Тілдің таңбалық сипаты
Тілдің таңбалық сипаты оның негізгі ерекшеліктерінің бірі болып саналады. Осылай болғандықтан, философтар мен лингвистер бұл мәселеге (тілдің таңбалык сипаты туралы мәселеге) ертеден бері-ақ назар аударып келеді. Тілдің таңбалық табиғаты әсіресе Бодуэн де Куртенэнің еңбектерінен және Фердинанд де Соссюрдің «Жалпы лингвистика курсы» атты еңбегі жарыққа шыққаннан бергі дәуірде кең көлемде қарастырыла бастады.
Ф. де Соссюр тілді таңбалардың жүйесі деп есептейді де, оны таңбалардың басқа жүйелерімен салыстыра қарайды. Ол былай деп жазды: «Тіл дегеніміз идеяларды білдіретін таңбалардың жүйесі, демек, оны жазумен, мылқаулар үшін жасалған әліппемен, символ мәнді әдет-ғұрыптармен, сыпайылық формаларымен, әскери сигналдармен және т. б. салыстыруға болады. Ол (тақбалардың жүйесі ретіндегі тіл. — К. А.) тек осы жүйелердің ішіндегі өте-мөте маңыздырағы. Сонымен, қоғам өмірінін, ішіндегі таңбалардың табиғатын зерттейтін ғылым бар деп ойлауға болады, біз оны «семиология» деп атар едік».
Таңбалар жүйесінің ұғымы қазіргі заманғы ғылымда кен өріс алғандығын және әр түрлі типтегі таңбалар туралы ғылым — семиотика білімнің әр түрлі салаларының назарын аударып отырғанын айту қажет. «Ғылыми-зерттеу процесінде таңбалық жүйелердің мол тобын қолданудың өрістеуі қазіргі заманғы ғылымның маңызды ерекшелігі болып саналады. Біздің кезіміздің адамдары өзінің практикалық қызметінің табысты болуы үшін «табиғи» таңбалар жүйелерін ғана емес, сонымен бірге әр түрлі жасанды «тілдерді» (математикалық формалар мен теңдемелер жүйелерін, чертеждерді, графиктеоді, таблицаларды және т. б.) қолдануға мәжбүр болып отыр. Әр түрлі типтегі танбалар жүйелері туралы ғылым — семиотика соңғы кезде зерттеушілердің назарын өзіне өте-мөте жиі аудара бастады. Оның негізгі проблемалары — таңба мен мағынаны анықтау, таңбалық си-туацияның компоненттерінің анализі, таңбалардың типологиясы және т. б. —
Ф. де Соссюр тілді таңбалардың жүйесі деп есептейді де, оны таңбалардың басқа жүйелерімен салыстыра қарайды. Ол былай деп жазды: «Тіл дегеніміз идеяларды білдіретін таңбалардың жүйесі, демек, оны жазумен, мылқаулар үшін жасалған әліппемен, символ мәнді әдет-ғұрыптармен, сыпайылық формаларымен, әскери сигналдармен және т. б. салыстыруға болады. Ол (тақбалардың жүйесі ретіндегі тіл. — К. А.) тек осы жүйелердің ішіндегі өте-мөте маңыздырағы. Сонымен, қоғам өмірінін, ішіндегі таңбалардың табиғатын зерттейтін ғылым бар деп ойлауға болады, біз оны «семиология» деп атар едік».
Таңбалар жүйесінің ұғымы қазіргі заманғы ғылымда кен өріс алғандығын және әр түрлі типтегі таңбалар туралы ғылым — семиотика білімнің әр түрлі салаларының назарын аударып отырғанын айту қажет. «Ғылыми-зерттеу процесінде таңбалық жүйелердің мол тобын қолданудың өрістеуі қазіргі заманғы ғылымның маңызды ерекшелігі болып саналады. Біздің кезіміздің адамдары өзінің практикалық қызметінің табысты болуы үшін «табиғи» таңбалар жүйелерін ғана емес, сонымен бірге әр түрлі жасанды «тілдерді» (математикалық формалар мен теңдемелер жүйелерін, чертеждерді, графиктеоді, таблицаларды және т. б.) қолдануға мәжбүр болып отыр. Әр түрлі типтегі танбалар жүйелері туралы ғылым — семиотика соңғы кезде зерттеушілердің назарын өзіне өте-мөте жиі аудара бастады. Оның негізгі проблемалары — таңба мен мағынаны анықтау, таңбалық си-туацияның компоненттерінің анализі, таңбалардың типологиясы және т. б. —
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. К. Аханов «Тіл білімінің негіздері»
2. Ж.Байымбетова «Тіл біліміне кіріспе»
1. К. Аханов «Тіл білімінің негіздері»
2. Ж.Байымбетова «Тіл біліміне кіріспе»
ТІЛДІҢ ТАҢБАЛЫҚ СИПАТЫ
Тілдің таңбалық сипаты оның негізгі ерекшеліктерінің бірі болып
саналады. Осылай болғандықтан, философтар мен лингвистер бұл мәселеге
(тілдің таңбалык сипаты туралы мәселеге) ертеден бері-ақ назар аударып
келеді. Тілдің таңбалық табиғаты әсіресе Бодуэн де Куртенэнің еңбектерінен
және Фердинанд де Соссюрдің Жалпы лингвистика курсы атты еңбегі жарыққа
шыққаннан бергі дәуірде кең көлемде қарастырыла бастады.
Ф. де Соссюр тілді таңбалардың жүйесі деп есептейді де, оны таңбалардың
басқа жүйелерімен салыстыра қарайды. Ол былай деп жазды: Тіл дегеніміз
идеяларды білдіретін таңбалардың жүйесі, демек, оны жазумен, мылқаулар үшін
жасалған әліппемен, символ мәнді әдет-ғұрыптармен, сыпайылық формаларымен,
әскери сигналдармен және т. б. салыстыруға болады. Ол (тақбалардың жүйесі
ретіндегі тіл. — К. А.) тек осы жүйелердің ішіндегі өте-мөте маңыздырағы.
Сонымен, қоғам өмірінін, ішіндегі таңбалардың табиғатын зерттейтін ғылым
бар деп ойлауға болады, біз оны семиология деп атар едік.
Таңбалар жүйесінің ұғымы қазіргі заманғы ғылымда кен өріс алғандығын
және әр түрлі типтегі таңбалар туралы ғылым — семиотика білімнің әр түрлі
салаларының назарын аударып отырғанын айту қажет. Ғылыми-зерттеу
процесінде таңбалық жүйелердің мол тобын қолданудың өрістеуі қазіргі
заманғы ғылымның маңызды ерекшелігі болып саналады. Біздің кезіміздің
адамдары өзінің практикалық қызметінің табысты болуы үшін табиғи таңбалар
жүйелерін ғана емес, сонымен бірге әр түрлі жасанды тілдерді
(математикалық формалар мен теңдемелер жүйелерін, чертеждерді, графиктеоді,
таблицаларды және т. б.) қолдануға мәжбүр болып отыр. Әр түрлі типтегі
танбалар жүйелері туралы ғылым — семиотика соңғы кезде зерттеушілердің
назарын өзіне өте-мөте жиі аудара бастады. Оның негізгі проблемалары —
таңба мен мағынаны анықтау, таңбалық си-туацияның компоненттерінің анализі,
таңбалардың типологиясы және т. б. — диалектикалық материализм
философиясынын, теориялық танып білу проблематикасымен тығыз астарласып
жатады және философтар мен логиктердің, лингвистика, психология және
кибернетика салаларындағы мамандардың қоян-қолтық жұмыс істескен жағдайында
ғана табысты шешімін таба алады.
Тілдің таңбалық табиғаты сөз болғанда, бүтіндей тілдің және оның
элементтерінің (морфема мен сөздің, сөз тіркесі мен сөйлемнің) объективті
болмыстағы заттар мен құбылыстарға қатыстылығы және олармен жанама түрде
байланысу дәрежесі ескеріледі. Тілдік единнцалардың таңбалық қызметіне
олардын, (тілдік единицалардын) дамуының танып білу әрекетінің нәтижелерін
жалпылап білдіру қасиеті мен адамның қоғамдық-тарихи
тәжірибелерінің қорытындыларын (жиынтығын) тіркеу және сақтау қасиеті
енеді. Тілдің таңбалық сипатына, ақыр аяғында, тілдік элементтердің
мағыналарға ие болу нәтижесінде белгілі бір информацияны білдіруге
бейімділігі, қатынас жасау процесінде коммуникативті және экспрессивті
қызмет атқаруы енеді. Демек, таңбалық деген термин, онымен синонимдес
семиотикалық деген термин сияқты, көп мағыналы, оған (терминге) әр түрлі
мазмұн ендіріледі және табиғи тілге қатысы жағынан тілдік элементтердің әр
басқа терт түрлі кызметіне: белгілеу (таңбалау) қызметі (репрезентативті
қызмет), жалпылаушы қызмет (гносеологиялық қызмет), коммуникативті қызмет
және прагматикалық қызметке қатысты бола алады. Тілдің ойлаумен, танымның
логикасымен және механизмімен тікелей байланысы, адам баласы тілінің
объективті дүниенің кеп түрлі сипатының күллісін белгілеудің универсалды
жүйесі ретінде қызмет ететін ерекше қасиеті — осының бәрі тілдің таңбалық
аспектісін әр басқа ғылымдардың (философияның, семиотиканың, логиканың,
психологияның, тіл білімінің және т. б.) зерттеу предметіне айналдырады.
Жалпы таңба атаулының, әсіресе тілдік таңбаның, айрықша белгісі оның
(таңбаның) табиғатының екі жақтылығында. Мысалы, көшедегі жүріс-тұрысты
светофор арқылы ретке келтіру (басқару) жүйесінде жасыл түсті таңбаның
формасы ретінде қарауға болады және оған осы жүйенің ішінде белгілі бір
мазмұн, атап айтқанда, қозғалуға, жүруге, өтуге рұксат деген мазмұн
сәйкес келеді. Бұл семиотикалык жүйенің элементтері екі жақты құбылыс
ретінде, яғни осы жүйенің ішінде формасы және мазмұны бар таңбалар ретінде
кызмет етеді. Жасыл түс сигнал жүйесінен тыс қозғалуға, жүруге, етуге
рүксат дегенді білдіре алмаған болар еді. Тілдік таңбалар да осы сияқты;
мысалы, бір тілдің жүйесінде ешқандай мәнге ие бола алмайды. Егер белгілі
бір элемент семиотикалық жүйеде ешбір мәнге ие болмаса, онда ол сол
жүйенің таңбасы емес, жай ғана физикалык дыбыс болып қалады. Тілдік
таңбанын, екі жақты сипаты онын; ең мәнді белгілерінін бірі болып саналады.
Таңбаның екі жағы — таңбалаушы және таңбаланушы жақтары тілде олардын
абстракциясы, сәулеленуі түрінде тіркеледі, сөйлеушілердің санасында
мағыналар (тілдік ұғымдар) түрінде және таңбалық форманың сезімдік
образдары түрінде сақталады.
Шартты жүйелердің (тіл жүйесінен басқа жүйелердің) таңбаларында бір
таңбалаушыға, әдетте, бір ғана таңбалаушы сәйкес келсе, тілдік таңбаның екі
жағы бір-бірімен басқаша пропорция бойынша қатынасқа түсуі мүмкін. Мұны
былайша көрсетуге болады: біреу: бірнешеу (бір ғана таңбалаушы: бірнеше
таңбаланушы) немесе ... жалғасы
Тілдің таңбалық сипаты оның негізгі ерекшеліктерінің бірі болып
саналады. Осылай болғандықтан, философтар мен лингвистер бұл мәселеге
(тілдің таңбалык сипаты туралы мәселеге) ертеден бері-ақ назар аударып
келеді. Тілдің таңбалық табиғаты әсіресе Бодуэн де Куртенэнің еңбектерінен
және Фердинанд де Соссюрдің Жалпы лингвистика курсы атты еңбегі жарыққа
шыққаннан бергі дәуірде кең көлемде қарастырыла бастады.
Ф. де Соссюр тілді таңбалардың жүйесі деп есептейді де, оны таңбалардың
басқа жүйелерімен салыстыра қарайды. Ол былай деп жазды: Тіл дегеніміз
идеяларды білдіретін таңбалардың жүйесі, демек, оны жазумен, мылқаулар үшін
жасалған әліппемен, символ мәнді әдет-ғұрыптармен, сыпайылық формаларымен,
әскери сигналдармен және т. б. салыстыруға болады. Ол (тақбалардың жүйесі
ретіндегі тіл. — К. А.) тек осы жүйелердің ішіндегі өте-мөте маңыздырағы.
Сонымен, қоғам өмірінін, ішіндегі таңбалардың табиғатын зерттейтін ғылым
бар деп ойлауға болады, біз оны семиология деп атар едік.
Таңбалар жүйесінің ұғымы қазіргі заманғы ғылымда кен өріс алғандығын
және әр түрлі типтегі таңбалар туралы ғылым — семиотика білімнің әр түрлі
салаларының назарын аударып отырғанын айту қажет. Ғылыми-зерттеу
процесінде таңбалық жүйелердің мол тобын қолданудың өрістеуі қазіргі
заманғы ғылымның маңызды ерекшелігі болып саналады. Біздің кезіміздің
адамдары өзінің практикалық қызметінің табысты болуы үшін табиғи таңбалар
жүйелерін ғана емес, сонымен бірге әр түрлі жасанды тілдерді
(математикалық формалар мен теңдемелер жүйелерін, чертеждерді, графиктеоді,
таблицаларды және т. б.) қолдануға мәжбүр болып отыр. Әр түрлі типтегі
танбалар жүйелері туралы ғылым — семиотика соңғы кезде зерттеушілердің
назарын өзіне өте-мөте жиі аудара бастады. Оның негізгі проблемалары —
таңба мен мағынаны анықтау, таңбалық си-туацияның компоненттерінің анализі,
таңбалардың типологиясы және т. б. — диалектикалық материализм
философиясынын, теориялық танып білу проблематикасымен тығыз астарласып
жатады және философтар мен логиктердің, лингвистика, психология және
кибернетика салаларындағы мамандардың қоян-қолтық жұмыс істескен жағдайында
ғана табысты шешімін таба алады.
Тілдің таңбалық табиғаты сөз болғанда, бүтіндей тілдің және оның
элементтерінің (морфема мен сөздің, сөз тіркесі мен сөйлемнің) объективті
болмыстағы заттар мен құбылыстарға қатыстылығы және олармен жанама түрде
байланысу дәрежесі ескеріледі. Тілдік единнцалардың таңбалық қызметіне
олардын, (тілдік единицалардын) дамуының танып білу әрекетінің нәтижелерін
жалпылап білдіру қасиеті мен адамның қоғамдық-тарихи
тәжірибелерінің қорытындыларын (жиынтығын) тіркеу және сақтау қасиеті
енеді. Тілдің таңбалық сипатына, ақыр аяғында, тілдік элементтердің
мағыналарға ие болу нәтижесінде белгілі бір информацияны білдіруге
бейімділігі, қатынас жасау процесінде коммуникативті және экспрессивті
қызмет атқаруы енеді. Демек, таңбалық деген термин, онымен синонимдес
семиотикалық деген термин сияқты, көп мағыналы, оған (терминге) әр түрлі
мазмұн ендіріледі және табиғи тілге қатысы жағынан тілдік элементтердің әр
басқа терт түрлі кызметіне: белгілеу (таңбалау) қызметі (репрезентативті
қызмет), жалпылаушы қызмет (гносеологиялық қызмет), коммуникативті қызмет
және прагматикалық қызметке қатысты бола алады. Тілдің ойлаумен, танымның
логикасымен және механизмімен тікелей байланысы, адам баласы тілінің
объективті дүниенің кеп түрлі сипатының күллісін белгілеудің универсалды
жүйесі ретінде қызмет ететін ерекше қасиеті — осының бәрі тілдің таңбалық
аспектісін әр басқа ғылымдардың (философияның, семиотиканың, логиканың,
психологияның, тіл білімінің және т. б.) зерттеу предметіне айналдырады.
Жалпы таңба атаулының, әсіресе тілдік таңбаның, айрықша белгісі оның
(таңбаның) табиғатының екі жақтылығында. Мысалы, көшедегі жүріс-тұрысты
светофор арқылы ретке келтіру (басқару) жүйесінде жасыл түсті таңбаның
формасы ретінде қарауға болады және оған осы жүйенің ішінде белгілі бір
мазмұн, атап айтқанда, қозғалуға, жүруге, өтуге рұксат деген мазмұн
сәйкес келеді. Бұл семиотикалык жүйенің элементтері екі жақты құбылыс
ретінде, яғни осы жүйенің ішінде формасы және мазмұны бар таңбалар ретінде
кызмет етеді. Жасыл түс сигнал жүйесінен тыс қозғалуға, жүруге, етуге
рүксат дегенді білдіре алмаған болар еді. Тілдік таңбалар да осы сияқты;
мысалы, бір тілдің жүйесінде ешқандай мәнге ие бола алмайды. Егер белгілі
бір элемент семиотикалық жүйеде ешбір мәнге ие болмаса, онда ол сол
жүйенің таңбасы емес, жай ғана физикалык дыбыс болып қалады. Тілдік
таңбанын, екі жақты сипаты онын; ең мәнді белгілерінін бірі болып саналады.
Таңбаның екі жағы — таңбалаушы және таңбаланушы жақтары тілде олардын
абстракциясы, сәулеленуі түрінде тіркеледі, сөйлеушілердің санасында
мағыналар (тілдік ұғымдар) түрінде және таңбалық форманың сезімдік
образдары түрінде сақталады.
Шартты жүйелердің (тіл жүйесінен басқа жүйелердің) таңбаларында бір
таңбалаушыға, әдетте, бір ғана таңбалаушы сәйкес келсе, тілдік таңбаның екі
жағы бір-бірімен басқаша пропорция бойынша қатынасқа түсуі мүмкін. Мұны
былайша көрсетуге болады: біреу: бірнешеу (бір ғана таңбалаушы: бірнеше
таңбаланушы) немесе ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz