А. Жұбановтың шығармашылығы
Жоспар
Кіріспе.
Негізгі бөлім.
1.А.Жұбановтың шығармашылығы.
2.А.Жұбанов және ұлттық музыка мәдениеті.
Қорытынды.
Әдебиеттер
Кіріспе.
Негізгі бөлім.
1.А.Жұбановтың шығармашылығы.
2.А.Жұбанов және ұлттық музыка мәдениеті.
Қорытынды.
Әдебиеттер
Кіріспе.
ЖҰБАНОВ Ахмет Қуанұлы (29.4. 1906, қазіргі Ақтөбе облысы Теміраудында — 30.5.1968, Алматық.) — музыкатанушы, жазушы-тарихшы, композитор, дирижер, ҚР ҰҒА-ның акадик (1946), өнертану докторы (1943), ҚазКСР-інің халық артисі (1944). Өнердегі алғашқы ұстаздары — Талым күйші мен ауыл мүғалімі Қ.Ашғапиев болса, өмірге көзқарасының қалыптасуына жазушы Ж.Тілепбергенов, ғалым ағасы Қ.Қ-Ж9банов әсер етті. Ж. 1919-28 ж. ауыл кеңесінің хатшысы, оқытушы болып қызмет атқарды. Аудан ортлығы Темірде әуесқой орыс халық аспаптар оркестріне қатысып, скрипкашы П.Черняктан скрипкадан, сольфеджио және музка теориясы пәндерінен сабақ алады. 1929-32 ж. Ленинградтың (қазіргі Санкт-Петербургтің) М.И.Глинка атындағы музыка техникумында (А.А.Этигонның скрипка класы бойынша) және Н.А.Римский-Корсаков атынд. консерваториясында (проф. Ф.А.Ниманның гобой класы бойынша); кейін музыка теориясы мен тарихы факултетінде оқыды. 1932 ж. Ленинградтағы өнертану академиясы-ның (кейіннен Театр, музыка және кино институты) музыка бөліміне аспирантураға қабылданды. 1933 ж. Алматының музыкалық драма техникумында педагогикалық қызметпен шұғылданды, қазақ тілінде тұңғыш "музыкапық әліппе" жазды. Жұбановтың басшылығымен музыка драма техникумының жанынан қазақтың халық музыкасын зерттейтін ғылыми кабинет, музыка аспаптарын жетілдіретін тәжірибелік шеберхана ашылды. Ж. 1934 ж. құрған домбырашылар ансамблінің негізінде қазіргі Қазақтың халық аспаптар оркестрі ұйымдастырылды. 1935-37 ж. ол Қазақ филармониясының көркемдік жағын басқарушысы әрі дирижері, 1945-51 ж. Алматы мемлекеттік консерваториясының ректоры болды, ал 1945-47 ж. және 1954-61 ж. халық аспаптар кафедрасын меңгеріп (өзі ұйымдастырған) қазақ халық музыкасы тарихынан, дирижерлік ету, аспаптаудан сабақ берді. 1961—68 ж. ҚР ҰҒА-ның Әдебиет және өнер институтының музыка бөлімін бас-қарды. Ж. қазақ халық музыкасының тарихын, әнші-күйші композиторлардың өмірі мен шығармашылықтарын зерттеп, "Құрманғазы" (1936), "Қазақ хапық композиторларының өмірі мен творчествосы" (1942), "Ғасырлар пернесі" (1958), "Заман бұлбұлдары" (1963) атты ғылыми еңбектер жазды. Ж. қазақтың профессионалдық музыка өнерінің негізін салушыларының бірі болды. Ол халықтың және халық композитор-ларының күйлерін халық аспаптар оркестріне түсірді. Оның "Абай" (1944, ҚазКСР-і Мемл. сыйл., 1978; қайтыс болғаннан кейін), "Төлеген Тоқтаров" (1947) опералары (Л.А.Хамидимен бірге); "Отаным", "Ақ Шолпан", "Жылқышы", "Лирикалық ән", "Қарлығаш", "Серт", "Майданнан хат" т. б. әндері мен хорлары; "Тәжік биі", "Қазақ биі", "Ария" т. б. аспаптық шығармалары; "Қүрманғазы" радио-операсы (1970 ж. қызы Ғ.А.Жұбанова аяқтады) бар. Сондай-ақ Ғ.М.Мүсіреповтің "Қозы Көрпеш — Баян сұлу" (1938), М.Б.Ақынжановтың "Исатай — Махамбет" (М.М.Иванов-Сокольскиймен бірге, 1938) пьесаларына, "Амангелді" фильміне (М.Ф.Гнесинмен бірге, 1938) музыкажазды. Ж. қазақ музка өнерінің мамандарын даярлауда да үлкен еңбек сіңірді. Шәкірттері: директрлер Ш.С.Қажығалиев пен Ф.Ш.Мансұров, комп. Н.А.Тілендиев, қобызшылар Ф.Ж.Балғаева, Г.Баязитова, домбырашы Р.Б.Омаров, музыка-танушылар Ғ.Н.Бисенова, Б.Ғизатов, А.С.Кетегенова, З.Қоспақов, Ж.Ж.Рсалдин, Х.Тастанов т. б. Ж. есімімен Алматыда муз. мектеп-интер-нат және көше аталады. Ленин ордені және басқа 2 орденмен марапатталған.
ЖҰБАНОВ Ахмет Қуанұлы (29.4. 1906, қазіргі Ақтөбе облысы Теміраудында — 30.5.1968, Алматық.) — музыкатанушы, жазушы-тарихшы, композитор, дирижер, ҚР ҰҒА-ның акадик (1946), өнертану докторы (1943), ҚазКСР-інің халық артисі (1944). Өнердегі алғашқы ұстаздары — Талым күйші мен ауыл мүғалімі Қ.Ашғапиев болса, өмірге көзқарасының қалыптасуына жазушы Ж.Тілепбергенов, ғалым ағасы Қ.Қ-Ж9банов әсер етті. Ж. 1919-28 ж. ауыл кеңесінің хатшысы, оқытушы болып қызмет атқарды. Аудан ортлығы Темірде әуесқой орыс халық аспаптар оркестріне қатысып, скрипкашы П.Черняктан скрипкадан, сольфеджио және музка теориясы пәндерінен сабақ алады. 1929-32 ж. Ленинградтың (қазіргі Санкт-Петербургтің) М.И.Глинка атындағы музыка техникумында (А.А.Этигонның скрипка класы бойынша) және Н.А.Римский-Корсаков атынд. консерваториясында (проф. Ф.А.Ниманның гобой класы бойынша); кейін музыка теориясы мен тарихы факултетінде оқыды. 1932 ж. Ленинградтағы өнертану академиясы-ның (кейіннен Театр, музыка және кино институты) музыка бөліміне аспирантураға қабылданды. 1933 ж. Алматының музыкалық драма техникумында педагогикалық қызметпен шұғылданды, қазақ тілінде тұңғыш "музыкапық әліппе" жазды. Жұбановтың басшылығымен музыка драма техникумының жанынан қазақтың халық музыкасын зерттейтін ғылыми кабинет, музыка аспаптарын жетілдіретін тәжірибелік шеберхана ашылды. Ж. 1934 ж. құрған домбырашылар ансамблінің негізінде қазіргі Қазақтың халық аспаптар оркестрі ұйымдастырылды. 1935-37 ж. ол Қазақ филармониясының көркемдік жағын басқарушысы әрі дирижері, 1945-51 ж. Алматы мемлекеттік консерваториясының ректоры болды, ал 1945-47 ж. және 1954-61 ж. халық аспаптар кафедрасын меңгеріп (өзі ұйымдастырған) қазақ халық музыкасы тарихынан, дирижерлік ету, аспаптаудан сабақ берді. 1961—68 ж. ҚР ҰҒА-ның Әдебиет және өнер институтының музыка бөлімін бас-қарды. Ж. қазақ халық музыкасының тарихын, әнші-күйші композиторлардың өмірі мен шығармашылықтарын зерттеп, "Құрманғазы" (1936), "Қазақ хапық композиторларының өмірі мен творчествосы" (1942), "Ғасырлар пернесі" (1958), "Заман бұлбұлдары" (1963) атты ғылыми еңбектер жазды. Ж. қазақтың профессионалдық музыка өнерінің негізін салушыларының бірі болды. Ол халықтың және халық композитор-ларының күйлерін халық аспаптар оркестріне түсірді. Оның "Абай" (1944, ҚазКСР-і Мемл. сыйл., 1978; қайтыс болғаннан кейін), "Төлеген Тоқтаров" (1947) опералары (Л.А.Хамидимен бірге); "Отаным", "Ақ Шолпан", "Жылқышы", "Лирикалық ән", "Қарлығаш", "Серт", "Майданнан хат" т. б. әндері мен хорлары; "Тәжік биі", "Қазақ биі", "Ария" т. б. аспаптық шығармалары; "Қүрманғазы" радио-операсы (1970 ж. қызы Ғ.А.Жұбанова аяқтады) бар. Сондай-ақ Ғ.М.Мүсіреповтің "Қозы Көрпеш — Баян сұлу" (1938), М.Б.Ақынжановтың "Исатай — Махамбет" (М.М.Иванов-Сокольскиймен бірге, 1938) пьесаларына, "Амангелді" фильміне (М.Ф.Гнесинмен бірге, 1938) музыкажазды. Ж. қазақ музка өнерінің мамандарын даярлауда да үлкен еңбек сіңірді. Шәкірттері: директрлер Ш.С.Қажығалиев пен Ф.Ш.Мансұров, комп. Н.А.Тілендиев, қобызшылар Ф.Ж.Балғаева, Г.Баязитова, домбырашы Р.Б.Омаров, музыка-танушылар Ғ.Н.Бисенова, Б.Ғизатов, А.С.Кетегенова, З.Қоспақов, Ж.Ж.Рсалдин, Х.Тастанов т. б. Ж. есімімен Алматыда муз. мектеп-интер-нат және көше аталады. Ленин ордені және басқа 2 орденмен марапатталған.
Әдебиеттер.
1.Жұбанов.А.Ғасырлар пернесі.-Алматы,1975.
2.Жұбанов.А. Құрманғазы.-Алматы,1978.
3.Рсалдин Ж.Ахмет Жұбанов.-Алматы,1998.
4.Қазақ өнері.-Алматы,2002.
5.Тұғыры биік тұлға.-Егемен Қазақстан,2006,14 мамыр.
1.Жұбанов.А.Ғасырлар пернесі.-Алматы,1975.
2.Жұбанов.А. Құрманғазы.-Алматы,1978.
3.Рсалдин Ж.Ахмет Жұбанов.-Алматы,1998.
4.Қазақ өнері.-Алматы,2002.
5.Тұғыры биік тұлға.-Егемен Қазақстан,2006,14 мамыр.
Жоспар
Кіріспе.
Негізгі бөлім.
1.А.Жұбановтың шығармашылығы.
2.А.Жұбанов және ұлттық музыка мәдениеті.
Қорытынды.
Әдебиеттер
Кіріспе.
ЖҰБАНОВ Ахмет Қуанұлы (29.4. 1906, қазіргі Ақтөбе облысы Теміраудында —
30.5.1968, Алматық.) — музыкатанушы, жазушы-тарихшы, композитор, дирижер,
ҚР ҰҒА-ның акадик (1946), өнертану докторы (1943), ҚазКСР-інің халық
артисі (1944). Өнердегі алғашқы ұстаздары — Талым күйші мен ауыл мүғалімі
Қ.Ашғапиев болса, өмірге көзқарасының қалыптасуына жазушы Ж.Тілепбергенов,
ғалым ағасы Қ.Қ-Ж9банов әсер етті. Ж. 1919-28 ж. ауыл кеңесінің хатшысы,
оқытушы болып қызмет атқарды. Аудан ортлығы Темірде әуесқой орыс халық
аспаптар оркестріне қатысып, скрипкашы П.Черняктан скрипкадан, сольфеджио
және музка теориясы пәндерінен сабақ алады. 1929-32 ж. Ленинградтың
(қазіргі Санкт-Петербургтің) М.И.Глинка атындағы музыка техникумында
(А.А.Этигонның скрипка класы бойынша) және Н.А.Римский-Корсаков атынд.
консерваториясында (проф. Ф.А.Ниманның гобой класы бойынша); кейін музыка
теориясы мен тарихы факултетінде оқыды. 1932 ж. Ленинградтағы өнертану
академиясы-ның (кейіннен Театр, музыка және кино институты) музыка бөліміне
аспирантураға қабылданды. 1933 ж. Алматының музыкалық драма техникумында
педагогикалық қызметпен шұғылданды, қазақ тілінде тұңғыш "музыкапық әліппе"
жазды. Жұбановтың басшылығымен музыка драма техникумының жанынан қазақтың
халық музыкасын зерттейтін ғылыми кабинет, музыка аспаптарын жетілдіретін
тәжірибелік шеберхана ашылды. Ж. 1934 ж. құрған домбырашылар ансамблінің
негізінде қазіргі Қазақтың халық аспаптар оркестрі ұйымдастырылды. 1935-37
ж. ол Қазақ филармониясының көркемдік жағын басқарушысы әрі дирижері, 1945-
51 ж. Алматы мемлекеттік консерваториясының ректоры болды, ал 1945-47 ж.
және 1954-61 ж. халық аспаптар кафедрасын меңгеріп (өзі ұйымдастырған)
қазақ халық музыкасы тарихынан, дирижерлік ету, аспаптаудан сабақ берді.
1961—68 ж. ҚР ҰҒА-ның Әдебиет және өнер институтының музыка бөлімін бас-
қарды. Ж. қазақ халық музыкасының тарихын, әнші-күйші композиторлардың
өмірі мен шығармашылықтарын зерттеп, "Құрманғазы" (1936), "Қазақ хапық
композиторларының өмірі мен творчествосы" (1942), "Ғасырлар пернесі"
(1958), "Заман бұлбұлдары" (1963) атты ғылыми еңбектер жазды. Ж. қазақтың
профессионалдық музыка өнерінің негізін салушыларының бірі болды. Ол
халықтың және халық композитор-ларының күйлерін халық аспаптар оркестріне
түсірді. Оның "Абай" (1944, ҚазКСР-і Мемл. сыйл., 1978; қайтыс болғаннан
кейін), "Төлеген Тоқтаров" (1947) опералары (Л.А.Хамидимен бірге);
"Отаным", "Ақ Шолпан", "Жылқышы", "Лирикалық ән", "Қарлығаш", "Серт",
"Майданнан хат" т. б. әндері мен хорлары; "Тәжік биі", "Қазақ биі", "Ария"
т. б. аспаптық шығармалары; "Қүрманғазы" радио-операсы (1970 ж. қызы
Ғ.А.Жұбанова аяқтады) бар. Сондай-ақ Ғ.М.Мүсіреповтің "Қозы Көрпеш — Баян
сұлу" (1938), М.Б.Ақынжановтың "Исатай — Махамбет" (М.М.Иванов-
Сокольскиймен бірге, 1938) пьесаларына, "Амангелді" фильміне (М.Ф.Гнесинмен
бірге, 1938) музыкажазды. Ж. қазақ музка өнерінің мамандарын даярлауда да
үлкен еңбек сіңірді. Шәкірттері: директрлер Ш.С.Қажығалиев пен
Ф.Ш.Мансұров, комп. Н.А.Тілендиев, қобызшылар Ф.Ж.Балғаева, Г.Баязитова,
домбырашы Р.Б.Омаров, музыка-танушылар Ғ.Н.Бисенова, Б.Ғизатов,
А.С.Кетегенова, З.Қоспақов, Ж.Ж.Рсалдин, Х.Тастанов т. б. Ж. есімімен
Алматыда муз. мектеп-интер-нат және көше аталады. Ленин ордені және басқа 2
орденмен марапатталған.
1.А.Жұбановтың шығармашылығы.
Қазақ халқы қашанда біртуар дарынды ұлдарға кенде болған емес. Солардың
бірі және бірегейі Ахмет Жұбанов болатын А.Жұбановтың ұлттық музыкамыздың
өркендеуіне қосқан орасан үлесі туған халқының жадында. Бұл күнде аты
әлемге мәшһүр Құрманғазы атындағы Қазақтың Мемлекеттік академиялық халық
аспапттары оркестрін кім білмейді. Бүкіл саналы ғұмырын қазақ музыкасының
өркендеуіне арнаған тұлға аталған оркестрдің негізін қалап, аяғынан тік
тұрып кетуіне көп еңбек сіңірді. Негізі 1936-жылы қаланған ұжым бұл күнде
керегесі кеңіп шарңырағы биіктеген айтулы өнер ошағына айналғанына уақыт
куә. Осы жетаіс жыл ішінде оркестр өн бойыңда қазақтың сары даламен
үндестігі бар ұлы музыкасын дүниенің төрт бұрынна таньпты. Қазактың қара
домбырасьшан бастап әрбірінің әуезінде көшпенділердің қайталанбас сазы мен
үні жатқан қаншама ұлттық аспаптарымыздьщ басын қосып, туған халқымыздьщ
өнеріне қалтқысыз тер төгіп келе жатқан өнер ұжымының алдағы уақытта да
талай белестерді бағындырарына шүбәміз жоқ. Жуырда аталмыш өнер ошағының
торқалы тойына арнап Әлемге әйгілі оркестр атты көлемді кітап жарық
көрген бола-тын. Қазакстандағы музыка және театр өнерін кәсіби тұрғыда
дамыту мақсатында 1932 жылы Алматыда музыка-драма техникумы ашылған
болатын. Оның алғашқы студенттері қатарында кейіннен өнердің әртүрлі
салаларында жұртшылыққа кеңінен танымал болған әншілер — Ришат және Мүсілім
Абдуллиңдер, Шабал Бейсекова, дирижер — Ғазиз Дұғашев, композиторлар —
Қапан Мусин, Құдыс Қожамияров, трубашы — Александр Спирин, музыка
зертгеушісі — Гауһар Шомбалова, тағы басқа домбыра, скрипка, флейта
аспаптарында ойнайтын музыкантгар мен актерлер болды. Техникумда Л.Майзель,
В.Дьяковтар ұстаздык етті, ал домбыра аспабы бойынша халық күйшілері —
Л.Мұхитов, М.Бөкейханов, Қ.Медетовтар дәріс берді.
Техникумда ұстаздық ететін мамандар жетіспегендіктен 1933 жылы Ленинфад
көркемөнер зерттеу академиясының аспиранты Ахмет Жұбанов шақыртылып, оған
техникумда сабақ беретін кәсіби музыка мамандарының тобын ұйымдастыру
тапсырылды. А.Жұбанов содан екі жыл бұрын Ленинград консерваториясын
бітірген Е.Брусиловскийді қызметке шақырды. А.Жұбанов пен Е.Брусиловскийдің
келуімен техникум енді тек оқу орны ғана емес, музыка мәдениетін жаңаша
өркеңдетудің ошағына айналды. Солардың бастамасымен техникум жанынан халық
музыкасын зерттеу кабинеті мен қазақ музыка аспаптарын жетілдіру музыка-
тәжірибелік шеберханасы ашылды.
Қызметке дәстүрлі халықтық музыка өнерінің шеберлері: Ә.Қашаубаев,
И.Байзақов, Д.Нұрпейісова, Қ.Байсейітов,А.Айтбаев, М.Өтемісов,
М.Бөкейханов, Қ.Медетов,Қ.Жантілеуов, Ә.Құрмановтар, аспап жасаушы шеберлер
ағайынды Эммануил мен Борис Романенколар тартылды.
Сол 1933 жылы А.Жұбановтың ұйымдастыруымен техникум жанынан күрамы 11
адамнан тұратын домбыра ансамблі құрылды. Ансамбль аз уақыт
ішінде өзінің өміршендігін танытып, тез жетілді. Көп кешікпей
сахналарға шығып, көпшілікке өнерлерін көрсете бастады. Радиодан, оқу
орындарының залдарында концерттер беріп, жүртшылыққа таныла түсті. 1934
жылдың көктемінде ансамбль құрамының мүшелері 17-ге жетті. Техникумда
қобызшы, сыбызғышылар болмағандықтан ансамблы құрамына скрипка мен
флейта ендірілді, Ол аспаптарда музыка бөлімінің студенттері Ғ.Дұғашев пен
А.Бектасов ойнады.
Зымырап уақыт зулап өтіп жатты. Оркестрдің құрылғанына екі жыл болған
1936 жылы Мәскеуде қазак әдебиеті мен өнерінің онкүндігі өткізілді.
Сындарлы өнер сынына жас оркестр де қатысып, сынақтан сүрінбей шықты.
Сүріну былай тұрсын, тұлпар ат тай кезінен танылады дегендей, өз тиісті
бағасын алып, айы оңынан туды. Мәскеудің Үлкен театры сахнасында
көрсетілген қорытынды концертіндегі қазақ өнерінен алған әсерлері жайында
Правда газеті былай деп жазды: Алдыңғы күні біз сахарада болдық,
алыстағы тәудың көгілдір шындары көрінеді. Салған әннің үніндей сылдырап су
ағып жатты. Той басталды. Ауыл сыртындағы бір жазық жерде қазақ халқының
талантты күйшілері, әншілері, бишілері, әңгімешілері жиналып отырды.
Сарыарқа күйі орындалды. Музыканттар нотасыз тартты. Солай болса да
Құрманғазының күйін өте көркем, жағымды етіп орындады. Мұнда құлаққа әрең
естілетін шөптің сылдыры, кең далада келе жатқан жалғыз жолаушының әні,
аспанда қалықтап жүрген қайсар бүркітгің қанатының суылы бар. Ал оркестр
Көбік шашқанды тартқанда, өздерінің ауыр тағдырын мұңлы үнмен сыртқа
шығарған қыздардың әні естіледі. Айналаңа қарап, әлгі қыздарды іздейсің.
Бірақ ән кыз емес, қобыз болып шықты.... Онкүн аяқталған соң Кремльде
болған кабылда М.И.Калининнің қолымен Ахмет Жұбановқа Құрмет белгісі
орденінің тағып оның басқарушысы арқылы оркест берілген алғашқы айрықша
баға еке дәлелдейді.
Мәскеуде өткен онкүндіктен шығар шылык еңбек жемісінің дәмін татып ора
ан оркестр ұжымы одан әрі канаттана жұмыстарына құлшына кірісті. Ендігі м
сат — оркестрдің мүмкіншілік деңгейін а тырып, құлашын кең сермеуге әрекет
еді. Ол үшін оркестр құрамын әлі де өне музыканттармен, әр түрлі музыка
аспал рымен толықтыру, репертуарды жаңа шығармалармен байыту, орындаушыл
шеберліктерін шыңдау, орындауі әртістерді нотамен ойнауға үйретіп, сау
тандыру сияқты сан алуан жұмыстар жүріп жатты. Репертуарға орыс және
композиторларының классикалық шығарлары енгізіле бастады. Мәселен,
М.Глиніның Руслан-Людмила операсынан менттер, Ф.Шуберттің Музыкалық сән
А.Римский-Корсаковтың Патшаның қалыңдығы операсынан интермелеп
П.Чайковскийдің Карғаның мәткесі операсынан Полина романсы, Кеңес Ода
композиторларының күрделі туындылар тағы басқа шығармалар орындалатын
болды. Сондай-ақ Құрманғазы, Тәттімбет, Деулеткерей, Ықылас, Қазанғап,
Сейтек, Сүиінбай және Дина мен басқа да халық композито ларының шығармалары
кеңінен қамтылды. Мәскеудегі онкүндіктен кейін соңғы 2 жыл мерзім
ішінде оркестр үлкен жетістіктерге жетті.
1944 жылы қүрылғанына 10 жыл толуына орай оркестрге күйші-композитор
Құрмнғазының аты берілуі тегіннен еме Өйткені, А.Жұбановтың айтуы бойынш
Құрманғазы күйлерінің басым көпшілігі әркайсысы әр түрлі нұсқада болса да
және ол туралы деректерді жеткізген күйшіні тікелей шәкірті Дина
Нұрпейісова бастаған көпшілігі оркестрдің күйші-орындаушылары болған
Махамбет Бөкейханов, Оқап Қабиғожин, Қали Жантілеуов, Лұқпан Мұхитов, Науша
Бөкейханов, Ғабдулман Матовтар және Ерғали Есжанов, Мұрат Өскенбаев,
Төлеген Аржанов, Ғылман Хай-рошев, Саркенже Мыңжанов, Оразғали Сүйімбеков
сынды өнер иелері еді. Сондықтан алғашқы оркестр репертуарының негізін
құраған да Құрманғазы күйлері болды.
Оркестр репертуарының алтын қорына қосылған А.Жұбановтын Абай,
Қазақ сюиталары, Төлеген Тоқтаров увертюра-фантазиясы, көп тармакты
Тәжік биі, Би күйі, Ария, Көктем атты туындылары мен Қарлығаш,
Ақ кегершін тәрізді әндері; Е.Брусиловскийдің Думанда, Румын
әуендері, Желдірме поэмалары; М.Төлебаевтың Қазақ фантазиясы, Казақ,
Казақстан увертюралары, Той атты музыкалық суреттемесі; Қ.Мусиннің
Жайлауда, Халық бақыты үшін, Мереке поэмалары; С.Мүхамеджановтын
Балқадиша вариациялары, Кыз қуу суреттемесі, Домбыра туралы баллада,
Шаттық Отаны поэмалары, Қазақ унер-тюрасы, Мерекелік увертюрасы,
Дархан дала атты симфониялық күйі; Н.Тілендиевтін Ата толғауы,
Мүрагер, Кайрат увертюралары, Көш керуен, Алтын дән, Махамбет
поэмалары, Алатау, Саржайлау, Өз елім әндері; Е.Рахмадиевтің
Дайрабай, Құдаша-думан поэмалары мен әндері, М.Қойшыбаев, Х.Тастанов,
К.Күмісбеков, Д.Ботбаев, Б.Жұманиязов, М.Маңғытаевтар мен өзге де
композиторлардың озық шығармалары күні бүгінге дейін тыңдарман қауымның
ыстық ықыласына бөленіп, табыспен орындалып келеді.
Қазақстанның алуан салалы музыка өнері қайраткерлерінің ішінде
Құрманғазы оркестріне қатысы болмаған адамдар кемде-кем. Оркестр туралы сөз
болғанда, ол ұғымға дирижерлер, композиторлар, әншілер мен күйшілер,
музыканттар түгелдей енеді. Мысалы, әр жылдары өздерінің бар ынта-ықыласын
салып, бойындағы күш-қуат, жалпы жігерлерін жұмсап оркестрде дирижерлік
еткен Ахмет Жұбанов ассистенттері — Мәлік Жаппасбаев, Ғабдулман Матов,
Капан Мусин; дирижерлер — Жаппас Кдламбаев, Латиф Хамиди, Леонид
Шаргородский, Шамғон Қажығалиев, Нұрғиса Тілендиев, Фуат Мансуров,
Алдаберген Мырзабеков, Ұялбай Нүсіпов, Глеб Сафонцев, Мәлгеждар Әубәкіров
есімдерін ардақтай айтуға тиіспіз.
Жезтандай ұлы әнші-әртісіміз Күләш Байсейітова, таңдайына бұлбұл қонған
Бибігүл Төлегенова, айтулы да аяулы әншілеріміз Роза Бағланова, Ермек
Серкебаев, Роза Жаманова, Ришат пен Мүсілім Абдуллиндер, Жамал Омарова,
Кәукен Кенжетаев, Бекен Жылыспаев, Байғали Досымжановтар көп жылдар бойына
оркестрмен косыла ән шырқап, сәніне сән, әріне әр беріп, оның да, өздерінің
де беделін артгыра түсті. Басқа да республикалардың әйгілі әншілері
С.Лемешев, Л.Зыкина, С.Киізбаевалар да Құрманғазы оркестрімен қосылып ән
салғандарын өздеріне мәртебе санады.
1950-жылдардан ары қарай Құрманғазы оркестрінің даңкы дүние жүзіне
тарады. Оркестр ұжымы профессионалдық музыка өнерінін бүгешігесін жеріне
жеткізе толықтай меңгеріп, шарықтау шегіне жетті. Бұл — А.Жұбановтан тәлім-
тәрбие алған Шамғон Қажығалиевтің дирижер таякшасын үстап, оркестр тізгінін
қолға алған, жұлдызы оңынан туған шағы еді. Ол алғашкы кадамынан-ақ
көрермендердің көңілінен шықты. Дәл 1950 жьшы Казақтың Жамбыл атындағы
мемлекеттік филармониясының үлкен концерт залында Құрманғазы оркестріне
тұңғыш рет дирижерлік етіп, жұртшылық-тың ыстық ықыласына бөленуі — оның
болашақ шығармашылық жолындағы жоғары баға алып шыққан алғашқы емтиханы
еді.
1953 жылы оркестр Румын халык республикасында өткен Дүниежүзі
демократиялық жастары мен студенттерінің IV фестиваліне қатысып,
Ш.Қажығалиев баскаруымен фестивальдің лауреаты атанып, алтын медальмен
марапатталуы ұжымның әлем аясында алатын орнын белгілеп бергендей болды.
Сол 1953 жылы Бухарест каласында өткен халық аспаптары оркестрінін
дүниежүзілік конкурсында озып шығып, Ш.Кажығалиевтың I-ші дәрежелі Диплом
мен алтын медальға ие болуы оркестр беделінің халықаралық дәрежеде өскенін
дәлелдеп берді.
Расында да, әсіресе, Ш.Қажығалиев басқарған тұста оркестр шарықтау
шегіне жетіп, атақ-даңқы бүкіл әлемге әйгілі болды. Қытай халқы Құрманғазы
оркестрінің өнеріне құлшына кол соғып, тамсана қызықтап қана қоймай,
болашақта өздеріне үлгі етіп алатындарын да бүкпесіз айтты. Мәселен,
Пекиндегі Қытай-Кеңес Одағы достығы қоғамдық ұйымының Достық газетінің
Тамаша оркестр деген мақаласында: Қазақтың Құрманғазы атындағы халық
аспаптары оркестрінің Қытайдағы гастролі тек адамдарды тебірентерлік тамаша
музыканы ғана емес, сонымен бірге музыкалық бай тәжірибесін де ала келді.
Бұл тәжірибе біздің де ұлттық оркестрімізді құру мен дамытуға айтарлықтай
дәрежеде көмегін тигізеді. Біз Қазақтың Мемлекеттік оркестрі ұжымына
Қытайға келген сапары үшін шын алғысымызды білдіреміз, — деп жазды.
Елуінші жылдардың екінші жартысында көктемінде оркестр Қытай Халық
республикасына гастрольдік сапармен барып, Пекин, Шанхай, Нанкин, Шеньян,
Харбин калаларында концерттер берді. Пекиннің ұлттық театрында өткен
алғашқы концертіне Қытай Халық республикасының басшылары, қоғам
қайраткерлері, мәдениет және өнер қызметкерлері, Кеңес Одағьіның,
Казақстанның Үкімет өкілдері мен мәдениет кайраткерлері, калың әлеумет
түгел катысты. Концерт үлкен табыспен өтті. Оркестр құрамында домбырашы-
музыкантгар ретінде барып қайтқан, қазірде Казақстан республикасының еңбек
сіңірген кайраткері, белгілі композитор Дүнгенбай Ботбаев сол алғашқы
концерт туралы былайша еске алады: Қытай халқының ұлттық театрында
Құрманғазының Сарыарқа күйі орындалған сәтте залда отырған мындаған халық
қошемет көрсетіп, орындарынан тұрып, қол шапалақтап карсы алып, Қытай
халқының мемлекет кдйраткерлері сахна төріне шығып, оркестрдің барлық
мүшелерін аса ілтипатпен құрметтеп, құттықтау көрсетті. Ал сол сапарда
болып, дәл осы бір сәтті бейнелеп айтушы енді біреулер: Концерт соңында
Сарыарқа күйі басталған сәтте-ақ бүкіл зал орындарынан қопарыла
көтеріліп, күй аяқтағанша тапжылмастан тұрып тындады. Сірә, музыка мұхитын
сапырғандай естілетін, алапат адуынды Сарыарқаны қазақтың ұлттық ұраны,
яғни, гимні екен деп кабылдаса керек, — дегенді айтады. Калай болғанда да
сол сапарда оркестрге және оның көркемдік жетекшісі, бас дирижері
Ш.Каджығалиевке тамаша оркестр, талантты Қазақстанның шетелдердегі
Мәдениет күндерінің өтуі тұрақты әдетке айналды. Әрине, ондай шаралардың
белсенді қатысушысы Құрманғазы оркестрі болды. Мысалы, оркестр 1959 жылы
Венгер Халық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе.
Негізгі бөлім.
1.А.Жұбановтың шығармашылығы.
2.А.Жұбанов және ұлттық музыка мәдениеті.
Қорытынды.
Әдебиеттер
Кіріспе.
ЖҰБАНОВ Ахмет Қуанұлы (29.4. 1906, қазіргі Ақтөбе облысы Теміраудында —
30.5.1968, Алматық.) — музыкатанушы, жазушы-тарихшы, композитор, дирижер,
ҚР ҰҒА-ның акадик (1946), өнертану докторы (1943), ҚазКСР-інің халық
артисі (1944). Өнердегі алғашқы ұстаздары — Талым күйші мен ауыл мүғалімі
Қ.Ашғапиев болса, өмірге көзқарасының қалыптасуына жазушы Ж.Тілепбергенов,
ғалым ағасы Қ.Қ-Ж9банов әсер етті. Ж. 1919-28 ж. ауыл кеңесінің хатшысы,
оқытушы болып қызмет атқарды. Аудан ортлығы Темірде әуесқой орыс халық
аспаптар оркестріне қатысып, скрипкашы П.Черняктан скрипкадан, сольфеджио
және музка теориясы пәндерінен сабақ алады. 1929-32 ж. Ленинградтың
(қазіргі Санкт-Петербургтің) М.И.Глинка атындағы музыка техникумында
(А.А.Этигонның скрипка класы бойынша) және Н.А.Римский-Корсаков атынд.
консерваториясында (проф. Ф.А.Ниманның гобой класы бойынша); кейін музыка
теориясы мен тарихы факултетінде оқыды. 1932 ж. Ленинградтағы өнертану
академиясы-ның (кейіннен Театр, музыка және кино институты) музыка бөліміне
аспирантураға қабылданды. 1933 ж. Алматының музыкалық драма техникумында
педагогикалық қызметпен шұғылданды, қазақ тілінде тұңғыш "музыкапық әліппе"
жазды. Жұбановтың басшылығымен музыка драма техникумының жанынан қазақтың
халық музыкасын зерттейтін ғылыми кабинет, музыка аспаптарын жетілдіретін
тәжірибелік шеберхана ашылды. Ж. 1934 ж. құрған домбырашылар ансамблінің
негізінде қазіргі Қазақтың халық аспаптар оркестрі ұйымдастырылды. 1935-37
ж. ол Қазақ филармониясының көркемдік жағын басқарушысы әрі дирижері, 1945-
51 ж. Алматы мемлекеттік консерваториясының ректоры болды, ал 1945-47 ж.
және 1954-61 ж. халық аспаптар кафедрасын меңгеріп (өзі ұйымдастырған)
қазақ халық музыкасы тарихынан, дирижерлік ету, аспаптаудан сабақ берді.
1961—68 ж. ҚР ҰҒА-ның Әдебиет және өнер институтының музыка бөлімін бас-
қарды. Ж. қазақ халық музыкасының тарихын, әнші-күйші композиторлардың
өмірі мен шығармашылықтарын зерттеп, "Құрманғазы" (1936), "Қазақ хапық
композиторларының өмірі мен творчествосы" (1942), "Ғасырлар пернесі"
(1958), "Заман бұлбұлдары" (1963) атты ғылыми еңбектер жазды. Ж. қазақтың
профессионалдық музыка өнерінің негізін салушыларының бірі болды. Ол
халықтың және халық композитор-ларының күйлерін халық аспаптар оркестріне
түсірді. Оның "Абай" (1944, ҚазКСР-і Мемл. сыйл., 1978; қайтыс болғаннан
кейін), "Төлеген Тоқтаров" (1947) опералары (Л.А.Хамидимен бірге);
"Отаным", "Ақ Шолпан", "Жылқышы", "Лирикалық ән", "Қарлығаш", "Серт",
"Майданнан хат" т. б. әндері мен хорлары; "Тәжік биі", "Қазақ биі", "Ария"
т. б. аспаптық шығармалары; "Қүрманғазы" радио-операсы (1970 ж. қызы
Ғ.А.Жұбанова аяқтады) бар. Сондай-ақ Ғ.М.Мүсіреповтің "Қозы Көрпеш — Баян
сұлу" (1938), М.Б.Ақынжановтың "Исатай — Махамбет" (М.М.Иванов-
Сокольскиймен бірге, 1938) пьесаларына, "Амангелді" фильміне (М.Ф.Гнесинмен
бірге, 1938) музыкажазды. Ж. қазақ музка өнерінің мамандарын даярлауда да
үлкен еңбек сіңірді. Шәкірттері: директрлер Ш.С.Қажығалиев пен
Ф.Ш.Мансұров, комп. Н.А.Тілендиев, қобызшылар Ф.Ж.Балғаева, Г.Баязитова,
домбырашы Р.Б.Омаров, музыка-танушылар Ғ.Н.Бисенова, Б.Ғизатов,
А.С.Кетегенова, З.Қоспақов, Ж.Ж.Рсалдин, Х.Тастанов т. б. Ж. есімімен
Алматыда муз. мектеп-интер-нат және көше аталады. Ленин ордені және басқа 2
орденмен марапатталған.
1.А.Жұбановтың шығармашылығы.
Қазақ халқы қашанда біртуар дарынды ұлдарға кенде болған емес. Солардың
бірі және бірегейі Ахмет Жұбанов болатын А.Жұбановтың ұлттық музыкамыздың
өркендеуіне қосқан орасан үлесі туған халқының жадында. Бұл күнде аты
әлемге мәшһүр Құрманғазы атындағы Қазақтың Мемлекеттік академиялық халық
аспапттары оркестрін кім білмейді. Бүкіл саналы ғұмырын қазақ музыкасының
өркендеуіне арнаған тұлға аталған оркестрдің негізін қалап, аяғынан тік
тұрып кетуіне көп еңбек сіңірді. Негізі 1936-жылы қаланған ұжым бұл күнде
керегесі кеңіп шарңырағы биіктеген айтулы өнер ошағына айналғанына уақыт
куә. Осы жетаіс жыл ішінде оркестр өн бойыңда қазақтың сары даламен
үндестігі бар ұлы музыкасын дүниенің төрт бұрынна таньпты. Қазактың қара
домбырасьшан бастап әрбірінің әуезінде көшпенділердің қайталанбас сазы мен
үні жатқан қаншама ұлттық аспаптарымыздьщ басын қосып, туған халқымыздьщ
өнеріне қалтқысыз тер төгіп келе жатқан өнер ұжымының алдағы уақытта да
талай белестерді бағындырарына шүбәміз жоқ. Жуырда аталмыш өнер ошағының
торқалы тойына арнап Әлемге әйгілі оркестр атты көлемді кітап жарық
көрген бола-тын. Қазакстандағы музыка және театр өнерін кәсіби тұрғыда
дамыту мақсатында 1932 жылы Алматыда музыка-драма техникумы ашылған
болатын. Оның алғашқы студенттері қатарында кейіннен өнердің әртүрлі
салаларында жұртшылыққа кеңінен танымал болған әншілер — Ришат және Мүсілім
Абдуллиңдер, Шабал Бейсекова, дирижер — Ғазиз Дұғашев, композиторлар —
Қапан Мусин, Құдыс Қожамияров, трубашы — Александр Спирин, музыка
зертгеушісі — Гауһар Шомбалова, тағы басқа домбыра, скрипка, флейта
аспаптарында ойнайтын музыкантгар мен актерлер болды. Техникумда Л.Майзель,
В.Дьяковтар ұстаздык етті, ал домбыра аспабы бойынша халық күйшілері —
Л.Мұхитов, М.Бөкейханов, Қ.Медетовтар дәріс берді.
Техникумда ұстаздық ететін мамандар жетіспегендіктен 1933 жылы Ленинфад
көркемөнер зерттеу академиясының аспиранты Ахмет Жұбанов шақыртылып, оған
техникумда сабақ беретін кәсіби музыка мамандарының тобын ұйымдастыру
тапсырылды. А.Жұбанов содан екі жыл бұрын Ленинград консерваториясын
бітірген Е.Брусиловскийді қызметке шақырды. А.Жұбанов пен Е.Брусиловскийдің
келуімен техникум енді тек оқу орны ғана емес, музыка мәдениетін жаңаша
өркеңдетудің ошағына айналды. Солардың бастамасымен техникум жанынан халық
музыкасын зерттеу кабинеті мен қазақ музыка аспаптарын жетілдіру музыка-
тәжірибелік шеберханасы ашылды.
Қызметке дәстүрлі халықтық музыка өнерінің шеберлері: Ә.Қашаубаев,
И.Байзақов, Д.Нұрпейісова, Қ.Байсейітов,А.Айтбаев, М.Өтемісов,
М.Бөкейханов, Қ.Медетов,Қ.Жантілеуов, Ә.Құрмановтар, аспап жасаушы шеберлер
ағайынды Эммануил мен Борис Романенколар тартылды.
Сол 1933 жылы А.Жұбановтың ұйымдастыруымен техникум жанынан күрамы 11
адамнан тұратын домбыра ансамблі құрылды. Ансамбль аз уақыт
ішінде өзінің өміршендігін танытып, тез жетілді. Көп кешікпей
сахналарға шығып, көпшілікке өнерлерін көрсете бастады. Радиодан, оқу
орындарының залдарында концерттер беріп, жүртшылыққа таныла түсті. 1934
жылдың көктемінде ансамбль құрамының мүшелері 17-ге жетті. Техникумда
қобызшы, сыбызғышылар болмағандықтан ансамблы құрамына скрипка мен
флейта ендірілді, Ол аспаптарда музыка бөлімінің студенттері Ғ.Дұғашев пен
А.Бектасов ойнады.
Зымырап уақыт зулап өтіп жатты. Оркестрдің құрылғанына екі жыл болған
1936 жылы Мәскеуде қазак әдебиеті мен өнерінің онкүндігі өткізілді.
Сындарлы өнер сынына жас оркестр де қатысып, сынақтан сүрінбей шықты.
Сүріну былай тұрсын, тұлпар ат тай кезінен танылады дегендей, өз тиісті
бағасын алып, айы оңынан туды. Мәскеудің Үлкен театры сахнасында
көрсетілген қорытынды концертіндегі қазақ өнерінен алған әсерлері жайында
Правда газеті былай деп жазды: Алдыңғы күні біз сахарада болдық,
алыстағы тәудың көгілдір шындары көрінеді. Салған әннің үніндей сылдырап су
ағып жатты. Той басталды. Ауыл сыртындағы бір жазық жерде қазақ халқының
талантты күйшілері, әншілері, бишілері, әңгімешілері жиналып отырды.
Сарыарқа күйі орындалды. Музыканттар нотасыз тартты. Солай болса да
Құрманғазының күйін өте көркем, жағымды етіп орындады. Мұнда құлаққа әрең
естілетін шөптің сылдыры, кең далада келе жатқан жалғыз жолаушының әні,
аспанда қалықтап жүрген қайсар бүркітгің қанатының суылы бар. Ал оркестр
Көбік шашқанды тартқанда, өздерінің ауыр тағдырын мұңлы үнмен сыртқа
шығарған қыздардың әні естіледі. Айналаңа қарап, әлгі қыздарды іздейсің.
Бірақ ән кыз емес, қобыз болып шықты.... Онкүн аяқталған соң Кремльде
болған кабылда М.И.Калининнің қолымен Ахмет Жұбановқа Құрмет белгісі
орденінің тағып оның басқарушысы арқылы оркест берілген алғашқы айрықша
баға еке дәлелдейді.
Мәскеуде өткен онкүндіктен шығар шылык еңбек жемісінің дәмін татып ора
ан оркестр ұжымы одан әрі канаттана жұмыстарына құлшына кірісті. Ендігі м
сат — оркестрдің мүмкіншілік деңгейін а тырып, құлашын кең сермеуге әрекет
еді. Ол үшін оркестр құрамын әлі де өне музыканттармен, әр түрлі музыка
аспал рымен толықтыру, репертуарды жаңа шығармалармен байыту, орындаушыл
шеберліктерін шыңдау, орындауі әртістерді нотамен ойнауға үйретіп, сау
тандыру сияқты сан алуан жұмыстар жүріп жатты. Репертуарға орыс және
композиторларының классикалық шығарлары енгізіле бастады. Мәселен,
М.Глиніның Руслан-Людмила операсынан менттер, Ф.Шуберттің Музыкалық сән
А.Римский-Корсаковтың Патшаның қалыңдығы операсынан интермелеп
П.Чайковскийдің Карғаның мәткесі операсынан Полина романсы, Кеңес Ода
композиторларының күрделі туындылар тағы басқа шығармалар орындалатын
болды. Сондай-ақ Құрманғазы, Тәттімбет, Деулеткерей, Ықылас, Қазанғап,
Сейтек, Сүиінбай және Дина мен басқа да халық композито ларының шығармалары
кеңінен қамтылды. Мәскеудегі онкүндіктен кейін соңғы 2 жыл мерзім
ішінде оркестр үлкен жетістіктерге жетті.
1944 жылы қүрылғанына 10 жыл толуына орай оркестрге күйші-композитор
Құрмнғазының аты берілуі тегіннен еме Өйткені, А.Жұбановтың айтуы бойынш
Құрманғазы күйлерінің басым көпшілігі әркайсысы әр түрлі нұсқада болса да
және ол туралы деректерді жеткізген күйшіні тікелей шәкірті Дина
Нұрпейісова бастаған көпшілігі оркестрдің күйші-орындаушылары болған
Махамбет Бөкейханов, Оқап Қабиғожин, Қали Жантілеуов, Лұқпан Мұхитов, Науша
Бөкейханов, Ғабдулман Матовтар және Ерғали Есжанов, Мұрат Өскенбаев,
Төлеген Аржанов, Ғылман Хай-рошев, Саркенже Мыңжанов, Оразғали Сүйімбеков
сынды өнер иелері еді. Сондықтан алғашқы оркестр репертуарының негізін
құраған да Құрманғазы күйлері болды.
Оркестр репертуарының алтын қорына қосылған А.Жұбановтын Абай,
Қазақ сюиталары, Төлеген Тоқтаров увертюра-фантазиясы, көп тармакты
Тәжік биі, Би күйі, Ария, Көктем атты туындылары мен Қарлығаш,
Ақ кегершін тәрізді әндері; Е.Брусиловскийдің Думанда, Румын
әуендері, Желдірме поэмалары; М.Төлебаевтың Қазақ фантазиясы, Казақ,
Казақстан увертюралары, Той атты музыкалық суреттемесі; Қ.Мусиннің
Жайлауда, Халық бақыты үшін, Мереке поэмалары; С.Мүхамеджановтын
Балқадиша вариациялары, Кыз қуу суреттемесі, Домбыра туралы баллада,
Шаттық Отаны поэмалары, Қазақ унер-тюрасы, Мерекелік увертюрасы,
Дархан дала атты симфониялық күйі; Н.Тілендиевтін Ата толғауы,
Мүрагер, Кайрат увертюралары, Көш керуен, Алтын дән, Махамбет
поэмалары, Алатау, Саржайлау, Өз елім әндері; Е.Рахмадиевтің
Дайрабай, Құдаша-думан поэмалары мен әндері, М.Қойшыбаев, Х.Тастанов,
К.Күмісбеков, Д.Ботбаев, Б.Жұманиязов, М.Маңғытаевтар мен өзге де
композиторлардың озық шығармалары күні бүгінге дейін тыңдарман қауымның
ыстық ықыласына бөленіп, табыспен орындалып келеді.
Қазақстанның алуан салалы музыка өнері қайраткерлерінің ішінде
Құрманғазы оркестріне қатысы болмаған адамдар кемде-кем. Оркестр туралы сөз
болғанда, ол ұғымға дирижерлер, композиторлар, әншілер мен күйшілер,
музыканттар түгелдей енеді. Мысалы, әр жылдары өздерінің бар ынта-ықыласын
салып, бойындағы күш-қуат, жалпы жігерлерін жұмсап оркестрде дирижерлік
еткен Ахмет Жұбанов ассистенттері — Мәлік Жаппасбаев, Ғабдулман Матов,
Капан Мусин; дирижерлер — Жаппас Кдламбаев, Латиф Хамиди, Леонид
Шаргородский, Шамғон Қажығалиев, Нұрғиса Тілендиев, Фуат Мансуров,
Алдаберген Мырзабеков, Ұялбай Нүсіпов, Глеб Сафонцев, Мәлгеждар Әубәкіров
есімдерін ардақтай айтуға тиіспіз.
Жезтандай ұлы әнші-әртісіміз Күләш Байсейітова, таңдайына бұлбұл қонған
Бибігүл Төлегенова, айтулы да аяулы әншілеріміз Роза Бағланова, Ермек
Серкебаев, Роза Жаманова, Ришат пен Мүсілім Абдуллиндер, Жамал Омарова,
Кәукен Кенжетаев, Бекен Жылыспаев, Байғали Досымжановтар көп жылдар бойына
оркестрмен косыла ән шырқап, сәніне сән, әріне әр беріп, оның да, өздерінің
де беделін артгыра түсті. Басқа да республикалардың әйгілі әншілері
С.Лемешев, Л.Зыкина, С.Киізбаевалар да Құрманғазы оркестрімен қосылып ән
салғандарын өздеріне мәртебе санады.
1950-жылдардан ары қарай Құрманғазы оркестрінің даңкы дүние жүзіне
тарады. Оркестр ұжымы профессионалдық музыка өнерінін бүгешігесін жеріне
жеткізе толықтай меңгеріп, шарықтау шегіне жетті. Бұл — А.Жұбановтан тәлім-
тәрбие алған Шамғон Қажығалиевтің дирижер таякшасын үстап, оркестр тізгінін
қолға алған, жұлдызы оңынан туған шағы еді. Ол алғашкы кадамынан-ақ
көрермендердің көңілінен шықты. Дәл 1950 жьшы Казақтың Жамбыл атындағы
мемлекеттік филармониясының үлкен концерт залында Құрманғазы оркестріне
тұңғыш рет дирижерлік етіп, жұртшылық-тың ыстық ықыласына бөленуі — оның
болашақ шығармашылық жолындағы жоғары баға алып шыққан алғашқы емтиханы
еді.
1953 жылы оркестр Румын халык республикасында өткен Дүниежүзі
демократиялық жастары мен студенттерінің IV фестиваліне қатысып,
Ш.Қажығалиев баскаруымен фестивальдің лауреаты атанып, алтын медальмен
марапатталуы ұжымның әлем аясында алатын орнын белгілеп бергендей болды.
Сол 1953 жылы Бухарест каласында өткен халық аспаптары оркестрінін
дүниежүзілік конкурсында озып шығып, Ш.Кажығалиевтың I-ші дәрежелі Диплом
мен алтын медальға ие болуы оркестр беделінің халықаралық дәрежеде өскенін
дәлелдеп берді.
Расында да, әсіресе, Ш.Қажығалиев басқарған тұста оркестр шарықтау
шегіне жетіп, атақ-даңқы бүкіл әлемге әйгілі болды. Қытай халқы Құрманғазы
оркестрінің өнеріне құлшына кол соғып, тамсана қызықтап қана қоймай,
болашақта өздеріне үлгі етіп алатындарын да бүкпесіз айтты. Мәселен,
Пекиндегі Қытай-Кеңес Одағы достығы қоғамдық ұйымының Достық газетінің
Тамаша оркестр деген мақаласында: Қазақтың Құрманғазы атындағы халық
аспаптары оркестрінің Қытайдағы гастролі тек адамдарды тебірентерлік тамаша
музыканы ғана емес, сонымен бірге музыкалық бай тәжірибесін де ала келді.
Бұл тәжірибе біздің де ұлттық оркестрімізді құру мен дамытуға айтарлықтай
дәрежеде көмегін тигізеді. Біз Қазақтың Мемлекеттік оркестрі ұжымына
Қытайға келген сапары үшін шын алғысымызды білдіреміз, — деп жазды.
Елуінші жылдардың екінші жартысында көктемінде оркестр Қытай Халық
республикасына гастрольдік сапармен барып, Пекин, Шанхай, Нанкин, Шеньян,
Харбин калаларында концерттер берді. Пекиннің ұлттық театрында өткен
алғашқы концертіне Қытай Халық республикасының басшылары, қоғам
қайраткерлері, мәдениет және өнер қызметкерлері, Кеңес Одағьіның,
Казақстанның Үкімет өкілдері мен мәдениет кайраткерлері, калың әлеумет
түгел катысты. Концерт үлкен табыспен өтті. Оркестр құрамында домбырашы-
музыкантгар ретінде барып қайтқан, қазірде Казақстан республикасының еңбек
сіңірген кайраткері, белгілі композитор Дүнгенбай Ботбаев сол алғашқы
концерт туралы былайша еске алады: Қытай халқының ұлттық театрында
Құрманғазының Сарыарқа күйі орындалған сәтте залда отырған мындаған халық
қошемет көрсетіп, орындарынан тұрып, қол шапалақтап карсы алып, Қытай
халқының мемлекет кдйраткерлері сахна төріне шығып, оркестрдің барлық
мүшелерін аса ілтипатпен құрметтеп, құттықтау көрсетті. Ал сол сапарда
болып, дәл осы бір сәтті бейнелеп айтушы енді біреулер: Концерт соңында
Сарыарқа күйі басталған сәтте-ақ бүкіл зал орындарынан қопарыла
көтеріліп, күй аяқтағанша тапжылмастан тұрып тындады. Сірә, музыка мұхитын
сапырғандай естілетін, алапат адуынды Сарыарқаны қазақтың ұлттық ұраны,
яғни, гимні екен деп кабылдаса керек, — дегенді айтады. Калай болғанда да
сол сапарда оркестрге және оның көркемдік жетекшісі, бас дирижері
Ш.Каджығалиевке тамаша оркестр, талантты Қазақстанның шетелдердегі
Мәдениет күндерінің өтуі тұрақты әдетке айналды. Әрине, ондай шаралардың
белсенді қатысушысы Құрманғазы оркестрі болды. Мысалы, оркестр 1959 жылы
Венгер Халық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz