Геометриялықлық нивелирлеу тәсілдері

Жоспар

I.Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2

1.Геометриялықлық нивелирлеу тәсілдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
2. Нивелирлер және нивелирлік рейкалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
3. Нивилирлердің тексерулері мен жөндеулері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
4. Техникалың нивелирлеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
5. Геометриялық нивелирлеу нәтижелерін ғылыми өндеу ... ... ... ... ... ... ...15
6. Профильді салу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17

II.Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20

III.Әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21

Кіріспе.
Нүктелердің биіктік белгілерінің мәні мен олардың салыстырмалы биіктіктерін есептеп шығаратын геодезиялық өлшеулер нивелирлеу деп аталады. Нүктелердің алынған биіктік белгілерінің мәні барлық масштабтағы топографиялық түсірістердің биіктік негізі болып саналады және : олар халық шаруашылығына қажетті инженерлік есептерді, сондай-ақ бірқатар ғылыми есептеулерді шешу үшін қолданылады.
Нүктелердің биіктігін техникалық нивелирлеуді қолданып геометриялық нивелирлеумен анықтайды. Геометриялық нивелирлеу ортадан және алға қарай нивелирлеу әдістері болып бөлінеді.
Ортадан нивелирлеуде нивелир А және В (1-сурет) нүктелерінің дәл ортасындағы С нүктесіне орнатылады, ал нүктелерге бірдей рейкалар қойылады. Дүрбінің нысаналау осін горизонталь жағдайына келтіреді де, нивелирдің дүрбісін біртіндеп рейкаларға нысаналайды. Бүдан кейін 3 және П есептеулерін алады, олар нысаналау сәулесінен А және В нүктелеріне дейінгі кесінділер болып саналады. Мұнда А және В нүктелерінің арасындағы салыстырмалы биіктік (һ) мына формула бойынша есептеліп шығарылады:
Һ=3—П.
Егер «артқа есептеу» 3 «алға есептеуден» П артық болса (3>П), онда салыстырмалы биіктік һ оң болады, яғни В нүктесі А нүктесінен биік орналасады. Ал «артқа есептеу» 3 «алға есептеуден» П кем болса (3<П), онда салыстырмалы биіктік теріс болады, яғни В нүктесі А нүктесінен төмен орналасады.

ӘДЕБИЕТТЕР:
1.Грюнберг А.В. Картография с основами топографии – Москва 1990 г.
2.Андреев Н. В.Основы топографии и картографии- Москва ,1972 г.
3.Қалыбеков С. Топография негіздері – Алматы 1993 ж.
4.Бахрамелев А. Картография –Москва 1986 г.
5.Дүйсенов С. Қ. Географиялық белдеулер –ХБГ, 2001, N 4.
6.Полярлық координаттар. – Физика және география. 2005, N 6.
7.Госпадинов В. Г. Топография – Москва 1974 г.
8.Түсіпбекова Г. Географиялық карта туралы жалпы мәліметтер.-
9.География және табиғат –2006,N 2.
10.Коринский В.А. , Щенев В. А. , Душина И. В. – Материктер мен мұхиттар географиясы. Алматы,2001.
11.Төкенов Б.Географияны оқыту әдістері –География және табиғат. 2003, N 6 .
12.Сейсенов А. Географиялық карталарды оқыту. География окружающая среда 2005 , N 3 .
13.Топографиялық карталар.- География және табиғат . 2004, N 6.

Пән: Геология, Геофизика, Геодезия
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 21 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

I.Кіріспе ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2
1.Геометриялықлық нивелирлеу
тәсілдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... 3
2. Нивелирлер және нивелирлік
рейкалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
3. Нивилирлердің тексерулері мен
жөндеулері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..9
4. Техникалың
нивелирлеу ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 11
5. Геометриялық нивелирлеу нәтижелерін ғылыми
өндеу ... ... ... ... ... ... ...15
6. Профильді
салу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 17
II.Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..20
III.Әдебиеттер ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 21

Кіріспе.

Нүктелердің биіктік белгілерінің мәні мен олардың салыстырмалы
биіктіктерін есептеп шығаратын геодезиялық өлшеулер нивелирлеу деп аталады.
Нүктелердің алынған биіктік белгілерінің мәні барлық масштабтағы
топографиялық түсірістердің биіктік негізі болып саналады және : олар халық
шаруашылығына қажетті инженерлік есептерді, сондай-ақ бірқатар ғылыми
есептеулерді шешу үшін қолданылады.
Нүктелердің биіктігін техникалық нивелирлеуді қолданып геометриялық
нивелирлеумен анықтайды. Геометриялық нивелирлеу ортадан және алға қарай
нивелирлеу әдістері болып бөлінеді.
Ортадан нивелирлеуде нивелир А және В (1-сурет) нүктелерінің дәл
ортасындағы С нүктесіне орнатылады, ал нүктелерге бірдей рейкалар қойылады.
Дүрбінің нысаналау осін горизонталь жағдайына келтіреді де, нивелирдің
дүрбісін біртіндеп рейкаларға нысаналайды. Бүдан кейін 3 және П
есептеулерін алады, олар нысаналау сәулесінен А және В нүктелеріне дейінгі
кесінділер болып саналады. Мұнда А және В нүктелерінің арасындағы
салыстырмалы биіктік (һ) мына формула бойынша есептеліп шығарылады:
Һ=3—П.

Егер артқа есептеу 3 алға есептеуден П артық болса (3П), онда
салыстырмалы биіктік һ оң болады, яғни В нүктесі А нүктесінен биік
орналасады. Ал артқа есептеу 3 алға есептеуден П кем болса (3П), онда
салыстырмалы биіктік теріс болады, яғни В нүктесі А нүктесінен төмен
орналасады.

1. Геометиялық нивелирлеу тәсілдері
Егер А нүктесінің биіктік белгісінің мәні На белгілі болса, онда келесі В
нүктесініқ биіктік белгісінін мәні Нв бұрынғы нүктенің биіктік белгісінің
мәні На мен олардың арасындағы салыстырмалы биіктігінің қосындысына тең
болады

Нивелирдің нысаналау сәулесінің теқіз денгейінен биіктігі аспаптық
горизонты АГ деп аталып, былайша анықталады:
Алға қарай нивелирлеуде (2-сурет) бастапқы А нүктесіне нивелир орнатылады
да, ал алдыңғы В нүктесіне рейка қойылады. Содан кейін рейкадан есептеуді П
алады да, А нүктесінен нивелир дүрбісінің окулярынық центріне дейінгі
вертикаль ара қашықтықты, яғни нивелирдің биіктігі болып саналатын
қашықтықты өлшейді. 2-суреттен көрініп тұрғандай, А және В нүктелерінің
арасыпдағы салыстырмалы биіктік (һ) мынаған тең болады

Ортадан нивелирлеудің алға қарай нивелирлеумен салыстырғанда мынадай
артықшылықтары болады: еңбектің өнімділігі 2 есе жоғары; нивелирлеуге
әсерін тигізетін кейбір қателіктер жойылады.
Едәуір ара қашықтықта орналасқан А және D) нүктелерініқ (3-сурет)
арасындағы салыстырмалы биктікті анықтау кезінде, егер нивелирдің
орналасқан жерінен осы екі нүктенің арасындағы салыстырмалы биіктікті
анықтау мүмкін болмаса, онда жүйелі нивелирлеу қолданылады. Ол үшін шеткі
нүктелердіқ ара қашықтығын ортадан нивелирлеуге мүмкіндік беретін бірнеше
тең кесінділерге бөледі. Осы байланыстыру нүктелеріні4 арасындағы
салыстырмалы биіктіктерді жүйелі анықтап, олардын қосындысын тауып,

бастапқы А және соңғы В нүктелерініқ арасындагы салыстырмалы биіктікті
анықтайды. Екі нүктеніқ арасындағы салыстырмалы биіктік байланыстыру
нүктелері арасындағы салыстырмалы биіктіктердің алгебралық қосындысы болып
саналады. Нивелирдің екі шектес орналасуына ортақ нүктелерді байланыстыру
нүктелері деп атайды.
Lі станциясына нивелирді орнатады да артқы З және алдыңғы Пх рейкалардан
есептеулер алады. Содан кейін А нүк-тесіндегі рейканы Вх нүктесіне апарып
қояды да станциясынан 32 және П2 есептеулерін алады, осылайша жүйелі түрде
барлық жүрісте нивелирлеуді жүргізеді.

Егер рейканы аралықтағы бір нүктеге (Ә) қойып, одан (І есептеуін
латын болсақ, онда оның биіктігі яғни кез келген нүктеніц биіктік елгісінін
мәні аспаптын горизонтымен осы нүктеге қойылған рейкадан алынған есептеудін
айырымына тең.
Егер байланыстыру нүктелерінің биіктік белгілерініц мәнін анықтаудың
қажеті болмаса, онда соңғы Ә нүктесінің биіктік белгісінің мәні.
Геометриялық нивелирлеу мейлінше дәл тәсіл болып табы-лады, сондықтан бұл
тәсіл еліміздің барлық территориясында тірек пункттерінің биіктік жүйелерін
жасауда және де әр түрлі инженерлік-техникалық есептерді шешуде кеңінен
қолданылады.

2 Нивелирлер және нивелирлік рейкалар

Нысаналау осі арқылы жер бетінің горизонталь сызығын түсіру қызметін
атқаратын дүрбілі аспап нивелир деп аталады.
Өндірісте нивелирдің мынадай түрлері жасалып шығарылады:
Н-05 — оптикалық микрометрлік жоғары дәлдікті нивелир, салыстырмалы
биіктікті 1 км-лік екі морте жүрісте 0,5 мм-ден аспайтын орташа квадраттық
қателікпен анықтауға арналған. Н-3, Н-ЗК, Н-ЗЛ нивелирлері — дәл, 1 км екі
мәрте жүрісте салыстырмалы биіктікті 3 мм-ден аспайтын орташа квадраттық
қателікпен анықтауға арналған дәл аспаптар. Инженерлік-геодезиялық
зерттеулерде және III және IV кластық нивелирлеу кезінде қолданылады.
Н-10, 2Н-ЮЛ, Н-ІОК, Н-ЮҚЛ нивелирлері —техникалық, 1 км-лік екі мәрте
жүрісте салыстырмалы биіктікті 10 мм-ден аспайтын орташа квадаттық
қателіктен анықтауға арналған техникалық нивелирлер. Олар құрылыста,
инженерлік-геодезиялық зерттеулерде және топографиялық түсірістерде биіктік
шама негіздерімен қамтамасыз ету үшін қолданылады.
Қазіргі кездегі нивелир аспаптарында дүрбінің осін горизонталь жағдайға
келтіру деңгейдің көмегімен тексеріледі немесе авторедукциялық
компенсаторлардың көмегімен өзінен-өзі жасалады.
Инженерлік-техникалық нивелирлеу кезінде кеңінен қолданылатын техникалық
Н-3 нивелирін (4-сурет) қарастыралық.

Нивелирдің негізгі бөліктеріне цилиндрлік деңгей (6), жапсырылған дүрбі
(5), осі бар тірек алаңы (10), көтеру винттері бар (14) тұғырық (1), тесігі
және стан винті үшін оймасы бар серіппелі пластинка (8) жатады.

Бөліктер қүны 15" цилиндрлік деңгей қорапта (6) орналсқан, ондағы
призмалық құрылғы арқылы деңгей үлбіреуігшің шеткі кескіндері екі жартылай
түрде дүрбінін көру аланына беріледі (4, б-сурет).

Дүрбінің нысаналау осін горизонталь жағдайға дәл келтіру элевациялық
винтпен (2) орындалады, ол деңгей үлбіреуігінің шеткі кескіндерін
сәйкестендіруден түрады. Цилиндрлік деңгейдің қақпақпен жабылған төрт
түзету винттері болады.
Нивелирдің вертикаль осін шамамен тік жағдайға келтіруге арналған дөңге-лек
(12) үш түзету винттерімен жабдықталгаи. Невелир дүрбісін горизонталь
жазықтықта жобалай айналдыру қыспа винтті (10) босатылған кезінде қолмен
жасалалынады да, ал дәл затты нысаналау қыспа винт бекітулі кезде жетекші
винтпен (11)'жүргізіледі. Жіптер торының айқын кескінделуін окулярдың ди-
оптриялық сақинасын (3), ал рейканың айқын кескінделуін фокустау құрылғысы-
ныц маховигін (9) айналдыру арқылы келтіріледі.Дүрбіні жобалай нысаналау
қарауылдың (7) көмегімен жасалынады. Нивелирлеу үшін тұтас немесе бүкте-
мелі ағаш рейкалар (5-сурет) қолданылады, олар үзындығы 3—4 метр, ені 10 см
және қалыңдығы 2—3 см бітеу түтас тақтай ағаш болып табылады. Тақтайлар ак
майлы бояумен боялады және оларға сантиметрлік торкөз бөліктер
түсіріледі Онда әрбір деаметр жазылады, ал сан тиметрлік бөліктер
есептеулерді жеңілде ту үшін 5 см сайын топтарға біріктіріледі. Рейканың ең
кішкене бөлігінің сандық шамасы рейка бөлігінің бағасы деп аталады. Тұтас
рейканың ең үлкен ұзындығы 3 м-ге тең. Рейканың төменгі жағына рейканы тез
тозудан қорғайтын болат пластинкадан тақа қағылып қойылады.
Рейкалар бір жақты немесе екі жақты болуы мүмкін, екіншісінде оның бір
жағында қара бөліктер, екінші жағында қызыл бөліктер болады. Осыған орай
рейканың жақтары қызыл және қара болып бөлінеді. Рейканың қара жағындағы
нөлге тең есептеу, оның тақасымен дәл келеді, ал қызыл жағындағы тақаға
сәйкес келетін есептеу нөлге тең болмайды.
Жұмыс басталмай тұрып рейкаларды текссріп алған жөп. Ол үшін рейканы
горизонталь күйінде жатқызып, оған тексеру метрін қойып, оның әрбір метрі
мен децметрін өлшейді. Онық дециметрлік бөліктерінің кездейсоқ кателіктері
±1 мм-ден, ал рейканың барлық ұзындығындағы қателік ±2 мм-ден аспауы тиіс.

3. Нивилирлердің тексерулері мен жөндеулері

Нивелирлерді қоймадан алғаннан соң оны толық сыртқы байқаудан өткізеді,
жиынтықтығын тексереді, дүрбінің, деңгейдің, көтеру, элевациялық және
жетекші винттерінің түзулігіне көз жеткізеді.
-Далалық жұмыстарды бастар алдында аспаптың осьтер жүйелері мен нивелирді
конструкциялаудың негізгі схемасына енгізілген геометриялық сәйкестікті
келтіру мақсатымен тексерулер жүргізіледі. Нивелирлер мынадай талаптарды
қанағаттандыруы тиіс:
1. Нивелирдің дөңгелек деңгейінің осі нивелирдің вертикаль айналу осіне
параллель болуы тиіс. Тексеру үшін деңгейді кез келген екі көтеру
винттерінің аралығына қояды да, оларды әр жаққа бұрау арқылы деңгейдің
үлбіреуігін ортасына келтіреді, содан кейін үшінші винттің көмегімен оны
нөл-пунктке тұрғызады. Егер нивелирдің жоғарғы бөлігін 180°-қа
айландырғаннан кейін бұл үлбіреуік деңгейдің ортасында қалса, онда осы
шарттың орындалғаны болып саналады. Деңгейдің үлбіреуігі екі көтеру
винтінің бағытында жылжып кеткен жағдайда, оның центрден ауыткуының жартысы
деңгейдің түзету винттерімен реттелінеді, ал одан кейін үлбіреуіктің қалған
жартысын көтеру винттерімен нөл-пунктке келтіреді. Нивелирді 90°-қа бұрып,
тексеруді үшінші көтеру винтінің бағытында қайталайды. Деңгейдің үлбіреуігі
центрінен ауытқыған жағдайда, оның ауытқуының жартысьш түзету винттерімен
центрге жақындатады да, қалған жартысын1 тиісті көтеру винтімен
теңестіреді. Тексеруді нивслирді ось төңірегінде айналдырғанда нөл-пункттен
деңгейдің үлбіреуігі ауытқымайтын болғанша бірнеше рет қайталайды.
2. Тордың вертикаль жібі нивелирдің айналу осіне параллель болуы тиіс.
Нивелирді орнатып, оның айналу осін вертикаль жағдайға дөңгелек деңгей
көмегімен келтіреді де, жіптер торының неғізгі горизонталь штрихын
нивелирден 15—20 м қашықтықта орналасқан жақсы көрініп тұратын нүктеге
нысаналайды. Жетекші винтпен нивелирдің дүрбісін азимут бойынша ақырын
айналдырып, горизонталь штрихтың бақыланып отырған нүктеден шығып кетпеуін
қадағалайды. Егер осы кезде горизонталь штрих нүктеден 1 мм-ден артық
шығып кетсе, онда торды орнатуды түзету керек. Түзету тордың дифрагмасын
бүру арқылы оның вертикаль жібі тіктеуіштің жібімен беттескенше
жасалынады.
3. Цилиндрлік деңгейдің осі дүрбінің нысаналау осіне параллель
болуы тиіс. Тексеруді алға екі мәрте нивелирлеумен орындайды. 50—75 м
қашықтықта екі қазықшаны немесе үлкен шегені қағады. Нивелирді (6-сурет) А
нүктесініқ үстіне орнатып, нивелирдің биіктігін і\ рейкамен 1 мм-ге дейінгі
дәлдікпен өлшейді де, В нүктесіне қойылған рейкадан Пх есептеуін алады.
Содан кейін нивелир мен рейканың орындарын ауыстырып, і2 және П: өлшеулсріи
алады. Бұдан кейін деқгейдің осімен дүрбінің нысаналау осінің параллель
шартының қателігінің сақталмауын (х) мына формуламен есептеп шығарады:

Егер х қателігі 4 мм-ден артып кетсе, онда элевациялық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.