Кен орынды игеру жүйесі
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1 Геологиялық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 10
1.1 Кен орнының геологиялық құрылымының сипаттамасы ... ... ... ... ... ... 10
1.1.1 Жалпы мағлуматтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 10
1.1.2 Стратиграфия ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
1.1.3 Тектоника ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
1.1.3 Мұнайгаздылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
2 Технологиялық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
2.1 Кен орынды игеру жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 20
2.1.1 Ағымдағы игеру жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 20
2.1.2 Ұңғылар қорының және олардың ағымдағы дебиттерінің, игерудің технологиялық көрсеткіштерін талдау ... . 26
2.1.3 Мұнай және газ қорларының өндіруін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
2.1.4 Кеніштің энергетикалық жағдайының сипаттамасы, игеру режимдері ... ... 32
2.1.5 Қабатты және ұңғыны гидродинамикалық зерттеу
2.1.6 Қабат қысымының жүйесі және қабаттардың қолданыстағы мұнай бергіштігін арттыру әдістері ... ... . 36
2.2 Мұнай және газ өндіру техникасы мен технологиясы ... ... ... ... ... ... ... 39
2.2.1 Ұңғыларды пайдалану тәсілдеріндегі көрсеткіштерінің сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ...39
2.2.2 Ұңғыларды пайдалану кезіндегі қиындықтың алдын.алу шаралары және олармен күрес ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .42
2.2.3 Ұңғы өнімдерін кәсіптік жинау және дайындау жүйесінің талаптары мен оларға ұсыныстар ... ... ... ...43
2.3 Арнайы бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 44
2.3.1 Диплом жобасының тақырыбы бойынша қысқаша шолу ... ... ... ... ... . 44
2.3.2 Диплом жобасының тақырыбы бойынша технологиялық есеп ... ... ... . 50
2.3.3 Компьютерлік программаларды қолдану арқылы есептеу ... ... ... ... ... 54
3 Экономикалық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 57
3.1 Кен орнын игерудің техника.экономикалық көрсеткіштері ... ... ... ... 57
3.2 Экономикалық тиімділік есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 59
4 Еңбекті қорғау бөлімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 67
4.1 Кәсіпорындағы қауіпті және зиянды факторлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... 67
4.2 Еңбек қауіпсіздігін қорғауды қамтамасыз ету шаралары ... ... ... ... ... . 67
5 Қоршаған ортаны қорғау бөлімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 77
5.1 Атмосфералық ауаны қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 79
5.2 Су ресурстарын қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 82
5.3 Жер ресурстарын қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 84
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 90
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 91
1 Геологиялық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 10
1.1 Кен орнының геологиялық құрылымының сипаттамасы ... ... ... ... ... ... 10
1.1.1 Жалпы мағлуматтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 10
1.1.2 Стратиграфия ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
1.1.3 Тектоника ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
1.1.3 Мұнайгаздылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
2 Технологиялық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
2.1 Кен орынды игеру жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 20
2.1.1 Ағымдағы игеру жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 20
2.1.2 Ұңғылар қорының және олардың ағымдағы дебиттерінің, игерудің технологиялық көрсеткіштерін талдау ... . 26
2.1.3 Мұнай және газ қорларының өндіруін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
2.1.4 Кеніштің энергетикалық жағдайының сипаттамасы, игеру режимдері ... ... 32
2.1.5 Қабатты және ұңғыны гидродинамикалық зерттеу
2.1.6 Қабат қысымының жүйесі және қабаттардың қолданыстағы мұнай бергіштігін арттыру әдістері ... ... . 36
2.2 Мұнай және газ өндіру техникасы мен технологиясы ... ... ... ... ... ... ... 39
2.2.1 Ұңғыларды пайдалану тәсілдеріндегі көрсеткіштерінің сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ...39
2.2.2 Ұңғыларды пайдалану кезіндегі қиындықтың алдын.алу шаралары және олармен күрес ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .42
2.2.3 Ұңғы өнімдерін кәсіптік жинау және дайындау жүйесінің талаптары мен оларға ұсыныстар ... ... ... ...43
2.3 Арнайы бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 44
2.3.1 Диплом жобасының тақырыбы бойынша қысқаша шолу ... ... ... ... ... . 44
2.3.2 Диплом жобасының тақырыбы бойынша технологиялық есеп ... ... ... . 50
2.3.3 Компьютерлік программаларды қолдану арқылы есептеу ... ... ... ... ... 54
3 Экономикалық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 57
3.1 Кен орнын игерудің техника.экономикалық көрсеткіштері ... ... ... ... 57
3.2 Экономикалық тиімділік есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 59
4 Еңбекті қорғау бөлімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 67
4.1 Кәсіпорындағы қауіпті және зиянды факторлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... 67
4.2 Еңбек қауіпсіздігін қорғауды қамтамасыз ету шаралары ... ... ... ... ... . 67
5 Қоршаған ортаны қорғау бөлімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 77
5.1 Атмосфералық ауаны қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 79
5.2 Су ресурстарын қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 82
5.3 Жер ресурстарын қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 84
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 90
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 91
КІРІСПЕ
Қаражанбас түбегінде орналасқан, Қаражанбас кен орны 1974 жылы ашылды.
Ол Қазақстандағы аз тереңдіктегі жатқан жоғары тұтқырлықты мұнай кен
орындарының ең ірісі болып табылады. Игеру қабаттағы мұнайбергіштікті жылу
әдістерін қолдану арқылы көбейту арқылы әдістерімен жүргізіледі.
1977 ж. кеніштің қоры есептелді, ал 1978 ж. тәжірибелік аймақтардағы
термиялық әдістерді қолдана, игерудің технологиялық схемасы құралған. Бұл
технологиялық схемаға сай, Қаражанбас кен орындағы мұнайбергіштікті көбейту
үшін қолданатын жылу әдістерінің жүргізілуі негізінен сол кездегі КСРО-дағы
қолданатын игеру жүйелерімен және олардың Оха, Катангли, Баланы-Сабунчи-
Романы кен орындарындағы көп жақтық сынау тәжірибесінде және өндірістік
қолдануында негізделген. Кеніште екі тәжірибелік аймақ жасалды: біріншісі
ВВГ қолдану арқылы, екіншісі БЖӘ-мен
Берілген жұмыста жоғары тұтқырлы мұнайды БЖӘ-ны қолданып, мұнай алу
процессін зерттеу жобасы көрсетіледі. Қаражанбас кен орнын игеруінен
бастап, технологиялық игерілуінің көрсеткіштері зерттеледі.
1 Геологиялық бөлім
1.1 Кен орын туралы жалпы мағлұматтар
Қаражанбас кен орны Қазақстан Республикасы Маңғыстау облысы
территориясындағы Бозашы түбегінің солтүстік-батыс бөлігінде орналасқан.
Облыстық орталығы Ақтау қаласы болып саналатын жерден 210 км
қашықтықта орналасып, қаламен асфальтті жолмен байланыста тұр. 150 км
қашықта орналасқан темір жол станциясы бар ең жақын мекенді қоныс Шетпе
ауылы болып саналады. Бозашы түбегінің солтүстік-батыс бөлігі абсолюттік
белгісі минус 19-дан плюс 28 м шектелген жазықтық жер болып келеді.
Жергілікті ландшафттың аса танымал белгісі, автотранспорттың өтіп жүруне
кедергі жасайтын көптеген сорлардың болуы. Рельеф пішіндері бархан және
байырғы жыныстардан тұрады. Аудан климаты күрт континентальлды. Ауа
температурасы қыста минус 30°-дан жазда плюс 45°-қа дейін жетеді.
Атмосфералық жауын-шашындар күз және қыс мерзімдеріне сай келеді.
Кен орын Бозашы түбегінің солтүстік-батысында орналасып, ауданы
7777,48 га алқапты алып жатыр. Бұл адам қоныстарынан қашық орналасқан
теңіз деңгейінен 22-27 м төмен орналасқан шөл дала. Жұмысшылардың мекенді
қонысы кен орынның игеріліп жатқан орталық аймағынан жобалап 15 км
қашықтықта орналасқан. Жұмысшылардың тұратын жерінде тұрғын үйлер,
әлеуметтік-мәдени комплекстер, қоймалар, жылыту кұрылғылары, т.б. көмекші
кұрылыстар. Санитарлы қорғау бақылауы бар зоналар аймағында тұрғылықты
мекенді қоныстар, одан басқа да арнайы табиғи қорғау жағдайларын талап
ететін түрлі объектілер де кездеспейді. Негізгі өндіріс объектілерінің
орналасуы негізінен өндірістің оңтүстік-шығыс бөлігіне келеді. Аудан
климаты күрт қоңыржайлы, жауынсыз, өте құрғақ, ыстық, ұзақ жазымен және
салқын, қысқа қары аз қысымен.
Кен орнынының геологиялық құрылымының сипаттамасы
Қаражанбас кен орны Қазақстан Республикасының Маңғыстау облысының
Бұзашы түбегінің солтүстік – батысында орналасқан. Бұл кен орын 1974 жылы
ашылды. Қаражанбас кен орны бұрынғы кеңес одағының аймағындағы терең
шоғырланбаған жоғары тұтқырлықты игеру барысында, мұнай бергіштікті
жоғарлатуда жылулық әдісті қолданатын ең ірі кен орны болып табылады. 1977
жылы кен орынның қоры есептелді, ал 1988 жылы игерудің термиялық әдістерді
қолданатын сынақтық аймақтарының технологиялық сұлбасы құрастырылды. Осы
технологиялық сұлбаға сәйкес Қаражанбас кен орнында мұнай бергіштікті
жоғарлататын жылулық әдістерді қолдану, отандық игеру жүйелердің көп жылдық
сынақтарына және олардың Оха, Катангали, Балаханы-Сабунчи-Романы кен
орындарында кәсіпшілік қолданысына негізделген.
Кен орында екі сынақтық аймақ құрылды: бірі ылғалды қабат ішінен жану
(ВВГ), екіншісі бу жылулық әсер ету (ПТВ).
Ылғалды қабат ішінен жану әдісі, қабатта мұнайдың айдалатын қышқылдың
(ауаның) көмегімен жылуды генерациялауға негізделген. Ылғалды жанудың мәні
белгіленген қатынаста ауамен қатар айдалатын су, жану шекарасындағы жынысқа
жеткен кезде буланып, газ ағынымен ілесіп, жану шекарасының алдыңғы
аймағына ауысып, онда негізінен бу мен жылытылған су аймақтарымен түрленген
кең аймақты құратындығында болып табылады.
Бу жылулық әсер ету әдісі қабатта болатын мұнай мен судың
қасиеттерінің температураның жоғарлауының нәтижесінен өзгеруіне
негізделген. Бұл кезде қарқынды түрде мұнай тұтқырлығы төмендейді, оның
термиялық ұлғаюы жүреді, ол өз кезегінде қабаттардың қалыңдығы, шоғырдың
ауданына әсер етуімен қабатты ығыстыру мен қамту коэффициенттің жоғарлауына
себебін тигізеді.
1979 жылы орналастыру басталды, ал 1980 жылы ВВГ әдісін қолданып,
сынақтық аймақты бұрғылау жүргізілді. 1982 жылы бу жылулық әдісі (ПТВ)
сынақтық аймақта қолданыла басталды.
1984 жылы “ Қаражанбас кен орнында термиялық әдістерді қолданатын
игерудің технологиялық сұлбасы ” қабатқа бу жылулық әсер ету және қабат
ішіндегі жану техникасы мен технологиясын өндірісте игеру үшін құрылып,
бекітілді.
ВВГ және ПТВ технологияларына басқа Қаражанбас кен орнында басқа да
әсер ету технологиялары қолданылады: қабат ішіндегі құрғақ жану, көбіктену
үрдісін реттейтін құрғақ және ылғалды жану, мұнайды полимер және бу
ерітіндісімен, сонымен қатар сумен ығыстыру.
1996 жылдан бастап ВВГ әдісін қолдануды тоқтатып, 1996 жылдан бастап
ауаны айдауды тоқтатты. Қазіргі уақытта кен орнында жылулық әсер ету және
су айдау технологиясы іске асуда.
1.3 Стратиграфиясы
Қаражанбас кен орнында іздеу, зерттеу және пайдалану ұңғымалары
көмегімен төменгі триас, орта юра және төменгі мел шөгінділері бар
тілімдері алынған.Шөгінділер комплексі арасындағы шекаралар шөгін жинаудағы
үлкен үзілістермен және үлкен бұрыштық келіспеушіліктермен сипатталған.
Төменгі триас шөгінділері көп ұңғымамен толық қалыңдықта алынбаған.
Шөгін жастары оленектік деп алынған. Төменгі, триас тілігінің анағұрлым
құмды бөлігі, шартты түрде инд ярусына жатқызылды. Кен орынның күмбезді
бөлігінде триас шөгінділері тікелей төменгі мел шөгінділері астында
орналасқан.
Орта юралық шөгінділер бұрғылау кезінде тек переклинальдарда және 390
м-ден 500 м-ге дейінгі тереңдіктегі структура қанаттарының терең
учаскілерінде кездескен, ал күмбез көтерілуінің көп бөлігінде олар дұрыс
көрінбеген. Ашылған шөгінділер байос және бат ярустарына жатады. Олардың
максималды қалыңдығы 125 м-ге дейін.
Төменгі мел шөгінділері стратиграфиялық және бұрыш
келісімсіздіктерімен жергілікті таралады. Олар томенгі триас және юра әр
түрлі горизонттарының бұзылған бттерінді жатыр. Жату тереңдігі 20 м-ден
480м-ге дейін орналасқан. Ұңғылар көмегімен алынған тілім құрамында 170-190
м қалыңдықтағы неоком жасының(берриас-валанжин, готерив, баррем)
шөгінділері, сонымен қатар апта(қалыңдығы 75-90) және альба(қалыңдығы 140)
шөгінділері кездеседі.
1.4 Тектоника
Қаражанбас кен орны, тектоникалық тұрғыдан қарағанда Бозашы
көтерілімінің күмбезді бөлігінде орналасқан және суб ендік жатыста тұрған
антиклинальдық қатпарына жатқызылады. Тұйық изогипса контурындағы құрылым
көлемі минус 330м көтерілу амплитудасы 90 м кезінде 23*4.2 км құрайды.
Қатпардың оңтүстік қанаты солтүстіктігіне қарағанда жазықтау және
қанаттарындағы жыныстардың құлау бұрышы сәйкесінше 2(- 4( құрайды.
Қатпар екі күмбезбен : батыс және шығыс, және түрлі ориентирдегі
дизъюнктивті бұзылыс қатарымен: ендіктен меридиандыққа дейін.
1977 жылғы мұнай қорларн есептеу жұмысында көтеру әр түрлі қанығу
сипаттамасымен толықтырылған өнімді қабат тілімі бар жеті тектоникалық
блокқа бөлінген тектоникалық бұзылулармен көрсетілген. Көп жағдайларда
шартты болып саналатын, бұзылулардың негізіне мұнай су жапсарысыныың
байланссыздығы болады. 1993 жылы мұнай көтерудің анағұрлым қарапайым түрі
қабылданды, ал көршілес ұңғылардағы бір гипсометрлік деңгейдегі аттас
қабаттар қанығу сипаттамасының келісімсіздігі, мұнай су жапсарысының
еңістігімен тусуіндіріледуі. Бұл екі вариантта да мұнаймен қанығу бағасы
бірдей болады деп санағанда, 1997 ж қорлар есебінде ең қарапайым екінші
вариант қабылданды.
Қаражанбастағы мұнай көтеруіне қабылданған варианттың құрылымы
бойынша, структура тектоникалық жарылыыстармен жеті емес, төрт блокқа
бөлінген. I Блок I I, II, III, V блоктарын біріктіреді, 1977 ж. схемасы,
блок II IV-қа сәйкес келеді, блок III – VII блогына және блок IV – VI
блогына.
Мел комплексінің көтеру құрылыстар блоктарн қарапайымдатумен қатар,
юра дәуірінің шөгінділер құрылымына да көзқарас өзгерді, себебі 1977ж әр
түрлі шөгінділер комплекстер арасындағы бұрыштық келісімсіздіктер есепке
алынбайтын және орта юралық шөгінділер планы төменгі мел шөгінділер
планымен сай келді.
Жаңа ұңғылар 5019 және 3175 (шығыс периклиналь) бұрғылау көмегімен
алынған коллекторлардың қанығу сипаттамасы туралы ақпараттар, және 120 м
жететін өнімді қабат горизонттар тереңдігінің күрт өзгеруі, Қаражанбас кен
орнының IV блогын Солтүстік Бозашы кен орнынан бөліп тұрған жарылыс
бұзылуының орнын өзгертуге ықпалын тигізді. Одан басқа 5109 скважинасындағы
А, Б, В, Г, горизонттарының барлық коллекторлары су қаныққан болып шықты,
және тәжірибеде де су алынып шықты. ГИС берген ақпараттар бойынша 3175
ұңғымада өнімді болып А(2,2 м), қабаттың тек үстінгі жағы еді, қалған
горизонттар су қаныққан.
Кесте1.1- Қаражанбас кен орнының гео-физикалық сипаттамасы
Параметрлер Г қабаты
Орташа жатыс тереңдігі, м. 366
Кеніш түрі қабатты
Орта есеппен алынған қабат қалыңдығы, м.6
Мұнайлылық ауданы , га. 2677
Орташа өткізгіштігі, мкм2 160,1
Орташа кеуеутілік, % 28
Бастапқы мұнайлылық, % 67
Мұнайдың баланс қорлары, млн.т. 12818
Еріген газдың баланс қорлары,млн.м3 102
қабат қысымы,МПа.бастапқы ағымдағы 4,5
Қабат температурасы, 0С 26
Мұнай сипаттамасы
Қабат жағдайларында: тығыздық, кгм3 930
тұтқырлық, мПа*с 272
Жер үсті жағдайларында: тығыздық, кгм3
тұтқырлық ( t=323,2К),мПа*с 941
Құрамындағы: күкірт, % вес 164,7
парафин, % вес 1,9
0,7
1.5 Мұнайгаздылығы
Каражанбас кен орнының ерекшелігі, олар құрамы үлкен парафиндер
мен асфальттардан, смолалы заттардан тұрады. Бұл болжаудың
ерекшелігі мұнай кен орнының шығу жері негізгі өнімділік қабаты
парафинмен қаныққан. Бастапқы мерзімде өңдеу негізінде көп
мөлшерде қабат температураларын зерттеу бойынша эксперименттік
мәліметтері қабаттың парафинге қаныққандылығы және мұнайдың
парафинге қанығу шегі бастапқы қабат жағдайында мұнайдың
газдалуы дәлелденді.
Солтустiк Бозашы мұнай газ обласының жалпы өнімді қабаттарының
геологиялық жасы юра жүйесінің ортанғы бөлігі болып келеді. Осы
заңдылықты ескере отырып Каражанбас кен орнының мұнай газдылы
қабаттары көп горизинтты, өнімділігі мол екенін байқаймыз. Солтустiк
Бозашы мұнай газдылы обласының, соның ішінде Каражанбас кен орнының
өнімдік қабаттарының 80 – 90 % пайызы, осы юра жүйесінің ортанғы
бөлімінде шоғырланған болып келеді. Қазіргі кездегі өндіріліп жатқан
өнімдердің дерлік 90 % пайызға жуығы осы горизонттардан игеріліп
отыр.
Жалпы, осы мұнайгазды обласының өнімді қабаттары сонымен бірге
жоғарғы палеозой жасты, олар таскөмір және перм жүйелері болып
келеді.
Сонымен қатар өнімді қабаттарының негізгі тараған жері
болып, ол мезазой жасты жүйелермен байланысты келген. Бұл жүйелер
негізінен триас, юра және бор болып келеді. Ал кайназой
түзілімдеріне келсек, онда олар негізінен палеоген, неоген және
төрттік жүйелері, қарастырылып отырған областа түгелімен дерлік
горизонталды шөге орналасқан болып келеді.
Жоғарыда айтылып өткендей Солтустiк Бозашы обласының, соның
ішінде Каражанбас кен орнының мұнайгаздылы горизонттарының
геологиялық жастары, негізінен мезазой эрасында шоғырланғандары
келтірілген. Бұлар негізінен триас жүйесінің төменгі және ортанғы
бөлімдерінен тұрады, олардағы мұнай газ қабаттары өзіндік
қасиеттерімен ерекшеленіп келген. Мұндағы мұнай түзілімдері
терригенді – карбонатты шөгінділерден қалыптасқан болып келеді.
Юра жүйесінің төменгі, ортанғы және жоғарғы бөлімдері,
қарастырылып отырған мұнай газдылы областың, негізгі өнімді
қабаттарының бірі болып есептеледі. Мұндағы юра жүйесінің шөгінді
тысының құрастырушылары болып, карбонатты – терригенді түзілімдері
болып есептеледі. Бұл қабаттардағы мұнай шоғырларының
ерекшеліктерінің бірі, ол өнімді қабаттарының қалыңдықтарының
молдығында болып келеді.
Газдың құрамының динамикасы Каражанбас кен орнының этапты
өңдеуінің даму тарихын көрсетеді. Каражанбас кен орны 1977 жылы
геологиялық – геофизикалық зерттеулер барысында ашылған. Жоғарғы және
төменгі бор, олар сеноман, альб, апт және неоком ярустарында
өндірістік өнімді түзілімдері байқалады . Өнімді қабаттының биіктігі
1500 м-ге жетеді . Бор комплексті түзілімдерінде 12 газдылы
горизонттары белгіленсе , ал юра түзілімдерінде 13 мұнайлы және
мұнайгаздылы горизонттары белгіленген. Тұтқыш түрі негізінен қабатты
шоғыр болып келеді. Юра түзілімдерінде қабатты, тектоникалық
экрандалған өнімді шоғырлары кездеседі.
Коллекторлары кеуекті, құмтастар және алевролиттерден түзілген
болып келеді. Газды қабаттарының ашық кеуектілігі 26,8 – 30,6 %
болса, өткізгіштігі шамамен 0,2 – 0,4 мкм құрайды. Юра түзілімдерінде
кеуектілігі 26,5% және өткізгіштігі 0,523 мкм келловей ярусының 13 –
ші горизонтында белгіленген. Бұл қабаттардың тұтқыштары ретінде,
қалыңдығы 2 – 60 м жететін саздар болып есептеледі. Мұнай қаныққандық
коэффициенті 0,53- 0,73, ал газ қаныққандық коэффициенті 0,5 – 0,6
шамасында. Бастапқы қабат қысымы 11,2 – 19,35 МПа жетсе, қабат
температурасы 57 – 84ºС. Мұнай қабаттарының алғашқы өнімділігі
шамамен 1 – 81 м3сут., аралығында өзгерсе, газ қабаттының өнімділігі
47 – 275м3т.
Мұнай тығыздығы 884 – 874кгм3 шамасында, ол негізінен күкірт
0,16-0,2%, парафин 16-22,6% , шайыр 8-20% құрамдас болып келеді. Бос
газдар этан құрамдас, ауыр көмірсутектерден тұрады.
Газ негізінен метанды 90%, азот 8% және көмірқышқыл газ 2 %
болып келген . Газ шоғырларының қабаттық қысымы 4,3 – 8 МПа, ал
температурасы шамамен 30- 50ºС құрайды. Юра шоғырларының тәртібі суарынды
және газарынды.
Жалпы алғанда Солтустiк Бозашы мұнайгаздылы обласы қазіргі кезде
жақсы зерттеліп, толығымен анықталған бір үлкен географиялық аймақ
болып есептеледі. Ал осы областың құрамына жататын экономикалық,
әлеуметтік маңызы зор, алып кен орындары Каражанбас, Каламкас және
т . б ., қазіргі кезде өндіріліп игеріліп отырған кешендер болып
саналады . Бұл областың мұнайгаздылы түзілімдерін құрастырушы
жыныстар, литологиялық тұрғыдан келгенде, негізінен терригенді
жыныстар болып есептеледі.
Мұнай мен газ қоры
Қаражанбас кен орнының мұнай қоры бір рет қана бағаланбаған еді. 1977
ж қорды есептеу жүргізілген іздеу-барлау жұмыстарының материалдары бойынша
жүргізілген. 1993 және 1997 жылдары қор 1500 ұңғыманы эксплуатациялық
бұрғылау нәтижелерінен алынған.
Шығыс бөлігі үшін 1997 ж-мен салыстырғанда 25 жаңа ұңғыма бұрғылау
материалдары бойынша геологиялық құрылымын нақтылау нәтижесінде өзгерістер
пайда болды. Мұнай қоры қайта есептеліп 01.01.2001 ж жағдайы бойынша жалпы
кен орынның қоры өзгерген. Кен орынның игеріліп жатқан бөлігі бойынша мұнай
қоры В категориясы бойынша бағаланады, ал барлау ұңғыларының алып жатқан
аймағында С1 және С2 категориялары бойынша бағаланады. Сонымен қатар, Б
және В қабаттарында бұрғыланбаған бөлігі үшін структураның переклиналінда,
қабаттардың өндірістік өнімділігі бекітілмеген жерде, ГКЗ СССР
есептеулерінің варианты сақталған, мұнайдың өндірістік ағындары алынатын
аймақтарда С1 категориясы бойынша бағаланады, басқа аудандарда - С2
категориясы бойынша.
2 Технологиялық бөлiм
2.1 Кен орынды игеру жүйесі
2.1.1 Ағымдағы игеру жағдайын талдау
Ағымдағы игерудің жағдайына әсер ететін, негізгі факторлар мұнай мен
газдың бастапқы және қазіргі қасиеттері коллектордың сүзушілік-көлемдік
қасиеттері, тор қалыңдығы және игеру қасиеттері. Қаражанбас кен орнының
шарты үшін анықтаушы болып келетін мұнай тұтқырлығы және әсер етудің
жылулық әсерін қолданудың қажетті шарттылығы.
Кен орнында игерудің басынан-ақ қабатқа әсер етудің әртүрлі әдістері
қолданды, негізгі мақсаты өнімділік коэффициентін өсіру және қабатты
өңдеумен қамту. Әсер етудің термикалық әдістерін қолдану (ҚЫЖ, БЖӘ),
сонымен қатар әртүрлі ығыстырушы агенттер (су, бу, мұнай, полимер) мұнай
қорының күрделі бейнесін қима бойынша және кен орнының ауданы бойынша
шарттады.
Негізгі параметр ретінде кен орнындағы мұнай қорын өңдеу деңгейін
сипаттайтын, қамту коэффициенті қабылданды (Кқам), нәтижелі жұмысшы
қабатының арақатынасына тең. Пайдаланушы объектінің мұнайлы қанығу
қабатының нәтижесінде, соның өзінде бағалауда негізгі және алғаш
мәселелердің бірі болатын қабат интервалын бөлу мәселесі сол агенттің
күшейту әсерінде қамтылған. 2.1 кестеде объектілер бойынша, бөлек өндіруші
және күшейткіш ұңғылар бойынша және олардың саны бойынша (Кқам) анықтау
нәтижелері берілген.
Кестеден көретініміз күшейткіш ұңғылардың (Кқам), өндіруші ұңғылардың
(Ққам) көрсеткішінен көп. Бұл күшейткіштің жоғары қысымымен байланысты
болуы мүмкін, сонымен қатар қиманың бірдейлігі мен өткізбеушілігінің
нәтижесінде ығыстырушы агенттің ағынын бөлу әрекеті анықталады.
Кесте 2.1-Игеру объектілері бойынша қамту коэффициентінің мәні.
Объект айдау ұңғ. өндіру ұңғ. барлығы
II Қамту коэф., 0,88 0,71 0,74
ү.бірлік
ұңғымалар саны 41 203 244
Игеру нәтижелерін талдау екі және одан да көп қабаттың жұмысындағы
перфорацияның бірігуінің нәтижесінде жақсы коллекторлық қасиеттерге ие
болады. Талдау коллекторлық қасиеттің сандық анықтылығына байланысты, екі
немесе одан да көп тың жерді пайдалануда,фонтанды ұңғыларда жүргізіледі.
Нәтижесінде орнатылған коллектордың біріккен перфорациясы әр-түрлі игеру
объектілердің иелігінде, нашар коллекторлық қасиеттерінің интервалдарымен
мұнай қоры қамтылмаған. Соның өзінде, ең бірінші коллектордың мұнай беру
қабілеті оның көлемдігімен емес, сүзушілік қасиеттеріне байланысты болады.
Сонымен, бізде жұмыс істеп тұрған және істемей тұрған коллектор
кбаттарының кеуектілігі мен өткізгіштігінің тәуелділігі келтірілген:
абсцисса – жұмыс істеп тұрған қабаттың кеуектілігі (өткізгіштігі), ал
ордината – тоқтап тұрған қабаттың кеуектілігі (өткізгіштігі), жеке ұңғыма
үшін. Бұдан көретініміз, төмен кеуекті қабаттар жоғары өткізгіштік қабат
фонында жеке ұңғылар жұмыс істемеуі мүмкін және алғаш мұнай қоры
өңделмейді. Осы уақытта перфорациямен қабаттардың бірдей төмен коллекторлық
қасиеттер мен жоғары шекаралық ұңғылар жұмыс істейді.
Бұл соңғы зерттеулермен де расталған. Олар Baker Hughes компаниясымен
1904 және 3589 ұңғыларда кешенді құралмен екі фазалық ағынмен және
колоннаның ішкі профилін қолданумен жүргізілген.
2.1.2 Ұңғылар қорының құрылымын және олардың ағымдағы
шығымын, игерудің технологиялық көрсеткіштерін талдау
01.01.2010 ж. жалпы кен орын бойынша 1741 ұңғымалар бұрғыланған.
Соның ішінде: 941өндіру ұңғымалары, 443 айдайтын, 89 бақылаушы, 22 жұ-тушы,
42 ұңғыма жойылған және 3 ұңғыма консервацияда.
Ұңғымалар қоры 01.01.2010 ж. кен орын бойынша 2.2 кестесінде
келтірілген. Іссіз тұрған ұңғымалар– 549 бірлік немесе барлық қордан 31,5
%. Өндіретін қорда іссіз тұрған ұңғымалар – 305 немесе 22,4 %, ал айдау
қорында – 244 немесе 55,1 %.
Кесте 2.2 - Ұңғымалар қорының 01.01.2010 ж. жағдайы
Пайдалану Жалпы 2006 2007 2008 2009 2010
ұңғыларының бұрғыланғаннақтылы
қоры Соның ішіндегі істе
тұрған қор
Іссіз тұрған қор
Бұрғыланғаннан
кейінгідегі меңгеру
Жойылған
Тоқтатылған
1062 1098 1138 1197 1298
688 657 714 803 941
362 423 408 373 305
12 18 16 21 21
40 41 42
1 1 1 1 3
Айдау Жалпы
ұңғыларының бұрғыланғаннақтылы414 441 441 441 443
қоры Соның ішінде айдау 106 132 146 141 164
Мұнайға пайдалану 35 13 26 25 22
Іссіз және 252- 247- 241- 255- 244-
тоқтатылған 3556 3536 40*54 41*45 -35
Жойылғанмеңгеру
Өндіру ұңғымаларының іссіз тұруының негізгі себептері:
- Құм тығындарын жуу, жер асты жабдықтарын ауыстыру және
т.б. мақсаттарға байланысты толық жөндеуді күтіп
жатқан – 293 ұңғыма 53,4%, 96%
- Өнімнің жоғары сулануы - 47 ұңғымаларда (8,6 %).
Аудау ұңғымалардың іссіз тұруының негізгі себептері:
- Құм тығынын жуу, жер асты жабдығын ауыстыруға
байланысты толық жөндеуді күтуде – 70 ұңғыма (28,7%);
- Ұңғымалардың саңылаусыздығының бұзылуы – 52 ұңғыма
(21,3%);
- Технологиялы – 32 ұңғыма (13,1%);
- 30 ұңғыма қабылдамайды (12,3%).
Игеру барысында өндіру ұңғымалардың пайдалану коэффициенті өзгеріп
тұрған 0.89 ( 1995 ж.) 0.73 (2007ж.) дейін, 2010 жылы ол 0.762 тең болды.
Істе тұрған ұңғымаларды мұнайдың және сұйықтың шығымы бойынша реттеу
01.01.2010ж. 2.3 кестесінде келтірілген.
Кесте 2.3-Ұңғымаларды мұнай шығымы бойынша реттеу
Көрсеткіштер Шығым диапазоны (т)
Барлығы
0-2 2-5 5-10 10-20 20-50 50
Мұнай шығымы бойынша
Ұңғы саны 350 132 114 69 17 6 688
Пайыз бойынша 51 19 17 10 2 1 100
Сұйық шығымы бойынша
Ұңғы саны 242 46 51 69 145 135 688
Пайыз бойынша 35 7 7 10 21 20 100
Соңғы екі жылда мұнайдың шығымының жоғарлауы байқалады, егер 2001ж.
өндіруші ұңғыманың шығымы, 10 ттәу аспаған 98% ұңғымалар орташа шығыммен
5 ттәу шығыммен жұмыс істеген, 2010 ж. орташа шығыммен 5 ттәу жұмыс
істеген ұңғымалардың үлесі 70% төмендеген, орташа шығымы 5-10 ттәу
ұңғымалар саны 2001ж. 2 % - дан, 2008 ж. 17% дейін жоғарлады, 01.01.2010
ж. 10 % өндіруші ұңғымалар мұнайдың орташа шығыммен 10-15 ттәу жұмыс
істеген және орташа шығымы 50 ттәу (1%) ұңғымалар пайда болды
(кесте 2.3) .
Сұйықтың шығымының динамикасынан (кесте 2.3) көретініміз, соңғы 3
жылда орташа шығымы 2-20 ттәу ұңғымалар санының үлесі төмендегеннен
байқаймыз, бірақ шығымы 2 ттәу және 20 ттәу шығымы бар ұңғымалардың
үлесінің жоғарлауын байқаймыз. 01.01.2010 ж. (кесте 2.4) өндіру ұңғы-
малардың 42 % сұйық шығымы 5 ттәу 41 % жұмыс істеген және сұйық шы-ғымы 20
ттәу 17 % ұңғымалар орташа сұйық шығымымен 5-20 ттәу жұмыс істеген.
Кесте 2.4- Қаражанбас кен орны. Ұңғымаларды сулану бойынша реттеу
КөрсеткіштерСулану диапазоны
Барлығы
2 %
дейін 2-20% 20-50% 50-90% 90%
Ұңғы саны 0 18 11 385 274 688
Пайыз 0 3 2 55 40 100
бойынша
2.4 кестеден көріп тұрғанымызда 01.01.2010 ж. негізгі ұңғымалардың
қоры – 659 бірлік (96 %) сулануы 50 % жұмыс істейді. Алайда бұл 2001ж.
қарағанда 4% төмен. Суланбаған ұңғымалар (орташа жылдық сулануы 2%)
01.01.2010 ж. кен орында жоқ, бірақ соңғы игерудің 5 жылында сулануы (3%)
18 ұңғыма пайда болған, сулануы 2-20 % және 1,4 % сулануы 20-50 % дейінгі
ұңғымалардың саны көбейген.
Қаражанбас кен орнында 01.07.2010 жылғы жағдай бойынша 1962 ұңғы
бұрғыланған. Оның ішінде 1344 өндіру ұңғысы, 442 айдау ұңғысы, 89 бақылау
ұңғысы, 43 жұту ұңғысы, 43 жойылған ұңғы және 1 консервациядағы ұңғы.
Объектілер бойынша және жалпы кен орын бойынша ұңғылар қоры
2.5-кестеде көрсетілген. Соңғы екі жылда мұнайдың шығымының жоғарлауы
байқалады, егер 2001ж. өндіруші ұңғыманың шығымы, 10 ттәу аспаған 98%
ұңғымалар орташа шығыммен 5 ттәу шығыммен жұмыс істеген. 2010 ж. орташа
шығыммен 5 ттәу жұмыс істеген ұңғымалардың үлесі 70% төмендеген.
Кесте 2.5 -Қаражанбас кен орнындағы ұңғылар қорының жағдайы
Ұңғылар Категория Объектілер бойынша ұңғылар саны
қоры Барлығы
істен шыққан:
БЖӘ Барлығы ҚЫЖ Қорытынды
БЖӘ-2 БЖӘ-3
Пайдаланылатын, о.і.: 227 482 709 353 1062
Бұрқақтық 66 182 248 135 383
ШГНУ 161 285 446 216 662
БШСҚ - 15 15 2 17
Қолданыстағы, о.і.: 146 380 526 163 689
Бұрқақтық 53 140 193 83 276
ШГНУ 93 225 318 78 396
БШСҚ - 15 15 2 17
Әрекетсіз, о.і.: 81 94 175 187 362
Бұрқақтық 13 34 47 49 96
ШГНУ 68 60 128 138 266
БШСҚ - - - - -
Ұңғыны фонтанды пайдалану
Ұңғыманың сағасы әртүрлі өндіруші-фирмалардан алынған 9 түрлі
бұрқақтық арматуралармен жабдықталған, оның жұмыс кезіндегі қысымы 14 – 35
МПа, оның ішінде басым бөлігін (193) бұрқақтық арматура АФК-1-65х21
құрайды.
Сұйықтық көбіне диаметрі 73 мм (2 78") құрайтын сорғы-компрессорлық
құбырлар (СКҚ) арқылы көтеріледі – 271 ұңғыма. 18, 379, 1913 ұңғымаларында
диаметрі 600 мм құрайтын (2") СКҚ, 894 ұңғымада – 89 мм СКҚ және 599
ұңғымада СКҚ-ның қиылыстырылған тізбегі (2 78"+2" ) түсірілген. СКҚ
тізбегінің кебісі перфорация интервалынан жоғары орнатылады. 46 ұңғымада
СКҚ тізбесінің кебісі шұқыр түрінде орнатылған.
Қабаттан құмның пайда болуының алдын алу мақсатында 18 ұңғымадағы
пайдаланылатын тізбе түп сүзбелерімен жабдықталған. Бұл сүзбелердің
қабаттан құмның пайда болуын алдын алу бойынша тиімділігін бағалау мүмкін
емес, себебі ұңғымалардан шығатын механикалық қоспалардың (құмның)
түйіршіктеген құрамының нақты деректері жоқ.
Ұңғыны механикалық пайдалану. Терең сорапты штангалы қондырғы
Механизацияландырылған қорлардағы ұңғымалардың талдауы негізінде
ұңғымалардың жағдайы және ұңғымалық жабдықтардың жұмысын сипаттайтын
ағымдағы шамаларға баға беру жатыр. Мұндай шамаларға: сорғының өнімділігі
және оның жұмыс тәртібі, шығындар, беру коэффициенті (Кберу), сорғыны
түсіру тереңдігі (Нс), өнімнің дымқылдылығы, динамикалық деңгей (Ндин),
түптің қысымы (Ртүп) және ағымдағы шығындармен анықталатын өнімділік
коэффициенті (Көнағымд.) жатады. Тадау жұмыстарын жүргізу үшін 2001 жылдың
01 қаңтары жағдайына қолданыстағы қордың 396 ұңғыманың қатарынан толық
кәсіпшіліктік ақпаратқа ие ұңғымалар іріктеліп алынды.
Кесте 2.7 - Тербеткіш-станоктардың түрлері бойынша саны
Учаске Тербеткіш-станоктың түрі Барлығы
СК-3 СК-6 СКД-3
БЖӘ 104 41 1 146
ҚЫЖ 162 22 4 188
Қорытынды 266 63 5 334
Кесте 2.8 - Сорғының диаметріне байланысты қарнақтық тізбеден құралған
ұңғымалардың орналасуы
Сорғының Қарнақтық тізбенің құрамасы Барлығы
диаметрі,
мм
Бірбаспалдақты Екібаспалдақты Үшбаспалдақты
19 мм 22 мм 19+22 19+25 22+25 19+22+25 мм
мм мм мм
44 185 90 1 - - - 276
57 105 21 149 11 3 1 290
Қорытынды 290 113 150 11 3 1 566
Кесте 2.9-Жер асты жөндеу жұмыстары бойынша жалпы саны
ПРС себептері Пайдаланылатын Барлығ
объект ы
І І+ІІ ІІ ІІІ
ППП, сорғыны ауыстыру және тексеру 63 139 247 2 451
Механикаландырылған тәсілге ауыстыру 2 8 35 - 45
ППП, сорғының сыналануын жою 2 1 7 - 10
Қайталанбалы жөндеу жұмыстары: ППП, 4 3 11 - 18
сорғыны тексеру
Әрекетсіздіктен шығару 1 5 5 - 11
Бұрмалаудан және меңгеруден шығару - 2 10 3 15
ВШН (Мойно) тексеру 4 2 - 6
Қармау жұмыстары, қарнақтардың 1 - 4 - 5
қайырмаларын жою
Қарнақтарды ауыстыру (ауырлату) 2 - 1 - 3
Жылтырланған соташықтарды ауыстыру 1 1 1 - 3
Планшайбаны ауыстыру - - 1 - 1
Жер асты жабдықтарын алу, Ф.А. орнату - - 1 - 1
Қорытынды 76 163 325 5 569
Бұрандалы штангалы сорапты қондырғы
Мойно бұрандалы қарнақтық сорғыларымен 17 ұңғыма жабдықталған. СКҚ-
ға 77 мм бұрандалы сорғылар түсіріледі. Сорғының қабылдауышы (1378, 1087,
1202№ 715 ұңғымалардан басқасы) ұзындығы 0,5 м-ден 55 м-ді құрайтын
ұштықтармен жабдықталған. 9 ұңғыманың ұштықтарында газ якорі орнатылған. Үш
ұңғымада (1202, 1654, 1457) аталған сорғылар перфорация интервалынан жоғары
орналасқан, 1543, 3593 ұңғымаларда – интервалдың ортасында, ал қалған
ұңғымаларда – перфорация интервалынан төмен орналасқан. Сорғының роторы
түсірілетін қарнақтар тізбесі бірбаспалдақты, оның диаметрі – 22 мм
құрайды.
ШҚСҚ-мен ауыстырылған құбырлар бойынша шығын 1,5 – 9 есеге көбейген.
Жаңа (бұрғылаудан кейін БШСҚ жабдықталған) ұңғымалар бойынша шығындар
айырымы өте үлкен және ол 5-тен 100 м³тәул. құрайды.
Жоғары көрсетілген мәліметтерге сүйенсек, бұрандалы сорғыларды қолдану
ұңғымаларда сұйықтықтарды көптеп пайдалануға мүмкіндік береді және
тереңдетіліп орнатылатын сорғы қондырғыларының жұмысына кері әсерін
тигізетін факторларға шалына бермейтіндігін көрсетеді.
ШҚСҚ жабдықтарын және жұмыс тәртібін таңдау
ШҚСҚ құраушыларын негіздеу және таңдау дегеніміз – сорғы диаметрі және
оны түсіру тереңдігі, НКТ тізбесі, сондай-ақ кен орнын пайдалану
шарттарымен алынған тербелмелі-станоктардың типтік өлшемдері сияқты
шамалардың жиынтығын байланыстыру дегенді білдіреді. Қаражанбас кен орнында
ұңғымаларды пайдалану шарттарын (құмның пайда болуын) сипаттай отырып,
ұңғымаға келіп түсетін барлық құмның жер бетіне шығарылуын қамтамасыз ету
үшін сорғылар ұңғымалардың перфорациялары орналасқан аумағына дейін
түсіріледі.
Кен орнының кәсіпшіліктік шарттарын және оның сипаттамасын ескере
отырып, 5-тен 100 м³тәул. диапазонында шығынды қамтамасыз ету үшін АРІ
стандарттарына (11 АХ спецификациясы) сәйкес өндірілетін 20-175-ТНМ, 25-225-
ТНМ, 30-275-ТНМ (НН2Б-44, НН2Б-57, ОСТ26.06.-86 бойынша НН2Б-70) сорғыларды
пайдалану ұсынылады. Типтердің мәндеріндегі алдыңғы 20, 25, 30 сандары:
жүріс ұзындығы 0,6 м-ден 2,1 мм-ге дейін жететін сорғы қондырғысының игеру
режимін белгілеу мүмкіндігін беретін 60,3 мм, 73 мм, 88,9 мм-ге тең НКТ-ның
номиналды диаметріне және сорғы қондырғысының беру коэффициенті 0,7-0,75-ке
тең болған кезінде минутына 2,5-тен тербелістен 15 тербеліске дейінгі
тербеліс санына сәйкес болып табылады. Аталған кен орнының жағдайлары үшін
игерудің төмен жылдамдықты режимдері тиімді болып есептеледі. Диаметрі 44
мм болатын сорғы үшін қарнақ тізбелері – 19 мм бірбаспалдақты ШН,
диаметрлері 57 мм және 70 мм құрайтын сорғалыр үшін –екібаспалдақты
ШН19хШН22, алайда тізбелердің теңдей беріктілігі үшін 22 мм-лі қарнақтар
барлық қарнақтың 40 %-ын құрауы тиіс. Жүк ауыртпалығы 3-4 тоннаны құрайтын
ШҚСҚ (тербелме-саноктардың) сағалық жабдықтары алдын ала болжанған шығындар
мен ауыртпалықтарға сәйкес.
БШСҚ жабдықтарын және жұмыс тәртібін таңдау
Бұрандалы сорғылар өзінің ерекшеліктеріне (игерілетін флюидтің
физикалық-химикалық қасиеттеріне орай түсіру тереңдігіне және т.б.)
байланысты кен орнындағы ұңғымаларды пайдалану шарттарына сәйкес болып
табылады.
Бұрандалы сорғылардың басты ерекшеліктері:
-құрылымдардың қарапайымдылығына және жетекші бастиектің шағын
шамаларына байланысты ШҚСҚ-ға және басқа да дәстүрлі жүйелермен
салыстырғанда шағын капиталдық салымдар (қарапайым қондырғылардың
шығындарынан капиталдық шығындар 50-25 % құрайды);
-БШСҚ тиімді қондырғы болып табылады, себебі оны пайдалану кезінде
өндіріс шығындары анағұрлық төмен. Осы қондырғыларды пайдалану практикасы
көрсеткендей, қарапайым қондырғылармен салыстырғанда жылудың 60-70 %
үнемделеді. Жетекші жүйелер де тиімді деп есептеледі, себебі ондағы
қарнақтар ғана айналымда болады. Олар не көтерілмейді не төмен
түсірілмейді;
-қондырғыны орнату қызметінің құны өте аз: жүйе жалпы алғанда
ұңғыманың бригадасымен орнатылуы және қызмет көрсетілуі мүмкін;
-ұңғымада тек жалғыз айналмалы деталь жұмыс істейді, және соның
салдарынан шағын тозу және техникалық қызмет көрсетуде шағын жұмыс;
-құбырлардағы аз тербелістер кезінде болып тұратын ұдайы қысымдар
қарнақтардың қажуы мен үзілу қаупін азайтады;
-барлық модельдер айналу жиілігі 25-500 айнмин құрайтын кең жұмыс
диапазонымен сипатталады. Бұл диапазонға жабдықтардың қандай да бір
ауысымын қажет етпей-ақ қол жеткізуге болады;
-салғастыру тесттерін орындау арқылы игерілетін сұйықтардың
қасиеттерін ескере отырып, тиімді эластометрлік материалды таңдау
мүмкіндігі;
-кланпандардың болмауы, яғни оларға қажетсіз заттардың түсіп кету
проблемаларының жоқтығы;
-статор материалының икемділігінің және айдау мехнаизмінің арқасында
құм өте тиімді айдалады (механикалық қоспалардың көп мөлшерінен тұратын
сорғы жұмысы іске қосылады);
-сорғының жұмысына газ кедергі келтірмейді, және де бос газ сору
кезінде сорғының көлеміне ие болады, ал мұндай процесс басқа сорғыларда
тиімділікті жоғалтады;
-БШСҚ орта, ауыр және жемірлі мұнайды игеруге өте қолайлы, сонымен
қатар құламалы және жатық ұңғыларда пайдаланған тиімді;
Алайда, қабылданған жұмыс шарттарының негізінде ІІ нысандарындағы
ұңғымаларға арналған түпкі қысым белгіленген:
ІІ нысандағы ұңғымалар үшін бұрғыланған аумақта 2,1 МПа-дан кем емес,
бұрғыланбаған аумақ бойынша – 2,75 МПа-дан кем емес;
2.2.2 Ұңғыны пайдалану кезінде кездесетін қиыншылықтардың
алдын-алу және олармен күресу шаралары
Судың пайда болуына қарсы күрес бойынша жұмыстардың тиімділігіне
талдау жасау және оларды жетілдіру бойынша ұсыныстар
Өндірудің бастапқы мерзімінде бу мен су белсенді айдалып, нәтижесінде
өнімнің дымқылдылығы да артты. 1995 жылдан бастап игеру ұңғымаларының
дымқылдылығы аз да болса арта басталдды. Бұл қабаттағы агентті ысыратын
игеру көлемінің азаюымен тығыз байланысты.
Қаражанбас кен орнындағы дымқылдылыққа қарсы күрес жүргізу кезінде
келесідей әдістер қолданылды:
ТСҚ айдау;
ТСҚ-ны ҚазНИПИмұнай әдістемесі бойынша айдау;
гипанды айдау;
мұнайлы күкіртті қышқылды қоспаны айдау;
этилсиликатты шайырды айдау
полимерлі-сілтілі ерітіндіні айдау;
кезекті айдау.
Ұңғымаға келетін судың ағымын шектеу бойынша оқшаулау жұмыстарын
геофизикалық зерттеулер жүргізгеннен кейін атқару қажет. Судың келу сипаты
мен орнына байланысты судың пайда болуына қарсы технологиясы белгіленеді
(ТБҚ, цементаж).
Жүргізілген лабораториялық зерттеулердің нәижесінде ысыру
агентінің 0,03-0,04% қосындысы бар полиакриламидтер қоспалары ең тиімді
қоспалар болып табылатындығы анықталды. Осы қоспаларды өндірістік
сынауларда пайдалануға ұсынамыз.
Тұтқырлы-берік құрамды (ТБҚ) даярлауды және оны игеруді
жоғарыда аталған технологияға сәйкес жүргізген жөн.
Аталған жұмыстарды атқарғаннан кейін шығынның және дымқылдылықтың
өзгерісін бақылау қажет.
ТБҚ-ны игеру үшін ұңғыманы таңдау немесе басқа да технологияларды
таңдау экономикалық мақсаттылықты ескере отырып, Авторлық қадағалау...
шеңберінде шешілетін болады.
Құмның пайда болуына қарсы күрес бойынша атқарылған жұмыстарға талдау
жасау және оларды жетілдіру бойынша ұсыныстар
Кен орнында құның пайда болуына қарсы күрес мәселесі оның игерілуінен
бастап орын ала басталды. Литологиялық жоспарда өндімді қыртыс дегеніміз -
саздың, алевролиттердің және аз цементтелген құмтастардың әркелкі алмасуы
болып табылады. Мұнайлы-сулы коллекторға жылудың әсер етуіне байланысты
оның құрамының бұзылу мәселесі өршелене түсті. Кеніштерге әсерін тигізетін
жылу мұнайдың тұтқырлығын төмендете отырып, оның ағымдылығын арттырады.
Алайда, мұндай жағдайда, борпылдақ коллекторлар цементтейтін әрі
байланыстыратын затты – тұтқыр мұнайды жоғалтады.
Таужыныс бөлшектердің арасындағы байланыстың шамасы жоғары ылғалдылық
әсерінен төмен болады. Игерудің амалсыз тоқтауы және қойнауқатқа булы-жылу
репрессисяның доғарылуы кезінде конденсаттың және қабат сұйықтықғының ағымы
қабаттан ұңғымаға қарай бағытталады, соның салдарынан құртылған өнім пайда
болады.
Құмды кептелмелердің ұңғыма өнімділігіне әсері зор. Егер құмды
кемпетлемнің өткізгіштігі қабаттың өткізгіштігінен анағұрлым жоғары болса,
онда ластанбаған ұңғымаға қарағанда аталған ұңғымалардың шығыны 5-10 есеге
төмендейтіні анық.
Кен орнында құмның пайда болуына қарсы күрес екі бағытта жүргізілген:
- құмға қарсы түпкі алмалы-салмалы сүзбелерді орнату;
- химикалық әдіспен түпкі аумақты бекіту.
Ұңғымаларды пайдалану кезіндегі тотығудың алдын алу және оған қарсы
күрес бойынша іс-шаралар.
Тоттанудың сипаттамасын және оның белсенділігін негіздейтін
технологиялық процестер.
Қаражанбас кен орнында нысандардың бірқалыпты жұмыс істеуіне бұрыс
әсерін тигізетін мәселелердің бірі ұңғымалық өнімдерде құмның көптеп
кездесуі болып табылады. Кен орындарда мерзімдеп қолданылатын ингибиторлық
қорғаныстың тиімділігі осы фактордың әсерінен едәуір төмендей түсті. Егер
электрохимикалық тотығу процестері тотығуды белсендіретін құраушылардың
әсерінен туындаған болса, онда агрессиялық орта болған жағдайда механикалық
қоспалардың (құмның) пайда болуы салдарынан пайда болатын мүжілу процесі
ұңғыма жабдықтарының және өнімді жиыстыратын жүйедегі құбыр
коммуникацияларының тозуына әкеп соқтырады. Кен орнындағы ұңғымаларды
пайдалану кезінде маңыздылардың бірі болып табылатын флюидті тереңдеткіш-
сорғы тәсілмен игеру процестері тербеліс режимінде қызмет ететін
ұңғымаларға тән сорғы жабдықтары және тізбекті сорғы-компрессорлық
құбырлары арқылы келетін ауыспалы ауыртпалықтармен байланысты. Осы кезде
пайда болатын материалдардағы тотығып тозу және тотығып шаршау ұңғыма
жабдықтарының (көп жағдайда БШСҚ сорғыларының) істен шығуына әкеп
соқтырады.
Тотығудан сақтаудың жобалық әдістері
Нысандарды жобалау және оларды пайдалану кезеңінде қажетті қорғанысты
сақтау әдісін таңдау шығындардың барлық элементтерін ескере отырып, қорғау
әдісінің шынайы экономикалық бағалауына негізделуі қажет.
Тотығуға қарсы күрес мәселесін шешу кезінде негізгі қорларға қарағанда
материалдар мен құралдардың тотығуына қарсы қорғанысты енгізу аса маңызды.
Күрделі жөндеу жұмыстары тотығудың алдын алуға байланысты іс-шараларды
атқарғаннан гөрі техникалық тиімді емес деп есептеледі. Тотығудың
салдарынан болатын тікелей шығындар күрделі және ағымдағы жөндеу
жұмыстарынмен байланысты шығындармен анықталады және бұл шығындардың
мөлшері тозған қордың құнынан едәуір көп болады. Белгілі бір тәртіппен
алдын ала жоспарланған және пайдаланылған қорғаныс негізгі қорлардың
беріктігін қамтамасыз етеді, күрделі жөндеу жұмыстыраның санын бірден
қысқартады.
ҚҚҰ жүйесі – мұнай өндіру процесінде ең қауіпті тотығу болып
есептеледі. Әрекетсіз ұңғымалардың қорларына талдау жасаған кезде қысымдау
ұңғымалардың жоғары температуралы технологиялық процестердің – қабат
ішіндегі дымқыл жанудың және жылудың, қысымдау агенттерінің тотығу
белсенділігінің – даярланбаған ауаның, ығыстыруда пайдаланылатын
технологиялық будың және сулардың (ағынды және жоғары минералды тұзды
судың) режимдік шамаларына әсер ететін тұтқырлығының анағұрлым көп
екендігін көрсетті.
Тотығуға қарсы іс-шаралар және ұңғымаларды тотығудан қорғау әдістері
Дымқылдылығы аз деп сипатталатын нысандар үшін технологиялық
әдістерді, флюид агрессиясына төзімді сәйкес материалдарды және жұмыс
орталарды қолдану оңды нәтижелерге қол жеткізуге мүмкіндік береді.
Дымқылдылығы жоғары деп сипатталатын нысандар үшін технологиялық
әдістермен қоса, қорғанысты қамтамасыз ететін арнайы кешенді әдістері
пайдалану қажет.
Ұңғымалардың жер асты жабдықтарын және қысымдау қорларын тотығудан
сақтау бойынша негізгі тотығуға қарсы технологиялық іс-шаралар:
- құмның пайда болуынан сақтау;
- тізбеден тыс кеңістіктің сапалы цементажбен қымтау;
- сорғы-компрессорлық құбырлардың бұрандалы құрамаларын қымтау;
- қысымдау ұңғымалардың құбырлары арасындағы кеңістікте пакерлер орнату
және оған тотығуға қарсы тұратын сұйықтық құю;
- қысымдау ұңғымаларының тізбелері бойынша агенттердің қысылып қалуына
жол бермеу.
Қорғаныстың химикалық әдістерін қолдану арқылы материалдардың тотығуға
қарсы тұратын беріктіліктерін арттыруға болады.
Қолданыстағы және әрекетсіздіктен ауыстырылатын игеру және қысымдау
ұңғымалары үшін мынадай ұсыныстар бар:
- бірқалыпты ағым (іріктеудің тотығуға қарсы режимі) қамтамасыз
етілген кезде 30%-ға дейін дымқылдылығы бар игеру ұңғымалары (оның
ішінде пайдалануға жаңадан берілетін нысандардағы ұңғымалар) және кез-
келген басқа да дәрежедегі дымқылдылығы бар игеру ұңғымалары үшін:
- игеру ұңғымасының пакерсіз құрылымы болған жағдайда орнатылған
тізбені және цементтеу сақинасын су тасымалдау жиегін және дымқыл
аралық қабықшаларды қамти отырып, флюидтің гидродинамикалық
деңгейінен жоғары, ал қысымдау ұңғымалары үшін – сағасына дейін
қымтап, орналастыру керек;
- құмның пайда болуына қарсы іс-шаралар. Ұңғымаға қабаттан құм
түсуінің алдын алуға бағытталған іс-шаралар кешенін жүзеге асыру:
түптерде, сорғылардың қабылдағыштарында арнайы сүзгілер орнату;
арнайы қорғаныс құралдарының (құм айырғыштарының) көмегімен сорғының
қабылдағыштарында құмды айырып отыру;
- дымқылдылығы 31%-дан 50%-ға дейін жететін игеру ұңғымаларында ТБҚ-
ның көмегімен оқшаулау немесе (тотығуға қарсы мониторингының нұсқау
бойынша) құмның пайда болуына қарсы шараларды жүзеге асыруға,
оқшаулау жұмыстарын қолдануға мүмкіндік болмаған жағдайда су мен
мұнайды бөлшектейтін немесе мұнайды ертітетін ингибиторларды
қолдану;
- егер дымқылдылығы 51%-ден асатын ұңғымаларға суды оқшаулау жұмыстарын
экономикалық немесе техникалық тұрғыдан қолдануға мүмкіндік болмаса,
онда құбыраралық кеңстікті ингибирлік немесе тотығуға қарсы белсенді
емес сұйықтықпен, әдетте, көмірсутекті сұйықтықпен, нығыздай отырып,
пакерлік қондырғыларды орнату немесе (тотығуға қарсы мониторингының
нұсқау бойынша) құмның пайда болуына қарсы шараларды қолданғаннан
кейін су мен мұнайды бөлшектейтін немесе мұнайды ертітетін
ингибиторларды қолдану ұсынылады;
- жаңа ұңғымалардың түпкі тізбектері үшін – қорғаныс қабаты бар сорғы-
компрессорлық құбырларды қолдану. Жаңа ұңғымалардың механикалық
беріктілік және төзімділік талаптарын ескере отырып, пайдаланыстағы
тізбекті жер астына түсіру арқылы және шыныпластикалық материалдар
мен кіші диаметрлі иілгіш құбырлардан жасалған НКТ көмегімен
тотығудан қорғауға болады;
- қысымдау ұңғымаларының НКТ құбырларын тотығудан сақтау үшін қысымдау
агентін даярлау қажет.
Тотығуды бақылау әдістері
Тотығуды бақылау әдістері мынадай:
- гравиметрия;
- электрохимиялық әдіс (поляризациялық қарсыластықты өлшеу);
- химиялық әдіс (тотығу орталарының құрамын талдау);
- электрометрикалық (тоқтың қорғаныс потенциалдарын және меншікті
нығыздылығын өлшеу);
- сыртқы және ішкі оқшаулаудың ақауларын табу;
- қысымдау агентінің нормалық құраушыларының және жылу- физикалық
шамаларының құрамын бақылау.
Тотығуды бақылау нүктелері
Тотығуды бақылау нүктелері ұңғымалардың жер үсті және жер асты
жабдықтарының тотығудың көптеп орын алатын учаскелерінде орнатылады.
Тереңдетілген құрылыстардың электрохимиялық қорғаныстарын тексеру
барысында:
- амперметрдің, вольметрдің және катодтық станциясының жүктемесіндегі
жұмыс уақытын жалпылама бағалау приборының көрсеткіштерін алу;
- катодтық қорғанысты қамтамасыз ететін қондырғылар дренажының
нүктелеріндегі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қаражанбас түбегінде орналасқан, Қаражанбас кен орны 1974 жылы ашылды.
Ол Қазақстандағы аз тереңдіктегі жатқан жоғары тұтқырлықты мұнай кен
орындарының ең ірісі болып табылады. Игеру қабаттағы мұнайбергіштікті жылу
әдістерін қолдану арқылы көбейту арқылы әдістерімен жүргізіледі.
1977 ж. кеніштің қоры есептелді, ал 1978 ж. тәжірибелік аймақтардағы
термиялық әдістерді қолдана, игерудің технологиялық схемасы құралған. Бұл
технологиялық схемаға сай, Қаражанбас кен орындағы мұнайбергіштікті көбейту
үшін қолданатын жылу әдістерінің жүргізілуі негізінен сол кездегі КСРО-дағы
қолданатын игеру жүйелерімен және олардың Оха, Катангли, Баланы-Сабунчи-
Романы кен орындарындағы көп жақтық сынау тәжірибесінде және өндірістік
қолдануында негізделген. Кеніште екі тәжірибелік аймақ жасалды: біріншісі
ВВГ қолдану арқылы, екіншісі БЖӘ-мен
Берілген жұмыста жоғары тұтқырлы мұнайды БЖӘ-ны қолданып, мұнай алу
процессін зерттеу жобасы көрсетіледі. Қаражанбас кен орнын игеруінен
бастап, технологиялық игерілуінің көрсеткіштері зерттеледі.
1 Геологиялық бөлім
1.1 Кен орын туралы жалпы мағлұматтар
Қаражанбас кен орны Қазақстан Республикасы Маңғыстау облысы
территориясындағы Бозашы түбегінің солтүстік-батыс бөлігінде орналасқан.
Облыстық орталығы Ақтау қаласы болып саналатын жерден 210 км
қашықтықта орналасып, қаламен асфальтті жолмен байланыста тұр. 150 км
қашықта орналасқан темір жол станциясы бар ең жақын мекенді қоныс Шетпе
ауылы болып саналады. Бозашы түбегінің солтүстік-батыс бөлігі абсолюттік
белгісі минус 19-дан плюс 28 м шектелген жазықтық жер болып келеді.
Жергілікті ландшафттың аса танымал белгісі, автотранспорттың өтіп жүруне
кедергі жасайтын көптеген сорлардың болуы. Рельеф пішіндері бархан және
байырғы жыныстардан тұрады. Аудан климаты күрт континентальлды. Ауа
температурасы қыста минус 30°-дан жазда плюс 45°-қа дейін жетеді.
Атмосфералық жауын-шашындар күз және қыс мерзімдеріне сай келеді.
Кен орын Бозашы түбегінің солтүстік-батысында орналасып, ауданы
7777,48 га алқапты алып жатыр. Бұл адам қоныстарынан қашық орналасқан
теңіз деңгейінен 22-27 м төмен орналасқан шөл дала. Жұмысшылардың мекенді
қонысы кен орынның игеріліп жатқан орталық аймағынан жобалап 15 км
қашықтықта орналасқан. Жұмысшылардың тұратын жерінде тұрғын үйлер,
әлеуметтік-мәдени комплекстер, қоймалар, жылыту кұрылғылары, т.б. көмекші
кұрылыстар. Санитарлы қорғау бақылауы бар зоналар аймағында тұрғылықты
мекенді қоныстар, одан басқа да арнайы табиғи қорғау жағдайларын талап
ететін түрлі объектілер де кездеспейді. Негізгі өндіріс объектілерінің
орналасуы негізінен өндірістің оңтүстік-шығыс бөлігіне келеді. Аудан
климаты күрт қоңыржайлы, жауынсыз, өте құрғақ, ыстық, ұзақ жазымен және
салқын, қысқа қары аз қысымен.
Кен орнынының геологиялық құрылымының сипаттамасы
Қаражанбас кен орны Қазақстан Республикасының Маңғыстау облысының
Бұзашы түбегінің солтүстік – батысында орналасқан. Бұл кен орын 1974 жылы
ашылды. Қаражанбас кен орны бұрынғы кеңес одағының аймағындағы терең
шоғырланбаған жоғары тұтқырлықты игеру барысында, мұнай бергіштікті
жоғарлатуда жылулық әдісті қолданатын ең ірі кен орны болып табылады. 1977
жылы кен орынның қоры есептелді, ал 1988 жылы игерудің термиялық әдістерді
қолданатын сынақтық аймақтарының технологиялық сұлбасы құрастырылды. Осы
технологиялық сұлбаға сәйкес Қаражанбас кен орнында мұнай бергіштікті
жоғарлататын жылулық әдістерді қолдану, отандық игеру жүйелердің көп жылдық
сынақтарына және олардың Оха, Катангали, Балаханы-Сабунчи-Романы кен
орындарында кәсіпшілік қолданысына негізделген.
Кен орында екі сынақтық аймақ құрылды: бірі ылғалды қабат ішінен жану
(ВВГ), екіншісі бу жылулық әсер ету (ПТВ).
Ылғалды қабат ішінен жану әдісі, қабатта мұнайдың айдалатын қышқылдың
(ауаның) көмегімен жылуды генерациялауға негізделген. Ылғалды жанудың мәні
белгіленген қатынаста ауамен қатар айдалатын су, жану шекарасындағы жынысқа
жеткен кезде буланып, газ ағынымен ілесіп, жану шекарасының алдыңғы
аймағына ауысып, онда негізінен бу мен жылытылған су аймақтарымен түрленген
кең аймақты құратындығында болып табылады.
Бу жылулық әсер ету әдісі қабатта болатын мұнай мен судың
қасиеттерінің температураның жоғарлауының нәтижесінен өзгеруіне
негізделген. Бұл кезде қарқынды түрде мұнай тұтқырлығы төмендейді, оның
термиялық ұлғаюы жүреді, ол өз кезегінде қабаттардың қалыңдығы, шоғырдың
ауданына әсер етуімен қабатты ығыстыру мен қамту коэффициенттің жоғарлауына
себебін тигізеді.
1979 жылы орналастыру басталды, ал 1980 жылы ВВГ әдісін қолданып,
сынақтық аймақты бұрғылау жүргізілді. 1982 жылы бу жылулық әдісі (ПТВ)
сынақтық аймақта қолданыла басталды.
1984 жылы “ Қаражанбас кен орнында термиялық әдістерді қолданатын
игерудің технологиялық сұлбасы ” қабатқа бу жылулық әсер ету және қабат
ішіндегі жану техникасы мен технологиясын өндірісте игеру үшін құрылып,
бекітілді.
ВВГ және ПТВ технологияларына басқа Қаражанбас кен орнында басқа да
әсер ету технологиялары қолданылады: қабат ішіндегі құрғақ жану, көбіктену
үрдісін реттейтін құрғақ және ылғалды жану, мұнайды полимер және бу
ерітіндісімен, сонымен қатар сумен ығыстыру.
1996 жылдан бастап ВВГ әдісін қолдануды тоқтатып, 1996 жылдан бастап
ауаны айдауды тоқтатты. Қазіргі уақытта кен орнында жылулық әсер ету және
су айдау технологиясы іске асуда.
1.3 Стратиграфиясы
Қаражанбас кен орнында іздеу, зерттеу және пайдалану ұңғымалары
көмегімен төменгі триас, орта юра және төменгі мел шөгінділері бар
тілімдері алынған.Шөгінділер комплексі арасындағы шекаралар шөгін жинаудағы
үлкен үзілістермен және үлкен бұрыштық келіспеушіліктермен сипатталған.
Төменгі триас шөгінділері көп ұңғымамен толық қалыңдықта алынбаған.
Шөгін жастары оленектік деп алынған. Төменгі, триас тілігінің анағұрлым
құмды бөлігі, шартты түрде инд ярусына жатқызылды. Кен орынның күмбезді
бөлігінде триас шөгінділері тікелей төменгі мел шөгінділері астында
орналасқан.
Орта юралық шөгінділер бұрғылау кезінде тек переклинальдарда және 390
м-ден 500 м-ге дейінгі тереңдіктегі структура қанаттарының терең
учаскілерінде кездескен, ал күмбез көтерілуінің көп бөлігінде олар дұрыс
көрінбеген. Ашылған шөгінділер байос және бат ярустарына жатады. Олардың
максималды қалыңдығы 125 м-ге дейін.
Төменгі мел шөгінділері стратиграфиялық және бұрыш
келісімсіздіктерімен жергілікті таралады. Олар томенгі триас және юра әр
түрлі горизонттарының бұзылған бттерінді жатыр. Жату тереңдігі 20 м-ден
480м-ге дейін орналасқан. Ұңғылар көмегімен алынған тілім құрамында 170-190
м қалыңдықтағы неоком жасының(берриас-валанжин, готерив, баррем)
шөгінділері, сонымен қатар апта(қалыңдығы 75-90) және альба(қалыңдығы 140)
шөгінділері кездеседі.
1.4 Тектоника
Қаражанбас кен орны, тектоникалық тұрғыдан қарағанда Бозашы
көтерілімінің күмбезді бөлігінде орналасқан және суб ендік жатыста тұрған
антиклинальдық қатпарына жатқызылады. Тұйық изогипса контурындағы құрылым
көлемі минус 330м көтерілу амплитудасы 90 м кезінде 23*4.2 км құрайды.
Қатпардың оңтүстік қанаты солтүстіктігіне қарағанда жазықтау және
қанаттарындағы жыныстардың құлау бұрышы сәйкесінше 2(- 4( құрайды.
Қатпар екі күмбезбен : батыс және шығыс, және түрлі ориентирдегі
дизъюнктивті бұзылыс қатарымен: ендіктен меридиандыққа дейін.
1977 жылғы мұнай қорларн есептеу жұмысында көтеру әр түрлі қанығу
сипаттамасымен толықтырылған өнімді қабат тілімі бар жеті тектоникалық
блокқа бөлінген тектоникалық бұзылулармен көрсетілген. Көп жағдайларда
шартты болып саналатын, бұзылулардың негізіне мұнай су жапсарысыныың
байланссыздығы болады. 1993 жылы мұнай көтерудің анағұрлым қарапайым түрі
қабылданды, ал көршілес ұңғылардағы бір гипсометрлік деңгейдегі аттас
қабаттар қанығу сипаттамасының келісімсіздігі, мұнай су жапсарысының
еңістігімен тусуіндіріледуі. Бұл екі вариантта да мұнаймен қанығу бағасы
бірдей болады деп санағанда, 1997 ж қорлар есебінде ең қарапайым екінші
вариант қабылданды.
Қаражанбастағы мұнай көтеруіне қабылданған варианттың құрылымы
бойынша, структура тектоникалық жарылыыстармен жеті емес, төрт блокқа
бөлінген. I Блок I I, II, III, V блоктарын біріктіреді, 1977 ж. схемасы,
блок II IV-қа сәйкес келеді, блок III – VII блогына және блок IV – VI
блогына.
Мел комплексінің көтеру құрылыстар блоктарн қарапайымдатумен қатар,
юра дәуірінің шөгінділер құрылымына да көзқарас өзгерді, себебі 1977ж әр
түрлі шөгінділер комплекстер арасындағы бұрыштық келісімсіздіктер есепке
алынбайтын және орта юралық шөгінділер планы төменгі мел шөгінділер
планымен сай келді.
Жаңа ұңғылар 5019 және 3175 (шығыс периклиналь) бұрғылау көмегімен
алынған коллекторлардың қанығу сипаттамасы туралы ақпараттар, және 120 м
жететін өнімді қабат горизонттар тереңдігінің күрт өзгеруі, Қаражанбас кен
орнының IV блогын Солтүстік Бозашы кен орнынан бөліп тұрған жарылыс
бұзылуының орнын өзгертуге ықпалын тигізді. Одан басқа 5109 скважинасындағы
А, Б, В, Г, горизонттарының барлық коллекторлары су қаныққан болып шықты,
және тәжірибеде де су алынып шықты. ГИС берген ақпараттар бойынша 3175
ұңғымада өнімді болып А(2,2 м), қабаттың тек үстінгі жағы еді, қалған
горизонттар су қаныққан.
Кесте1.1- Қаражанбас кен орнының гео-физикалық сипаттамасы
Параметрлер Г қабаты
Орташа жатыс тереңдігі, м. 366
Кеніш түрі қабатты
Орта есеппен алынған қабат қалыңдығы, м.6
Мұнайлылық ауданы , га. 2677
Орташа өткізгіштігі, мкм2 160,1
Орташа кеуеутілік, % 28
Бастапқы мұнайлылық, % 67
Мұнайдың баланс қорлары, млн.т. 12818
Еріген газдың баланс қорлары,млн.м3 102
қабат қысымы,МПа.бастапқы ағымдағы 4,5
Қабат температурасы, 0С 26
Мұнай сипаттамасы
Қабат жағдайларында: тығыздық, кгм3 930
тұтқырлық, мПа*с 272
Жер үсті жағдайларында: тығыздық, кгм3
тұтқырлық ( t=323,2К),мПа*с 941
Құрамындағы: күкірт, % вес 164,7
парафин, % вес 1,9
0,7
1.5 Мұнайгаздылығы
Каражанбас кен орнының ерекшелігі, олар құрамы үлкен парафиндер
мен асфальттардан, смолалы заттардан тұрады. Бұл болжаудың
ерекшелігі мұнай кен орнының шығу жері негізгі өнімділік қабаты
парафинмен қаныққан. Бастапқы мерзімде өңдеу негізінде көп
мөлшерде қабат температураларын зерттеу бойынша эксперименттік
мәліметтері қабаттың парафинге қаныққандылығы және мұнайдың
парафинге қанығу шегі бастапқы қабат жағдайында мұнайдың
газдалуы дәлелденді.
Солтустiк Бозашы мұнай газ обласының жалпы өнімді қабаттарының
геологиялық жасы юра жүйесінің ортанғы бөлігі болып келеді. Осы
заңдылықты ескере отырып Каражанбас кен орнының мұнай газдылы
қабаттары көп горизинтты, өнімділігі мол екенін байқаймыз. Солтустiк
Бозашы мұнай газдылы обласының, соның ішінде Каражанбас кен орнының
өнімдік қабаттарының 80 – 90 % пайызы, осы юра жүйесінің ортанғы
бөлімінде шоғырланған болып келеді. Қазіргі кездегі өндіріліп жатқан
өнімдердің дерлік 90 % пайызға жуығы осы горизонттардан игеріліп
отыр.
Жалпы, осы мұнайгазды обласының өнімді қабаттары сонымен бірге
жоғарғы палеозой жасты, олар таскөмір және перм жүйелері болып
келеді.
Сонымен қатар өнімді қабаттарының негізгі тараған жері
болып, ол мезазой жасты жүйелермен байланысты келген. Бұл жүйелер
негізінен триас, юра және бор болып келеді. Ал кайназой
түзілімдеріне келсек, онда олар негізінен палеоген, неоген және
төрттік жүйелері, қарастырылып отырған областа түгелімен дерлік
горизонталды шөге орналасқан болып келеді.
Жоғарыда айтылып өткендей Солтустiк Бозашы обласының, соның
ішінде Каражанбас кен орнының мұнайгаздылы горизонттарының
геологиялық жастары, негізінен мезазой эрасында шоғырланғандары
келтірілген. Бұлар негізінен триас жүйесінің төменгі және ортанғы
бөлімдерінен тұрады, олардағы мұнай газ қабаттары өзіндік
қасиеттерімен ерекшеленіп келген. Мұндағы мұнай түзілімдері
терригенді – карбонатты шөгінділерден қалыптасқан болып келеді.
Юра жүйесінің төменгі, ортанғы және жоғарғы бөлімдері,
қарастырылып отырған мұнай газдылы областың, негізгі өнімді
қабаттарының бірі болып есептеледі. Мұндағы юра жүйесінің шөгінді
тысының құрастырушылары болып, карбонатты – терригенді түзілімдері
болып есептеледі. Бұл қабаттардағы мұнай шоғырларының
ерекшеліктерінің бірі, ол өнімді қабаттарының қалыңдықтарының
молдығында болып келеді.
Газдың құрамының динамикасы Каражанбас кен орнының этапты
өңдеуінің даму тарихын көрсетеді. Каражанбас кен орны 1977 жылы
геологиялық – геофизикалық зерттеулер барысында ашылған. Жоғарғы және
төменгі бор, олар сеноман, альб, апт және неоком ярустарында
өндірістік өнімді түзілімдері байқалады . Өнімді қабаттының биіктігі
1500 м-ге жетеді . Бор комплексті түзілімдерінде 12 газдылы
горизонттары белгіленсе , ал юра түзілімдерінде 13 мұнайлы және
мұнайгаздылы горизонттары белгіленген. Тұтқыш түрі негізінен қабатты
шоғыр болып келеді. Юра түзілімдерінде қабатты, тектоникалық
экрандалған өнімді шоғырлары кездеседі.
Коллекторлары кеуекті, құмтастар және алевролиттерден түзілген
болып келеді. Газды қабаттарының ашық кеуектілігі 26,8 – 30,6 %
болса, өткізгіштігі шамамен 0,2 – 0,4 мкм құрайды. Юра түзілімдерінде
кеуектілігі 26,5% және өткізгіштігі 0,523 мкм келловей ярусының 13 –
ші горизонтында белгіленген. Бұл қабаттардың тұтқыштары ретінде,
қалыңдығы 2 – 60 м жететін саздар болып есептеледі. Мұнай қаныққандық
коэффициенті 0,53- 0,73, ал газ қаныққандық коэффициенті 0,5 – 0,6
шамасында. Бастапқы қабат қысымы 11,2 – 19,35 МПа жетсе, қабат
температурасы 57 – 84ºС. Мұнай қабаттарының алғашқы өнімділігі
шамамен 1 – 81 м3сут., аралығында өзгерсе, газ қабаттының өнімділігі
47 – 275м3т.
Мұнай тығыздығы 884 – 874кгм3 шамасында, ол негізінен күкірт
0,16-0,2%, парафин 16-22,6% , шайыр 8-20% құрамдас болып келеді. Бос
газдар этан құрамдас, ауыр көмірсутектерден тұрады.
Газ негізінен метанды 90%, азот 8% және көмірқышқыл газ 2 %
болып келген . Газ шоғырларының қабаттық қысымы 4,3 – 8 МПа, ал
температурасы шамамен 30- 50ºС құрайды. Юра шоғырларының тәртібі суарынды
және газарынды.
Жалпы алғанда Солтустiк Бозашы мұнайгаздылы обласы қазіргі кезде
жақсы зерттеліп, толығымен анықталған бір үлкен географиялық аймақ
болып есептеледі. Ал осы областың құрамына жататын экономикалық,
әлеуметтік маңызы зор, алып кен орындары Каражанбас, Каламкас және
т . б ., қазіргі кезде өндіріліп игеріліп отырған кешендер болып
саналады . Бұл областың мұнайгаздылы түзілімдерін құрастырушы
жыныстар, литологиялық тұрғыдан келгенде, негізінен терригенді
жыныстар болып есептеледі.
Мұнай мен газ қоры
Қаражанбас кен орнының мұнай қоры бір рет қана бағаланбаған еді. 1977
ж қорды есептеу жүргізілген іздеу-барлау жұмыстарының материалдары бойынша
жүргізілген. 1993 және 1997 жылдары қор 1500 ұңғыманы эксплуатациялық
бұрғылау нәтижелерінен алынған.
Шығыс бөлігі үшін 1997 ж-мен салыстырғанда 25 жаңа ұңғыма бұрғылау
материалдары бойынша геологиялық құрылымын нақтылау нәтижесінде өзгерістер
пайда болды. Мұнай қоры қайта есептеліп 01.01.2001 ж жағдайы бойынша жалпы
кен орынның қоры өзгерген. Кен орынның игеріліп жатқан бөлігі бойынша мұнай
қоры В категориясы бойынша бағаланады, ал барлау ұңғыларының алып жатқан
аймағында С1 және С2 категориялары бойынша бағаланады. Сонымен қатар, Б
және В қабаттарында бұрғыланбаған бөлігі үшін структураның переклиналінда,
қабаттардың өндірістік өнімділігі бекітілмеген жерде, ГКЗ СССР
есептеулерінің варианты сақталған, мұнайдың өндірістік ағындары алынатын
аймақтарда С1 категориясы бойынша бағаланады, басқа аудандарда - С2
категориясы бойынша.
2 Технологиялық бөлiм
2.1 Кен орынды игеру жүйесі
2.1.1 Ағымдағы игеру жағдайын талдау
Ағымдағы игерудің жағдайына әсер ететін, негізгі факторлар мұнай мен
газдың бастапқы және қазіргі қасиеттері коллектордың сүзушілік-көлемдік
қасиеттері, тор қалыңдығы және игеру қасиеттері. Қаражанбас кен орнының
шарты үшін анықтаушы болып келетін мұнай тұтқырлығы және әсер етудің
жылулық әсерін қолданудың қажетті шарттылығы.
Кен орнында игерудің басынан-ақ қабатқа әсер етудің әртүрлі әдістері
қолданды, негізгі мақсаты өнімділік коэффициентін өсіру және қабатты
өңдеумен қамту. Әсер етудің термикалық әдістерін қолдану (ҚЫЖ, БЖӘ),
сонымен қатар әртүрлі ығыстырушы агенттер (су, бу, мұнай, полимер) мұнай
қорының күрделі бейнесін қима бойынша және кен орнының ауданы бойынша
шарттады.
Негізгі параметр ретінде кен орнындағы мұнай қорын өңдеу деңгейін
сипаттайтын, қамту коэффициенті қабылданды (Кқам), нәтижелі жұмысшы
қабатының арақатынасына тең. Пайдаланушы объектінің мұнайлы қанығу
қабатының нәтижесінде, соның өзінде бағалауда негізгі және алғаш
мәселелердің бірі болатын қабат интервалын бөлу мәселесі сол агенттің
күшейту әсерінде қамтылған. 2.1 кестеде объектілер бойынша, бөлек өндіруші
және күшейткіш ұңғылар бойынша және олардың саны бойынша (Кқам) анықтау
нәтижелері берілген.
Кестеден көретініміз күшейткіш ұңғылардың (Кқам), өндіруші ұңғылардың
(Ққам) көрсеткішінен көп. Бұл күшейткіштің жоғары қысымымен байланысты
болуы мүмкін, сонымен қатар қиманың бірдейлігі мен өткізбеушілігінің
нәтижесінде ығыстырушы агенттің ағынын бөлу әрекеті анықталады.
Кесте 2.1-Игеру объектілері бойынша қамту коэффициентінің мәні.
Объект айдау ұңғ. өндіру ұңғ. барлығы
II Қамту коэф., 0,88 0,71 0,74
ү.бірлік
ұңғымалар саны 41 203 244
Игеру нәтижелерін талдау екі және одан да көп қабаттың жұмысындағы
перфорацияның бірігуінің нәтижесінде жақсы коллекторлық қасиеттерге ие
болады. Талдау коллекторлық қасиеттің сандық анықтылығына байланысты, екі
немесе одан да көп тың жерді пайдалануда,фонтанды ұңғыларда жүргізіледі.
Нәтижесінде орнатылған коллектордың біріккен перфорациясы әр-түрлі игеру
объектілердің иелігінде, нашар коллекторлық қасиеттерінің интервалдарымен
мұнай қоры қамтылмаған. Соның өзінде, ең бірінші коллектордың мұнай беру
қабілеті оның көлемдігімен емес, сүзушілік қасиеттеріне байланысты болады.
Сонымен, бізде жұмыс істеп тұрған және істемей тұрған коллектор
кбаттарының кеуектілігі мен өткізгіштігінің тәуелділігі келтірілген:
абсцисса – жұмыс істеп тұрған қабаттың кеуектілігі (өткізгіштігі), ал
ордината – тоқтап тұрған қабаттың кеуектілігі (өткізгіштігі), жеке ұңғыма
үшін. Бұдан көретініміз, төмен кеуекті қабаттар жоғары өткізгіштік қабат
фонында жеке ұңғылар жұмыс істемеуі мүмкін және алғаш мұнай қоры
өңделмейді. Осы уақытта перфорациямен қабаттардың бірдей төмен коллекторлық
қасиеттер мен жоғары шекаралық ұңғылар жұмыс істейді.
Бұл соңғы зерттеулермен де расталған. Олар Baker Hughes компаниясымен
1904 және 3589 ұңғыларда кешенді құралмен екі фазалық ағынмен және
колоннаның ішкі профилін қолданумен жүргізілген.
2.1.2 Ұңғылар қорының құрылымын және олардың ағымдағы
шығымын, игерудің технологиялық көрсеткіштерін талдау
01.01.2010 ж. жалпы кен орын бойынша 1741 ұңғымалар бұрғыланған.
Соның ішінде: 941өндіру ұңғымалары, 443 айдайтын, 89 бақылаушы, 22 жұ-тушы,
42 ұңғыма жойылған және 3 ұңғыма консервацияда.
Ұңғымалар қоры 01.01.2010 ж. кен орын бойынша 2.2 кестесінде
келтірілген. Іссіз тұрған ұңғымалар– 549 бірлік немесе барлық қордан 31,5
%. Өндіретін қорда іссіз тұрған ұңғымалар – 305 немесе 22,4 %, ал айдау
қорында – 244 немесе 55,1 %.
Кесте 2.2 - Ұңғымалар қорының 01.01.2010 ж. жағдайы
Пайдалану Жалпы 2006 2007 2008 2009 2010
ұңғыларының бұрғыланғаннақтылы
қоры Соның ішіндегі істе
тұрған қор
Іссіз тұрған қор
Бұрғыланғаннан
кейінгідегі меңгеру
Жойылған
Тоқтатылған
1062 1098 1138 1197 1298
688 657 714 803 941
362 423 408 373 305
12 18 16 21 21
40 41 42
1 1 1 1 3
Айдау Жалпы
ұңғыларының бұрғыланғаннақтылы414 441 441 441 443
қоры Соның ішінде айдау 106 132 146 141 164
Мұнайға пайдалану 35 13 26 25 22
Іссіз және 252- 247- 241- 255- 244-
тоқтатылған 3556 3536 40*54 41*45 -35
Жойылғанмеңгеру
Өндіру ұңғымаларының іссіз тұруының негізгі себептері:
- Құм тығындарын жуу, жер асты жабдықтарын ауыстыру және
т.б. мақсаттарға байланысты толық жөндеуді күтіп
жатқан – 293 ұңғыма 53,4%, 96%
- Өнімнің жоғары сулануы - 47 ұңғымаларда (8,6 %).
Аудау ұңғымалардың іссіз тұруының негізгі себептері:
- Құм тығынын жуу, жер асты жабдығын ауыстыруға
байланысты толық жөндеуді күтуде – 70 ұңғыма (28,7%);
- Ұңғымалардың саңылаусыздығының бұзылуы – 52 ұңғыма
(21,3%);
- Технологиялы – 32 ұңғыма (13,1%);
- 30 ұңғыма қабылдамайды (12,3%).
Игеру барысында өндіру ұңғымалардың пайдалану коэффициенті өзгеріп
тұрған 0.89 ( 1995 ж.) 0.73 (2007ж.) дейін, 2010 жылы ол 0.762 тең болды.
Істе тұрған ұңғымаларды мұнайдың және сұйықтың шығымы бойынша реттеу
01.01.2010ж. 2.3 кестесінде келтірілген.
Кесте 2.3-Ұңғымаларды мұнай шығымы бойынша реттеу
Көрсеткіштер Шығым диапазоны (т)
Барлығы
0-2 2-5 5-10 10-20 20-50 50
Мұнай шығымы бойынша
Ұңғы саны 350 132 114 69 17 6 688
Пайыз бойынша 51 19 17 10 2 1 100
Сұйық шығымы бойынша
Ұңғы саны 242 46 51 69 145 135 688
Пайыз бойынша 35 7 7 10 21 20 100
Соңғы екі жылда мұнайдың шығымының жоғарлауы байқалады, егер 2001ж.
өндіруші ұңғыманың шығымы, 10 ттәу аспаған 98% ұңғымалар орташа шығыммен
5 ттәу шығыммен жұмыс істеген, 2010 ж. орташа шығыммен 5 ттәу жұмыс
істеген ұңғымалардың үлесі 70% төмендеген, орташа шығымы 5-10 ттәу
ұңғымалар саны 2001ж. 2 % - дан, 2008 ж. 17% дейін жоғарлады, 01.01.2010
ж. 10 % өндіруші ұңғымалар мұнайдың орташа шығыммен 10-15 ттәу жұмыс
істеген және орташа шығымы 50 ттәу (1%) ұңғымалар пайда болды
(кесте 2.3) .
Сұйықтың шығымының динамикасынан (кесте 2.3) көретініміз, соңғы 3
жылда орташа шығымы 2-20 ттәу ұңғымалар санының үлесі төмендегеннен
байқаймыз, бірақ шығымы 2 ттәу және 20 ттәу шығымы бар ұңғымалардың
үлесінің жоғарлауын байқаймыз. 01.01.2010 ж. (кесте 2.4) өндіру ұңғы-
малардың 42 % сұйық шығымы 5 ттәу 41 % жұмыс істеген және сұйық шы-ғымы 20
ттәу 17 % ұңғымалар орташа сұйық шығымымен 5-20 ттәу жұмыс істеген.
Кесте 2.4- Қаражанбас кен орны. Ұңғымаларды сулану бойынша реттеу
КөрсеткіштерСулану диапазоны
Барлығы
2 %
дейін 2-20% 20-50% 50-90% 90%
Ұңғы саны 0 18 11 385 274 688
Пайыз 0 3 2 55 40 100
бойынша
2.4 кестеден көріп тұрғанымызда 01.01.2010 ж. негізгі ұңғымалардың
қоры – 659 бірлік (96 %) сулануы 50 % жұмыс істейді. Алайда бұл 2001ж.
қарағанда 4% төмен. Суланбаған ұңғымалар (орташа жылдық сулануы 2%)
01.01.2010 ж. кен орында жоқ, бірақ соңғы игерудің 5 жылында сулануы (3%)
18 ұңғыма пайда болған, сулануы 2-20 % және 1,4 % сулануы 20-50 % дейінгі
ұңғымалардың саны көбейген.
Қаражанбас кен орнында 01.07.2010 жылғы жағдай бойынша 1962 ұңғы
бұрғыланған. Оның ішінде 1344 өндіру ұңғысы, 442 айдау ұңғысы, 89 бақылау
ұңғысы, 43 жұту ұңғысы, 43 жойылған ұңғы және 1 консервациядағы ұңғы.
Объектілер бойынша және жалпы кен орын бойынша ұңғылар қоры
2.5-кестеде көрсетілген. Соңғы екі жылда мұнайдың шығымының жоғарлауы
байқалады, егер 2001ж. өндіруші ұңғыманың шығымы, 10 ттәу аспаған 98%
ұңғымалар орташа шығыммен 5 ттәу шығыммен жұмыс істеген. 2010 ж. орташа
шығыммен 5 ттәу жұмыс істеген ұңғымалардың үлесі 70% төмендеген.
Кесте 2.5 -Қаражанбас кен орнындағы ұңғылар қорының жағдайы
Ұңғылар Категория Объектілер бойынша ұңғылар саны
қоры Барлығы
істен шыққан:
БЖӘ Барлығы ҚЫЖ Қорытынды
БЖӘ-2 БЖӘ-3
Пайдаланылатын, о.і.: 227 482 709 353 1062
Бұрқақтық 66 182 248 135 383
ШГНУ 161 285 446 216 662
БШСҚ - 15 15 2 17
Қолданыстағы, о.і.: 146 380 526 163 689
Бұрқақтық 53 140 193 83 276
ШГНУ 93 225 318 78 396
БШСҚ - 15 15 2 17
Әрекетсіз, о.і.: 81 94 175 187 362
Бұрқақтық 13 34 47 49 96
ШГНУ 68 60 128 138 266
БШСҚ - - - - -
Ұңғыны фонтанды пайдалану
Ұңғыманың сағасы әртүрлі өндіруші-фирмалардан алынған 9 түрлі
бұрқақтық арматуралармен жабдықталған, оның жұмыс кезіндегі қысымы 14 – 35
МПа, оның ішінде басым бөлігін (193) бұрқақтық арматура АФК-1-65х21
құрайды.
Сұйықтық көбіне диаметрі 73 мм (2 78") құрайтын сорғы-компрессорлық
құбырлар (СКҚ) арқылы көтеріледі – 271 ұңғыма. 18, 379, 1913 ұңғымаларында
диаметрі 600 мм құрайтын (2") СКҚ, 894 ұңғымада – 89 мм СКҚ және 599
ұңғымада СКҚ-ның қиылыстырылған тізбегі (2 78"+2" ) түсірілген. СКҚ
тізбегінің кебісі перфорация интервалынан жоғары орнатылады. 46 ұңғымада
СКҚ тізбесінің кебісі шұқыр түрінде орнатылған.
Қабаттан құмның пайда болуының алдын алу мақсатында 18 ұңғымадағы
пайдаланылатын тізбе түп сүзбелерімен жабдықталған. Бұл сүзбелердің
қабаттан құмның пайда болуын алдын алу бойынша тиімділігін бағалау мүмкін
емес, себебі ұңғымалардан шығатын механикалық қоспалардың (құмның)
түйіршіктеген құрамының нақты деректері жоқ.
Ұңғыны механикалық пайдалану. Терең сорапты штангалы қондырғы
Механизацияландырылған қорлардағы ұңғымалардың талдауы негізінде
ұңғымалардың жағдайы және ұңғымалық жабдықтардың жұмысын сипаттайтын
ағымдағы шамаларға баға беру жатыр. Мұндай шамаларға: сорғының өнімділігі
және оның жұмыс тәртібі, шығындар, беру коэффициенті (Кберу), сорғыны
түсіру тереңдігі (Нс), өнімнің дымқылдылығы, динамикалық деңгей (Ндин),
түптің қысымы (Ртүп) және ағымдағы шығындармен анықталатын өнімділік
коэффициенті (Көнағымд.) жатады. Тадау жұмыстарын жүргізу үшін 2001 жылдың
01 қаңтары жағдайына қолданыстағы қордың 396 ұңғыманың қатарынан толық
кәсіпшіліктік ақпаратқа ие ұңғымалар іріктеліп алынды.
Кесте 2.7 - Тербеткіш-станоктардың түрлері бойынша саны
Учаске Тербеткіш-станоктың түрі Барлығы
СК-3 СК-6 СКД-3
БЖӘ 104 41 1 146
ҚЫЖ 162 22 4 188
Қорытынды 266 63 5 334
Кесте 2.8 - Сорғының диаметріне байланысты қарнақтық тізбеден құралған
ұңғымалардың орналасуы
Сорғының Қарнақтық тізбенің құрамасы Барлығы
диаметрі,
мм
Бірбаспалдақты Екібаспалдақты Үшбаспалдақты
19 мм 22 мм 19+22 19+25 22+25 19+22+25 мм
мм мм мм
44 185 90 1 - - - 276
57 105 21 149 11 3 1 290
Қорытынды 290 113 150 11 3 1 566
Кесте 2.9-Жер асты жөндеу жұмыстары бойынша жалпы саны
ПРС себептері Пайдаланылатын Барлығ
объект ы
І І+ІІ ІІ ІІІ
ППП, сорғыны ауыстыру және тексеру 63 139 247 2 451
Механикаландырылған тәсілге ауыстыру 2 8 35 - 45
ППП, сорғының сыналануын жою 2 1 7 - 10
Қайталанбалы жөндеу жұмыстары: ППП, 4 3 11 - 18
сорғыны тексеру
Әрекетсіздіктен шығару 1 5 5 - 11
Бұрмалаудан және меңгеруден шығару - 2 10 3 15
ВШН (Мойно) тексеру 4 2 - 6
Қармау жұмыстары, қарнақтардың 1 - 4 - 5
қайырмаларын жою
Қарнақтарды ауыстыру (ауырлату) 2 - 1 - 3
Жылтырланған соташықтарды ауыстыру 1 1 1 - 3
Планшайбаны ауыстыру - - 1 - 1
Жер асты жабдықтарын алу, Ф.А. орнату - - 1 - 1
Қорытынды 76 163 325 5 569
Бұрандалы штангалы сорапты қондырғы
Мойно бұрандалы қарнақтық сорғыларымен 17 ұңғыма жабдықталған. СКҚ-
ға 77 мм бұрандалы сорғылар түсіріледі. Сорғының қабылдауышы (1378, 1087,
1202№ 715 ұңғымалардан басқасы) ұзындығы 0,5 м-ден 55 м-ді құрайтын
ұштықтармен жабдықталған. 9 ұңғыманың ұштықтарында газ якорі орнатылған. Үш
ұңғымада (1202, 1654, 1457) аталған сорғылар перфорация интервалынан жоғары
орналасқан, 1543, 3593 ұңғымаларда – интервалдың ортасында, ал қалған
ұңғымаларда – перфорация интервалынан төмен орналасқан. Сорғының роторы
түсірілетін қарнақтар тізбесі бірбаспалдақты, оның диаметрі – 22 мм
құрайды.
ШҚСҚ-мен ауыстырылған құбырлар бойынша шығын 1,5 – 9 есеге көбейген.
Жаңа (бұрғылаудан кейін БШСҚ жабдықталған) ұңғымалар бойынша шығындар
айырымы өте үлкен және ол 5-тен 100 м³тәул. құрайды.
Жоғары көрсетілген мәліметтерге сүйенсек, бұрандалы сорғыларды қолдану
ұңғымаларда сұйықтықтарды көптеп пайдалануға мүмкіндік береді және
тереңдетіліп орнатылатын сорғы қондырғыларының жұмысына кері әсерін
тигізетін факторларға шалына бермейтіндігін көрсетеді.
ШҚСҚ жабдықтарын және жұмыс тәртібін таңдау
ШҚСҚ құраушыларын негіздеу және таңдау дегеніміз – сорғы диаметрі және
оны түсіру тереңдігі, НКТ тізбесі, сондай-ақ кен орнын пайдалану
шарттарымен алынған тербелмелі-станоктардың типтік өлшемдері сияқты
шамалардың жиынтығын байланыстыру дегенді білдіреді. Қаражанбас кен орнында
ұңғымаларды пайдалану шарттарын (құмның пайда болуын) сипаттай отырып,
ұңғымаға келіп түсетін барлық құмның жер бетіне шығарылуын қамтамасыз ету
үшін сорғылар ұңғымалардың перфорациялары орналасқан аумағына дейін
түсіріледі.
Кен орнының кәсіпшіліктік шарттарын және оның сипаттамасын ескере
отырып, 5-тен 100 м³тәул. диапазонында шығынды қамтамасыз ету үшін АРІ
стандарттарына (11 АХ спецификациясы) сәйкес өндірілетін 20-175-ТНМ, 25-225-
ТНМ, 30-275-ТНМ (НН2Б-44, НН2Б-57, ОСТ26.06.-86 бойынша НН2Б-70) сорғыларды
пайдалану ұсынылады. Типтердің мәндеріндегі алдыңғы 20, 25, 30 сандары:
жүріс ұзындығы 0,6 м-ден 2,1 мм-ге дейін жететін сорғы қондырғысының игеру
режимін белгілеу мүмкіндігін беретін 60,3 мм, 73 мм, 88,9 мм-ге тең НКТ-ның
номиналды диаметріне және сорғы қондырғысының беру коэффициенті 0,7-0,75-ке
тең болған кезінде минутына 2,5-тен тербелістен 15 тербеліске дейінгі
тербеліс санына сәйкес болып табылады. Аталған кен орнының жағдайлары үшін
игерудің төмен жылдамдықты режимдері тиімді болып есептеледі. Диаметрі 44
мм болатын сорғы үшін қарнақ тізбелері – 19 мм бірбаспалдақты ШН,
диаметрлері 57 мм және 70 мм құрайтын сорғалыр үшін –екібаспалдақты
ШН19хШН22, алайда тізбелердің теңдей беріктілігі үшін 22 мм-лі қарнақтар
барлық қарнақтың 40 %-ын құрауы тиіс. Жүк ауыртпалығы 3-4 тоннаны құрайтын
ШҚСҚ (тербелме-саноктардың) сағалық жабдықтары алдын ала болжанған шығындар
мен ауыртпалықтарға сәйкес.
БШСҚ жабдықтарын және жұмыс тәртібін таңдау
Бұрандалы сорғылар өзінің ерекшеліктеріне (игерілетін флюидтің
физикалық-химикалық қасиеттеріне орай түсіру тереңдігіне және т.б.)
байланысты кен орнындағы ұңғымаларды пайдалану шарттарына сәйкес болып
табылады.
Бұрандалы сорғылардың басты ерекшеліктері:
-құрылымдардың қарапайымдылығына және жетекші бастиектің шағын
шамаларына байланысты ШҚСҚ-ға және басқа да дәстүрлі жүйелермен
салыстырғанда шағын капиталдық салымдар (қарапайым қондырғылардың
шығындарынан капиталдық шығындар 50-25 % құрайды);
-БШСҚ тиімді қондырғы болып табылады, себебі оны пайдалану кезінде
өндіріс шығындары анағұрлық төмен. Осы қондырғыларды пайдалану практикасы
көрсеткендей, қарапайым қондырғылармен салыстырғанда жылудың 60-70 %
үнемделеді. Жетекші жүйелер де тиімді деп есептеледі, себебі ондағы
қарнақтар ғана айналымда болады. Олар не көтерілмейді не төмен
түсірілмейді;
-қондырғыны орнату қызметінің құны өте аз: жүйе жалпы алғанда
ұңғыманың бригадасымен орнатылуы және қызмет көрсетілуі мүмкін;
-ұңғымада тек жалғыз айналмалы деталь жұмыс істейді, және соның
салдарынан шағын тозу және техникалық қызмет көрсетуде шағын жұмыс;
-құбырлардағы аз тербелістер кезінде болып тұратын ұдайы қысымдар
қарнақтардың қажуы мен үзілу қаупін азайтады;
-барлық модельдер айналу жиілігі 25-500 айнмин құрайтын кең жұмыс
диапазонымен сипатталады. Бұл диапазонға жабдықтардың қандай да бір
ауысымын қажет етпей-ақ қол жеткізуге болады;
-салғастыру тесттерін орындау арқылы игерілетін сұйықтардың
қасиеттерін ескере отырып, тиімді эластометрлік материалды таңдау
мүмкіндігі;
-кланпандардың болмауы, яғни оларға қажетсіз заттардың түсіп кету
проблемаларының жоқтығы;
-статор материалының икемділігінің және айдау мехнаизмінің арқасында
құм өте тиімді айдалады (механикалық қоспалардың көп мөлшерінен тұратын
сорғы жұмысы іске қосылады);
-сорғының жұмысына газ кедергі келтірмейді, және де бос газ сору
кезінде сорғының көлеміне ие болады, ал мұндай процесс басқа сорғыларда
тиімділікті жоғалтады;
-БШСҚ орта, ауыр және жемірлі мұнайды игеруге өте қолайлы, сонымен
қатар құламалы және жатық ұңғыларда пайдаланған тиімді;
Алайда, қабылданған жұмыс шарттарының негізінде ІІ нысандарындағы
ұңғымаларға арналған түпкі қысым белгіленген:
ІІ нысандағы ұңғымалар үшін бұрғыланған аумақта 2,1 МПа-дан кем емес,
бұрғыланбаған аумақ бойынша – 2,75 МПа-дан кем емес;
2.2.2 Ұңғыны пайдалану кезінде кездесетін қиыншылықтардың
алдын-алу және олармен күресу шаралары
Судың пайда болуына қарсы күрес бойынша жұмыстардың тиімділігіне
талдау жасау және оларды жетілдіру бойынша ұсыныстар
Өндірудің бастапқы мерзімінде бу мен су белсенді айдалып, нәтижесінде
өнімнің дымқылдылығы да артты. 1995 жылдан бастап игеру ұңғымаларының
дымқылдылығы аз да болса арта басталдды. Бұл қабаттағы агентті ысыратын
игеру көлемінің азаюымен тығыз байланысты.
Қаражанбас кен орнындағы дымқылдылыққа қарсы күрес жүргізу кезінде
келесідей әдістер қолданылды:
ТСҚ айдау;
ТСҚ-ны ҚазНИПИмұнай әдістемесі бойынша айдау;
гипанды айдау;
мұнайлы күкіртті қышқылды қоспаны айдау;
этилсиликатты шайырды айдау
полимерлі-сілтілі ерітіндіні айдау;
кезекті айдау.
Ұңғымаға келетін судың ағымын шектеу бойынша оқшаулау жұмыстарын
геофизикалық зерттеулер жүргізгеннен кейін атқару қажет. Судың келу сипаты
мен орнына байланысты судың пайда болуына қарсы технологиясы белгіленеді
(ТБҚ, цементаж).
Жүргізілген лабораториялық зерттеулердің нәижесінде ысыру
агентінің 0,03-0,04% қосындысы бар полиакриламидтер қоспалары ең тиімді
қоспалар болып табылатындығы анықталды. Осы қоспаларды өндірістік
сынауларда пайдалануға ұсынамыз.
Тұтқырлы-берік құрамды (ТБҚ) даярлауды және оны игеруді
жоғарыда аталған технологияға сәйкес жүргізген жөн.
Аталған жұмыстарды атқарғаннан кейін шығынның және дымқылдылықтың
өзгерісін бақылау қажет.
ТБҚ-ны игеру үшін ұңғыманы таңдау немесе басқа да технологияларды
таңдау экономикалық мақсаттылықты ескере отырып, Авторлық қадағалау...
шеңберінде шешілетін болады.
Құмның пайда болуына қарсы күрес бойынша атқарылған жұмыстарға талдау
жасау және оларды жетілдіру бойынша ұсыныстар
Кен орнында құның пайда болуына қарсы күрес мәселесі оның игерілуінен
бастап орын ала басталды. Литологиялық жоспарда өндімді қыртыс дегеніміз -
саздың, алевролиттердің және аз цементтелген құмтастардың әркелкі алмасуы
болып табылады. Мұнайлы-сулы коллекторға жылудың әсер етуіне байланысты
оның құрамының бұзылу мәселесі өршелене түсті. Кеніштерге әсерін тигізетін
жылу мұнайдың тұтқырлығын төмендете отырып, оның ағымдылығын арттырады.
Алайда, мұндай жағдайда, борпылдақ коллекторлар цементтейтін әрі
байланыстыратын затты – тұтқыр мұнайды жоғалтады.
Таужыныс бөлшектердің арасындағы байланыстың шамасы жоғары ылғалдылық
әсерінен төмен болады. Игерудің амалсыз тоқтауы және қойнауқатқа булы-жылу
репрессисяның доғарылуы кезінде конденсаттың және қабат сұйықтықғының ағымы
қабаттан ұңғымаға қарай бағытталады, соның салдарынан құртылған өнім пайда
болады.
Құмды кептелмелердің ұңғыма өнімділігіне әсері зор. Егер құмды
кемпетлемнің өткізгіштігі қабаттың өткізгіштігінен анағұрлым жоғары болса,
онда ластанбаған ұңғымаға қарағанда аталған ұңғымалардың шығыны 5-10 есеге
төмендейтіні анық.
Кен орнында құмның пайда болуына қарсы күрес екі бағытта жүргізілген:
- құмға қарсы түпкі алмалы-салмалы сүзбелерді орнату;
- химикалық әдіспен түпкі аумақты бекіту.
Ұңғымаларды пайдалану кезіндегі тотығудың алдын алу және оған қарсы
күрес бойынша іс-шаралар.
Тоттанудың сипаттамасын және оның белсенділігін негіздейтін
технологиялық процестер.
Қаражанбас кен орнында нысандардың бірқалыпты жұмыс істеуіне бұрыс
әсерін тигізетін мәселелердің бірі ұңғымалық өнімдерде құмның көптеп
кездесуі болып табылады. Кен орындарда мерзімдеп қолданылатын ингибиторлық
қорғаныстың тиімділігі осы фактордың әсерінен едәуір төмендей түсті. Егер
электрохимикалық тотығу процестері тотығуды белсендіретін құраушылардың
әсерінен туындаған болса, онда агрессиялық орта болған жағдайда механикалық
қоспалардың (құмның) пайда болуы салдарынан пайда болатын мүжілу процесі
ұңғыма жабдықтарының және өнімді жиыстыратын жүйедегі құбыр
коммуникацияларының тозуына әкеп соқтырады. Кен орнындағы ұңғымаларды
пайдалану кезінде маңыздылардың бірі болып табылатын флюидті тереңдеткіш-
сорғы тәсілмен игеру процестері тербеліс режимінде қызмет ететін
ұңғымаларға тән сорғы жабдықтары және тізбекті сорғы-компрессорлық
құбырлары арқылы келетін ауыспалы ауыртпалықтармен байланысты. Осы кезде
пайда болатын материалдардағы тотығып тозу және тотығып шаршау ұңғыма
жабдықтарының (көп жағдайда БШСҚ сорғыларының) істен шығуына әкеп
соқтырады.
Тотығудан сақтаудың жобалық әдістері
Нысандарды жобалау және оларды пайдалану кезеңінде қажетті қорғанысты
сақтау әдісін таңдау шығындардың барлық элементтерін ескере отырып, қорғау
әдісінің шынайы экономикалық бағалауына негізделуі қажет.
Тотығуға қарсы күрес мәселесін шешу кезінде негізгі қорларға қарағанда
материалдар мен құралдардың тотығуына қарсы қорғанысты енгізу аса маңызды.
Күрделі жөндеу жұмыстары тотығудың алдын алуға байланысты іс-шараларды
атқарғаннан гөрі техникалық тиімді емес деп есептеледі. Тотығудың
салдарынан болатын тікелей шығындар күрделі және ағымдағы жөндеу
жұмыстарынмен байланысты шығындармен анықталады және бұл шығындардың
мөлшері тозған қордың құнынан едәуір көп болады. Белгілі бір тәртіппен
алдын ала жоспарланған және пайдаланылған қорғаныс негізгі қорлардың
беріктігін қамтамасыз етеді, күрделі жөндеу жұмыстыраның санын бірден
қысқартады.
ҚҚҰ жүйесі – мұнай өндіру процесінде ең қауіпті тотығу болып
есептеледі. Әрекетсіз ұңғымалардың қорларына талдау жасаған кезде қысымдау
ұңғымалардың жоғары температуралы технологиялық процестердің – қабат
ішіндегі дымқыл жанудың және жылудың, қысымдау агенттерінің тотығу
белсенділігінің – даярланбаған ауаның, ығыстыруда пайдаланылатын
технологиялық будың және сулардың (ағынды және жоғары минералды тұзды
судың) режимдік шамаларына әсер ететін тұтқырлығының анағұрлым көп
екендігін көрсетті.
Тотығуға қарсы іс-шаралар және ұңғымаларды тотығудан қорғау әдістері
Дымқылдылығы аз деп сипатталатын нысандар үшін технологиялық
әдістерді, флюид агрессиясына төзімді сәйкес материалдарды және жұмыс
орталарды қолдану оңды нәтижелерге қол жеткізуге мүмкіндік береді.
Дымқылдылығы жоғары деп сипатталатын нысандар үшін технологиялық
әдістермен қоса, қорғанысты қамтамасыз ететін арнайы кешенді әдістері
пайдалану қажет.
Ұңғымалардың жер асты жабдықтарын және қысымдау қорларын тотығудан
сақтау бойынша негізгі тотығуға қарсы технологиялық іс-шаралар:
- құмның пайда болуынан сақтау;
- тізбеден тыс кеңістіктің сапалы цементажбен қымтау;
- сорғы-компрессорлық құбырлардың бұрандалы құрамаларын қымтау;
- қысымдау ұңғымалардың құбырлары арасындағы кеңістікте пакерлер орнату
және оған тотығуға қарсы тұратын сұйықтық құю;
- қысымдау ұңғымаларының тізбелері бойынша агенттердің қысылып қалуына
жол бермеу.
Қорғаныстың химикалық әдістерін қолдану арқылы материалдардың тотығуға
қарсы тұратын беріктіліктерін арттыруға болады.
Қолданыстағы және әрекетсіздіктен ауыстырылатын игеру және қысымдау
ұңғымалары үшін мынадай ұсыныстар бар:
- бірқалыпты ағым (іріктеудің тотығуға қарсы режимі) қамтамасыз
етілген кезде 30%-ға дейін дымқылдылығы бар игеру ұңғымалары (оның
ішінде пайдалануға жаңадан берілетін нысандардағы ұңғымалар) және кез-
келген басқа да дәрежедегі дымқылдылығы бар игеру ұңғымалары үшін:
- игеру ұңғымасының пакерсіз құрылымы болған жағдайда орнатылған
тізбені және цементтеу сақинасын су тасымалдау жиегін және дымқыл
аралық қабықшаларды қамти отырып, флюидтің гидродинамикалық
деңгейінен жоғары, ал қысымдау ұңғымалары үшін – сағасына дейін
қымтап, орналастыру керек;
- құмның пайда болуына қарсы іс-шаралар. Ұңғымаға қабаттан құм
түсуінің алдын алуға бағытталған іс-шаралар кешенін жүзеге асыру:
түптерде, сорғылардың қабылдағыштарында арнайы сүзгілер орнату;
арнайы қорғаныс құралдарының (құм айырғыштарының) көмегімен сорғының
қабылдағыштарында құмды айырып отыру;
- дымқылдылығы 31%-дан 50%-ға дейін жететін игеру ұңғымаларында ТБҚ-
ның көмегімен оқшаулау немесе (тотығуға қарсы мониторингының нұсқау
бойынша) құмның пайда болуына қарсы шараларды жүзеге асыруға,
оқшаулау жұмыстарын қолдануға мүмкіндік болмаған жағдайда су мен
мұнайды бөлшектейтін немесе мұнайды ертітетін ингибиторларды
қолдану;
- егер дымқылдылығы 51%-ден асатын ұңғымаларға суды оқшаулау жұмыстарын
экономикалық немесе техникалық тұрғыдан қолдануға мүмкіндік болмаса,
онда құбыраралық кеңстікті ингибирлік немесе тотығуға қарсы белсенді
емес сұйықтықпен, әдетте, көмірсутекті сұйықтықпен, нығыздай отырып,
пакерлік қондырғыларды орнату немесе (тотығуға қарсы мониторингының
нұсқау бойынша) құмның пайда болуына қарсы шараларды қолданғаннан
кейін су мен мұнайды бөлшектейтін немесе мұнайды ертітетін
ингибиторларды қолдану ұсынылады;
- жаңа ұңғымалардың түпкі тізбектері үшін – қорғаныс қабаты бар сорғы-
компрессорлық құбырларды қолдану. Жаңа ұңғымалардың механикалық
беріктілік және төзімділік талаптарын ескере отырып, пайдаланыстағы
тізбекті жер астына түсіру арқылы және шыныпластикалық материалдар
мен кіші диаметрлі иілгіш құбырлардан жасалған НКТ көмегімен
тотығудан қорғауға болады;
- қысымдау ұңғымаларының НКТ құбырларын тотығудан сақтау үшін қысымдау
агентін даярлау қажет.
Тотығуды бақылау әдістері
Тотығуды бақылау әдістері мынадай:
- гравиметрия;
- электрохимиялық әдіс (поляризациялық қарсыластықты өлшеу);
- химиялық әдіс (тотығу орталарының құрамын талдау);
- электрометрикалық (тоқтың қорғаныс потенциалдарын және меншікті
нығыздылығын өлшеу);
- сыртқы және ішкі оқшаулаудың ақауларын табу;
- қысымдау агентінің нормалық құраушыларының және жылу- физикалық
шамаларының құрамын бақылау.
Тотығуды бақылау нүктелері
Тотығуды бақылау нүктелері ұңғымалардың жер үсті және жер асты
жабдықтарының тотығудың көптеп орын алатын учаскелерінде орнатылады.
Тереңдетілген құрылыстардың электрохимиялық қорғаныстарын тексеру
барысында:
- амперметрдің, вольметрдің және катодтық станциясының жүктемесіндегі
жұмыс уақытын жалпылама бағалау приборының көрсеткіштерін алу;
- катодтық қорғанысты қамтамасыз ететін қондырғылар дренажының
нүктелеріндегі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz