Фридрих Энгельс

ФРИДРИХ ЭНГЕЛЬС (28.9.1820, Бармен - 5.8.1895, Лондон) – марксизмнің, ғылыми, коммунизмнің негізін салушылардың бірі, халықаралық пролетариаттың көсемі, ұстазы, Маркстің досы әрі серігі «Маркс пен Энгельстің аттарының осы замандағы социализмнің негізін салушылардың аттары ретінде қатар қосылуы әділ...»Лениннің айтуы бойынша «Карл Маркс дүние салғаннан кейінгі дәуірде Энгельс бүкіл цивилизациялық дүниеде қазіргі заманғы пролетариаттың ең тамаша оқымыстысы, ұстазы болған еді». Энгельстің философиялық творчествосын 19 ғасырдағы дүние жүзі тарихтың және маркстік ілімнің қалыптасып дамуы кезендеріне сай 3 кезенге бөлуге болады:
1) 1848 жылға дейінгі;
2) 1848 жылғы революциялардан 1871 жылғы Париж коммунасына дейін;
3) Париж коммунасынан кейін;
Маркс қайтыс болғаннан кейінгі кезеңдегі Энгельстің қызметі.
Энгельс Бармен қаласында бай фабрикант отбасында туды. Протестантизмнің шектен шыққан түрі – пиэтизм бағытын ұстаған бағытын Энгельстің әкесі баласын құдайшыл діни рухта тәрбиелеуге тырысты. Бірақ діни тәрбие Энгельске қонбады. 1838 жылы әкесінің талабы бойынша, Энгельс Бреминге барып, ең ірі конторларының біріне қызметке онша ынтасы болмай, ол көбіне әдебиетпен, өнер, музыкамен, әр түрлі тілдермен үйренумен, спортпен шұғылданды. Энгельс осы кезде Я. Беме шығармаларымен танысады. Оның мистикалық диалектикасы Энгельске қатты әсер етті. 1839 жылдан бастап Энгельс «Жас Германияның» баспа органына («Неміс телеграфында») қызмет ете бастайды. «Жас Германияның» француз және неміс ағартушылары рухындағы идеялары Энгельстің көкейіне қонып оның ой өрісінің қалыптасуына сай келеді. Энгельстің «Вуппертальдан хат» деген ең бірінші мақаласы оның пиэтизмнің іштей күресіп, одан мүлде қол үзгенің көрсетеді. Энгельс 18 жасында діни көзқарастың негізіне көз жіберу мақсатында Ф. Шлейермахер мен Д. Штраус философияларын оқумен шұғылданады.Ол Гегельдің «Тарих философиясын» терең талдап оқып шығып, бұл шығарма оның ойынан шыққанын айтады. Гегельшілдікке көшу оның діни көзқарастарынан арылуының жаңа кезеңі болды. Гегель философиясының тежеусіз салтанатты рационализмі оның кейбір шәкірттерін лажсыздан атеистік көзқарасқа көшуге мәжбүр етті. Энгельс өзінің атеистік көзқарасқа мүлде көшкенін 1842 жылы жариялады.
1844 жылы Маркс пен Энгельстің айырылмас дос, болуының бастамасы еді. Сол жылы тамызда Энгельс Парижде Маркспен кездесіп, Германияның прогресшіл күштеріне іріткі салып жүрген. Жас гегельшілдерге қарсы екеуі бірігіп кітап жазуға келіседі. Мұндай кітап «Қасиетті отбасы немесе сыншыл сынға сын, Бруно, Бауэр мен оның компаниясына қарсы» («Ағайынды әулиелер немесе сынға сын») деген атпен 1845 жылы жазылды. Осы кітап арқылы Маркс пен Энгельс өздерінің дүниеге көзқарасында идеализмнен арылу процесіне қорытынды жасады. Олар өз көзқарастарын жауынгер материализм тұрғысында түсінуге, қоғамдық өмірде өндіріс тәсілдерінің шешуші роль атқаратыны жөніндегі ойға және жаңа коммунистік қоғамды

Қолданылған әдебиет:
1.Қазақ Совет энциклопедиясы (12-том, 439-441- беттер)
Бас редакторы М.Қ.Қаратаев
Алматы 1978
2.Қазақ Совет энциклопедиясы (7-том, 471,474 – беттер)
Бас редакторы М.Қ.Қаратаев
Алматы 1978