«Қазақпарат» ұлттық компаниясындағы басқаруды талдау

КІРІСПЕ

Кәсіпорын - нарықтық экономика құрылымының ең серпінді құрамдас бөлігі. Барлық технология, өндіріс құралдары, еңбек заты және кәсіби тәжірибе шеңберіндегі ғылыми-техникалық жетістіктер өз көріністерін кәсіпорында табады. Кәсіпорында өндірістің және нарықтың заңдар нақты нысанға ие болады.

Нарықтық орта жағдайында және кәсіпорынның толық экономикалық, құқықтық өзінше еркіндік алуы, оған көптеген қосымша міндеттер жүктейді. Сөйтіп кәсіпорынның айналысатын қызмет шеңбері кәдімгідей ұлғаяды.

Мемлекеттік экономика жағдайында негізгі буынның іс-әрекеті тек қана өндірістік қызметпен тұйықталды. Кәсіпорын өзінің экономикалық және элеуметтік қызметін жалпы мемлекеттік шаруашылық механизмі арқылы жүзеге асырады.

Аралас әрі әлеуметтік бағытталған нарықтық экономика жағдайында мемлекет кәсіпорынға иелік құқ бере отырып, оның өз мүлкін, өндірген өнімін және тапқан табыстарын пайдалану мен жаратуды, кәсіпорын шығындары арқылы әлеуметтік шаралардың бір бөлігін жүктейді.

Сондықтан барлық кәсіпорындар меншік түріне байланыссыз-ақ экономикалық қызметті ғана емес, әлеуметтік қызметті де атқаруға міндетті.

Қоғомдық санада кәсіпкер - бұл тек адам, индивидум деген пікір берік орныққан. Нарық қатынастарының құрылу және даму практикасы мемлекет қоғамдық мүдделер үшін белсенді кәсіпкерлік қызметпен айналыса алатынын көрсетті. Мемлекет қызметтің кәсіпкерлік саласына неғұрлым ерте қосылса, соғұрлым өтпелі экономиканың ұзақтығы қысқа, мемлекеттік кәсіпкерлік қызметтің әріден ойластырылған дағдарысқа қарсы және инфляцияға қарсы бағдарына бола нарық экономикасы тиімді дамиды, соғұрлым мемлекетте халықаралық инвестициялық ахуал өте жақсы, соғұрлым әлемдік экономикада осы мемлекеттің мәртебесі биік болады.

Кәсіпкерлік қызметтің дамуы экономиканың негізгі мемлекеттік меншігі болып табылады.

Нарықтық экономикасы дамыған елдерде мемлекет меншігінің үлесі көп емес, бірақ нақ осы ұлттық экономиканың дамуы үшін қажетті қызметтер мен тауарлар шығарушы өздерінің меншікті кәсіпорындарының болуына және бір уақытта мемлекет бюджетін толықтыру үшін қажет ақшалай қаражат табуына мүмкіндік береді.

Мемлекет меншігі - бұл тек қана кәсіпорындар жиынтығы емес, сонымен қатар тұтас макроэкономикалық жүйе. Өндіріс құралдарына өкімді бірігіп шығару механизімі өзін өзі басқару қарым-қатынасының жүйесі, мемлекеттік меншікті басқаруды орталықсыздандыру жүйесі және экономиканы демократиялық бағдарламалау арқылы жүзеге асырылады. Кәсіпорын өзіне мемлекет бекіткен шеңбердегі өндіріс құралдарымен ғана өкім шығарады. Мұндағы кәсіпорын мемлекеттік тапсырыс негізінде өз қарекетін жүзеге асырады. Мемлекет жалақы деңгейіне кепіл бере отырып кәсіпорынның ішкі қарекетін тиісті жұмыс уақытын, демалыс уақытын, жалақы мен тарифтік бағамды бекіту арқылы регламенттейді. Сонымен бірге мемлекет кәсіпорын пайдасын бөлу принціпін бекітеді, сондай-ақ мемлекеттік кәсіпорындардың белгілі бір шектелген, анықталған деңгейдегі коммерциялық еркіндігі бар.

Дипломдық жұмыс тақырыбының зерттеу мәселелері болып Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік кәсіпорындардың алатын орны мен маңыздылығы, оның басқарудағы, сондай-ақ қызмет етуіндегі олқылықтарды анықтап, оны жетілдіру мен алдын алу жолдарын қарастыру, жиналған мәліметтерге талдау жасай отырып олардың болашақтағы көрінісін белгілеу табылады.

Тақырып өзектілігі мемлекеттік кәсіпорындар қызметінің негізгі міндет-мақсаттары қоғам мен мемлекет қажетіне қарай айқындалатынында. Негізгі оның тағайындалуы мемлекеттің қарғаныс қабілетін материалдық жағынан қамтамасыз ету және қоғам мүддесін қорғау; экономиканың жеке меншік секторы қамтымаған немесе жеткіліксіз қамтыған қоғамдық өндірістің буындары мен салаларында бірінші қажеттіліктегі тауарларды өндіру, жұмыстар атқару, қызметтер көрсету; мемлекеттік монополияға жатқызылған немесе бақылау және қадағалау функцияларын қоспағанда, мемлекеттің функциясы болып табылатын салалардағы қызметті жүзеге асыру іспеттес әлеуметтік-экономикалық міндеттерді шешу болып табылады.

Негізгі мақсат - Қазақстан Республикасы мемлекеттік кәсіпорындарын басқарудағы маңызды, өзекті мәселелерді ашу.

Аталған мақсатқа жеті үшін қойылған міндеттер келесідей:

• мемлекеттік кәсіпорынды жеке кәсіпорындармен салыстыра қарастыру;
• нарықтық экономика жүйесіндегі мемлекеттік кәсіпорындардың орнын анықтау;
• Қазақстан Республикасы бойынша мемлекеттік кәсіпорындарға талдау жасау.

Аталған жұмыстың құрылымы кіріспе, үш бөлімнен және қорытындыдан тұрады:

1 бөлім - нарықтық экономака жағдайындағы жалпы кәсіпорынның, сонымен-ақ мемлекеттік кәсіпорынның мәні мен мазмұнын ашып, оны басқару туралы түсінік береді; 2 бөлім - зерттеу объектісіндегі, яғни «Қазақпарат» Ұлттық Компаниясындағы басқару тетіктері жайлы талдау мәліметтерін қамтиды; 3 бөлімде мемлекеттік кәсіпорындарды басқару қызметін жетілдіру жолдары мен оның болашақтағы көрінісі қарастырылған.

1. КӘСІПОРЫНДЫ БАСҚАРУДЫҢ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ

1. 1 Нарықтық экономака жағдайындағы кәсіпорынның мәні және мазмұны

Қазіргі әлем әртүрлі ресіми және ресіми емес ұйымдар ретінде қарастырылады, яғни «белгілі бір нәтижеге қол жеткізу мақсатында немесе еңбек бөлінісі қағидасының негізінде міндеттердің, өзекті мәселелердің шешімін табу, иерархиялық құрылымын анықтап міндеттерді бөлу мақсатында біріккен адамдардың, топтардың жиынтығы; кәсіпорындар, қоғамдық бірлестіатер, мемлекеттік мекемелер». Кәсіпорындар мен ұйымдар тұтынушылардың әртүрлі қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында құрылып, әрқилы атауларға, көлемге, құрылымға және басқа да сипаттамаларға ие. [1]

Кез келген экономиканың негізгі түбірі өндірістен, экономикалық өнімді қалыптастырудан құралады. Өндіріс болмаса, тұтынудың болмайтыны анық. Тек кәсіпорын ғана өнім шығарып, жұмысты орындап, қазмет көрсетеді, сонымен қатар, ұлттық байлықтың молаюы мен тұтынудың негізін қалыптастырады.

Мемлекеттің экономикасын қарапайым түрде мемлекетпен және өзара өндірістік, бірлескен, коммерциялық және тағы басқа қарым-қатынаста тығыз байланыста болатын кәсіпорындардың жалпы жиынтығы ретінде қарастыруға болады.

Экономиканың қуаттылығы мен мемлекеттің индустриалдық күші кәсіпорын қызметіцнің нәтижелілігі мен оның қаржылық жағдайына тікелей байланысты. Елдегі шаруашылықты басқарудың жалпы сызбасын пирамида түрінде қарастырып көретін болсақ, оның негізі ретінде кәсіпорын түрады. Кәсіпорын деңгейіндегі үрдістерге қатысты меммлекеттік, аймақтык және ведомстволық басқару екінші кезектегі құбылыс ретінде қарастырылады. Шаруашылықты басқару жүйесіндегі кез келген өзгерістер кәсіпорын қарекетіне жағымды әсері болмаса, оның қажеті шамалы-ақ.

Кәсіпорын - бұл қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыру мен табыс табу мақсатында өнім өндінетін, жұмысты орындайтын, қызмет көрсететін тәуелсіз шаруашылық субъектісі.

Кәсіпорын (ұйым, фирма, концерн) заңды тұлға ретінде елдің заңдар жиынтығымен белгіленген белгілі бір сипаттамаларға жауап береді. Заңды тұлғаның сипаттамаларына келесілер жатады: өз мүлкінің болуы; тәуелсіз мүліктік жауапкершілік; сатып алу, қолдану және өз мүлкіне үкім шығаруға, сонымен қатар, заңмен рұқсат етілген іс-әрекеттерді өз атынын жузеге асыруға құқығы бар; сотта өз атынан талапкер және жауапкер бола алатын, жеке бухгалтерлік баланс жүргізуге және банкте есеп айырысу немесе басқа да шоттарды иемденуге құқығы бар.

Шаруашылықтың кез келген формасындағы кәсіпорын мемлекет экономикасында маңызды орынға ие. Макроэкономикалық көзқарас бойынша кәсіпорын келесі жағдайларға негіз бола алады:

• ұлттық табыстың, жалпы ішкі өнімнің, жалпы ұлттық өнімнің көбеюіне;

• мемлекеттің өмір сүру мен өз қызметтерін орындауға мумкіндік береді. Яғни мемлекеттік бюджеттің айтарлықтай бөлігі кәсіпорындардан алынатын алым-салықтар есебінен қалыптасады;
• мемлекеттің қоғанысқабілеттілігін қамтамасыз етуге;
• қарапайым және кеңейтілген өндіріске;
• ұлттық ғылым мен ғылыми-техникалық прогрессті дамытуға;
• елдің барлық деңгейдегі азаматтарының материалдық жағдайын көтеруге;
• медицина, білім, мәдениеттің дамуына;
• жұмыссыздық проблемасының шешілуіне;
• басқа да көптеген әлеуметтік проблемалардың шешілуіне негіз болады.

Кәсіпорын бұл жетістіктерге нетижелі қызмет ету жағдайында ғана қол жеткізе алады. [2]

Қоршаған табиғаттың.

қалған бөлігі

Салықтық қызмет,

тәртіпті сақтау органдары

ұлттық экономика. Кәсіподақ

субъектілері

Көрші

мемлекеттер Акционерлерді

қорғау қоғамы

Қызметтестер

Мемлекет Несиелік-

қаржылық

ұйымдар

Саяси партиялар,

халықаралық Акционерлер

экономикалық

институттар

Кәсіпорын

Қоғамдық Инвесторлар

ұйымдар

Бәсекелестер

Жабдықтаушылар

Сатып алушылар Ғылыми-зерттеу

қарекеті

Кредиторларды

қорғау қоғамы Тұтынушылардың ұйымдары

Сурет 1 - Мүдделі, қызығушы топтар және олардың кәсіпорынға жақындық деңгейі

Жоғарыда келтірілген суретте кәсіпорынның мақсатын анықтауға ықпал ететін әртүрлі топтардың мүдделері көрсетілген. Бұл топтардың кей біреулері, әсіресе, иегерлер мен заемдық капиталды ұсынушылар, кәсіпорынның мақсат жүйесін қалыптастыруда ерекше күшті ықпалын тигізеді. Тікелей байланысты басқа тұлғалар, мысалға, жалданбалы қызметкерлер, кәсіпорынға тікелей және аталған тұлғалардың мудделерін қорғаушы, ұсынушы ұйымдар арқылы әсер етеді. Дегенмен кәсіпорын тікелей әсері болмайтын топтардың да мүддесін ескеру керек. Тұтынушылардың ұйымдарын мысалға алайық. Олар тесттер жүргізу жолымен бұйымның сапасын бағалайды, экологиялық тазалығын анықтайды. Бұл топтартың мұддесін ескермеген немесе бір мәмілеге келмеген жағдайда кәсіпорынның кызметі сәтсіздікке ұшырауы мумкін.

Осылайша, кәсіпорынның мақсаты өз алдында жеке және бір-бірлерінен ерекшеленетін мақсаттары бар көптеген тұлғалармен, топтармен жасалатын қарым-қатынас негізінде қалыптасады.

Шартты түрде кәсіпорынның мақсаттарын үш топқа бөлуге болады:

• экономикалық мақсат. Бұл кәсіпорынның мақсаттар жүйесінің негізін құрайды және нарықтық шаруашылықтағы кәсіпорын ның жұмыс пен қызметке қабілеттілігін қамтамасыз етуге бағытталған;
• әлеуметтік мақсат. Бұл кәсіпорында әртүрлі мүдделері бар адамдардың өзара әрекет жасауының айқын көрінісі. Сонымен қатар кәсіпорынды қоғамдық экономика жүйесінің құрамдас бөлігі деп көрсетеді.
• экологиялық мақсат коршаған ортаға экономикалық қарекеттің әсерін ескереді.

Мақсаттар жүйесінің толық қалыптасып, ресімделуі үшін мақсаттар жоғарғы деңгейде анық сипатталып жазылуы тиіс және қолданыста жүретін формада қисыны келу керек. Яғни мақсаттар шынайы болып, нәтижесі тексеріле, бақылана алатындай болуы керек.

Кәсіпорындар нақты мақсатқа және жалпы экономикалық үрдістердің шеңберінде жүзеге асыратын іс-әрекеттің түріне сәйкес ажыратылады. Кәсіпорынның барлық типтері өзінің экономикалық ортасымен сатып алу, өткізу және капитал нарықтары арқылы жүзеге асырылатын байланыстарымен сипатталады. Олардың айырмашылығы өндірістік функцияларында болады. «Өндіріс» сөзі бұл жерже материалдық игіліктің өндірісі немесе қызмет көрсету мағынасында қолданылып отыр. [3]

Кәсіпорынның әртүрлі критерилерге сәикес типтерін төменде көрсетілген суреттен анық көруге болады.

Сурет 2 - Кәсіпорындардың классификациясы

Жоғарыда көрсетілген, яғни ажыратылған кәсіпорын турлеріне немесе заңды тұлғаларға Қазақстан Республикасының 1994 жылғы 27 желтоқсандағы Азаматтық Кодексінде мүмкін болатын жағдайлар ескеріле отырып сәйкес анықтама, нұсқаулық және көптеген ақпараттар берілген.

Жеке кәсіпкерлік - бұл қоғамның тауарға (жұмысқа, қызметке) деген қажеттілігін қанағаттандыру жолымен пайда немесе жеке табыс табуға бағытталған, өзінің жекеменшігіне немесе коллективтің меншігіне негізделе отырып жүзеге асырылатын азаматтардың іс-әрекеті. Бірлескен формадағы кәсіпорындар ортақ бірлескен жекеменжік базасы негізінде өз қарекетін жүзеге асырады. Оларға жанұялық кәсіпорындарды, фермерлік шаруашылықты жатқызуға болады.

Шаруашылық серіктестігі - бұл жарғылық капиталы құрылтайшылардың, қатысушылардың үлесіне бөлінген коммерциялық ұйым. Ұйым мүлігі құрылтайшылырдың салымы негізінде қалыптасады, сонымен бірге аталған ұйымның өндірген және сатып сатып алынған бұйымдары мен заттары серіктестіктің меншігі есебінде болады. Шаруашылық серіктестіктер толық серіктестік, сенім серіктестігі, жауапкершілігі шектеулі серіктестік және қосымша жауапкершілігі бар серіктестік нысанында құрылуы мүмкін.

Толық серіктестіктің мүлкі жеткіліксіз болған жағдайда қатысушылары сетіктестіктің міндеттемелері бойынша өзіне тиесілі барлық мүлкімен ортақ жауапкершілікте болатын серіктестік толық серіктестік деп аталынады.

Серіктестіктердің міндеттемелері бойынша өзінің бүкіл мүлкімен (толық серіктерімен) қосымша жауап беретін бір енмесе одан да көп қатысушылармен қатар, серіктестіктің (салымшылардың) мүлкіне өздері салған салымдардың жиынтығымен шектелетін бір немесе одан да көп қатысушыларды енгізетін және серіктестіктің кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыруға қатыспайтын серіктестік сенім (командиттік) серіктестігі деп танылады.

Бір немесе бірнеше адам құрған, жарғылық капиталы құрылтай құжаттарымен белгіленген мөлшерде үлеске бөлінген серіктестік жауапкершілігі шектеулі серіктестік деп аталынады; жауапкершілігі шектеулі серіктестікке қатысушылар оның міндеттемелері бойынша жауап бермейді және серіктестіктің қызметіне байланысты залалдарға өздерінің қосқан салымдарының құны шегінде тәуекел етеді.

Қатысушылары серіктестік міндеттемелері бойынша өздерінің жарғылық капиталға салымдарымен жауп беретін, ал бұл сомалар жеткіліксіз болған жағдайда өздерене тиесілі мүлікпен оған өздері еселенген мөлшерде енгізген салымдар арқылы жауап беретін серіктестік қосымша жауапкершілігі бар серіктестік деп аталады.

Акционерлік қоғам деп өзінің қарекетін жүзеге асыру үшін қаражат тарту мақсатында ақциялар шығаратын заңды тұлға танылады. Акционерлік қоғам капиталына құрылтайшылар немесе қатысушылар тиісті үлесін қосады. Аталған үлесін айқындайтын бағалы қағаз акция деп аталады. Бұл бағалы қағаз акция иесіне түскен пайданың белгілі бөлігін дивидент ретінде иеленуге құқық береді.

Азаматтардың бірлескен кәсіпкерлік қызмет үшін мүшелік негізде олардың өз еңбегімен қатысуына және өндірістік кооператив мүшелерінің мүліктік жарналарын біріктіруіне негізделген ерікті бірлестігі өндірістік кооператив деп танылады.

Мемлекеттік кәсіпорындарға шаруашылық жүргізу құқығына негізделген кәсіпорындар және жедел басқару құқығына негізделген (қазыналық) кәсіпорындар жатады. Мемлекеттік кәсіпорындардың іс-әрекеті мемлекеттік меншік формасына негізделген.

Коммерциялық емес ұйымдар өз алдына келесідей бөлінеді:

• мекеме - басқару, әлеуметтік-мәдени немесе өзге де коммерциялық емес сипаттағы қызметтерді жүзеге асыру үшін құрылтайшы құрған және қаржыландырылатын ұйым;
• қоғамдық бірлестіктер - Қазақстан Республикасында қоғамдық бірлестікткр болып, саяси партиялар, кәсіптік одақтар және азаматтардың заңдарға қайшы келмейтін, өздерінің ортақ мақсаттарына жеті үшін ерікті негізде құрған басқа да бірлестіктері табылады.
• азаматтар және заңды тұлғалар ерікті мүлік жарналар негізінде құрған, әлеуметтік, қайырымдылық, мәдени, білім бері және өзге де қоғамдық пайдалы мақсаттарды көздейтін мүшелігі жоқ коммерциялық емес ұйым қоғамдық қор деп танылыды.
• қатысушылардың материалдық және өзге де қажеттерін қанағаттандыру үшін өз мүшелерінің мүліктік (үлестік) жарналарын біріктіру арқылы жүзеге асырылатын азаматтардың ерікті бірлестігі тұтыну кооперативі деп аталады.
• рухани қажеттерін қанағаттандыру үшін өз мүдделерінің ортақтығы негізінде заң құжаттарында белгіленген тәртіп бойынша біріккен азаматтардың ерікті түрдегі бірлестігі діни бірлестік деп танылады.
• коммерциялық ұйымдар өздерінің кәсіпкерлік қызметін үйлестіру, сондай-ақ жалпы үлестік мүдделерін білдіру мен қорғау мақсатында өзара, сондай-ақ коммерциялық емес ұйымдармен бірлескен шарт бойынша қауымдастықтар (одақтар) нысанында бірлестіктер құра алады. [4]

1. 2 Кәсіпорын басқару объектісі ретінде

Кәсіпорын алға қайған мақсатының әрқилылығы мен жанжақтылығы оны дамыту мен қызметін басқаруда арнайы білім мен өнерді, әдістер мен тетіктерді, қызметкерлерді қолайлы жағдаймен қамтамасыз етуді талап етеді. Кәсіпорынды бір жағынан мақсатына, қолданатын ресурстарына, құқықтық-нормативтік негізіне, көлеміне, табысына байланысты және екінші жағынан құрылымы, үрдістері, еңбек бөлінісі, рөлдерді бөлу, ұйымдастырушылық және басқару мәдениетінің көрінісі болатын сыртқы орта мен ішкі әлеуметтік және экономикалық байланыс пен қарым-қатынас және тағы басқа ұйымдастыру, басқару параметрлерене сүйене отырып сипаттауға болады.

Басқарудың негізгі міндет-мақсаттары жетістіктерге қол жеткізуді қамтамасыз ететін басқару жұмыстарының түрі мен көлемін анықтауда маңызды орынға ие. Бұл жерде кәсіпорынның түрі мен ерекшелігіне байланыссыз кез келген басқару үрдісінің құрамдас бөлігі болып табылатын функциялар жайлы айтылып отыр. Кәсіпорынның түрі мен ерекшелігіне байланыссыз болғандықтан басқарудың жоспарлау, ұйымдастыру, ынталандыру, бақылау және үйлестіру сынды функциялары жалпылық сипатқа ие. Бөлініп алынған функциялардың арасындағы байланыс айналыс ретінде төмендегі суретте көрсетілген (Сурет 3) .

Сурет 3 - Басқару функцияларының арасындағы байланыс

Суреттегі бағыттар жоспарлаудан бақылауға дейінгі қозғалыс қызметкерлерді ұйымдастыру мен ынталандару жолымен ғана мүмкін екендігін көрсетеді. Суреттің ортасында негізгі функциялардың өзара қарым-қатынаса мен келісімділігін қамтамасыз ететін үйлестіру функциясы орналасқан.

Жоспарлау - бұл кәсіпорын іс-әрекетінің жоспарлары мен оның құрамдас бөліктерін құраумен байланысты басқару қарекетінің бір түрі. Жоспар істелу керек іс-әрекеттердің кезегі бойынша құрылуын қамтамасыз етеді және алға қойылған мақсатқа жетуде қажетті ресурстар мен уақытты анықтайды.

Сәйкесінше жоспарлау өзіне келесілерді қосады:

• мақсаттар мен міндеттерді белгілеу;
• мақсатқа жету үшін жоспар, бағдарлама, стратегияны әзірлеу;
• қажетті ресурстар мен уақытты анықтап, оларды мақсаттары мен міндеттерге байланысты бөлу;
• жоспарды жүзеге асыру бойынша жауапкершілік артылған жеткізу. [5]

Ұйымдастыру - бұл басқарудың екінші функциясы. Оның міндеті болып ұйымның құрылымын қалыптастыру және оның жұмыс істеуін, яғни персоналмен, материалдармен, құрал-жабдықтармен, мекемемен, ақша қаражатымен қамтамасыз ету табылады. Ұйымдастырудың жалпы мағынасы ортақ басқару міндетін құзіреті мен жауапкершілігін жіктеу арқылы бөліктерге бөлу, сондай-ақ әртүрлі жұмыстар арасында өзара байланысты қалыптастыру болып табылады.

Кәсіпорында құрылған әрбір жоспарда ұйымдастыру сатысы болады, яғни жоспарланған мақсатқа жету үшін жағымды жағдай жасау. Бұл жерде ең бастысы: қызметкерлермен жұмыс істеу, басшылардың стратегиялық, экономикалық ой-өрісін дамыту, шығармашылық пен жаңа енгізулерге икемділігін қалыптастыру және тәуекелге барудан, кәсіпорынның өзекті мәселесін шешудегі жауапкершіліктен қорықпайтын қызметкерлерге қолдау көрсету және т. б.

Ынталандыру - бұл жоспарда қойылған мақсаттарға жету үшін кәсіпорында жұмыс істейтін қызметкерлердің белсенділігін ояту, іс қимылға жұмылдыру қарекеті.

Ынталандыру үрдісіне келесілер кіреді:

• қанағаттандырылмаған қажеттіліктерді анықтау;
• қажеттіліктерді қанағаттандыруға бағытталған мақсаттарды құру;
• мақсатқа жетудегі іс-әрекеттерді анықтау.

Ынталандыру бойынша жүзеге асырылатын шаралар экономикалық (сыйақы беру, қаламақы жүйесінің болуы, материалдық көмек, тұрғын үймен қамтамасыз ету) және рухани (атақ, шен беру, жауапкершілігі мен құзіретін арттыру, мақтау қағаздарын ұсыну) сипатта болуы мүмкін. [6]

Бақылау - негізгі міндеті кәсіпорын қызметінің нәтижесін сандық және сапалық бағалау мен есеп жасау болып табылатын басқарудың қызметі. Оның негізгі екі бағытын бөліп көрсетуге болады:

• жоспарда көзделген мақсаттардың, жұмыстардың орындалуын бақылау;
• жоспарда көрсетілген іс-әрекет пен көрсеткіштерден ауытқуды түзету бойынша шаралар.

Бұл қызметтің жүзеге асырылуындағы негізгі құрал болып тура мағынадағы бақылау, қызметтің барлық жағын тексеру, есеп жүргізу және талдау жасау табылады. Жалпы басқару үрдісіндегі бақылау қызметі қайтарымды байланыс сипатына ие. Себебі бақылаудың талдамалары мен көрсеткіштері бұрын қабылданған шешімдерге, жоспарға, сондай-ақ нормалар мен нормативтерге де өзгерістер енгізуі мүмкін.

Жоғарыда аталған функциялардың әрқайсысы кәсіпорынның нәтижелі жетістіктерге жетуде жүзеге асырылатын жеке маңызды үрдістер болып табылады.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс