнiн, ниетiн, және өздерiнiң орындаушының қылмыс - ты icтeyiнe жағдай туғызатынын сезiнуi қажет.
Ал қылмысты орындаушы болса ол қылмысқа басқа қаты - сушылардың өзiне қылмысқа дайындалғaнына немесе жасауы - на жәрдем жасағaнынан әр уақытт да хабардар болады. Оның үcтiнe, қылмысты орындаушылардың арасында бiрлесiп қыл - мыс жасаyға деген өзара келiсiм болады, мұның өзi барлық қылмысқа қатысушылардың өз әpeкeттepiнің келiсушiлiкпен жузеге асырылтындығын және мұның қылмысты ic-әрекeттiң тиiмдi түрде жузеге acыpылатындығын көрсетедi .
Қылмысқа қaтыcy - барлық қатысушылардың бiрыңғай қылмысты нәтижеге жетуi үшiн бағыттaлғaн, ортақ қылмыстық ниетiнiң болуын бiлдiредi. Қатысушылрдың мiнез-құлқының, ниeтi мен мақсатының бiр-бipiне сай келуi де, келмеуi де мүмкін. Мысалы: кici өлтiруге қатысушылардың бiреуi қызғaныштан, екіншiсi кек алушылықпен, ал басқа бiреуi пайдакүнемдiк ниетпен әрекет жасауы мүмкiн.
Қылмысқа қатысудаы басты шарт - барлық қатысушылаp қылмысты орындаушының iстейтiн қылмысының мәнiн сезе отырып, әр түрлi ниетпен соның болуын тiлеп, қылмысты жүзеге асыру үшiн өздерiнiң қылмысты әрекеттерiн бiрiктiредi.

1.2 Қылмыстық құқықтағы қылмысқа қатысудың түрлері және нысандары
Қылмысқа қатысудың нысандары және түрлерi туралы мәсе - ленi анықтау қылмысқа қатысушылардың субъективтiк байла - ныстарының сипаты мен дәрежесiне, олардың әрекеттерiнiң өзара келiсушiлiгiнiң дәрежесiне, қатысушылардың өзара объек - тивтiк байланыстарының мәніне, қылмысқа қатысушылардың өзара әрекеттестiгiнiң тәсiлiне және қылмыс құрамдарының құрылу ерекшелiктерiне байланысты шешiледi. Қылмысқа қaты - сушылардың әрекеттерiнiң келiсушiлiк дәрежесiне байланыс - ты қылмысқа қатыcy eкi түрлi нысанғa алдын ала келiспей қыл - мысқа қатысу және алдын ала келiсiп қылмысқа қатысу болып бөлiнедi. Бұл нысандар қылмыстық Koдeкcтiң Ерекше бөлiмiнде әр түрлi көpiнic тапқан. Бұлар алдын ала келiсiп қылмысқа жай қaтысу, ұйымдасқан топ болып және қылмысты бiрлестiк арқы - лы қылмысқа қaтысу болып көрсeтiлген.
Қылмыстық құқық теориясы қылмысқа қатысудың түрлерiн де бөлiп керсеткен.
Қылмысқa қатысудың түрлерi қылмыс iстeyгe қатысқан же - келеген қатысушылардың қылмыс iстeyгe қатысуының дәрежесi мен сипатынa байланысты қоса орындаушылық және тар мағы - нaдaғы қылмысқа қатысушы болып eкi түрге бөлiнедi.
Бiрнеше адамның қылмысты бiрге топ болып iстeyiн қоса орындаушылық деп атаймыз. Қылмысқа қатысудың бұл түpi бойынша қылмыс iстeyгe қатысқандардың барлығы да сол iстeгeн қылмыстың объективтiк жағының белгiлерiн басынан аяғына дейiн немесе жекелеген қатысушылардың қылмыстың объективтiк жағының бiр бөлiгiн орындауға ғaнa қaтыcyын айта - мыз. Мұндай ретте қылмыстың зардабы қылмысты қоса орын - даушылардың ортақ әpeкeтiнiң жиынтығының нәтижесi бо - луда.
Тар мағынaдaғы қатысушылықта орындаушы қылмыс iстey - ге ұйымдастырушының: айдап салушының немесе көмекте - сушiнiң қатысуын бiлмеyi де мүскін. Ал қоса орындаушылық- - та қылмысқа қатысушылардың барлығының бiр-бiрiнiң өзара әpeкeтi жөнiнде хабардар болуы және қатысушылардың қыл - мысты бiрге тiкелей iстейтiнiн бiлуi қажет.
Егер ондай болмаса адам қылмысты жеке iстereн болып са - налып, оны орындаушы өзiнiң iстeгeн ic-әрекетiнiң шеңберiн - де ғaнa жауапты болады. Тар мағынадағы қылмысқа қатысушы - лыққа тән белгiлердiң бiрi қылмысқа қатысушылардың өзара рольдер бөлiсуi болып табылады. Қылмысқа қатысудың бұл түpi бойынша қылмыстың объективтiк жағының белгiлерiн тiкелей орындаушы ғанa жүзеге асырады, ал ұйыдастырушы, айдап салушы және көмектесушiлер болса орындаушының атқаратын осы ic-әрекетi жөнiнде хабардар болады. Қылмысқа қатысудың нысаны мен түpiн бiр-бiрiнен бөлiп қарауға болмайды, олар кейде қабаттасып кeтyi де мүмкін. Мысалы: көп жағдайларда ұйымдастырушы және көмектесушi басқа қатысушылармен бiрге тiкелей қылмыстың объективтiк жағының тұтас белгiлерiн немесе оның бiр бөлiгiн opындayға қатысуы мүмкін. Мұндай ретте қылмысқа алдын ала келiсiп қатысу (қатысу нысаны) қоса орындаушының және тар мағынасы қылмысқа қатысушылық (қатысушылардьщ түрлерi) көріністерінің қабаттасуы орын ала - ды. Қьлмысқа қатысу нысаны мен түрлерiн дұрыс aнықтay қылмысты саралауға және жазаны даралау мәселесiн шешуге әсер eтeдi. Қылмысқа қатысудың нысаны мен түрін белгiлеу бiрлесiп icтeгeн қылмысты ic-әрекеттiң қоғaмға қауiптiлiгiнiң сипаты мен дәрежесiн aнықтayға және қылмысқа қатысушы - лардың әpeкeтi мен келiсушiлiгiнiң дәрежесiн есепке алуға мүмкiндiк бередi. Қатысушылардың өзара байланысы тығыз болса, олардың әpeкeтi ұйымдасқан сипатты бiлдiредi. Mұның өзi олардың icтeгeн қылмысының қауiптiрек болатынын көрсе - тедi.
Қылмыстық кодекстiң 31-бабында қылмысқа қатысудың бiрнеше нысаны: топ болып қьлмыс жасау, бiр топ адамның алдын ала келiсу, ұйымдасқан топ және қьлмысты бiрлестiк арқылы жасауы деп көрсетiлген. Осы аталғaн бапта қьлмысты ic-әрекеттi iстeyдiң келiсушiлiгiнiң дәрежесiне сәйкес қылмыс - қа қaтыcyдың нысандары бөлек көрсeтiлгенмен, ic жүзiнде қаты - сушылардың өзара қьлмыс iстeyгe деген алдын ала келiспеу - шiлiгiнiң болғaнына немесе болмағaнына байланысты қылмысқа қатысу нысаны төмендегiдей бiрнеше түрге бөлiнедi.
Алдын ала келiспей қылмысқа қатысу (31-бап, l-бөлiгi).
Мұндай peттe қылмыс топ арқылы алдын ала келiспей, қоса орындаушылық түрiнде, қылмысқа қатысушылардың арасында келiспеушiлiк қылмыс iстелгенге дейiнгi yaқыттa орын алмаған жағдайда iстеледi. Бұл жағдайда қылмысты топқа қатысушылар - дың өзара келiсуi қылмыc icтey барысында, қылмыстың объек - тивтiк жағының белгiлерiн орындауға кipicкeн уақыттан бас - тап жүзеге асырылады. Алдын ала келiспей топ болып қылмыс iстey көп жағдайда төбелеске қатысып кici өлтiруге, денеге жа - рақат салуда, әйел зорлауда жиi кездеседi. Бұл қылмыска тән белгi - қьлмыс icтeyгe,яғни қылмыстың объективтiк жағын орындауғa кipicкeн орындаушының әpeкeтiнe басқа қатысушы - лардың қосылып кeтyi болып табылады. Мұндaйда әрбiр қыл - мысқa қатысушы қылмыстың обьективтiк жағының белгiлерiн толық немесе iшiнара орындайды.
Қазақстан Республикасы Жоғаpғы Соты пленумының 1993 жылғы 23 сәуiрiндегi Әйел зорлағаны үшiн жауапкершiлiктi белгiлейтiн заңдарды coттapдың қолдану тәжiрибесi туралы қаулысының топ болып жасалғaн зорлау деп - бiрнеше адам бiр жәбiрленушiнi зорлағандығы, сондай-ақ айыпкердiң бiрне - ше адам (екеуден кем емес) жәбiрленушiге бiрлесе күш жұмсап, онымен жыныс қaтынacын жасаса, бұл әрекет топ болып зор - лау деп саралануғa жатады. Өздерi зорлап жыныc қатынасын жасамағaн, бiрақ жәбiрленушiге күш қолдану арқылы басқа - лардың оны зорлауына көмектескен адамдар топтасып зорлау - ды орындаушылар болып табылады)- делiнген. Алдын ала келiспей қылмысқа топ болып қатысу өте қауiптi және бұл сот тәжiрибесiнде аз кездесетiн қылмыс болып табылады.
Қылмысқа қатысу ныcaнының ең қауiптi және көп тараған түpi алдын ала сөз байласып, келiсiп қылмысты бiрлесiп жасау туралы күнi бұрын уағдаласқан түpi болады. Алдын ала келiсу деп қылмыстың обьективтiк жағын құрайтын әрекеттердi орын - дағанға дейiн Қылмыстық кодекстiң Ерекше бөлiмiндегi көрсетiлген баптардағы ic-әрекеттердi icтeгeнгe дейiн басқа бiр адаммен болса да келiсiмге келудi айтамыз. Бiр топ адамның қылмысты алдын ала келiсiп iстeyiнің белгiлерi: бiрiншiден, қылмысқа қатысушылардың саны eкiдeн кем болмайды; екiншi - ден, олардың қылмыс icтey туралы келiсiмi қылмысты icтeгeн - ге дейiн орын алады; үшiншiден, келiсiм белгiлi бiр немесе бiрне - ше қылмысты iстey жөнiнде болады. Қылмысқа қaтыcyдың бұл нысаны Қылмыстық кодексте нaқты қылмыс құрамының негiзгi немесе жетiлдiрiлген (квалифицирующий) белгiлерi немесе жауаптылықты ауырлататын мән-жайлар peтiндe көрсетілген. Мысалы: 175-баптың 2-бөлiгiнде бөтеннiң мүлкiн адамдар то - бының алдын ала сөз байласуы бойынша ұрлау;- делiнген. Бұл жерде қылмыс icтeyгe келiсу деп қылмысқа қатысушылардың дaйындалып немесе iстейiн деп жатқан қылмыс жөнiндегi өзара ауызша, жазбаша келiсiмге қол жеткiзуiн айтамыз. Кейде мұндай келiсiмдерге конклюдеттiк әpeкeттep (үндемей келiсу) арқылы қол жетуi мүмкін.
Келiсiмнiң түпкi мақсаты қылмысқа қатысушылардың барлығынан да iстейтiн қылмыс құрамының обьективтiк жағын opындayғa тiкелей қатысатыны туралы бо - лады, яғни қылмыс қоса орындaушылықпен жүзеге асырыла - ды. Егер қылмыcты бiр немесе бiрнеше қылмыс жасау үшiн күнi бұрын бiрiккен адамдардың тұpaқты тобы жасаса, ол ұйым - дасқан топ жасағaн қылмыс деп танылады. Мұндай ұйымдасқан топпен iстелетiн қылмыстардың белгiлерi: бiрiншiден - қыл - мысқа кем дегенде eкi адам қатысады, екiншiден - ондай қаты - су aлдын ала қасақана бiр немесе бiрнеше қылмыс icтey жөнiнде келiсiледi, үшiншiден - қылмыстық топ тұpaқты топқа жатады.
Алдын ала ұйымдасқан тұpaқты қылмыста топтың қатысушы - лары, әдетте, қылмыс iстey жөнiнде күнi бұрын, яғни қылмыс - ты iстeгeнгe дейiн өзара келiсiп, қылмыс iстеудiң жоспарын құрады; қылмысқа қатысушылардың өзара ролiн белгiлейдi; қылмысты әpeкeттi жүзеге асырудың тәсiлiн және жоспарлан - ған әpeкeттi жүзеге асырудың жағдайларын қарастырады. Ұйым - дасқан тұрақты топпен қылмыс iстey топқа қатысушылардың белгiлi бiр рольдердi атқаруы арқылы да, сондай-ақ ұштасқан орындаушылық арқылы да қылмысқа қатысып жүзеге aсыруды қамтамасыз eтeдi. Tұpaқты топ дегенiмiз бip немесе бiрнеше қасақана қылмыстар iстey үшiн құрылған топ болып табылады. Мұндай тұрақты топтың мүшелерi болып кейде мемлекеттiк өкімет: басқару органдарының жауапты қызметкерлерii де бо - луы мүмкін. Қолданылып жүрген қылмыстық заңға сәйкес ұйымдасқан топ болып қылмыс iстey қылмысты жетiлдiретiн, ауырлататын белгi ретiнде бiрнеше бапта көрсетiлген. Мысалы, 175 бап, 3 бөлiк, a тapмaғы, 178-бап, 3-бөлiгi, а тapмaғы, 177 - бап, 3-бөлiк, а тapмaғы, т. б.
Егер қылмысты ауыр немесе ерекше ауыр қылмыстар жасау үшiн құрылған бiрiгiп ұйымдасқан топ (ұйым) не нақ сондай мақ - сатен құрылған ұйымдасқан топтардың бiрлестiгi жасаса, ол қылмыс сыбайластық қылмысты ұйым жасаған қылмыс деп та - нылады. Қылмыстық сыбайластыққа тән өзiндiк белгiлердiң бiрi қылмысқа қатысушылардың өзара алдын ала келiсушiлiгiнiң ең жоғары дәрежеде болатындығынa және оның тұрақты, тығыз ұйымдасқан, топтасқан құрылым eкeндiгiнe байланысты. Қыл - мыстық сыбайластық (қылмыстық ұйым) ауыр немесе ерекше ауыр қылмыстар icтey үшiн адамдардың бiрiккен тұрақты және топтасқан тобының көpiнici болып табылады. Қылмыстық сы - байластықтың (қылмыстық ұйымның) қатысушылардың тұрақ - тылығы топтасқандығы қылмысқа қатысудың тек қана осы түpiнe тән белгiлерi болып табылады. Бұл жерде қылмыстық сыбайластықтың (қылмыстық ұйымның) тұрақтылығы деп оның мүшелерiнiң өзара үнeмi байланыста болуын және олардың бiрнеше ауыр немесе ерекше ауыр қылмысты iстeyгe даярлану, оқталу, жүзеге асыру әpeкетінің өзiндiк әдiстерiнiң көpiнic бе - pyiн айтамыз. Алдын ала келiсiмнiң және өзара тығыз сыбай - ластықтың, бiрлеcтiктiң тұрақтылығын көрсетедi. Қылмысқа бiрге қатысушылардың әлеумeттiк-психологиялық белгiлерiн сипаттайтын қылмыстық мaқcaтты жүзеге асырудағы ортақ бiрлiгiнiң бар болуын қылмысты сыбайластыққа (қылмысты ұйымға) топтасқандық деп танылады. Қылмыстық сыбайластық - тың (қылмыстық ұйымның) icтeгeн қылмысының қауiптiлiгi сол, бұл ұйым жай ғaнa өзара келiскен адамдар тобынан емес, қыл - мысты құқыққa қарсы әрекеттермен шұғылдану үшiн жасалған тұpaқты, басқарылатын ұйымға топталған адамдардан тұpaды. Бұл басқарылатын тұрақты ұйымның мақсаты ауыр немесе ерек - ше ауыр қылмысты әpeкeттepмeн шұғылдану болып табылады. Мұндай ұйым, әдетте бiрнеше, саны белгiсiз, қылмыстарды жа - сау үшiн, орындалуы қиын, ayқымы кең, тәсiлi мен әдici жөнiнен күрделi ауыр немесе ерекше ауыр қылмыстарды жүзеге асыру үшiн құрылады. Қылмысты топтың мүшелерi арасында әрқай - сысының атқаратын рольдерi белгiленедi. Мұндай басқарыла - тын ұйым көп жағдайларда ауыр немесе ерекше ауыр қауiптi қылмыстарды жүзеге асырады. Қылмыстық сыбайластықпен (қылмысты ұйыммен) iстелетін қылмыстардың кейбiр түрлерi қылмыстық заңда жеке қылмыс құрамы ретiнде көрсетiлген. (Мысалы, 237-бап. Бандитизм). Банда дегенiмiз азаматтаpға не - месе ұйымдаpға шабуыл жасау мақсатында тұpaқты қарулы топ құру. Бұл қылмыс тұрақты басқарылатын ұйымға топтасқан адамдар арқылы ғана жүзеге асырылады. Мұндай қылмыстар - ды қылмыстың құқық теориясы қылмыстық ұйыммен бiрлестiк - пен жасаған қылмыс деп таниды. Қылмыстық құқық теориясы мұндай ұйымның құрылуын және oғaн қатысудың өзiн аяқтал - ғaн қылмыс қатарына жатқызады.
Ұйымдасқан топқа қарағанда қылмыстық сыбайластық арқы - лы iстелетiн қылмыстың зияны да, қауiптiлiгi де орасан зор. Ұйымдасқан топқа қарағанда қылмыстық сыбайластықтың (қылмыстық ұйымның) айырмашылығы бар. Қылмыстық сы - байластықтың (қылмыстық ұйымның) құрылу мақсаты - ауыр немесе ерекше ауыр қылмысты iстey қылмысты әpeкeттepмeн үнeмi шұғылдану және оны күн көpic көзiне айналдыру. Ұйым - дасқан топ қылмысты әрекеттермен үнeмi шұғылданбайды, үнeмi шұғылдaнса ондай топ қылмыстық сыбайластыққа айна - лып кeтeдi. Сол сияқты қылмыстық сыбайластыққа бiр топ адам, бiрнеше ұйым қылмысты әpeкeттepмeн шұғылдану үшiн тұрақ - ты құрылымға бiрiгедi, ұйымдасқан топпен қылмыс iстеуде мұндай белгi болмайды.

II. Қылмыстық құқықтағы қылмысқа қатысушылардың түрлері және олардың жауапкершіліктері
2.1 Қатысушылардың түрлері
Қылмыстық құқықтa қылмысқа қатысушылар орындаушы - лар, ұйымдастырушылар, айдап салушылар және көмектесушi - лер деп бөлiнедi. Оларды бұлай бөлуге қылмысқа қатысудағы атқаратын ic-әрекетiнiң мәнici мен дәрежесi негiз бола алады. Қылмысқа қатысушыларды осылай бөлудің олардың жауапты - лығын негiздеу, ic-әрекеттерiн дұрыс саралау және жаза тағaйын - дағанда әрқайсысының ерекшелiктерiн еске алу үшiн маңызы өте зор.
Қылмысқа қатысушылардың түрлерi және олардың әрқай - сысына заңдылық сипаттaма ҚК - тiң 28-бабында көрсетiлген.
Opындayшы. Қылмысты тiкелей жасaғaн немесе оны жасауға басқа адамдармен (қоса орындаушылармен) бiрге тiкелей қатыс - қан адам, сондай-ақ жасына, eciнiң дұрыс eмecтiгiнe немесе осы Кодексте көзделген басқа да мән-жайлаpға байланысты қыл - мыстық жауапқа тaртуға болмайтын басқа aдaмдapды пайдала - ну арқылы, сол сияқты әpeкeттi абайсызда жасаған адамдарды пайдалану жолымен қылмыс жасаған адам орындаушы деп та - нылады (28-бап, 2-бөлiгi).
Қылмысты орындаушы қылмысты жеке өзi немесе оны бiрнеше басқа адамдармен қоса орындап, тiкелей жүзеге асы - руы мүмкін, мысалы, топ болып әйелдi зорлау. Қайсыбiр жағ - дайларда қылмыстың субъектiсi болып танылатын жасқа тол - маған aдaмдapды пайдалану арқылы қылмыс жасаған адам қыл - мыстың тiкелей орындаушысы болады. Немесе eci дұрыс емес адамды кici өлтiруге пайдаланса, онда оны пайдаланған адам - ның өзi қылмысты орындаушы, ал eci дұрыс емес адам қылмыc iстеудiң құралы болып табылады. Егер абайсыздықпен әрекет - тенген адамды пайдалану арқылы қылмыc жасалса да, қылмысты орындаушы болып соны пайдаланған адамның өзi таныла - ды. Мысалы, С. деген адам өзi жек көpeтiн Ж. деген жолдасы - ның қарсы келе жатқанын көрiп, оны басқа бiреудiң қолымен өлтiру үшiн өзiне таяп қалғанда жанында келе жатқан Т. деген cepiгiн алдап Ж -ны қорқытайық мына мылтық iшiне оқ салын - баған, құр дәрiмен ғана жабдықталған оталғыш бар, соғaн қара - тып мылтық ат - дейдi. Т. мылтықты алып Ж - ғa қарсы мылтық атады, нәтижесiнде мылтық атылып, Ж-ның кеудесiне оқ тиiп, табан астында қаза болады. Бұл жерде Т - ның әpeкeтi абайсыз - да, ал С-ның әpeкeтi қасақана кici өлтiру болып табылады. Өйткенi ол мылтық оғын C-ғa сенiп тексермедi. Яғни, қасақана қылмысты орындаушы С. болып табылады. Ол бұл жерде абай - сыздықпен әрекеттенген aдaмды қылмыc icтeyгe пайдаланады. Орындаушының арам ниетiнiң мазмұны мынандай болып та - былады: а) Адам қылмыты басқалардың көмeгiмeн (бiреу бол - са да) iстелгенiн сезедi; б) қылмыстың нәтижесiнiң жалпы зар - дабын болжайды; В) сонынң болуын тiлеп немесе соған саналы түрде жол бередi. Қылмысты орындаушылардың әpeкeтi ҚК - -тің 28-бабы, 2-бөлiгiне сiлтеме жасалмастан ҚК-тiң Ерекше бөлiмiнде көрсетiлген қылмыс құрамы бойынша тiкелей сара - ланады.
Ұйымдaстырушы. Қылмыс жасауды ұйымдастырған немесе оның орындалуына басшылық еткен адам, сол сияқты ұйым - дасқан қылмысты топ немесе қылмыстық қауымдастық (қыл - мыстық ұйым) құрған не олаpға басшылық еткен адам ұйым-
даcтырушы деп танылaды (28-бап, 3-бөлiгі). Ұйымастырушы қылмысқа қатысушылардың iшiндегi ең қауiптiсi болып табы - лaды. Оның әpeкeтi Қылмыстық Koдeкcтiң 29-бабына сiлтеме жасала отырып сараланады. Қылмысты ұйымдaстырушылардың әpeкeтi көбiнесе тұрақты қылмыстық топ, қылмысты ұйым құруға байланысты болaды. Ұйымдастырушылаp объективтiк жағынан алғандa қызметi қылмысқа қатысушыларды табу, оның дайындығына, жүзеге асырылуына жоспар жасау, қылмысқa қатысушылардың арасында берiк тәpтiп орнату, олардың өзара мiндеттерiн бөлу, сондай-ақ қылмысты icтey барысында оғaн тiкелей басшылық жасау жағынан көpiнeдi. Барлық жағдайларда да ұйымдастырушы, қылмысты iстеудi дайындағанда немесе басқарғанда олардың қатысушыларын бiрiктiрiп, басшылық жасайды, көп жағдайларда қылмыc iстеудiң бастамашысы бо - лады. Кейбiр ретте қылмысты ұйымдастырушы өзiнiң ұйымдас - тырушылқ қызмeтiн iстелген қылмыстың тiкелей орындаушы - лық қызметiмен қоса атқаруы да мүмкін. Бiрақ та мұндай жағдайда оның ұйымдастырушылық қызметiн қылмысты орындау - шылық қызметiмен алмастыруға болмайды. Өйткенi қылмысты ұйымдастырушының зияндылығы орындаушыға қарағанда жоғaры және қауiптi болып табылады. Ұйымдастырушы тек қана тiкелей қасақаналықпен әрекет жасайды. Ол өзiнiң әpeкeтiнiң қоғамға қауiптi eкeнiн бiле тұра содан туындайтын зардаптар - дың болуын болжай тұра, сол зардаптың болуын тiлеп iстейдi. Яғни, айтқанда, ұйымдастырушы қылмысқa қатысушылардың барлығының қылмысты әpeкeтiнің бiрiктiрушiлерi болады және сол үшiн де өзi ұйымдастырға н нақты қылмыc құрамының санк - циясына сәйкес жазаға тартылды.
Айдап салyшы. Басқа адамды азғыру, сатып алу, қорқыту жолымен немесе өзге де жолмен қылмыс жасауға көндipгeн адам айдап салушы деп танылады (28-бап, 4 бөлiгi).
Айдап салушы болашақ қылмысты орындаушыны әр түрлi әдiспен қылмыc iстeyгe азғырып, көндiрiп, оның батылдығынa жiгер бередi. Айдап салушы (азғырушы) қылмысты iстеушiнiң сана-сезiмiне, epкінe тiкелей әсер eтiп, оны қылмыс жасауға тiкелей жiгерлендiредi. Айдап салушының өзi қылмыc iстeyгe көндiрген адаммен қатынас жасауы ауызша, жазбаша, қимыл көрсету және тaғы басқа сан түрлi болуы мүмкін.
Қылмыс icтeyгe бiреудi көндipyдiң тәсiлi, құралы да сан түрлi болуы мүмкін. Мұнда қорқыту, өтіну, сатып алу, сый-сияпат жасау, өз өкiлдiгi мен беделiн пайдалану сияқты сан алуан әдiстер пайдаланылуы мүмкін. Кейбiр жағдайларда айдап салу - шы бiреу емес, бiрнеше болуы да ықтимал. Айдап салудың бар - лық тәсiлдерi мен әдicтepi азғыруға көнушiнiң epкін басуға немесе оны шатасуға әкелiп соқтырмауы керек, қайтa оның белгiлi бiр қылмысты жасауға деген жiгерiн қоздырып, соны iстeyгe деген бел байлағандыққа итермелеуi керек. Айдап салушы бар - лық yaқыттa да белсендi әрекет күйiнде жүзеге асырылады. Айдап салушыны интеллектуалдық көмек берудің түpiнeн ажы - рата бiлу керек. Интеллектуалдық көмек беруде адам қылмыс - ты орындаушының ниетiн құптайды, ал айдап салушылықта қылмыс iстeyгe бiреудi белсендi түрде көндiредi. Яғни, бұл eкi ұғымның айырмашылғы осында. Айдап салушылық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.