Салық түсімдерінің мемлекеттік бюджетке жоспарлануы
МАЗМҰНЫ
Кіріспе 3
I Салық жоспарлау мен болжау.салық менеджнтінің
негізгі элементі. 5.6
1.1 Салықтық жоспарлау мен болжаудың мәні мен түрлері. 5
1.2 Салықтық жоспарлау мен болжаудың әдістері мен
принциптері. 6
II Салық түсімдерінің мемлекеттік бюджетке жоспарлануы. 9.21
2.1 Жергілікті бюджетке салық түсімдерінің жоспарлануына
талдау. 9
2.2 Республикалық бюджетке салықтық түсімдерінің
жоспарлануына талдау. 21
III Мемлекеттік бюджетке салық түсімдерінің жоспарлау
мен болжаудың жетілдіру жолдары. 29.35
Қорытынды 36
Кіріспе 3
I Салық жоспарлау мен болжау.салық менеджнтінің
негізгі элементі. 5.6
1.1 Салықтық жоспарлау мен болжаудың мәні мен түрлері. 5
1.2 Салықтық жоспарлау мен болжаудың әдістері мен
принциптері. 6
II Салық түсімдерінің мемлекеттік бюджетке жоспарлануы. 9.21
2.1 Жергілікті бюджетке салық түсімдерінің жоспарлануына
талдау. 9
2.2 Республикалық бюджетке салықтық түсімдерінің
жоспарлануына талдау. 21
III Мемлекеттік бюджетке салық түсімдерінің жоспарлау
мен болжаудың жетілдіру жолдары. 29.35
Қорытынды 36
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
3
I Салық жоспарлау мен болжау-салық менеджнтінің
негізгі элементі.
5-6
1.1 Салықтық жоспарлау мен болжаудың мәні мен түрлері. 5
1.2 Салықтық жоспарлау мен болжаудың әдістері мен
принциптері.
6
II Салық түсімдерінің мемлекеттік бюджетке жоспарлануы. 9-21
2.1 Жергілікті бюджетке салық түсімдерінің жоспарлануына
талдау.
9
2.2 Республикалық бюджетке салықтық түсімдерінің
жоспарлануына талдау.
21
III Мемлекеттік бюджетке салық түсімдерінің жоспарлау
мен болжаудың жетілдіру жолдары.
29-35
Қорытынды
36
КІРІСПЕ
Қаржылық жоспарлау мен болжау – бұл қаржы механизмінің қосалқы
жүйесі, саналы басқарудың аса маңызды элементтерінің бірі және әлеуметтік –
экономикалық жоспарлаудың құрамды бөлігі. Олар экономиканың үйлесімді және
тепе- теңдік дамуына жетуге, біртұтас ұлттық шаруашылық кешенінің барлық
буындарының қызметін үйлестіруге, қоғамдық өндіріс өсуінің жоғарғы қарқының
қамтамасыз етуге, халықты әлеуметтік қорғауға бағытталған. Қаржылық
жоспарлаудың өзіндік ерекшелігі сол, бұл жоспарлау өндірістің материалдық
–заттай элементтері турасында, ақшамен қоғамдық ұдайы өндіріске белсенді
ықпал жасау турасында ақша қозғалысының салыстырмалы дербестігімен
шарттасылған ақша нысанында жүзеге асырылады.
Қаржының табысты іс- әрекет етуі және қоғамдық процестерге белсенді
ықпал етуі көбінесе қаржы ресурстарының қозғалысын, шаруашылықты
жүргізудің барлық деңгейлерінде ақша қорларын қалыптастырып, бөлуді алдын-
ала үлгілеуге байланысты болады.Мұндай процес тәртіпті анықтайтын
өзара үйлесілген тапсырмалардың, көрсеткіштердің кешенді жүйесін жасауды,
ақша түсімдерін жұмылдырудың прогрессивті нысандарын қолдануды қажет
етеді.
Қаржылық көрсеткіштерді, белгілейтін қаржы операцияларын негіздеп
дәлелдеуге, көптеген шаруашылық шешімдердің нәтижелілігі сияқты, қаржылық
жоспарлау мен болжау процесінде қол жетеді.Бұл өте ұқсас ұғымдар
экономикалық әдебиет пен практикада жиі теңестіріледі.Іс-жүзінде қаржылық
болжау жоспарлаудың алдында болуы және көптеген нұсқауларды бағалауды
жүзеге асыру тиіс(тиісінше макро- және микродеңгейлерде қаржы ресурстарының
қозғалысын басқарудың мүмкіндіктерін анықтауы тиіс). Қаржылық жоспарлаудың
көмегімен белгіленетін болжамдар нақтыланады, нақтылы жолдар, көрсеткіштер,
өзара үйлесілген міндеттер, оларды іске асырудың дәйектілігі, сондай- ақ
таңдалынған мақсатқа жетуге көмектесетін әдістер анықталады.
Қаржылық жоспарлаудың обьектісі шаруашылық жүргізуші субьектілері мен
мемлекеттің қаржылық қаржылық қызметі, ал қорытынды нәтижесі қаржы жоспары
мен жеке мекеменің сметаларынан бастап мемлекеттің жиынтық қаржы жоспарына
дейінгі қаржы жоспарларын жасау болып табылады.Әрбір жоспарда белгілі бір
мерзімге белгіленген кірістер мен шығыстар, қаржы және кредит жүйелерінің
буындары мен байланыстары анықталады.Қаржылық жоспарлаудың нақтылы
міндеттері қаржы саясатымен айқындалады.Бұл:жоспарлы тапсырмаларды
орындауға қажетті ақшаның көлемі мен олардың көздерін анықтау;кірістерді
өсірудің, шығыстарды үнемдеудің резервтерін анықтау;орталықтандырылған және
орталықтандырылмаған қорлар арасында қаражаттарды бөлуде оңтайлы
үйлесімдерді белгілеу және басқалары.
Қаржылық жоспарлаудың мазмұны ақшалай табыстар мен қорланымдарды
жасау, бөлу және қайта бөлуді экономикалық процестермен оңтайландырудың
күні бұрын анықталған мүмкіндік ретінде көрінеді және осының негізінде
орталықтандырылған және орталықтандырылмаған ақша қорларын қалыптастыру
және пайдалану.
Қаржылық жоспарлау экономиканы және оның буындарын басқарудың аса
маңызды функциясы болып табылады.Оны мемлекеттік билік пен басқарудың
органдары, мекемелері және олардың жоғарғы құрылымдары жүзеге асырады.
Әлеуметтік –экономикалық болжау жүйесінде қаржылық жоспарлау белсенді рөл
атқарады. Қаржы жоспарлаудың әзірлеу кезінде өндірістік тапсырмалардың
қауырттылығының дәрежесі тексеріледі, өнім өндіру мен сапасын жақсарту
бойынша өндірістік қуаттылықтарды неғұрлым толық пайдалану есебінен,
шығындарды төмендету және өнімсіз шығасыларды қысқарту резервтері есебінен
қаржы ресурстарын көбейтудің мүмкіндіктері анықталады.Өндіріске қолда бар
материалдық ресурстарды тартудың, айналым қаражаттарының айналымдылығын
тездетуді, құрылыстың сметалық құнын төмендетуді, басқару аппаратын ұстау
шығындарын қысқартуды және т.б.ескере отырып, сондай-ақ ақшаға деген
қажеттілікті азайтудың жолдары қарастырылады.Сөйтіп, қаржылық жоспарлау ,
бір жағынан , қаржыны басқарудың құралы, басқа жағынан қоғамдық өндірістің
процесіне ықпал жасаудың белсенді құралы болып табылады.
Осы жұмыстың бірінші бөлімінде салықтық жоспарлау мен болжау-салық
менеджментінің негізгі элементі болып,оның мәні мен түрлері, әдістері мен
принциптері қарастырылған.Сонымен бірге, салықтық түсімдерінің мемлекеттік
бюджетке жоспарлануы, яғни, жергілікті және республикалық бюджеттерге салық
түсімдерінің жоспарлануына талдау және жетілдіру жолдары басқа
бөліміндерінде толығымен көрсетілген.
I САЛЫҚ ЖОСПАРЛАУ МЕН БОЛЖАУ – САЛЫҚ МЕНЕДЖМЕНТІНІҢ НЕГІЗГІ
ЭЛЕМЕНТІ
1.1 САЛЫҚТЫҚ ЖОСПАРЛАУ МЕН БОЛЖАУДЫҢ
МӘНІ МЕН ТҮРЛЕРІ
Салықтық жоспарлау мен болжау- бұл шешімдерді әзірлеу мен дайындау
жүйесінің айрықша элементі.
Салықтық жоспарлау мен болжаудың негізгі міндеті елдің әлеуметтік
-экономикалық дамуының салық концепциясының әзірленуі мен заңдық тұрғыда
қабылдау негізгі перспективалық бағдарламалары мен бюджеттік сандық және
сапалық параметрлерін экономикалық негізделуін қамтамасыз ету. Бұл міндет
бір және бірқатар жылдар есебінде жүргізілуі мүмкін, осыған байланысты
салықтық жоспарлаудың тактикасы мен стратегиясы анықталады. Ағымдық нақты
бюджеттік тапсырмаларды әзірлеу кезінде салықтық түсімдерді тоқсандық
көлемін анықтауда тактикалық міндет орындалады.Олардың орындалуы салық салу
саласында стратегиялық мақсаттарды белгілеу мен зерттеуде құқықтық негіз
болып табылады. Бұл жағдайда салықтық болжау ағымдық салықтық
міндеттемелерді атқару барысында алынған есептік және аналитикалық
мәліметтердің ғылыми зерттелу нәтижелеріне негізделеді.Мәліметтерді
жинақтау мен өңдеу ағымдық жылғы салық салудың жағымды және жағымсыз
көріністерітуралы оның инвестициялау қарқынына салану құрылымына ықпал етуі
аймақтық корпорациялардың , азаматтардың табыстардың ара –қатынастарын
жасауға көмектеседі.Сонымен салық тактикасы өзімен бірге бюджнттік
сыныптамаға сәйкес жалпы бюджет құрылымының табыстар баптарын әзірлеу,
оларға салықтық зерттеу мен білік және бақылау органдарының нақты кешенін
ұсынады. Тактикалық сапалық мазмұны барлық деңгейдегі, барлық толық және
уақытылы атқаруына ықпал етеді.[7]
Стратегиялық салықтық жоспарлау басқару теориясы мен практикада
маңызды орынды иеленеді.Стратегиялық салықтық жоспарлау экономикалық алдын
ала анықтау әдісі ретінде әлемдегі озық елдерде де қолданылады. Орта
мерзімдік перспективалық салықтық болжамдарды әзірлеу келесі жағдайларды
қосады:
1. Территориялық менеджентінің табысбылығын бағалау – бұл кезде
аймақтың қаржылық қамтамасыз етумен бюджеттік тиімділігі коэффиценті
қолданылады.
Табыстылықты бағалау аймақтың маманданған саласының техникалық жаңару
қажеттілігін еңбекақы төлеу жағдайын ресурстық базасын экспорттық және
импорттық операцияларда аймақтың қатысу дәрежесін өндірістік және
әлеуметтік инфрақұрылымдардың сапасын қоса қарастырады. Осы мәліметтер
аймақтың жиынтық табысын есептеуде оның экономикалық, қаржылық және
салықтық әлеуетін (потенциал)анықтауда ақпараттық базаны құрайды.
2.Аймақтық экономикалық өсу қарқынының есепке ала отырып, салықтық
түсімдер көлемін болжау. Бұл мәліметтер барлық деңгейдегі бюджеттерді
кезекті қалыптастыруда маңызды мәнді иеленеді.Себебі, онда мемлекеттік
қаражатқа деген аймақтардың қажеттілігі толық және шынайы
көрсетіледі.Аймақтың әлеуетін білу салық салудың жеңілдікті режимін нақты
қалыптастыруда мүмкіндік береді.Ол өз кезінде салық заңнамасын жетілдіруге
маңыздылықты иеленеді.
3.Аймақтың экономикасын құрайтын мүшліктер мен ресурстардың барлық
түрлерін қамтитын тізімдеме (инвентаризация) негізінде аймақтың әлеуметтік
–экономикалық қажеттіліктерін болжау аймақтың меншіктен алынатын және оның
қажеттілігін қанағаттандыруүшін қаражаттың үлесі анықталады Ол бюджет
кірістерін бөлудің оңтайлығын арттыруға үлесін тигізеді.
4. Бюджет тапшылығы соммасын инфляция деңгейін, баға деңгейін және
нарықтық индикаторларды анықтау.
Салықтық жоспарлау мен болжау қаржылық менеджментінің негізгі
элементтерінің бірі болып табылады . Жоспарланатын кезіндегі салық бойынша
нақты міндеттерді әзірлеу келісіміндегі өзара байланысқан әрекеттерден
тұрады.
-Өткен кезеңдегі экономикада қалыптасқан тенденцияны ескере отырып,
салық режимінің варианттарын іздестіру.
-Оңтайлы салық салу варианттарын бағалау.
-Болашактағы салық режимінің басым бағыттарын негіздеу.
-Өткен жылдағы бюджеттің атқару сараптамасының нәтижелерін ескере
отырып, салықтық түсімдер жобасын есептеу.
-Бюджеттік сыныптаманың баптарына сәйкес үкімет пен парламенттің
қабылдаған салықтық міндеттемелерді талқылау, нақтылау және атқару.
1.2 САЛЫҚТЫҚ ЖОСПАРЛАУ МЕН БОЛЖАУДЫҢ ӘДІСТЕРІ МЕН ПРИНЦИПТЕРІ
Барлық деңгейлердегі салықтық түсімдері нақты соммасын есептеуде
үш қағидалық бекітілім ерекше мәнді иеленеді.
1.Бюджет пен салық төлеушінің өзара қарым-қатынастардағы жағымды және
жағымсыз көріністерді мұқият зерттеу.
2. Салық салудың тұтастай экономикаға әсерін анықтау мақсатында
бюджетік және салықтық қатынастар негізінде факторлық талдау жүргізу.
3. Алдын- ала анықталмаған экономикалық , қаржылық, бюджеттік және
салықтық жағдайлардың туындау ықтималдылығына баға беру.
Қазіргі уақытта салық ғылымы бюджетке салықтық түсімдер көлемін
жоспарлауда қолданатын арнайы әдістерді бөліп қарастырмайды . Салықты бөлу
процессінде кеңінен қолданатын және танымал дәстүрлі әдістер қолданылады,
олар:баланстық сараптық бағалау, корреляция, ранжирлеу, хронологиялық
қатарларды құрастыру және факторлық талдау. Осы әдістерді қолдану,
зерттелетін процестердің ерекшелігіне тәуелді болмайтындықтан заңды болып
табылады.Сонымен қатар, салықтық жоспарлауда салықтық
заңдылықтардыанықтауда және қоғам дамуының жалпы заңдылықтарын есепке
алатын перспективалық салықтық тұжырымда жобасы негізінде анықталатын
ерекшемелі тәсілдер де қолданылады.
Экстрополяция немесе коэффиценттер әдісі. Оның мағынасы қаржылық
көрсеткіштерді олардың динамикасын есептеу негізінде анықтауға болады. Есеп-
қисаптар есепті кезеңнің жетістіктері және оларды өсудің немесе
төмендеудің салыстырмалы тұрақты қарқынына түзету негізінде жүргізіледі.
Мұндай тәртіптің айтарлықтай кемшіліктері бар:мүмкін болатын ішкі
шаруашылық резервтерді анықтауды есепке алмайды,матермалдық және ақша
ресурстарын пайдалануға теріс әсер етеді, жоспарланатын кезеңде олардың
көлемі қол жеткен деңгейге қарай анықталады.
Нормативтік әдіске сәйкес жоспарлы қаржылық көрсеткіштер белгіленген
нормалар мен нормативтердің негізінде есептеп шығарылады.[7]
Математикалық үлгілеу әдісі:пройестің үлгісін құру және оны қаржы
саласына көшіру.
Баланстық әдіс шығындардың оларды жабу көздерімен үйлесушілігін, қаржы
жоспарының барлық бөлімдерінің ,сонымен бірге өндірістік және қаржылық және
қаржылық көрсеткіштердің өзара үйлесуін қарастырады.
Қаржы балансының талаптарын сақтау кәсіпорынның, саланың, бюджеттердің,
бүкіл ұлттық шаруашылықтың шығыстары мен табыстарының арасында
үйлесімсіздіктің пайда болуына сақтандыруға;ұлттық шаруашылықтың дамытудың
қажетті қарқындары мен үйлесімдерін анықтауға ; ішкі резервтерді
жұмылдыруды ескере отырып оларды жан- жақты негіздеуге мүмкіндік береді.
Сараптық бағалаулар әдісі жоспарлау обьектісінің жай-күйінің
параметрлерін анықтау үшін білікті мамандардың тәжірибесін пайдалануды
талап етеді.
Обьективті талаптарға жауап беретін қаржылық жоспарлаудыұйымдастыру
оның негізгі қағидаттарын саналы есепке алуы қажет етеді.Отандық
экономикалық әдебиеттерде қаржылық жоспарлаудың қағидаттарын анықтауда әр
түрлі көз қарас бар.Алайда қағидаттар басқарудың бұл стадиясының негізгі
ережелері ретінде дамудың барлық дәуірі , кезеңдері үшін бірдей
болады.Өзгеретін жоспарлаудың қағидаттары емес, тек оларды іске асыру
механизмі, өндірнһгіш күштердің, ғылымның және көптеген басқа факторлардың
даму деңгейіне байланысты оның әдістері өзгереді.
Қаржылық жоспарлауда тарихи мына ұйымдық қағидаттар
қалыптасты:ведомстолық салалық, аумақтық және предметтік
–мақсатты.Ведомстволық және салалық қағидаттар экономиканыбір орталықтан
басқарудың кезеңіне сипатты болды.
Нарықтық қатынастар жағдайында аумақтық және предметтік –мақсатты
қағидаттар кеңінен қолданылатын болады.Аумақтық қаржылық жоспарлау
әкімшілік-аумақтық бөліністердің қаржы ресурстарын анықтауға мүмкіндік
береді,ресурстар ауқымын ауқымын шаруашылық қызметтің нәтижелеріне тәуелді
ғып қылуға көмектеседі, обьективті себептер бойынша ресурстардың тапшылығы
жағдайында аумақтың қолайлы әлеуметтік дамуын қамтамасыз ету үшін оларды
орталықтандырылған қорлар арқылы қайта бөлу мүмкін.
Қаржылық жоспарлаудағы предметтік-мақсатты қағидат белгілі бір
экономикалық, әлеуметтік, экологиялық, мәдени және басқа бағдарларламаларды
қамтамасыз ету үшін қаржы ресуртарын нақтылы қалыптастыруға және
пайдалануға бағытталған.
II САЛЫҚ ТҮСІМДЕРІНІҢ МЕМЛЕКЕТТІК
БЮДЖЕТКЕ ЖОСПАРЛАНУЫ
2.1 ЖЕРГІЛІКТІ БЮДЖЕТКЕ САЛЫҚ ТҮСІМДЕРІНІҢ ЖОСПАРЛАНУЫНА ТАЛДАУ
Бюджет қарапайым тілмен айтқанда мемлекет үшін жұмыс істеп
отырғандардың игілігі.Ел бюджеті ұлттық экономиканы басқарудың ең маңызды
құралы болып табылады.Кез келген реформаны жүргізу және экономиканы дамыту
орасан зор қаржыны талап етеді.Қазіргі кезде бюджет қоғам өмірінің барлық
саласын: халық шаруашылығын, әлеуметтік сақтандыру мен қамсыздандыру, білім
беру, ғылым, мәдениет, өнер, денсаулық сақтау, қорғаныс пен басқаруды
қамтитын экономикалық реформаны жүргізуге мемлекеттің сыртқы және ішкі
ресурстарын жасақтап әрі шоғырландыруға қабілетті.
Қазақстанда бюджет жүйесін қалыптастыру және оның әртүрлі деңгейлері
арасындағы қатынастарды жақсарту үшін жұмыстар жасалып жатқанына бірінші
жыл емес.Негізіненбюджеттің кіріс бөлігін қалыптастыру төменде көрсетілген
негізгі мақсаттарды қаржыландыруға бағытталған мемлекеттің мүмкіншіліктерін
анықтайтын күрделі процесс болып табылады:
-өндірістік және әлеуметтік сфераны дамыту;
-әлеуметтік-мәдени бағдарламаларды қаржыландыру;
-мемлекеттік басқару және билік органдарын ұстауға жұмсалатын шығындар.
Әр аймақтың экономикалық -әлеуметтік жағдайы жіті көзқараспен, байыпты
бағдар ұстап қарауды қажет ететін дүние.Өйткені, республика былай тұрсын,
облыс, аудандардың өзіне тән ерекшелігі, қалыптасқан еңбек ету дәстүрі
болады. Сонымен қатар әр деңгейдегі бюджеттердің міндеттері де әртүрлі
болады. Мысалы, республикалық бюджет бүкіл мемлекеттік шығындар мен
бағдарламаларды, соның ішінде қорғаныс, басқару, аппарат, күрделі ғылыми
зерттеулер т.б. қаржыландырады. Ал жергілікті бюджеттер ең алдымен аймақтың
әлеуметтік-экономикалық мәселелерін шешуге байланысты бағытталған
мақсаттарды қаржыландыру үшін жауапты.
Қазақстан экономикасы нарықтық қарым-қатынастарға тайғақ кешулі қиын
жолдармен, бұралаң белестерден өтіп барып көшкені бәрімізге мәләм. Бүгінгі
күні экономиканың өрлеп, әлеуметтік міндеттер дәйектілікпен шешіліп
жатқанына, халықтың нақты табыс деңгейінің өсіп,аймақтардың аяғына тұра
бастағаны үшін облыстың басқару органдары, соның ішінде облыстық қаржы
мекемелерінің жүргізген нәтижелі жұмыстары жеткілікті.
Қай облыстың бюджеті болмасын бюджет кірісін басқару процесі ең
алдымен ҚР-ның Бюджет жүйесі туралы, Салықтар және бюджетке төленетін
басқа да міндетті төлемдер туралыжәне тиісті жылға арналған республикалық
бюджет туралы заңдармен реттеледі.Бюджетке түсетін кірістер жобасын
жасаудағы негізгі база есеп беру мәліметтері, төлемгерлер туралы мәліметтер
және салықтық түсімдер соммасы болып табылады.Әртүрлі салықтық және
салықтық емес түсімдерді аудару тәртібі, төлемдерді бюджетке төлеу уақыты
олардың қалыптасу ерекшеліктерін есепке алу арқылы және бюджетке
аударылатын төлемдердің көлеміне қарай анықталады. Осыған сәйкес кез
келген облыстың қаржы бағдарламасының негізгі міндеті жалпы мемлекеттік
қажеттіліктерге жұмсалатын қаржының уақытылы және толық түсуін қамтамасыз
ету болып табылады.
Ендігі кезекте Қызылорда облысы бойынша соңғы жылдардағы аймақ
бюджетінің қалай атқарылғандығы жайына кеңінен тоқтала кетсек:
2000 жылы республикалық бюджеттен алынған субвенцияларды қоса
есептегенде облыс бойынша кірістер жоспары 99,7%-ға,несиелеуді есепке
алғандағы шығыстар бойынша жоспар 98,4%-ға орындалды. Республикалық
бюджеттен қарастырылған 2402675 мың тенге сомасындағы субвенция толығымен
алынды.
Енді осы жылғы бюджеттің шығыс бөлігінің орындалуына келетін
болсақ:2000 жылы облыс бойынша мемлекеттік басқару органдарын ұстауға
569893 мың тенге жұмсау көзделген болатын, соның ішінде жұмыс берушілердің
жарналарын қосқанда еңбекақы төлеу қоры 351173 құрады, барлығын қосқанда
555469 мың тенге алынды (97,5%), еңбекақы қорын қоса алғанда 27983,6 мың
тенге (97,3%). Қарастырып отырған жыл ішінде қорғанысқа жоспар бойынша
151107 мың тенге бөлінген болатын, сол соманың 99,8 %алынды,соның ішінде
жалақыға 72262 мың тенге (99,9%).
Қоғамдық тәртіп пен қауіпсіздікті қамтамасыз ететін ішкі істер
органдарын ұстауға 326633 мың тенге сомасында қаржы бөлу көзделген болатын,
сол соманың 99%-ы алынды.[17]
Бюджеттің кіріс бөлігінің орындалуына тоқтала кетсек:
2000жылы облыс бюджетіне түскен кіріс сомаларының ішінде салықтық
түсімдер7630793 мың тенгені құрады, салықтық емес түсімдер бойынша
жоспарланған 160086 мың тенгенің орнына 169411 мың тенге түсті немесе
жоспар 105,8%-ға орындалды, капиталмен жүргізілген операциядан түсімдер
32849 мың тенгені құрайды, бюджеттен берілген 154655 мың тенге сомасындағы
несие жабылды.
Осы жылғы салықтар және басқа да міндетті төлемдер бойынша
жергілікті бюджетке берешек сомалар(жыл басына және жыл аяғына)1-ші
кестеде көрсетілген.
Қандай аймақ болмасын білім беру саласына үлкен мән береді.Соның
ішінде Қызылорда облысы да жыл сайын облыс бюджетінің қомақты сомасын осы
салаға бөледі.Есепті жылда білім беру саласында бекітілген жоспардағы
3200766 мың тенге сомасының орындалуы 3178733 мың тенгені құрады.Соның
ішінде қирау алдында тұрған ауыл мектептерін жөндеуге 11 млн тенге, мектеп
парталары мен тақталарын сатып алуға 33,7 млн тенге бөлінді.Республика
Президентінің тапсырмасы бойынша жалпы білім беретін мектептерді
компьютерлендіруге 36,3 млн тенге сомасында қаржы жіберілді.
2000 жылы денсаулық сақтау саласына бюджеттің 2792911 мың теңгесі
жұмсалынды.Облыс көлемінде туберкулезбен ауыратындар санының артуына
байланысты 2000 жылдың 16 қарашасынан бастап қала әкімінің шешімімен
қалалық тубдиспансердегі орындар жаңадан 50 орынға көбейтілді, бұған
қосымша қалалық бюджеттен 3 млн тенге бөлінді. Ауылдық жерлердегі
амбулаториялық мекемелерде халыққа алғашқы санитарлық –медициналық көмек
көрсету бағдарламасы бойынша 134819 мың тенге жоспарланған, нақты
орындалғаны 123903 мың тенге немесе 91,9% . Бөлінген қаржының толықтай
жұмсалмауы Шиелі аудандық бюджетінің кіріс бөлігінің орындалмауымен және
осы ауданда мемлекеттік тапсырыс бойынша бағдарламалардың сәйкесінше
толық қаржыландырылмауымен байланысты.
Әлеуметтік қамсыздандыру және әлеуметтік көмекке бюджеттен 943405
мың тенге жоспарланған, нақты орындалғаны 929103 мың тенге немесе 98,5%.
Мемлекеттік атаулы көмекті төлеуге 539443 мың тенге жұмсалынды немесе
жоспарланған соманың 98%-ы алынды. Жыл ішінде несиелеуді жүзеге асыру үшін
шағын кәсіпкерлікті қолдау мақсатында бюджеттен 41754 мың тенге немесе
көрсетілген соманың 84% алынды.
2001 жылы Қызылорда облысы бойынша республикалық бюджеттен алынған
субвенцияларды қоса есептегенде кірістер жоспары 100%-ға және
несиелеуді есепке алғанда шығыстар 98,9%-ға орындалды.
Жылдың басындағы 83113 мың тенге сомасындағы бюджет дефициті бюджет
қаржыларының қалдықтарын бағыттау есебінен жабылды.
Облыс бюджетінің меншікті кірістері 101,7%-ға орындалды (болжанған
10775595 мың тенгенің орнына нақты 10963575 мың тенге түсті).
Кірістер түсімінің құрылымында салықтық түсімдер 10721311 мың
тенгені, сәйкесінше салықтық емес түсімдер 69199 мың тенгені, капиталмен
жүргізілетін операциядан түсімдер 69199 мың тенгені құрайды, бұрын
бюджеттен берілген 234457 мың тенге сомасындағы несие жабылды.
2002 жылдың 1 қаңтарындағы жаңдай бойынша бюджет алдындағы қарыз
631131,2 құрайды.01.01.01 жылмен салыстырғанда бюджетке қарыз 8099,2 мың
тенгеге азайған.
Енді осы кестені ашып қарайтын болсақ 2002 жылдың 1 қаңтарындағы
жағдай бойынша заңды тұлғалардан алынатын табыс салығы бойынша берешек осы
жылдың басындағы берешекпен салыстырғанда 2813,4 мың тенгеге азайған.
Берешектердің азаюы кәсіпорындардың өз қарыздарын жабу есебінен болды:
Қызылорда жолдары АҚ-1515,9 мың тенге , ЭнергияАҚ-2003,3 мың
тенге, Қалақұрылыс жолдары ЖШC-1588.8 мың тенге, Құмкөлқұрылыс АҚ-
865,55 мың тенге.
Заңды тұлғалардың мүліктеріне салынатын салық бойынша берешек
есепті кезеңде 19423,1 мың тенгеге азайды. Негізінен берешектің азаюы
Шалқия рудабасқару АҚ-ның өз қарыздарын жабу есебінен жүзеге асырылды.
Облыс бюджетінің кіріс бөлігінің түсімдерін барынша толықтыруда
салық инспекциясы мен салық полициясы органдарына үлкен үміт артылды. Осы
жылда салық органдары көптеген кәсіпорындарындарды тексеріп, нәтижесінде
бюджетке миллиондаған тенге түсірілді.
Ал бюджеттің шығыс бөлігінің орындалуын қысқаша 3-ші кесте арқылы
көрсетуге болады.
Ал енді 2002 жылға келетін болсақ, бұл жылы облыс бойынша
республикалық бюджеттен алынған шығыстар бойынша жоспар 97,7%-ға
орындалды.
Республикалық бюджетте көрсетілген 6645453 мың тенге көлеміндегі
субвенция толық көлемде алынды.
Бюджеттің кіріс бөлігінің орындалуына тоқталатын болсақ, кірістер
бойынша облыс бюджеті 104,8%-ға орындалды. Облыс бюджетінің орындалуы
әрбір кіріс көздерін бөлек алып қарастырғанда 4-ші кесте арқылы
бейнеленеді.
2003 жылдың 1-ші қаңтарындағы жағдай бойынша бюджет алдындағы
берешек сома өткен жылмен салыстырғанда 56599,3 мың тенгеге азайды.Әрбір
салық түрлері бойынша берешек сомалардың қандай көлемде екенін көру үшін 5-
ші кестеге назар аударайық.
Бюджеттің шығыс бөлігінің орындалуына тоқталатын болсақ 2002 жылы
мемлекеттік басқару органдарын ұстауға бюджетте 637281 мың тенге
көрсетілген, соның ішінде жалақыға 369599 мың тенге бөлінген. Осыған сәйкес
орындалу 627507 мың тенгені құрады, соның ішінде жалақыға 368161 мың тенге
жұмсалды. Жыл ішінде қорғаныс саласына 262216 мың тенге немесе бюджетте
көрсетілген соманың 99,4% -ы жұмсалынды. Өртке қарсы қызметке 191641 мың
тенге көрсетілген болатын, сол соманың барлығы толығымен алынды.
Қоғамдық тәртіп пен қауіпсіздікті жүзеге асыратын құқық қорғау
органдарын ұстауға есепті жылда бюджеттен 541065 мың тенге көрсетілді, ал
іс жүзінде кассалық орындалу 99,9% -ды құрады. 2002 жылы білім беру
саласына нақты 4710215 мың тенге жұмсалды, соның ішінде балалардың
әлеуметтік жағдайын қамтамасыз ету үшін 37656 мың тенге бөлінді, кассалық
орындалу 37544 мың тенгені құрады.
Есеп берулер бойынша 2002 жылы денсаулық сақтау саласына жоспарланған
3454042 мың тенгенің 99,8%-ы жұмсалынды.
Әлеуметтік қамсыздандыру мен әлеуметтік көмек саласына жоспарланған
2183970 мың тенгені құрады немесе жоспарда көрсетілген соманың 93,3%-ы іс
жүзінде пайдаланылды. Жергілікті деңгейде шағын кәсіпкерлікті дамыту үшін
несиелеуге 65920 мың тенге бөлінді немесе бюджетте көрсетілген қаржының
100%-ы толығымен алынды.
2003 жылдың 1-ші қаңтарындағы жағдай бойынша бюджеттік мекемелердің
кредиторлық қарыздары (соның ішінде жалақы және жұмыс берушілердің
жарналары бойынша) толығымен жабылды. Сонда да облыс экономикасын тұтастай
алғанда шешімін таппаған мәселелер көптеп кездеседі. Әрине экономиканы
ұтымды етіп дамыту белгіленген мерзім ішінде тындыратын шаруа емес. Ол
күйзеле жүріп күресетін, дағдара жүріп көп болып жұмылатын ұзақ жылдардың
еншісінде. Бірақ соңғы кездерде қабылданып жатқан жаңа әлеуметтік
бағдарламалар және инвистициялық шығыстарды қаржыландыруды кеңейту үшін
аймақтың өз ішінен тиісті мүмкіндіктердің табылуы облыс экономикасында
берік қордың бар екенін айғақтайды.
Қазақстан Республикасында жергілікті өзін-өзі басқарудың тиімді
нұсқасын табу жайы көптеген себептерге , яғни соның ішінде әртүрлі
деңгейлердегі басқару органдары арасындағы қарым-қатынас мәселелерін
шешуге де байланысты. Жергілікті өзін-өзі басқару орталық пен жергілікті
билік органдары арасындағы саяси, құқықтық, экономикалық, қаржы
қатынастарының барлық жиынтығынан құралады. Жергілікті өзін-өзі басқарудың
іс жүзіне асыру үшін тиісті саяси және экономикалық жағдайлар қажет, атап
айтқанда еліміздің бюджет жүйесін терең реформалау нәтижесінде
аймақтардың экономикалық дербестігін қалыптастыру. Бұл үшін орталық,
облыстық, жергілікті бюджеттер арасындағы қаржылық өкілеттіліктерді бөлу,
мемлекеттік мүлікті орталық пен аймақтар меншігіне беріп, олардың сол
меншікті өз еркінімен қолданып, оны көбейтуге ұмтылып, жергілікті
тұрғындардың хал-ахуалын жақсартуына мүмкіншілік тудыру керек.[3]
Қазақстан Республикасында жергілікті бюджеттер коммуналдық заңи
тұлғаларға бекітілген; мүлікпен және әкімшілік – аумақтық бөліністің
меншігіндегі өзге де мүлікпен бірге әкімшілік – аумақтық, экономикалық және
қаржылық негізін құрайды; түсімдер мен бюджет тапшылығын
қаржыландыру(профицитін пайдалану) есебінен қалыптасатын, Конституциямен,
заңдармен және Қазақстан Республикасы Президентінің және Үкіметінің
актілерімен жүктелген міндеттерді жүзеге асыру үшін жергілікті атқарушы
органдар бейнелейтін жергілікті бюджеттік бағдарламалаарды
қаржыландыруға арналған тиісті мәслихаттың шешімімен бекітілген әкімшілік –
аумақтық бөліністердің ақша қорлары болып табылады.
Нарықтық қатынастар, басқарудың жергілікті органдарын реформалау
жергілікті бюджеттердің кіріс көздерінің қалыптасуына әсер етіп отыр.
Жалпы жеке аумақтар мен аймақтар бюджеттеріне қаражаттардың түсу
көлемі мен құрылымына елдегі экономикалық ситуация; қаржы – бюджет
саясаты, өндіріс дамуының аймақтық деңгейі, оның құрылымы, инфляция
қарқыны, бағаның өсуі және т.с.с. сан алуан факторлар әсер етеді.
Қазақстан Республикасы бюджет кодексіне, Қазақстан Республикасының
жергілікті мемлекеттік басқару туралы Қазақстан Республикасы заңына сәйкес
жалпы жергілікті бюджеттерге түсетін түсімдер республмкалық бюджеттің
бюджеттің түсімдеріне ұқсас және мыналарды кіріктіреді:
1)салықтардың, алымдардың және басқа да міндетті түсімдері (6 –кестені
қараңыз)
2)салықтық емес түсімдер (коммуналдық меншіктен түсетін түсімдер;
облыстық бюджеттен, республикалық маңызы бар қаланың, астананың,
ауданның(облыстық маңызы бар қаланың)бюджеттерінен қаржыландыратын
Мемлекеттік мекемелердің тауарлар(жұмыстар, көрсетілетін қызметтер)
өткізуінен түсетін түсімдер;жергілікті бюджеттерден қаржыландырылатын
мемлекеттік мекемелер ұйымдастыратын мемлекеттік сатып алулар өткізуден
түсетін ақша түсімдері;осы мемлекеттік мекемелер салатын айыппұлдар,
өсімпұлдар, санкциялар, өндіріп алулар;жергілікті бюджеттерге түсетін
салықтық емес басқа да түсімдер);
3)Жергілікті бюджеттерге түсетін түсімдер(жергілікті бюджеттерден
қаржыландырылатын мемлекеттік мекемелерге бекітіліп берілген мемлекеттік
мүлікті сатудан түсетін түсімдер);
4)жергілікті бюджеттерге түсетінресми трансферттердің түсімдері.
Жергілікті бюджеттерден берілген кредиттерді өтеуден, коммуналдық
меншіктегі мемлекеттің қаржы активтерін сатудан, жергілікті атқарушы
органның қарыздарынан түсетін түсімдер жергілікті бюджеттерге есептеледі.
Дамудың қазіргі кезеңінде Қазақстан Республикасының жергілікті
бюджеттері кірістерінің негізін аумақтағы шаруашылық жүргізуші субьектілер
мен халықтың салықтық түсімдері(96,7%)құрап отыр(7 –ші кестені қараңыз).
Түсімдердің екінші көзі республикалық бюджеттен берілетін
трансферттер болып табылады.Әйтседе, орта есеппен, олар түсімдердің 20%
құрғанмен, бірқатар субвенциялық облыстардың бюджеттерінде әлеуметтік –
экономикалық қажеттіліктерді қаржыландырудың қолайлы деңгейіне жету үшін
меншікті салықтық және басқа түсімдердің жетіспейтіндігінен бұл түсім көзі
50 пайызға дейін барады.Бұл мұндай облыстардың салық базасының
нашарлығымен байланысты. Бұл жағдайда республикалық бюджет арқылы бюджеттік
алынымдар мен субвенциялар тетігінің көмегімен түсімдерді қайта бөлу
проблемасы көкейтесті болып табылады, яғни бұл тетік обьективті негізделген
жетілдіруді қажет етеді.
Бюджеттерді қалыптастыру жергілікті өкілетті органдар әзірлейтін
жергілікті бюджеттік бағдарламалар негізінде жүзеге асырылады. Жергілікті
бюджеттік бағдарламаларды қаржылық негіздеу және іске асыру – жергілікті
бюджеттік бағдарламалардың әкімшілеріне – жергілікті атқарушы органдар мен
оларға бағынышты мемлекеттік мекемелерге жүктелген.
Жергілікті атқарушы органдардың заңи және жеке тұлғалардың, сондай
–ақ Қазақстан Республикасы Үкіметінен (республикалық бюджеттен кредит алу
жолымен) үкіметпен келісілген аймақтық инвестициялық бағдарламаларды
қаржыландыру үшін қарыз қаражаттарын алуға құқығы бар.Қарыз алу жергілікті
атқарушы органдардыңбағалы қағаздарын шығару немесе қарыз алу нысанында
жүзеге асырылады;олардың тәртібін Үкімет анықтайды.
Бюджеттік бағдарламаларға кіріктірілетін мемлекеттік мекемелер
шығыстарының сметаларын жергілікті атқарушы органдардың қаржылық
рұхсаттарына сәйкес осы мекемелердің басшылары атқарады.
Бюджеттік шешімдер қабылдауды оңтайландыру сметаларды нөлдік негізде
жасау және бюджеттерді жоспарлау, бағдарламалау(БЖБ)жүйесін пайдалану әдісі
арқылы мүмкін.
Бюджеттерді нөлдік негізде жасау әдісі мынада:жыл сайын жаңа смета
жасалынады, ал бюджеттік мекеме өз бағдарламасын толық негіздеуі және
басымдықтарды анықтауы міндетті.
БЖБ әдісі ұйымдық шаралар мен әр түрлі мекемелер арасында ресурстарды
бөлудің қандай ұштастырылуы нәтижеліктің ең жақсы көрсеткіштеріне жетуге ең
жоғары дәрежеде жәрдемдесетінін анықтау үшін бюджеттік бағдарламалардың
өлшеуге еретін нәтижелерін қаржыландыру үшін пайдаланады. Бұл әдісті
шығыстардың нормалары пайдалануы мүмкін.Сөйтіп, жергілікті буындағы бюджет
рәсімі тиімділік өлшеміне негізделуі мүмкін.
Мемлекеттік бюджеттің жоспарлауы Экономика және бюджеттік жоспарлау
министрлігімен жүзеге асырылады. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004
жылғы 28 қазандағы №1116 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасы
Экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігі туралы ереже келесіні
ұсынады:
1.Жалпы ережелер
1. Қазақстан Республикасы Экономика және бюджеттік жоспарлау
министрлігі (бұдан әрі министрлік)миссиясы Қазақстан Республикасының
әлеуметтік- экономикалық дамуының басымдылықтарын тиімді іске асыруға ықпал
ететін мемлекеттік жоспарлау жүйесін құру және дамыту болып табылатын
орталық атқарушы орган.[2]
2. Министрліктің негізгі міндеттері мыналар:
1) Қазақстан Республикасының әлеуметтік- экономикалық дамуының
стратегиялық мақсаттарын және басымдықтарын, негізгі бағыттарын
қалыптастыру;
2)мемлекттің әлеуметтік- экономикалық дамуының басымдықтарымен және
ақша- кредит саясатымен өзара қарым- қатынаста мемлекеттік фискалдық,
кедендік және бюджеттік инвестициялық саясатты , сондай-ақ халықаралық
экономикалық және қаржылық қатынастар саласындағы саясатты қалыптастыру;
3)экономика секторында мемлекеттік активтерді басқару саласындағы
мемлекеттік саясатты қалыптастыру;
3. Министрлік өз қызметін Қазақстан Республикасының Конституциясы мен
заңдарына, Қазақстан Республикасы Президентінің, Қазақстан Республикасы
Үкіметінің келісімдеріне, өзге де нормативтік құқықтық келісімдерге,
сондай- ақ осы Ережеге сәйкес жүзеге асырылады.
4. Министрлік мемлекеттік мекеменің ұйымдық- құқықтық нысанындағы
заңды тұлға болып табылады, мемлекеттік тілде өз атауы жазылған мөрі мен
мөртаңбалары, белгіленген үлгідегі бланкілері, сондай- ақ заңнамаға сәйкес
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Қазынашылық органдарында
шоттары болады.
Министрлік азаматтық- құқықтық қатынастарға өз атынан түседі.
Министрліктің, егер заңнамаға сәйкес уәкілеттік берілсе, мемлекеттің
атынан азаматтық- құқықтық қатынастардың тарабы болуға құқығы бар.
5.Министрліктің штат санының лимитін Қазақстан Республикасының Үкіметі
бекітеді.
6. Министрліктің заңды мекен- жайы: Астана қаласы, Жеңіс даңғылы, 33-
үй.
7.Министрліктің толық атауы – Қазақстан Республикасы Экономика және
бюджеттік жоспарлау министрлігімемлекеттік мекемесі.
8.Осы Ереже Министрліктің құралтай құжаты болып табылады.
9.Министрліктің қызметін қаржыландыру республикалық бюджет қаражатының
есебінен жүзеге асырылады.
Министрлікке өзінің функциялары болып табылатын міндеттерді орындау
тұрғысында кәсіпкерлік субьектілерімен шарттық қатынастарға түсуге тыйым
салынады.
Егер Министрлікке заңнамалық келісімдермен кірістер әкелетін қызметті
жүзеге асыру құқығы берілген болса , онда мұндай қызметтен алынған кірістер
республикалық бюджеттің кірісіне жіберіледі.
2.Министрліктің негізгі функциялары мен құқықтары
10. Министрлік мемлекеттік саясатты қалыптастыру саласында заңнамада
берілген тәртіппен мынадай стратегиялық функцияларды жүзеге асырады:
1)мемлекеттің әлеуметтік – экономикалық саясаттың негізгі бағыттарын
әзірлеудің салааралық және өңіраралық үйлестіруін жүзеге асыру;
2)Қазақстан Республикасындағы экономикалық қызмет түрлерін жүзеге
асыруды регламенттейтін стратегиялық, орта мерзімді экономикалық,
бюджетттік жоспарлау және рұқсат беру жүйесін жетілдіру;
3)бюджет процесіне әдіснамалық жетекшілік ету;
4)орталық және жергілікті атқарушы органдардың қатысуымен Қазақстан
Республикасы Үкіметінің Бағдарламасын және оны іске асыру жөніндегі іс-
шаралар жоспарын қалыптастыру, олардың орындалу мониторингін жүзеге асыру;
5)басымды бюджеттік инвестициялық жобалардың (бағдарламалардың)
тізбесін қалыптастыру;
6)гранттарды тартуға басымды өтінімдер тізбесін қалыптастыру және оны
Қазақстан Республикасы Үкіметінің бекітуіне енгізу;
7)мемлекеттік және мемлекет кепілдік берген қарыз алу мен борышты,
бюджеттік кредит беруді жоспарлауды және талдауды жүзеге асыру;
8)Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкімен бірлесіп, бюджетті атқару
жөніндегі орталық уәкілетті органның қатысуымен алдағы орта мерзімді
кезеңге арналған республикалық әлеуметтік – экономикалық дамуының орта
мерзімді жоспары, жинақталған мемлекеттік және мемлекет кепілдік берген
борыштың көлемі мен құрылымы негізінде мемлекеттік және мемлекет кепілдік
берген қарыз алу мен борыштың жай –күйін және болжамын жыл сайынғы
бағалауды дайындау;
9)Қазақстан Республикасының әлеуметтік – экономикалық дамуының орта
мерзімді жоспарын әзірлеу;
10)Қазақстан Республикасының Үкіметінің орта мерзімді фискалдық
саясатының жобасын әзірлеу;
11)тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет, бюджетке
өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы заңдардың жобасын әзірлеу;
12)тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңды
іске асыру туралы Қазақстан Республикасы Үкіметі қаулысының жобасын
әзірлеу;
13)төтенше мемлекеттік бюджетті әзірлеу ;
14)республикалық және облыстық бюджеттер, республикалық маңызы бар
қаланың, астананың бюджеттері арасындағы үш жылдық кезеңге арналған жалпы
сипаттағы ресми трансферттер көлемі туралы Қазақстан Республикасы Заңының
жобасын әзірлеу;
15)біріңғай бюджет сыныптамасының жобасын әзірлеу;\
16)қаржыландырудың жылдық жоспарын әзірлеу мен бекіту;
17)әлеуметтік- экономиканың дамудың, бюджеттік жоспарлау және
бағдарламалаудың, мемлекеттік, салалық(секторалдық)және өңірлік
бағдарламалардың орта мерзімді жоспарының әзірленуін және іске асырылуын
әдіснамалық қамтамасыз ету;
18)бюджеттік инвестициялардың жүзеге асыруын әдістемелік қамтамасыз
ету, әзірленуін ұйымдастыру мен оның мониторингі;
19)инвестициялық ахуалды жақсарту жөнінде шаралар әзірлеу, мемлекеттік
бағдарламаларды және басым инвестициялық жобаларды іске асыру үшін шетелдік
инвестицияларды тартуға ықпал ету;
20)жұмылдыру дайындығы және жұмылдыру саласында негізгі бағыттарды
әзірлеу және біріңғай мемлекеттік саясатты жүргізу;
21)Қазақстан Республикасының мемлекеттік қаржы мен мемлекеттік
меншігін басқару және жекешелендіру саласында мемлекеттік
саясаттыңмақсаттары мен басымдықтарын айқындау;
22)республикалық және жергілікті бюджет қаражаты есебінен жүзеге
асыратын бюджеттік инвестициялардың іске асырылу барысы туралы жиынтық
ақпаратты жасау және оны Қазақстан Республикасы Үкіметіне ұсыну;
23)мемлекеттік басқару жүйесін жетілдіру жөнінде ұсыныстарды
қалыптастыру;
24)әкімшілік реформаларды әдіснамалық қамтамсыз етуді жүзеге асыру;
25)мемлекеттік кәсіпкерлік саласындағы саясатты қалыптастыру және
экономиканың жеке секторындағы мемлекеттің қатысуын кеңейту немесе
қысқарту жөніндегі ұсыныстарды тұжырымдау;
26)орталық және жергілікті мемлекеттік органдардың функцияларына
талдауды жүзеге асыру;
27)ел дамуының орта мерзімді басымдықтарын есепке ала отырып, ұлттық
компаниялардың даму жолдарын қарау және келісу;
28)оған тиесілі ұйымдардағы акциялар мен қатысу үлесі бойынша
мемлекеттің кірістерін қалыптастыру саласында дивиденттік саясатты
тұжырымдау;
29)басым бағыттарды айқындау және халықаралық қаржылық және
экономикалық ұйымдар мен донор елдерден қаржылық және техникалық
көмектерді тартуды және пайдалануды үйлестіру;
30)мемлекеттік бюджет есебінен қамтылатын қызметкерлерге еңбекақы
төлеу жүйесін жетілдіру жөнінде ұсыныстар әзірлеу;
31)Қазақстан Республикасында және шетелдік мектептерде салық және
кеден заңнамасын қолдану практикасын талдау;
32)Министрліктің құзыретіне енетін мәселелер бойынша нормативтік
құқықтық келісімдердің жобаларын әзірлеу;
33)Министрліктің құзіретіне енетін бағыттар бойынша мемлекеттік және
салалық бағдарламаларды әзірлеугу;
34)өз құзіреті бойынша Қазақтан Республикасы және басқа да
ұйымдарымен келіссөздер жүргізу және шарттар жасасу;
35)нормативтік құқықтық келісімдердің жобаларын сараптауды жүзеге
асыру.
11. Министрлік мемлекеттік саясатты іске асыру саласында мынадай
функцияларды жүзеге асырады:
1)мемлекеттік органдардың стратегиялық жоспарларды іске асыру жөніндегі
қызметін талдауды және үйлестіруді жүзеге асыру;
2)елдің, Қазақстан Республикасының өңірлері мен салаларының әлеуметтік
– экономикалық даму мониторингін, әлемдік экономиканың жай- күйін және
дамуын талдауды жүргізу;
3)экономикалық талдауды және макроэкономикалық болжауды жүргізу;
4)экономикалық қауіпсіздік мәселелеоінің мониторингі ;
5)республикалық және жергілікті бюджеттерге түсетін түсімдерді болжау;
6)мемлекеттік және салалық бағдарламаларды, бюджеттік бағдарламаларды,
бюджеттік инвестициялар мен гранттарды іске асырудың тиімділігін бағалауды
жүргізу;
7)ұлттық компаниялар қызметінің тиімділігін талдауды және бағалауды
жүзеге асыру;
8)мемлекеттік меншік обьектілерін басқаруды талдауды эәне бағалауды
жүргізу;
9)орталық және жергілікті атқарушы органдардың қатысуымен Қазақстан
Республикасының Жұмылдыру жоспарын әзірлеу және оны іске асыруды үйлестіру;
10)республикалық бюджет қаражаты есебінен қаржыландыратын мемлекеттік
органдардың штаттық кестелерін талдауды жүзеге асыру;
11)Қазақстан Республикасында қолданыстағы және әзірленетін мемлекеттік
және салалық бағдарламалар тізбесін қалыптастыру және одан әрі жүргізу;
12)мемлекеттік, салалық бағдарламалардың орындалуына жалпы бақылауды
жүзеге асырү;
13)мемлекеттік органдардың экономикалық қызмет түрлерін жүзеге асыруды
регламентейтін рұқсат беру жүйесі, оның ішінде лицензиялау мәселелері
жөніндегі қызметін үйлестіру;
14)мемлекеттік органдардың халықаралық экономикалық бірлік жөніндегі
жұмысын үйлестіру, халықаралық қаржылық және экономикалық ұйымдармен, донор
елдермен, рейтингтік агентіктермен өзара іс- қимыл жасау;
15)өз қызметі саласындағы заңнаманың қолданылуын талдауды жүзеге асыру;
12. Министрлік экономикалық қызметті мемлекеттік реттеу саласында
мынадай функцияларды жүзеге асырады:
1)республикалық бюджеттік инвестициялық жобаларға экономикалық
сараптама жүргізу;
2)өнімді бөлу туралы келісімді қоса алғанда, жер қойнауын пайдалануға
арналған келісім -шарттарға экономикалық сараптаманы жүзеге асыру жіне
оларға салықтық сараптаманың қорытынды кезеңін жүргізу.
13. Өзіне жүктелген міндеттерді іске асыру және өзінің функцияларын
жүзеге асыру үшін Министрліктің заңнамада белгіленген тәртіппен:
1)Қазақстан Республикасы Үкіметіне мемлекеттік әлеуметтік- экономикалық
саясаттың негізгі бағыттары бойынша ұсыныстар ен;гізуге;
2)орталық және жергілікті атқарушы органдардың орта мерзімді
жоспарларды, Үкімет Бағдарламасын іске асыру жөніндегі іс –шаралар
жоспарларын іске асыруының мониторингін жүзеге асыруға;
3)Қазақстан Республикасының Үкіметіне Үкімет Бағдарламасын іске асыру
жөніндегі іс- шаралар жоспарын түзету жөнінде ұсыныстар енгізу;
4)ҚазақстанРеспубликасының Үкіметіне мемлекеттік және салалық
бағдарламаларды одан әрі іске асырудың орындылығы туралы ұсыныстар енгізу;
5)өз құзыреті бойынша ақпараттық – талдау материалдарын дайындауға және
оларды мемлекеттік органдарға ұсынуға;
6)өз құзыреті бойынша нормативиік құқықтық келісімдерді әзірлеуге және
шығаруға;
7)өз құзыреті бойынша келіссөздер жүргізуге және Қазақстан
Республикасының халықаралық шарттарын, сондай- ақ шетелдік заңды
тұлғалармен келісімдер жасасуға;
8)өз құзыреті бойынша мемлекеттің қатысуымен ұйымдарды құру, қайта
ұйымдастыру, сондай –ақ тарату мәселелері туралы ұсыныстар енгізуге;
9)өз құзыреті бойынша мемлекеттік органдардан, мемлекеттің қатысуымен
заңды тұлғалардан және басқа да ұйымдар мен жеке тұлғалардан қажетті
ақпараттар мен құжаттарды сұратуға және алуға;
10)консалтингтік қызметтерді жүзеге асыру үшін қазақстандық және шетелдік
заңды және жеке тұлғаларды жұмысқа тартуға;
11)шетелдік мемлекеттелдің құзіретті органдарымен өзара іс- қимыл
жасауға;
12)мониторинг обьектілерін тікелей зерттеуге, меншіктің мемлекеттік
мониторингі нысанасына жататын ақпаратты талдауға орталық және жергілікті
атқарушы органдардың өкілдерін тартуға;
13)сараптамалар мен консультациялар жүргізу үшін орталық және жергілікті
атқарушы органдардың мамандарын, сондай- ақ тәуелсіз сарапшыларды тартуға;
14)Министрліктің қарамағындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорындардың
мемлекеттік басқару органын білдіруге;
15)Министрлікке ғылыми зерттеулерге бөлінген қаражат бойынша аса маңызды
ғылыми қаржы –экономикалық жұмыстардың тізбесін айқындауға, Министрліктің
құзыретіне енетін мәселелерді әзірлеу үшін белгіленген тәртіппен ғылыми-
зерттеу ұйымдарын, сондай –ақ жекелеген мамандарды тартуға құқылы.
3. Министрліктің мүлкі
14. Министрліктің жедел басқару құқығындағы оқшауланған мүлкі болады.
Министрліктің мүлкі оған мемлекет берген мүліктің, сондай-ақ құны
Министрліктің теңгерілімінде көрсетілетін өзге де мүліктің есебінен
қалыптасады.
15. Министрлікке бекітілген мүлік республикалық меншікке жатады.
16. Министрлікке өзіне бекітілген мүлікті және егер заңнамалық
келісімге өзгеше белгіленбесе, оған смета бойынша бөлінген қаражат есебінен
сатып алынған мүлікті өздігінен иеліктен айыруға немесе оған өзге де
тәсілмен билік етуге құқығы жоқ.
4.Министрліктің қызметін ұйымдастыру
17. Министрлікті Қазақстан Республикасының Президенті лауазымға
тағайындайтын және лауазымнан босататын Министр басқарады.
Министрдің Қазақстан Республикасының Үкіметі Министрдің ұсынуы бойынша
қызметке тағайындайтын және қызметтен босататын орынбасарлары (вице-
министрлері) оның ішінде бір бірінші орынбасары болады.
18.Министр Министрліктің жұмысын ұйымдастырады және оған басшылық
жасайды әрі Министрлікке жүктелген міндеттердің орындалуы мен өз
функцияларының жүзеге асырылуы үшін дербес жауаптылықта болады.
19.Министр осы мақсатта :
1)өзінің орынбасарлары мен Министрліктің құрылымдық бөлімшелері
басшыларының міндеттері мен өкілеттіктерін айқындайды;
2)заңнамаға сәйкес Министрліктің қызметкерлерін қызметке тағайындайды
және қызметтен босатады;
3)заңнамада белгіленген тәртіппен Министрліктің қызметкерлеріне
тәртіптік жаза қолданады:
4)Министрдің бұйрықтарына қол қояды;
5)өз құзіреті бойынша Министрліктің құрылымын және оның құрылымдық
бөлімшелері туралы ережелерді бекітеді;
6)барлық мемлекеттік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
3
I Салық жоспарлау мен болжау-салық менеджнтінің
негізгі элементі.
5-6
1.1 Салықтық жоспарлау мен болжаудың мәні мен түрлері. 5
1.2 Салықтық жоспарлау мен болжаудың әдістері мен
принциптері.
6
II Салық түсімдерінің мемлекеттік бюджетке жоспарлануы. 9-21
2.1 Жергілікті бюджетке салық түсімдерінің жоспарлануына
талдау.
9
2.2 Республикалық бюджетке салықтық түсімдерінің
жоспарлануына талдау.
21
III Мемлекеттік бюджетке салық түсімдерінің жоспарлау
мен болжаудың жетілдіру жолдары.
29-35
Қорытынды
36
КІРІСПЕ
Қаржылық жоспарлау мен болжау – бұл қаржы механизмінің қосалқы
жүйесі, саналы басқарудың аса маңызды элементтерінің бірі және әлеуметтік –
экономикалық жоспарлаудың құрамды бөлігі. Олар экономиканың үйлесімді және
тепе- теңдік дамуына жетуге, біртұтас ұлттық шаруашылық кешенінің барлық
буындарының қызметін үйлестіруге, қоғамдық өндіріс өсуінің жоғарғы қарқының
қамтамасыз етуге, халықты әлеуметтік қорғауға бағытталған. Қаржылық
жоспарлаудың өзіндік ерекшелігі сол, бұл жоспарлау өндірістің материалдық
–заттай элементтері турасында, ақшамен қоғамдық ұдайы өндіріске белсенді
ықпал жасау турасында ақша қозғалысының салыстырмалы дербестігімен
шарттасылған ақша нысанында жүзеге асырылады.
Қаржының табысты іс- әрекет етуі және қоғамдық процестерге белсенді
ықпал етуі көбінесе қаржы ресурстарының қозғалысын, шаруашылықты
жүргізудің барлық деңгейлерінде ақша қорларын қалыптастырып, бөлуді алдын-
ала үлгілеуге байланысты болады.Мұндай процес тәртіпті анықтайтын
өзара үйлесілген тапсырмалардың, көрсеткіштердің кешенді жүйесін жасауды,
ақша түсімдерін жұмылдырудың прогрессивті нысандарын қолдануды қажет
етеді.
Қаржылық көрсеткіштерді, белгілейтін қаржы операцияларын негіздеп
дәлелдеуге, көптеген шаруашылық шешімдердің нәтижелілігі сияқты, қаржылық
жоспарлау мен болжау процесінде қол жетеді.Бұл өте ұқсас ұғымдар
экономикалық әдебиет пен практикада жиі теңестіріледі.Іс-жүзінде қаржылық
болжау жоспарлаудың алдында болуы және көптеген нұсқауларды бағалауды
жүзеге асыру тиіс(тиісінше макро- және микродеңгейлерде қаржы ресурстарының
қозғалысын басқарудың мүмкіндіктерін анықтауы тиіс). Қаржылық жоспарлаудың
көмегімен белгіленетін болжамдар нақтыланады, нақтылы жолдар, көрсеткіштер,
өзара үйлесілген міндеттер, оларды іске асырудың дәйектілігі, сондай- ақ
таңдалынған мақсатқа жетуге көмектесетін әдістер анықталады.
Қаржылық жоспарлаудың обьектісі шаруашылық жүргізуші субьектілері мен
мемлекеттің қаржылық қаржылық қызметі, ал қорытынды нәтижесі қаржы жоспары
мен жеке мекеменің сметаларынан бастап мемлекеттің жиынтық қаржы жоспарына
дейінгі қаржы жоспарларын жасау болып табылады.Әрбір жоспарда белгілі бір
мерзімге белгіленген кірістер мен шығыстар, қаржы және кредит жүйелерінің
буындары мен байланыстары анықталады.Қаржылық жоспарлаудың нақтылы
міндеттері қаржы саясатымен айқындалады.Бұл:жоспарлы тапсырмаларды
орындауға қажетті ақшаның көлемі мен олардың көздерін анықтау;кірістерді
өсірудің, шығыстарды үнемдеудің резервтерін анықтау;орталықтандырылған және
орталықтандырылмаған қорлар арасында қаражаттарды бөлуде оңтайлы
үйлесімдерді белгілеу және басқалары.
Қаржылық жоспарлаудың мазмұны ақшалай табыстар мен қорланымдарды
жасау, бөлу және қайта бөлуді экономикалық процестермен оңтайландырудың
күні бұрын анықталған мүмкіндік ретінде көрінеді және осының негізінде
орталықтандырылған және орталықтандырылмаған ақша қорларын қалыптастыру
және пайдалану.
Қаржылық жоспарлау экономиканы және оның буындарын басқарудың аса
маңызды функциясы болып табылады.Оны мемлекеттік билік пен басқарудың
органдары, мекемелері және олардың жоғарғы құрылымдары жүзеге асырады.
Әлеуметтік –экономикалық болжау жүйесінде қаржылық жоспарлау белсенді рөл
атқарады. Қаржы жоспарлаудың әзірлеу кезінде өндірістік тапсырмалардың
қауырттылығының дәрежесі тексеріледі, өнім өндіру мен сапасын жақсарту
бойынша өндірістік қуаттылықтарды неғұрлым толық пайдалану есебінен,
шығындарды төмендету және өнімсіз шығасыларды қысқарту резервтері есебінен
қаржы ресурстарын көбейтудің мүмкіндіктері анықталады.Өндіріске қолда бар
материалдық ресурстарды тартудың, айналым қаражаттарының айналымдылығын
тездетуді, құрылыстың сметалық құнын төмендетуді, басқару аппаратын ұстау
шығындарын қысқартуды және т.б.ескере отырып, сондай-ақ ақшаға деген
қажеттілікті азайтудың жолдары қарастырылады.Сөйтіп, қаржылық жоспарлау ,
бір жағынан , қаржыны басқарудың құралы, басқа жағынан қоғамдық өндірістің
процесіне ықпал жасаудың белсенді құралы болып табылады.
Осы жұмыстың бірінші бөлімінде салықтық жоспарлау мен болжау-салық
менеджментінің негізгі элементі болып,оның мәні мен түрлері, әдістері мен
принциптері қарастырылған.Сонымен бірге, салықтық түсімдерінің мемлекеттік
бюджетке жоспарлануы, яғни, жергілікті және республикалық бюджеттерге салық
түсімдерінің жоспарлануына талдау және жетілдіру жолдары басқа
бөліміндерінде толығымен көрсетілген.
I САЛЫҚ ЖОСПАРЛАУ МЕН БОЛЖАУ – САЛЫҚ МЕНЕДЖМЕНТІНІҢ НЕГІЗГІ
ЭЛЕМЕНТІ
1.1 САЛЫҚТЫҚ ЖОСПАРЛАУ МЕН БОЛЖАУДЫҢ
МӘНІ МЕН ТҮРЛЕРІ
Салықтық жоспарлау мен болжау- бұл шешімдерді әзірлеу мен дайындау
жүйесінің айрықша элементі.
Салықтық жоспарлау мен болжаудың негізгі міндеті елдің әлеуметтік
-экономикалық дамуының салық концепциясының әзірленуі мен заңдық тұрғыда
қабылдау негізгі перспективалық бағдарламалары мен бюджеттік сандық және
сапалық параметрлерін экономикалық негізделуін қамтамасыз ету. Бұл міндет
бір және бірқатар жылдар есебінде жүргізілуі мүмкін, осыған байланысты
салықтық жоспарлаудың тактикасы мен стратегиясы анықталады. Ағымдық нақты
бюджеттік тапсырмаларды әзірлеу кезінде салықтық түсімдерді тоқсандық
көлемін анықтауда тактикалық міндет орындалады.Олардың орындалуы салық салу
саласында стратегиялық мақсаттарды белгілеу мен зерттеуде құқықтық негіз
болып табылады. Бұл жағдайда салықтық болжау ағымдық салықтық
міндеттемелерді атқару барысында алынған есептік және аналитикалық
мәліметтердің ғылыми зерттелу нәтижелеріне негізделеді.Мәліметтерді
жинақтау мен өңдеу ағымдық жылғы салық салудың жағымды және жағымсыз
көріністерітуралы оның инвестициялау қарқынына салану құрылымына ықпал етуі
аймақтық корпорациялардың , азаматтардың табыстардың ара –қатынастарын
жасауға көмектеседі.Сонымен салық тактикасы өзімен бірге бюджнттік
сыныптамаға сәйкес жалпы бюджет құрылымының табыстар баптарын әзірлеу,
оларға салықтық зерттеу мен білік және бақылау органдарының нақты кешенін
ұсынады. Тактикалық сапалық мазмұны барлық деңгейдегі, барлық толық және
уақытылы атқаруына ықпал етеді.[7]
Стратегиялық салықтық жоспарлау басқару теориясы мен практикада
маңызды орынды иеленеді.Стратегиялық салықтық жоспарлау экономикалық алдын
ала анықтау әдісі ретінде әлемдегі озық елдерде де қолданылады. Орта
мерзімдік перспективалық салықтық болжамдарды әзірлеу келесі жағдайларды
қосады:
1. Территориялық менеджентінің табысбылығын бағалау – бұл кезде
аймақтың қаржылық қамтамасыз етумен бюджеттік тиімділігі коэффиценті
қолданылады.
Табыстылықты бағалау аймақтың маманданған саласының техникалық жаңару
қажеттілігін еңбекақы төлеу жағдайын ресурстық базасын экспорттық және
импорттық операцияларда аймақтың қатысу дәрежесін өндірістік және
әлеуметтік инфрақұрылымдардың сапасын қоса қарастырады. Осы мәліметтер
аймақтың жиынтық табысын есептеуде оның экономикалық, қаржылық және
салықтық әлеуетін (потенциал)анықтауда ақпараттық базаны құрайды.
2.Аймақтық экономикалық өсу қарқынының есепке ала отырып, салықтық
түсімдер көлемін болжау. Бұл мәліметтер барлық деңгейдегі бюджеттерді
кезекті қалыптастыруда маңызды мәнді иеленеді.Себебі, онда мемлекеттік
қаражатқа деген аймақтардың қажеттілігі толық және шынайы
көрсетіледі.Аймақтың әлеуетін білу салық салудың жеңілдікті режимін нақты
қалыптастыруда мүмкіндік береді.Ол өз кезінде салық заңнамасын жетілдіруге
маңыздылықты иеленеді.
3.Аймақтың экономикасын құрайтын мүшліктер мен ресурстардың барлық
түрлерін қамтитын тізімдеме (инвентаризация) негізінде аймақтың әлеуметтік
–экономикалық қажеттіліктерін болжау аймақтың меншіктен алынатын және оның
қажеттілігін қанағаттандыруүшін қаражаттың үлесі анықталады Ол бюджет
кірістерін бөлудің оңтайлығын арттыруға үлесін тигізеді.
4. Бюджет тапшылығы соммасын инфляция деңгейін, баға деңгейін және
нарықтық индикаторларды анықтау.
Салықтық жоспарлау мен болжау қаржылық менеджментінің негізгі
элементтерінің бірі болып табылады . Жоспарланатын кезіндегі салық бойынша
нақты міндеттерді әзірлеу келісіміндегі өзара байланысқан әрекеттерден
тұрады.
-Өткен кезеңдегі экономикада қалыптасқан тенденцияны ескере отырып,
салық режимінің варианттарын іздестіру.
-Оңтайлы салық салу варианттарын бағалау.
-Болашактағы салық режимінің басым бағыттарын негіздеу.
-Өткен жылдағы бюджеттің атқару сараптамасының нәтижелерін ескере
отырып, салықтық түсімдер жобасын есептеу.
-Бюджеттік сыныптаманың баптарына сәйкес үкімет пен парламенттің
қабылдаған салықтық міндеттемелерді талқылау, нақтылау және атқару.
1.2 САЛЫҚТЫҚ ЖОСПАРЛАУ МЕН БОЛЖАУДЫҢ ӘДІСТЕРІ МЕН ПРИНЦИПТЕРІ
Барлық деңгейлердегі салықтық түсімдері нақты соммасын есептеуде
үш қағидалық бекітілім ерекше мәнді иеленеді.
1.Бюджет пен салық төлеушінің өзара қарым-қатынастардағы жағымды және
жағымсыз көріністерді мұқият зерттеу.
2. Салық салудың тұтастай экономикаға әсерін анықтау мақсатында
бюджетік және салықтық қатынастар негізінде факторлық талдау жүргізу.
3. Алдын- ала анықталмаған экономикалық , қаржылық, бюджеттік және
салықтық жағдайлардың туындау ықтималдылығына баға беру.
Қазіргі уақытта салық ғылымы бюджетке салықтық түсімдер көлемін
жоспарлауда қолданатын арнайы әдістерді бөліп қарастырмайды . Салықты бөлу
процессінде кеңінен қолданатын және танымал дәстүрлі әдістер қолданылады,
олар:баланстық сараптық бағалау, корреляция, ранжирлеу, хронологиялық
қатарларды құрастыру және факторлық талдау. Осы әдістерді қолдану,
зерттелетін процестердің ерекшелігіне тәуелді болмайтындықтан заңды болып
табылады.Сонымен қатар, салықтық жоспарлауда салықтық
заңдылықтардыанықтауда және қоғам дамуының жалпы заңдылықтарын есепке
алатын перспективалық салықтық тұжырымда жобасы негізінде анықталатын
ерекшемелі тәсілдер де қолданылады.
Экстрополяция немесе коэффиценттер әдісі. Оның мағынасы қаржылық
көрсеткіштерді олардың динамикасын есептеу негізінде анықтауға болады. Есеп-
қисаптар есепті кезеңнің жетістіктері және оларды өсудің немесе
төмендеудің салыстырмалы тұрақты қарқынына түзету негізінде жүргізіледі.
Мұндай тәртіптің айтарлықтай кемшіліктері бар:мүмкін болатын ішкі
шаруашылық резервтерді анықтауды есепке алмайды,матермалдық және ақша
ресурстарын пайдалануға теріс әсер етеді, жоспарланатын кезеңде олардың
көлемі қол жеткен деңгейге қарай анықталады.
Нормативтік әдіске сәйкес жоспарлы қаржылық көрсеткіштер белгіленген
нормалар мен нормативтердің негізінде есептеп шығарылады.[7]
Математикалық үлгілеу әдісі:пройестің үлгісін құру және оны қаржы
саласына көшіру.
Баланстық әдіс шығындардың оларды жабу көздерімен үйлесушілігін, қаржы
жоспарының барлық бөлімдерінің ,сонымен бірге өндірістік және қаржылық және
қаржылық көрсеткіштердің өзара үйлесуін қарастырады.
Қаржы балансының талаптарын сақтау кәсіпорынның, саланың, бюджеттердің,
бүкіл ұлттық шаруашылықтың шығыстары мен табыстарының арасында
үйлесімсіздіктің пайда болуына сақтандыруға;ұлттық шаруашылықтың дамытудың
қажетті қарқындары мен үйлесімдерін анықтауға ; ішкі резервтерді
жұмылдыруды ескере отырып оларды жан- жақты негіздеуге мүмкіндік береді.
Сараптық бағалаулар әдісі жоспарлау обьектісінің жай-күйінің
параметрлерін анықтау үшін білікті мамандардың тәжірибесін пайдалануды
талап етеді.
Обьективті талаптарға жауап беретін қаржылық жоспарлаудыұйымдастыру
оның негізгі қағидаттарын саналы есепке алуы қажет етеді.Отандық
экономикалық әдебиеттерде қаржылық жоспарлаудың қағидаттарын анықтауда әр
түрлі көз қарас бар.Алайда қағидаттар басқарудың бұл стадиясының негізгі
ережелері ретінде дамудың барлық дәуірі , кезеңдері үшін бірдей
болады.Өзгеретін жоспарлаудың қағидаттары емес, тек оларды іске асыру
механизмі, өндірнһгіш күштердің, ғылымның және көптеген басқа факторлардың
даму деңгейіне байланысты оның әдістері өзгереді.
Қаржылық жоспарлауда тарихи мына ұйымдық қағидаттар
қалыптасты:ведомстолық салалық, аумақтық және предметтік
–мақсатты.Ведомстволық және салалық қағидаттар экономиканыбір орталықтан
басқарудың кезеңіне сипатты болды.
Нарықтық қатынастар жағдайында аумақтық және предметтік –мақсатты
қағидаттар кеңінен қолданылатын болады.Аумақтық қаржылық жоспарлау
әкімшілік-аумақтық бөліністердің қаржы ресурстарын анықтауға мүмкіндік
береді,ресурстар ауқымын ауқымын шаруашылық қызметтің нәтижелеріне тәуелді
ғып қылуға көмектеседі, обьективті себептер бойынша ресурстардың тапшылығы
жағдайында аумақтың қолайлы әлеуметтік дамуын қамтамасыз ету үшін оларды
орталықтандырылған қорлар арқылы қайта бөлу мүмкін.
Қаржылық жоспарлаудағы предметтік-мақсатты қағидат белгілі бір
экономикалық, әлеуметтік, экологиялық, мәдени және басқа бағдарларламаларды
қамтамасыз ету үшін қаржы ресуртарын нақтылы қалыптастыруға және
пайдалануға бағытталған.
II САЛЫҚ ТҮСІМДЕРІНІҢ МЕМЛЕКЕТТІК
БЮДЖЕТКЕ ЖОСПАРЛАНУЫ
2.1 ЖЕРГІЛІКТІ БЮДЖЕТКЕ САЛЫҚ ТҮСІМДЕРІНІҢ ЖОСПАРЛАНУЫНА ТАЛДАУ
Бюджет қарапайым тілмен айтқанда мемлекет үшін жұмыс істеп
отырғандардың игілігі.Ел бюджеті ұлттық экономиканы басқарудың ең маңызды
құралы болып табылады.Кез келген реформаны жүргізу және экономиканы дамыту
орасан зор қаржыны талап етеді.Қазіргі кезде бюджет қоғам өмірінің барлық
саласын: халық шаруашылығын, әлеуметтік сақтандыру мен қамсыздандыру, білім
беру, ғылым, мәдениет, өнер, денсаулық сақтау, қорғаныс пен басқаруды
қамтитын экономикалық реформаны жүргізуге мемлекеттің сыртқы және ішкі
ресурстарын жасақтап әрі шоғырландыруға қабілетті.
Қазақстанда бюджет жүйесін қалыптастыру және оның әртүрлі деңгейлері
арасындағы қатынастарды жақсарту үшін жұмыстар жасалып жатқанына бірінші
жыл емес.Негізіненбюджеттің кіріс бөлігін қалыптастыру төменде көрсетілген
негізгі мақсаттарды қаржыландыруға бағытталған мемлекеттің мүмкіншіліктерін
анықтайтын күрделі процесс болып табылады:
-өндірістік және әлеуметтік сфераны дамыту;
-әлеуметтік-мәдени бағдарламаларды қаржыландыру;
-мемлекеттік басқару және билік органдарын ұстауға жұмсалатын шығындар.
Әр аймақтың экономикалық -әлеуметтік жағдайы жіті көзқараспен, байыпты
бағдар ұстап қарауды қажет ететін дүние.Өйткені, республика былай тұрсын,
облыс, аудандардың өзіне тән ерекшелігі, қалыптасқан еңбек ету дәстүрі
болады. Сонымен қатар әр деңгейдегі бюджеттердің міндеттері де әртүрлі
болады. Мысалы, республикалық бюджет бүкіл мемлекеттік шығындар мен
бағдарламаларды, соның ішінде қорғаныс, басқару, аппарат, күрделі ғылыми
зерттеулер т.б. қаржыландырады. Ал жергілікті бюджеттер ең алдымен аймақтың
әлеуметтік-экономикалық мәселелерін шешуге байланысты бағытталған
мақсаттарды қаржыландыру үшін жауапты.
Қазақстан экономикасы нарықтық қарым-қатынастарға тайғақ кешулі қиын
жолдармен, бұралаң белестерден өтіп барып көшкені бәрімізге мәләм. Бүгінгі
күні экономиканың өрлеп, әлеуметтік міндеттер дәйектілікпен шешіліп
жатқанына, халықтың нақты табыс деңгейінің өсіп,аймақтардың аяғына тұра
бастағаны үшін облыстың басқару органдары, соның ішінде облыстық қаржы
мекемелерінің жүргізген нәтижелі жұмыстары жеткілікті.
Қай облыстың бюджеті болмасын бюджет кірісін басқару процесі ең
алдымен ҚР-ның Бюджет жүйесі туралы, Салықтар және бюджетке төленетін
басқа да міндетті төлемдер туралыжәне тиісті жылға арналған республикалық
бюджет туралы заңдармен реттеледі.Бюджетке түсетін кірістер жобасын
жасаудағы негізгі база есеп беру мәліметтері, төлемгерлер туралы мәліметтер
және салықтық түсімдер соммасы болып табылады.Әртүрлі салықтық және
салықтық емес түсімдерді аудару тәртібі, төлемдерді бюджетке төлеу уақыты
олардың қалыптасу ерекшеліктерін есепке алу арқылы және бюджетке
аударылатын төлемдердің көлеміне қарай анықталады. Осыған сәйкес кез
келген облыстың қаржы бағдарламасының негізгі міндеті жалпы мемлекеттік
қажеттіліктерге жұмсалатын қаржының уақытылы және толық түсуін қамтамасыз
ету болып табылады.
Ендігі кезекте Қызылорда облысы бойынша соңғы жылдардағы аймақ
бюджетінің қалай атқарылғандығы жайына кеңінен тоқтала кетсек:
2000 жылы республикалық бюджеттен алынған субвенцияларды қоса
есептегенде облыс бойынша кірістер жоспары 99,7%-ға,несиелеуді есепке
алғандағы шығыстар бойынша жоспар 98,4%-ға орындалды. Республикалық
бюджеттен қарастырылған 2402675 мың тенге сомасындағы субвенция толығымен
алынды.
Енді осы жылғы бюджеттің шығыс бөлігінің орындалуына келетін
болсақ:2000 жылы облыс бойынша мемлекеттік басқару органдарын ұстауға
569893 мың тенге жұмсау көзделген болатын, соның ішінде жұмыс берушілердің
жарналарын қосқанда еңбекақы төлеу қоры 351173 құрады, барлығын қосқанда
555469 мың тенге алынды (97,5%), еңбекақы қорын қоса алғанда 27983,6 мың
тенге (97,3%). Қарастырып отырған жыл ішінде қорғанысқа жоспар бойынша
151107 мың тенге бөлінген болатын, сол соманың 99,8 %алынды,соның ішінде
жалақыға 72262 мың тенге (99,9%).
Қоғамдық тәртіп пен қауіпсіздікті қамтамасыз ететін ішкі істер
органдарын ұстауға 326633 мың тенге сомасында қаржы бөлу көзделген болатын,
сол соманың 99%-ы алынды.[17]
Бюджеттің кіріс бөлігінің орындалуына тоқтала кетсек:
2000жылы облыс бюджетіне түскен кіріс сомаларының ішінде салықтық
түсімдер7630793 мың тенгені құрады, салықтық емес түсімдер бойынша
жоспарланған 160086 мың тенгенің орнына 169411 мың тенге түсті немесе
жоспар 105,8%-ға орындалды, капиталмен жүргізілген операциядан түсімдер
32849 мың тенгені құрайды, бюджеттен берілген 154655 мың тенге сомасындағы
несие жабылды.
Осы жылғы салықтар және басқа да міндетті төлемдер бойынша
жергілікті бюджетке берешек сомалар(жыл басына және жыл аяғына)1-ші
кестеде көрсетілген.
Қандай аймақ болмасын білім беру саласына үлкен мән береді.Соның
ішінде Қызылорда облысы да жыл сайын облыс бюджетінің қомақты сомасын осы
салаға бөледі.Есепті жылда білім беру саласында бекітілген жоспардағы
3200766 мың тенге сомасының орындалуы 3178733 мың тенгені құрады.Соның
ішінде қирау алдында тұрған ауыл мектептерін жөндеуге 11 млн тенге, мектеп
парталары мен тақталарын сатып алуға 33,7 млн тенге бөлінді.Республика
Президентінің тапсырмасы бойынша жалпы білім беретін мектептерді
компьютерлендіруге 36,3 млн тенге сомасында қаржы жіберілді.
2000 жылы денсаулық сақтау саласына бюджеттің 2792911 мың теңгесі
жұмсалынды.Облыс көлемінде туберкулезбен ауыратындар санының артуына
байланысты 2000 жылдың 16 қарашасынан бастап қала әкімінің шешімімен
қалалық тубдиспансердегі орындар жаңадан 50 орынға көбейтілді, бұған
қосымша қалалық бюджеттен 3 млн тенге бөлінді. Ауылдық жерлердегі
амбулаториялық мекемелерде халыққа алғашқы санитарлық –медициналық көмек
көрсету бағдарламасы бойынша 134819 мың тенге жоспарланған, нақты
орындалғаны 123903 мың тенге немесе 91,9% . Бөлінген қаржының толықтай
жұмсалмауы Шиелі аудандық бюджетінің кіріс бөлігінің орындалмауымен және
осы ауданда мемлекеттік тапсырыс бойынша бағдарламалардың сәйкесінше
толық қаржыландырылмауымен байланысты.
Әлеуметтік қамсыздандыру және әлеуметтік көмекке бюджеттен 943405
мың тенге жоспарланған, нақты орындалғаны 929103 мың тенге немесе 98,5%.
Мемлекеттік атаулы көмекті төлеуге 539443 мың тенге жұмсалынды немесе
жоспарланған соманың 98%-ы алынды. Жыл ішінде несиелеуді жүзеге асыру үшін
шағын кәсіпкерлікті қолдау мақсатында бюджеттен 41754 мың тенге немесе
көрсетілген соманың 84% алынды.
2001 жылы Қызылорда облысы бойынша республикалық бюджеттен алынған
субвенцияларды қоса есептегенде кірістер жоспары 100%-ға және
несиелеуді есепке алғанда шығыстар 98,9%-ға орындалды.
Жылдың басындағы 83113 мың тенге сомасындағы бюджет дефициті бюджет
қаржыларының қалдықтарын бағыттау есебінен жабылды.
Облыс бюджетінің меншікті кірістері 101,7%-ға орындалды (болжанған
10775595 мың тенгенің орнына нақты 10963575 мың тенге түсті).
Кірістер түсімінің құрылымында салықтық түсімдер 10721311 мың
тенгені, сәйкесінше салықтық емес түсімдер 69199 мың тенгені, капиталмен
жүргізілетін операциядан түсімдер 69199 мың тенгені құрайды, бұрын
бюджеттен берілген 234457 мың тенге сомасындағы несие жабылды.
2002 жылдың 1 қаңтарындағы жаңдай бойынша бюджет алдындағы қарыз
631131,2 құрайды.01.01.01 жылмен салыстырғанда бюджетке қарыз 8099,2 мың
тенгеге азайған.
Енді осы кестені ашып қарайтын болсақ 2002 жылдың 1 қаңтарындағы
жағдай бойынша заңды тұлғалардан алынатын табыс салығы бойынша берешек осы
жылдың басындағы берешекпен салыстырғанда 2813,4 мың тенгеге азайған.
Берешектердің азаюы кәсіпорындардың өз қарыздарын жабу есебінен болды:
Қызылорда жолдары АҚ-1515,9 мың тенге , ЭнергияАҚ-2003,3 мың
тенге, Қалақұрылыс жолдары ЖШC-1588.8 мың тенге, Құмкөлқұрылыс АҚ-
865,55 мың тенге.
Заңды тұлғалардың мүліктеріне салынатын салық бойынша берешек
есепті кезеңде 19423,1 мың тенгеге азайды. Негізінен берешектің азаюы
Шалқия рудабасқару АҚ-ның өз қарыздарын жабу есебінен жүзеге асырылды.
Облыс бюджетінің кіріс бөлігінің түсімдерін барынша толықтыруда
салық инспекциясы мен салық полициясы органдарына үлкен үміт артылды. Осы
жылда салық органдары көптеген кәсіпорындарындарды тексеріп, нәтижесінде
бюджетке миллиондаған тенге түсірілді.
Ал бюджеттің шығыс бөлігінің орындалуын қысқаша 3-ші кесте арқылы
көрсетуге болады.
Ал енді 2002 жылға келетін болсақ, бұл жылы облыс бойынша
республикалық бюджеттен алынған шығыстар бойынша жоспар 97,7%-ға
орындалды.
Республикалық бюджетте көрсетілген 6645453 мың тенге көлеміндегі
субвенция толық көлемде алынды.
Бюджеттің кіріс бөлігінің орындалуына тоқталатын болсақ, кірістер
бойынша облыс бюджеті 104,8%-ға орындалды. Облыс бюджетінің орындалуы
әрбір кіріс көздерін бөлек алып қарастырғанда 4-ші кесте арқылы
бейнеленеді.
2003 жылдың 1-ші қаңтарындағы жағдай бойынша бюджет алдындағы
берешек сома өткен жылмен салыстырғанда 56599,3 мың тенгеге азайды.Әрбір
салық түрлері бойынша берешек сомалардың қандай көлемде екенін көру үшін 5-
ші кестеге назар аударайық.
Бюджеттің шығыс бөлігінің орындалуына тоқталатын болсақ 2002 жылы
мемлекеттік басқару органдарын ұстауға бюджетте 637281 мың тенге
көрсетілген, соның ішінде жалақыға 369599 мың тенге бөлінген. Осыған сәйкес
орындалу 627507 мың тенгені құрады, соның ішінде жалақыға 368161 мың тенге
жұмсалды. Жыл ішінде қорғаныс саласына 262216 мың тенге немесе бюджетте
көрсетілген соманың 99,4% -ы жұмсалынды. Өртке қарсы қызметке 191641 мың
тенге көрсетілген болатын, сол соманың барлығы толығымен алынды.
Қоғамдық тәртіп пен қауіпсіздікті жүзеге асыратын құқық қорғау
органдарын ұстауға есепті жылда бюджеттен 541065 мың тенге көрсетілді, ал
іс жүзінде кассалық орындалу 99,9% -ды құрады. 2002 жылы білім беру
саласына нақты 4710215 мың тенге жұмсалды, соның ішінде балалардың
әлеуметтік жағдайын қамтамасыз ету үшін 37656 мың тенге бөлінді, кассалық
орындалу 37544 мың тенгені құрады.
Есеп берулер бойынша 2002 жылы денсаулық сақтау саласына жоспарланған
3454042 мың тенгенің 99,8%-ы жұмсалынды.
Әлеуметтік қамсыздандыру мен әлеуметтік көмек саласына жоспарланған
2183970 мың тенгені құрады немесе жоспарда көрсетілген соманың 93,3%-ы іс
жүзінде пайдаланылды. Жергілікті деңгейде шағын кәсіпкерлікті дамыту үшін
несиелеуге 65920 мың тенге бөлінді немесе бюджетте көрсетілген қаржының
100%-ы толығымен алынды.
2003 жылдың 1-ші қаңтарындағы жағдай бойынша бюджеттік мекемелердің
кредиторлық қарыздары (соның ішінде жалақы және жұмыс берушілердің
жарналары бойынша) толығымен жабылды. Сонда да облыс экономикасын тұтастай
алғанда шешімін таппаған мәселелер көптеп кездеседі. Әрине экономиканы
ұтымды етіп дамыту белгіленген мерзім ішінде тындыратын шаруа емес. Ол
күйзеле жүріп күресетін, дағдара жүріп көп болып жұмылатын ұзақ жылдардың
еншісінде. Бірақ соңғы кездерде қабылданып жатқан жаңа әлеуметтік
бағдарламалар және инвистициялық шығыстарды қаржыландыруды кеңейту үшін
аймақтың өз ішінен тиісті мүмкіндіктердің табылуы облыс экономикасында
берік қордың бар екенін айғақтайды.
Қазақстан Республикасында жергілікті өзін-өзі басқарудың тиімді
нұсқасын табу жайы көптеген себептерге , яғни соның ішінде әртүрлі
деңгейлердегі басқару органдары арасындағы қарым-қатынас мәселелерін
шешуге де байланысты. Жергілікті өзін-өзі басқару орталық пен жергілікті
билік органдары арасындағы саяси, құқықтық, экономикалық, қаржы
қатынастарының барлық жиынтығынан құралады. Жергілікті өзін-өзі басқарудың
іс жүзіне асыру үшін тиісті саяси және экономикалық жағдайлар қажет, атап
айтқанда еліміздің бюджет жүйесін терең реформалау нәтижесінде
аймақтардың экономикалық дербестігін қалыптастыру. Бұл үшін орталық,
облыстық, жергілікті бюджеттер арасындағы қаржылық өкілеттіліктерді бөлу,
мемлекеттік мүлікті орталық пен аймақтар меншігіне беріп, олардың сол
меншікті өз еркінімен қолданып, оны көбейтуге ұмтылып, жергілікті
тұрғындардың хал-ахуалын жақсартуына мүмкіншілік тудыру керек.[3]
Қазақстан Республикасында жергілікті бюджеттер коммуналдық заңи
тұлғаларға бекітілген; мүлікпен және әкімшілік – аумақтық бөліністің
меншігіндегі өзге де мүлікпен бірге әкімшілік – аумақтық, экономикалық және
қаржылық негізін құрайды; түсімдер мен бюджет тапшылығын
қаржыландыру(профицитін пайдалану) есебінен қалыптасатын, Конституциямен,
заңдармен және Қазақстан Республикасы Президентінің және Үкіметінің
актілерімен жүктелген міндеттерді жүзеге асыру үшін жергілікті атқарушы
органдар бейнелейтін жергілікті бюджеттік бағдарламалаарды
қаржыландыруға арналған тиісті мәслихаттың шешімімен бекітілген әкімшілік –
аумақтық бөліністердің ақша қорлары болып табылады.
Нарықтық қатынастар, басқарудың жергілікті органдарын реформалау
жергілікті бюджеттердің кіріс көздерінің қалыптасуына әсер етіп отыр.
Жалпы жеке аумақтар мен аймақтар бюджеттеріне қаражаттардың түсу
көлемі мен құрылымына елдегі экономикалық ситуация; қаржы – бюджет
саясаты, өндіріс дамуының аймақтық деңгейі, оның құрылымы, инфляция
қарқыны, бағаның өсуі және т.с.с. сан алуан факторлар әсер етеді.
Қазақстан Республикасы бюджет кодексіне, Қазақстан Республикасының
жергілікті мемлекеттік басқару туралы Қазақстан Республикасы заңына сәйкес
жалпы жергілікті бюджеттерге түсетін түсімдер республмкалық бюджеттің
бюджеттің түсімдеріне ұқсас және мыналарды кіріктіреді:
1)салықтардың, алымдардың және басқа да міндетті түсімдері (6 –кестені
қараңыз)
2)салықтық емес түсімдер (коммуналдық меншіктен түсетін түсімдер;
облыстық бюджеттен, республикалық маңызы бар қаланың, астананың,
ауданның(облыстық маңызы бар қаланың)бюджеттерінен қаржыландыратын
Мемлекеттік мекемелердің тауарлар(жұмыстар, көрсетілетін қызметтер)
өткізуінен түсетін түсімдер;жергілікті бюджеттерден қаржыландырылатын
мемлекеттік мекемелер ұйымдастыратын мемлекеттік сатып алулар өткізуден
түсетін ақша түсімдері;осы мемлекеттік мекемелер салатын айыппұлдар,
өсімпұлдар, санкциялар, өндіріп алулар;жергілікті бюджеттерге түсетін
салықтық емес басқа да түсімдер);
3)Жергілікті бюджеттерге түсетін түсімдер(жергілікті бюджеттерден
қаржыландырылатын мемлекеттік мекемелерге бекітіліп берілген мемлекеттік
мүлікті сатудан түсетін түсімдер);
4)жергілікті бюджеттерге түсетінресми трансферттердің түсімдері.
Жергілікті бюджеттерден берілген кредиттерді өтеуден, коммуналдық
меншіктегі мемлекеттің қаржы активтерін сатудан, жергілікті атқарушы
органның қарыздарынан түсетін түсімдер жергілікті бюджеттерге есептеледі.
Дамудың қазіргі кезеңінде Қазақстан Республикасының жергілікті
бюджеттері кірістерінің негізін аумақтағы шаруашылық жүргізуші субьектілер
мен халықтың салықтық түсімдері(96,7%)құрап отыр(7 –ші кестені қараңыз).
Түсімдердің екінші көзі республикалық бюджеттен берілетін
трансферттер болып табылады.Әйтседе, орта есеппен, олар түсімдердің 20%
құрғанмен, бірқатар субвенциялық облыстардың бюджеттерінде әлеуметтік –
экономикалық қажеттіліктерді қаржыландырудың қолайлы деңгейіне жету үшін
меншікті салықтық және басқа түсімдердің жетіспейтіндігінен бұл түсім көзі
50 пайызға дейін барады.Бұл мұндай облыстардың салық базасының
нашарлығымен байланысты. Бұл жағдайда республикалық бюджет арқылы бюджеттік
алынымдар мен субвенциялар тетігінің көмегімен түсімдерді қайта бөлу
проблемасы көкейтесті болып табылады, яғни бұл тетік обьективті негізделген
жетілдіруді қажет етеді.
Бюджеттерді қалыптастыру жергілікті өкілетті органдар әзірлейтін
жергілікті бюджеттік бағдарламалар негізінде жүзеге асырылады. Жергілікті
бюджеттік бағдарламаларды қаржылық негіздеу және іске асыру – жергілікті
бюджеттік бағдарламалардың әкімшілеріне – жергілікті атқарушы органдар мен
оларға бағынышты мемлекеттік мекемелерге жүктелген.
Жергілікті атқарушы органдардың заңи және жеке тұлғалардың, сондай
–ақ Қазақстан Республикасы Үкіметінен (республикалық бюджеттен кредит алу
жолымен) үкіметпен келісілген аймақтық инвестициялық бағдарламаларды
қаржыландыру үшін қарыз қаражаттарын алуға құқығы бар.Қарыз алу жергілікті
атқарушы органдардыңбағалы қағаздарын шығару немесе қарыз алу нысанында
жүзеге асырылады;олардың тәртібін Үкімет анықтайды.
Бюджеттік бағдарламаларға кіріктірілетін мемлекеттік мекемелер
шығыстарының сметаларын жергілікті атқарушы органдардың қаржылық
рұхсаттарына сәйкес осы мекемелердің басшылары атқарады.
Бюджеттік шешімдер қабылдауды оңтайландыру сметаларды нөлдік негізде
жасау және бюджеттерді жоспарлау, бағдарламалау(БЖБ)жүйесін пайдалану әдісі
арқылы мүмкін.
Бюджеттерді нөлдік негізде жасау әдісі мынада:жыл сайын жаңа смета
жасалынады, ал бюджеттік мекеме өз бағдарламасын толық негіздеуі және
басымдықтарды анықтауы міндетті.
БЖБ әдісі ұйымдық шаралар мен әр түрлі мекемелер арасында ресурстарды
бөлудің қандай ұштастырылуы нәтижеліктің ең жақсы көрсеткіштеріне жетуге ең
жоғары дәрежеде жәрдемдесетінін анықтау үшін бюджеттік бағдарламалардың
өлшеуге еретін нәтижелерін қаржыландыру үшін пайдаланады. Бұл әдісті
шығыстардың нормалары пайдалануы мүмкін.Сөйтіп, жергілікті буындағы бюджет
рәсімі тиімділік өлшеміне негізделуі мүмкін.
Мемлекеттік бюджеттің жоспарлауы Экономика және бюджеттік жоспарлау
министрлігімен жүзеге асырылады. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004
жылғы 28 қазандағы №1116 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасы
Экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігі туралы ереже келесіні
ұсынады:
1.Жалпы ережелер
1. Қазақстан Республикасы Экономика және бюджеттік жоспарлау
министрлігі (бұдан әрі министрлік)миссиясы Қазақстан Республикасының
әлеуметтік- экономикалық дамуының басымдылықтарын тиімді іске асыруға ықпал
ететін мемлекеттік жоспарлау жүйесін құру және дамыту болып табылатын
орталық атқарушы орган.[2]
2. Министрліктің негізгі міндеттері мыналар:
1) Қазақстан Республикасының әлеуметтік- экономикалық дамуының
стратегиялық мақсаттарын және басымдықтарын, негізгі бағыттарын
қалыптастыру;
2)мемлекттің әлеуметтік- экономикалық дамуының басымдықтарымен және
ақша- кредит саясатымен өзара қарым- қатынаста мемлекеттік фискалдық,
кедендік және бюджеттік инвестициялық саясатты , сондай-ақ халықаралық
экономикалық және қаржылық қатынастар саласындағы саясатты қалыптастыру;
3)экономика секторында мемлекеттік активтерді басқару саласындағы
мемлекеттік саясатты қалыптастыру;
3. Министрлік өз қызметін Қазақстан Республикасының Конституциясы мен
заңдарына, Қазақстан Республикасы Президентінің, Қазақстан Республикасы
Үкіметінің келісімдеріне, өзге де нормативтік құқықтық келісімдерге,
сондай- ақ осы Ережеге сәйкес жүзеге асырылады.
4. Министрлік мемлекеттік мекеменің ұйымдық- құқықтық нысанындағы
заңды тұлға болып табылады, мемлекеттік тілде өз атауы жазылған мөрі мен
мөртаңбалары, белгіленген үлгідегі бланкілері, сондай- ақ заңнамаға сәйкес
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Қазынашылық органдарында
шоттары болады.
Министрлік азаматтық- құқықтық қатынастарға өз атынан түседі.
Министрліктің, егер заңнамаға сәйкес уәкілеттік берілсе, мемлекеттің
атынан азаматтық- құқықтық қатынастардың тарабы болуға құқығы бар.
5.Министрліктің штат санының лимитін Қазақстан Республикасының Үкіметі
бекітеді.
6. Министрліктің заңды мекен- жайы: Астана қаласы, Жеңіс даңғылы, 33-
үй.
7.Министрліктің толық атауы – Қазақстан Республикасы Экономика және
бюджеттік жоспарлау министрлігімемлекеттік мекемесі.
8.Осы Ереже Министрліктің құралтай құжаты болып табылады.
9.Министрліктің қызметін қаржыландыру республикалық бюджет қаражатының
есебінен жүзеге асырылады.
Министрлікке өзінің функциялары болып табылатын міндеттерді орындау
тұрғысында кәсіпкерлік субьектілерімен шарттық қатынастарға түсуге тыйым
салынады.
Егер Министрлікке заңнамалық келісімдермен кірістер әкелетін қызметті
жүзеге асыру құқығы берілген болса , онда мұндай қызметтен алынған кірістер
республикалық бюджеттің кірісіне жіберіледі.
2.Министрліктің негізгі функциялары мен құқықтары
10. Министрлік мемлекеттік саясатты қалыптастыру саласында заңнамада
берілген тәртіппен мынадай стратегиялық функцияларды жүзеге асырады:
1)мемлекеттің әлеуметтік – экономикалық саясаттың негізгі бағыттарын
әзірлеудің салааралық және өңіраралық үйлестіруін жүзеге асыру;
2)Қазақстан Республикасындағы экономикалық қызмет түрлерін жүзеге
асыруды регламенттейтін стратегиялық, орта мерзімді экономикалық,
бюджетттік жоспарлау және рұқсат беру жүйесін жетілдіру;
3)бюджет процесіне әдіснамалық жетекшілік ету;
4)орталық және жергілікті атқарушы органдардың қатысуымен Қазақстан
Республикасы Үкіметінің Бағдарламасын және оны іске асыру жөніндегі іс-
шаралар жоспарын қалыптастыру, олардың орындалу мониторингін жүзеге асыру;
5)басымды бюджеттік инвестициялық жобалардың (бағдарламалардың)
тізбесін қалыптастыру;
6)гранттарды тартуға басымды өтінімдер тізбесін қалыптастыру және оны
Қазақстан Республикасы Үкіметінің бекітуіне енгізу;
7)мемлекеттік және мемлекет кепілдік берген қарыз алу мен борышты,
бюджеттік кредит беруді жоспарлауды және талдауды жүзеге асыру;
8)Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкімен бірлесіп, бюджетті атқару
жөніндегі орталық уәкілетті органның қатысуымен алдағы орта мерзімді
кезеңге арналған республикалық әлеуметтік – экономикалық дамуының орта
мерзімді жоспары, жинақталған мемлекеттік және мемлекет кепілдік берген
борыштың көлемі мен құрылымы негізінде мемлекеттік және мемлекет кепілдік
берген қарыз алу мен борыштың жай –күйін және болжамын жыл сайынғы
бағалауды дайындау;
9)Қазақстан Республикасының әлеуметтік – экономикалық дамуының орта
мерзімді жоспарын әзірлеу;
10)Қазақстан Республикасының Үкіметінің орта мерзімді фискалдық
саясатының жобасын әзірлеу;
11)тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет, бюджетке
өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы заңдардың жобасын әзірлеу;
12)тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңды
іске асыру туралы Қазақстан Республикасы Үкіметі қаулысының жобасын
әзірлеу;
13)төтенше мемлекеттік бюджетті әзірлеу ;
14)республикалық және облыстық бюджеттер, республикалық маңызы бар
қаланың, астананың бюджеттері арасындағы үш жылдық кезеңге арналған жалпы
сипаттағы ресми трансферттер көлемі туралы Қазақстан Республикасы Заңының
жобасын әзірлеу;
15)біріңғай бюджет сыныптамасының жобасын әзірлеу;\
16)қаржыландырудың жылдық жоспарын әзірлеу мен бекіту;
17)әлеуметтік- экономиканың дамудың, бюджеттік жоспарлау және
бағдарламалаудың, мемлекеттік, салалық(секторалдық)және өңірлік
бағдарламалардың орта мерзімді жоспарының әзірленуін және іске асырылуын
әдіснамалық қамтамасыз ету;
18)бюджеттік инвестициялардың жүзеге асыруын әдістемелік қамтамасыз
ету, әзірленуін ұйымдастыру мен оның мониторингі;
19)инвестициялық ахуалды жақсарту жөнінде шаралар әзірлеу, мемлекеттік
бағдарламаларды және басым инвестициялық жобаларды іске асыру үшін шетелдік
инвестицияларды тартуға ықпал ету;
20)жұмылдыру дайындығы және жұмылдыру саласында негізгі бағыттарды
әзірлеу және біріңғай мемлекеттік саясатты жүргізу;
21)Қазақстан Республикасының мемлекеттік қаржы мен мемлекеттік
меншігін басқару және жекешелендіру саласында мемлекеттік
саясаттыңмақсаттары мен басымдықтарын айқындау;
22)республикалық және жергілікті бюджет қаражаты есебінен жүзеге
асыратын бюджеттік инвестициялардың іске асырылу барысы туралы жиынтық
ақпаратты жасау және оны Қазақстан Республикасы Үкіметіне ұсыну;
23)мемлекеттік басқару жүйесін жетілдіру жөнінде ұсыныстарды
қалыптастыру;
24)әкімшілік реформаларды әдіснамалық қамтамсыз етуді жүзеге асыру;
25)мемлекеттік кәсіпкерлік саласындағы саясатты қалыптастыру және
экономиканың жеке секторындағы мемлекеттің қатысуын кеңейту немесе
қысқарту жөніндегі ұсыныстарды тұжырымдау;
26)орталық және жергілікті мемлекеттік органдардың функцияларына
талдауды жүзеге асыру;
27)ел дамуының орта мерзімді басымдықтарын есепке ала отырып, ұлттық
компаниялардың даму жолдарын қарау және келісу;
28)оған тиесілі ұйымдардағы акциялар мен қатысу үлесі бойынша
мемлекеттің кірістерін қалыптастыру саласында дивиденттік саясатты
тұжырымдау;
29)басым бағыттарды айқындау және халықаралық қаржылық және
экономикалық ұйымдар мен донор елдерден қаржылық және техникалық
көмектерді тартуды және пайдалануды үйлестіру;
30)мемлекеттік бюджет есебінен қамтылатын қызметкерлерге еңбекақы
төлеу жүйесін жетілдіру жөнінде ұсыныстар әзірлеу;
31)Қазақстан Республикасында және шетелдік мектептерде салық және
кеден заңнамасын қолдану практикасын талдау;
32)Министрліктің құзыретіне енетін мәселелер бойынша нормативтік
құқықтық келісімдердің жобаларын әзірлеу;
33)Министрліктің құзіретіне енетін бағыттар бойынша мемлекеттік және
салалық бағдарламаларды әзірлеугу;
34)өз құзіреті бойынша Қазақтан Республикасы және басқа да
ұйымдарымен келіссөздер жүргізу және шарттар жасасу;
35)нормативтік құқықтық келісімдердің жобаларын сараптауды жүзеге
асыру.
11. Министрлік мемлекеттік саясатты іске асыру саласында мынадай
функцияларды жүзеге асырады:
1)мемлекеттік органдардың стратегиялық жоспарларды іске асыру жөніндегі
қызметін талдауды және үйлестіруді жүзеге асыру;
2)елдің, Қазақстан Республикасының өңірлері мен салаларының әлеуметтік
– экономикалық даму мониторингін, әлемдік экономиканың жай- күйін және
дамуын талдауды жүргізу;
3)экономикалық талдауды және макроэкономикалық болжауды жүргізу;
4)экономикалық қауіпсіздік мәселелеоінің мониторингі ;
5)республикалық және жергілікті бюджеттерге түсетін түсімдерді болжау;
6)мемлекеттік және салалық бағдарламаларды, бюджеттік бағдарламаларды,
бюджеттік инвестициялар мен гранттарды іске асырудың тиімділігін бағалауды
жүргізу;
7)ұлттық компаниялар қызметінің тиімділігін талдауды және бағалауды
жүзеге асыру;
8)мемлекеттік меншік обьектілерін басқаруды талдауды эәне бағалауды
жүргізу;
9)орталық және жергілікті атқарушы органдардың қатысуымен Қазақстан
Республикасының Жұмылдыру жоспарын әзірлеу және оны іске асыруды үйлестіру;
10)республикалық бюджет қаражаты есебінен қаржыландыратын мемлекеттік
органдардың штаттық кестелерін талдауды жүзеге асыру;
11)Қазақстан Республикасында қолданыстағы және әзірленетін мемлекеттік
және салалық бағдарламалар тізбесін қалыптастыру және одан әрі жүргізу;
12)мемлекеттік, салалық бағдарламалардың орындалуына жалпы бақылауды
жүзеге асырү;
13)мемлекеттік органдардың экономикалық қызмет түрлерін жүзеге асыруды
регламентейтін рұқсат беру жүйесі, оның ішінде лицензиялау мәселелері
жөніндегі қызметін үйлестіру;
14)мемлекеттік органдардың халықаралық экономикалық бірлік жөніндегі
жұмысын үйлестіру, халықаралық қаржылық және экономикалық ұйымдармен, донор
елдермен, рейтингтік агентіктермен өзара іс- қимыл жасау;
15)өз қызметі саласындағы заңнаманың қолданылуын талдауды жүзеге асыру;
12. Министрлік экономикалық қызметті мемлекеттік реттеу саласында
мынадай функцияларды жүзеге асырады:
1)республикалық бюджеттік инвестициялық жобаларға экономикалық
сараптама жүргізу;
2)өнімді бөлу туралы келісімді қоса алғанда, жер қойнауын пайдалануға
арналған келісім -шарттарға экономикалық сараптаманы жүзеге асыру жіне
оларға салықтық сараптаманың қорытынды кезеңін жүргізу.
13. Өзіне жүктелген міндеттерді іске асыру және өзінің функцияларын
жүзеге асыру үшін Министрліктің заңнамада белгіленген тәртіппен:
1)Қазақстан Республикасы Үкіметіне мемлекеттік әлеуметтік- экономикалық
саясаттың негізгі бағыттары бойынша ұсыныстар ен;гізуге;
2)орталық және жергілікті атқарушы органдардың орта мерзімді
жоспарларды, Үкімет Бағдарламасын іске асыру жөніндегі іс –шаралар
жоспарларын іске асыруының мониторингін жүзеге асыруға;
3)Қазақстан Республикасының Үкіметіне Үкімет Бағдарламасын іске асыру
жөніндегі іс- шаралар жоспарын түзету жөнінде ұсыныстар енгізу;
4)ҚазақстанРеспубликасының Үкіметіне мемлекеттік және салалық
бағдарламаларды одан әрі іске асырудың орындылығы туралы ұсыныстар енгізу;
5)өз құзыреті бойынша ақпараттық – талдау материалдарын дайындауға және
оларды мемлекеттік органдарға ұсынуға;
6)өз құзыреті бойынша нормативиік құқықтық келісімдерді әзірлеуге және
шығаруға;
7)өз құзыреті бойынша келіссөздер жүргізуге және Қазақстан
Республикасының халықаралық шарттарын, сондай- ақ шетелдік заңды
тұлғалармен келісімдер жасасуға;
8)өз құзыреті бойынша мемлекеттің қатысуымен ұйымдарды құру, қайта
ұйымдастыру, сондай –ақ тарату мәселелері туралы ұсыныстар енгізуге;
9)өз құзыреті бойынша мемлекеттік органдардан, мемлекеттің қатысуымен
заңды тұлғалардан және басқа да ұйымдар мен жеке тұлғалардан қажетті
ақпараттар мен құжаттарды сұратуға және алуға;
10)консалтингтік қызметтерді жүзеге асыру үшін қазақстандық және шетелдік
заңды және жеке тұлғаларды жұмысқа тартуға;
11)шетелдік мемлекеттелдің құзіретті органдарымен өзара іс- қимыл
жасауға;
12)мониторинг обьектілерін тікелей зерттеуге, меншіктің мемлекеттік
мониторингі нысанасына жататын ақпаратты талдауға орталық және жергілікті
атқарушы органдардың өкілдерін тартуға;
13)сараптамалар мен консультациялар жүргізу үшін орталық және жергілікті
атқарушы органдардың мамандарын, сондай- ақ тәуелсіз сарапшыларды тартуға;
14)Министрліктің қарамағындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорындардың
мемлекеттік басқару органын білдіруге;
15)Министрлікке ғылыми зерттеулерге бөлінген қаражат бойынша аса маңызды
ғылыми қаржы –экономикалық жұмыстардың тізбесін айқындауға, Министрліктің
құзыретіне енетін мәселелерді әзірлеу үшін белгіленген тәртіппен ғылыми-
зерттеу ұйымдарын, сондай –ақ жекелеген мамандарды тартуға құқылы.
3. Министрліктің мүлкі
14. Министрліктің жедел басқару құқығындағы оқшауланған мүлкі болады.
Министрліктің мүлкі оған мемлекет берген мүліктің, сондай-ақ құны
Министрліктің теңгерілімінде көрсетілетін өзге де мүліктің есебінен
қалыптасады.
15. Министрлікке бекітілген мүлік республикалық меншікке жатады.
16. Министрлікке өзіне бекітілген мүлікті және егер заңнамалық
келісімге өзгеше белгіленбесе, оған смета бойынша бөлінген қаражат есебінен
сатып алынған мүлікті өздігінен иеліктен айыруға немесе оған өзге де
тәсілмен билік етуге құқығы жоқ.
4.Министрліктің қызметін ұйымдастыру
17. Министрлікті Қазақстан Республикасының Президенті лауазымға
тағайындайтын және лауазымнан босататын Министр басқарады.
Министрдің Қазақстан Республикасының Үкіметі Министрдің ұсынуы бойынша
қызметке тағайындайтын және қызметтен босататын орынбасарлары (вице-
министрлері) оның ішінде бір бірінші орынбасары болады.
18.Министр Министрліктің жұмысын ұйымдастырады және оған басшылық
жасайды әрі Министрлікке жүктелген міндеттердің орындалуы мен өз
функцияларының жүзеге асырылуы үшін дербес жауаптылықта болады.
19.Министр осы мақсатта :
1)өзінің орынбасарлары мен Министрліктің құрылымдық бөлімшелері
басшыларының міндеттері мен өкілеттіктерін айқындайды;
2)заңнамаға сәйкес Министрліктің қызметкерлерін қызметке тағайындайды
және қызметтен босатады;
3)заңнамада белгіленген тәртіппен Министрліктің қызметкерлеріне
тәртіптік жаза қолданады:
4)Министрдің бұйрықтарына қол қояды;
5)өз құзіреті бойынша Министрліктің құрылымын және оның құрылымдық
бөлімшелері туралы ережелерді бекітеді;
6)барлық мемлекеттік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz