Қазақстан Республикасының сақтандыру нарығы жағдайын талдау
Кiрiспе
Бөлім 1. Сақтандыру нарығының жалпы сипаттамасы
1.1 Сақтандыру нарығының түсінігі, функциясы, орны және әрекет ету шарттары
1.2 Сақтандыру нарығының құрылымы және түрлері
1.3 ДҮНИЕЖҮЗІЛІК САУДА ҰЙЫМЫ
1.4 Дүниежүзілік Сауда Ұйымына ену жоспары
1,5 Дүниежүзілік Сауда Ұйымына кіру жобасы
1.6 Қазақстан және Дүниежүзілік Сауда Ұйымы
Бөлім 2. ҚР сақтандыру нарығы жағдайын талдау
2.1 Сақтандыру нарығының ағымдағы жағдайы
2.2 ДАМУ МӘСЕЛЕЛЕРІ МЕН ЖОЛДАРЫ
Корытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Бөлім 1. Сақтандыру нарығының жалпы сипаттамасы
1.1 Сақтандыру нарығының түсінігі, функциясы, орны және әрекет ету шарттары
1.2 Сақтандыру нарығының құрылымы және түрлері
1.3 ДҮНИЕЖҮЗІЛІК САУДА ҰЙЫМЫ
1.4 Дүниежүзілік Сауда Ұйымына ену жоспары
1,5 Дүниежүзілік Сауда Ұйымына кіру жобасы
1.6 Қазақстан және Дүниежүзілік Сауда Ұйымы
Бөлім 2. ҚР сақтандыру нарығы жағдайын талдау
2.1 Сақтандыру нарығының ағымдағы жағдайы
2.2 ДАМУ МӘСЕЛЕЛЕРІ МЕН ЖОЛДАРЫ
Корытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Кіріспе
Ұсынылған жұмыста сақтандыру нарығының түсінігі, қызметі, құрылымы және
түрлері қарастырылады; ҚР сақтандыру нарығының жағдайы талданады; оның даму
тиімділігі бағаланады және ҚР- дағы келешектегі даму жолдарына болжам
жасалынады.
Зерттеу тақырыбының актуалдылығы. Сақтандырудың сенімді және тұрақты жүйесі
оның қатысушыларының жоғары деңгейдегі экономикалық қорғанысы және жалпы
алғанда, экономика дамуына әкелетін алғышарт болатын, олардың нарықтық
экономикада табысты қызмет етуін қамтамасыз етеді. Қазақстан Республикасы
дамуының стратегиялық жоспарларында ірі қаржы құралдарын тарату және
аккумуляциялау істеріне үлкен көңіл бөлінген кезде, сақтандыру қаржы
қорларының жинақталуына және қадағалауды қамтамасыз ететін, аса маңызды
және тиімді құрал болып табылады.
Жұмыстың мақсаттары мен міндеттері. Зерттеу мақсаты қазіргі уақытты
сақтандыру жүйесінің нарықтық экономикадағы мәнін және құрылымын ашу және
даму бағыттарын анықтау.
Зерттеу мақсаттары келесі тапсырмаларын орындауын анықтайды:
Сақтандыру нарығының мәнін және қызметтерін қарастыру;
Қазақстан Респаубликасының сақтандыру нарығының ағымдағы жағдайына талдау
жасау;
Қазақстан Республикасындағы сақтандырудың даму жолдарының бағыттары жайлы
болжам жасау;
Қолданылған ақпараттар көздері. Жұмыс жазу барысында келесі ақпараттар
көздері қолданылған болатын:
монографиялар;
оқулықтар мен дәрістемелер;
периодикалық баспа журналдары;
Интернет желісі;
ҚР статистика Агенттігінің статистикалық мәліметтері;
ҚР Ұлттық Банкі ұсынған статистикалық мәліметтер.
Жұмыс құрылымы. Жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, бес параграфтан,
қорытындыдан және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Бөлім. Сақтандыру нарығының жалпы сипаттамасы
1.1 Сақтандыру нарығының түсінігі, функциясы, орны және әрекет ету шарттары
Сақтандыру нарығы - сатып алу – сату объектісі ретінде сақтық қорғаныс
болып табылатын, сұраныс пен ұсыныспен түзетілетін, ақшалай қатынастардың
анықталған саласы, айрықша әлеуметтік- экономикалық орта.
Сақтандыру нарығын келесідей де қарастыруға болады:
⇨ Қоғамның сақтық қорғанысын қамтамасыз ету мақсатымен сақтандыру
қорын құру және тарату жөнінде ақшалай қатынастарды ұйымдастыру;
⇨ Қажетті сақтандыру қызметтерін көрсетуде қатысатын сақтандыру
ұйымдарының (сақтандырушылардың) жиынттығы.
Берілген өнімдер қасиеттері айрықша және қаржы нарығының басқа өнімдерінен
ерекшелінеді. Олардың ерекшелігі сақтандырудың мәнімен түсіндіріледі. 2000
жылдың 18 желтоқсандағы № 126 – II ҚР Сақтандыру қызметі туралы заңына
сәйкес сақтандыру қызметі деп, белгілі бір оқиға орын алған кезде
азаматтар, кәсіпорындар, ұйымдар және ұйымдастықтардың мүліктік құқықтарын
сақтаумен байланысты олармен төленген жарналардан құрылған ақшалай
қорлардан белгілі соманы төлеу қызметімен анықталады. Сақтандыру нарығының
субъектілеріне қауіп түсу ықтималдылығы жоғары, бірақ міндетті сипатта
емес. Осы қауіп нақты, өзіндік мәні бойынша мүмкін. Бүкіл қоғам үшін нақты,
әрбір индивид үшін мүмкін жағдай. Сондықтан, әр кезде таңдау мен есептеме
бар: белгілі бір сақтандыру өнімін сатып алу (сату), не сатып алмау
(сатпау). Таңдау орындалу үшін сақтандыру өнімі қаржы нарығында үнемі болуы
қажет. Нарықта орын алуы – оны қаржылық қатынастардың құрамдас бөлігі
ретінде қабылданады.
Әр бір сақтандыру өнімі нақты сақтандыру объектісімен байланысты
(сақтандырылатын зат), сақтандыру себептерін анықтайды (сақтандыру
тәуекелі), онын құнын (сақтандыру сомасы), бағасын (сақтандыру тарифі),
сақтанатын оқиғаларға болжам жасай отырып, ақшалай төлемдер,
(есептемелердің) шарттарын анықтау. Сақтандыру өнімінің күәлігі
(сертификаты) болып, сақтандыру полисі анықталады. Полис сақатндыру шарты
келісілгені жайлы фактті (сақтандыру өнімінің сатылуын – сатып алуын)
айқындайды, ол үнемі затты, сақтандыру қатысушыларына бағытталған,
мәміленің негізгі сандық параметрлерін қамтиды, заңды құжат мәртебесі бар.
Сақтандыру өнімінің айрықшалылығы. (оның белгілі жағы) бұл жерде –
сақтандыру жарнасы сақтандыру сомасынан үнемі аз. Осындай қатынас
сақтандыру өнімдерінің нарықтық тартымдылығын және оларға деген сұраныстын
көрсетеді. Сақтандыру өнімдерін қолдану тиімділігі осыдан көрінеді. Сатушы
жағынан залалдықты да көрсетпейді, себебі полистер саны сақтандыру
оқиғаларының санынан аз болады. Осыған байланысты сатушы (сақтандырушы)
залалдарға түспейді, егер сақтандыру өнімінің бағасы дұрыс есептелген
жағдайда. Сақтандыру – бұл сақтандыру өнімдерін сатып алушылар мен
матушылар арасындағы ойын деп те айтуға болады, яғни сақтанушылар мен
сақтандырушылар арасында. Теория жүзінде ұтыстар мен жоғалтулар
арасындағы қатынастар 0- ге тең болуы керек.
Сақтандырушымен сақтанушы мен сақтандырушы төлемдері арасында белгілі
қатынас орнатылады, яғни сақтандыру өнімінің бағасын белгілейді –
сақтандыру тарифі. Тариф деңгейі сақтандыру өнімін өткізу үшін қалыпты
деңгейде төмен болуы керек, сонымен бірге, сақтандырушының төлемдер
бойынша және аппарат шығындарын жабу үшін, қажетті мөлшерде табысты
қамтамасыз ету үшін қалыпты түрде жоғары болуы қажет. Осындай шешілмелі
тапсырма болжамды есептемелер жасаумен орындалады. Уровень тарифа должен
быть достаточно низок, чтобы обеспечить сбыт данного
Тариф, бір жағынан, сақтандыру тәуекелінің мөлшерін көрсетеді(және сонымен
бірге, оның бағасын анықтайды). Басқа жағынан — біршама орташалған мөлшер
ретінде көрсетіледі. Бірақ, сақтандыру оқиғалары орташа түрде емес, ал
таңдамалы болады. Осындай келіспеушілік сақтандыру өнімдерінің бағалары
сатып алушылар категориялары мен олардың мүмкін болатын жеке тәуекелдерінің
категорияларына дифференцияланады. Басқа сөзбен айтқанда, сақтандыру
өнімдерін сату – сатып алу процедурасына үстеме есептемелер мен жеңілдіктер
жүйесі енгізіледі, бұл жерде сақтанушының жеке ерекшеліктері есептелінеді
және олар көп жағдайда, сақтанушылардың сақтандырылағн заттарға көңілмен
қарауды туғызады, яғни сақтандыру тәуекелін минималдау болады.
Осындай жолмен, сақтандыру бағасы және құны сақтандыру өнімдерінің сандық
көрсеткіштері ретінде - тіпті бәсекегеқабілетті өлшемдер. Сақтандыру
өнімдерін сату қажеттілігі сақтандырушылардың өзіндік өнімдерін жетілдіру,
олардың бағаларын төмендетуге жетелейді, керісінше табыс алу бағаларының
жоғарлауын талап етеді. Осыдан сақтандыру нарығы сақтандыру өнімдеріне
сұраныс пен ұсыныспен реттеледі, егер де сақтандыру міндетті түрде жүрмесе,
яғни заңнама негізінде.
Сақтандыру нарығының дамуынынң объективті негізіз ретінде ұлғаймалы процесс
кезінде пайда болатын қаржылық – шаруашылық іс-әрекетінің үзіліссіздігі
және келеңсіз жағдайларда ақшалай көмектің қажеттілігі.
Сақтандыру нарығының негіздері ретінде: еркін нарықтық экономика, меншік
иелену нысандарының көп түрлілігі, еркін баға құрылу – тарифтік
қойылымдарды есептеу, бәсекенің болуы, тңдау еркіндігі, сақтандыру
қызметтеріні ңжаңа түрлерін құрастыру мен ендіру және т.б.
Сақтандыру нарығының өмір сүрудің негізгі шарттары:
⇨ Сақтандыру қызметтеріндегі қоғамдық қажеттіліктің болуы –
сұраныстың құрылуы;
⇨ Қажеттілікті өтейтін сақтандырушылардың болуы – ұсыныстың
құрылуы.
Осымен байланысты сақтандырушы мен сақтанушы нарығы болып бөлінеді. Қызмет
ететін сақтандыру нарығы – бірнеше құрылымдардан тұратын, ірі,
интегрирленген күрделі жүйе. Алғашқы бөлімі – сақтандыру қоғамы немесе
сақтандыру компаниясы. Осында сақтандыру қорын құру және қолдану процессі
орын алады, экономикалық қатынастар пайда болады, жеке, топтық, ұжымдық
қызығушылықтар байланысады.
Осыдан басқа, сақтандыру нарығында басқа да субъектілер қатысады: қайта
сақтандыру компаниялары, сақтандырушының делдалдары – сақтандыру агенттері,
брокерлері – маклерлері, сақтандырушылардың түрлі бірлестіктері –
сақтандыру пулдары, кеңетері және т.б. Сатандыру нарығында көрсетілетін
қызметтер түрлерінің тізімі – сақтандыру қызметтерінің ассортименті деп
аталады.
Сақтандыру нарығының орны екі жағдайға байланысты анықталады. Бір жағынан,
сақтандыру қорғанысында қажеттілікпен, бұл қоғамдағы әлеуметтік –
экономикалқы жүйеде сақтандыру нарығының өмір сүру объективті себебі. Басқа
жағынан, сақтандыру қорының ақшалай қаражаттарымен құрылу нысаны оны жалпы
қаржы нарығымен байланыстырады.
Сақтандыру нарығының қаржылық жүйедегі орны сақтандыру қорғанысын
қаржыландыру бойынша қаржы институттарының ролімен және олардың
инвестициялық салымдар жасау объекттері ретінде басқа іс- әрекеттер
жүргізілуін қамтамасыз ететін мәнімен анықталады. (1 суреттен көруге
болады).
Сақтандыру нарығының ішкі және сыртқы ортасы.
Сақтандыру нарығы сақтандыру ұйымдары сияқты белгілі бір қатынасы бар,
әрекеттесу факторлары бар үлкен жүйені құрайды. Сақтандыру жүйесі, ішкі
және сыртқы сақтандыру нарығына тікелей әсерін тигізеді.
Ішкі жүйеге келесі негізгі айнымалылар жатады:
➢ Сақтандыру салдары (келісімшарттың белгіленген шарты)
➢ Сақтандыру полисінің құрылуы мен сұраныстың пайда болуы
➢ Тарифтердің икемділігі
➢ Сақтандырушының жеке инфрақұрылымы
Ішкі жүйеге кіретіндердің тағы бір түрі бұл, сақтандырушымен басқарылатын
айнымалылар:
➢ Материалдық
➢ Қаржылық
➢ Сақтандырушының еңбек ресурстары, мұнда сақтандырушының нарықтағы
орнын анықтайды
Сыртқы жүйе бұл ішкі жүйені қоршаған ортаны байланыстырып отыратын жүйе.
Егер сақтандырушы сыртқы жүйеде өзінің коммерциялық жұмысын жүргізетін
болса, онда ол тікелей сыртқы ортаға әсерін тигізеді.
Сақтандыру компаниясының сыртқы ортаға тигізе алатын әсері немесе кеібір
басқару объектілері:
➢ Нарық сұранысы
➢ Бәсекелестік
➢ Сақтандыру қызметінің ноу-хауы
➢ Сақтандырушының инфрақұрылымы
Әрине, сыртқы жүйедегі ең басты мәселені бәсекелестік алып отыр. Екі немесе
бірнеше сақтандыру компаниялары арасында. Келесі факторлар арқылы
сақтандыру компаниясы бәсекелестікке әсер ете алады:
➢ Сақтандырушыларға техникалық ұсыныстар
➢ Клиенттермен жұмыс істеу мәдениеті
Сақтандыру компаниялары басқара алмайтын факторлар:
➢ Ғылыми-техникалық прогресс
➢ Саяси мемлекеттік процесс
➢ Экономиканың жай күйі
➢ Сақтандыру нарығының әлеуметтік этикалық жүйесі
➢ Сақтандыру нарығының әлемдік конюктурасы
Әлеуметтік сақтандыру
Қоғам дамуының объективті факторларының бірі болып белгілі бір
себептерге байланысты қоғамдық еңбекке қатыспайтын және еңбекақы арқылы
өзінің өмірін қамсыздандыра алмайтын тұлғаларды материалдық қамтамасыз ету
қажеттілігі болып табылады. Осындай қоғам мүшелерін қамтамасыз ету
мақсатында құрылған жиынтық өнімнің белгілі бір бөлігі бағытталады. Тауар-
ақша қатынастарының қызмет ету жағдайында жиынтық өнімнің бұл бөлігі,
белгілі бір ақша қорларын құру және пайдалану арқылы қолданылады.
Әлеуметтік сақтандыру – бұл, қатынастар жиынтығы болып табылады,
яғни, оның көмегімен еңбекке жарамсыз немесе әр түрлі себептерге байланысты
өзінің мүмкіндіктерің жүзеге асыра алмайтын тұлғаларды материалдық
қамтамасыз ету үшін ақша қаражаттарының қорлары құру және пайдануды айтады.
Әлеуметтік сақтандыруды ұйымдастыру келесі қағидаларға негізделеді:
- жеке жауапкершілік - қызметкерлер өздерінің сақтандыруына қатысады,
төлемдер мөлшері қызметкерлердің алдын ала жарналары және сақтандыру
өтіліне байланысты;
- ынтымақтастық – жұмыс берушілер, жалдамалы қызметкерлер және мемлекет
сақтандыруға қаржылай қатысып, мүдделілерге өздерінің жарнамаларымен көмек
көрсетеді (сақтандыру жағдайы болғанда);
- ұйымдастырушылық өзін–өзі басқару – екі әлеуметтік субъектілер және
сақтандыру қоғамдастықтары арасында ынтымақтастықты күшейтетін ,
қызметкерлердің өкілетті өкілдері және тұрмыс берушілер жүзеге асыратын
әлеуметтік сақтандыру органдарын басқару, әлеуметтік сақтандыру жүйесін
қоғамға (ашық ( жасап , әлеуметтік тұрақтылық , халықтың демократиялық сана
сезімінің құрылуына себеп болады;
- жалпылық – әлеуметтік сақтандыру мүдделенушілердің ең үлкен бөліктерін
қамтиды, ол сақтандырылғандардың құқықтарының іске асуын заңнамалық
кепілдікпен белгілеумен, тиісті төлемдерді жүзеге асыру тәртібі және
қызымет көрсетумен бейнеленеді;
- міндеттлік (мәжбүрлік) әлеуметтік сақтандырудың жұмыс берушілер және
сақтандырылғандардың еркі және мүдделеріне тәуелсіз болуы жұмыс
берушілермен және қызыметкерлермен, сонымен қатар белгілі жағдайларда
мемлекетпен (мемлекеттік бюджеттің) сақтандыру жарналарын төлеу
міндеттілігімен (заң бойынша) бейнеленеді ;
- мемлекеттік реттеу – сақтандыруды қорғау саласында, төлемдер деңгейі және
қызмет көрсету сапасы, жәрдемақы тағайындау шарттары, қаржы қаражаттардың
дұрыс пайдаланылуын бақылау.
Әлеуметтік сақтандырудың ең маңызды қызметтеріне мыналар жатады:
- қорғау қызметі – сақтандырудың қалыптасқан материалдық деңгейін
қамтамасыз етуден тұрады, егер табыстың жай көздері қол жетпес болса,
сонымен қатар оның жеке бюджетінде алдын ала ескерілмеген қосымша шығындар;
- орнын толтыру қызметі – табысты жоғалтуды материалдық өтеу көмегімен
еңбекке жарамдылығынан айырылу және денсаулыққа зиянның орнын толтыру,
сонымен қатар емделу және реабилитациямен байланысты қызметтерді төлеуден
тұрады;
- ұдайы өндірістік қызметі – науқас, қарттың, мүгедек жүктілік жағдайында
ұдайы өндірістік қалыпты өтуіне жағдай жасау барысында сақтанушылардың (жан
ұясының мүшелерінің) барлық шығындарын өтеуді қамтамасыз ету;
- қайта бөлу қызметі - әлеуметтік сақтандыру қоғамдық өнімді қайта бөлуге
едәуір әсер етеді. Сақтандырылғанның тұтынуына бағытталатын әлеуметтік
төлемдер қайта құрылған құнның үлесін өсіреді Қызметтің мәні барлық
сақтандырылғандардың жұмыс беруші және мемлекет арасында әлеуметтік тәуекел
бойынша материалдық жауапкершілікті бөлуден тұрады.
- тұрақтандыру қызметі - жалдамалы жұмысшылардың тіршілік әрекетіне маңызды
сұрақтар бойынша әлеуметтік субъектілердің мүдделерін қиыстыру - әлеуметтік
қорғау деңгейі; әлеуметтік сақтандыруға жататын тұлғалар тобы; әлеуметтік
субъектілер арасында қаржылық жұктемені бөліп тарату; әлеуметтік
сақтандыруды басқаруға қатысу.
Сақтандыру нарығының тұрақты өсуіне қарамастан, кейінгі жылдары бұл
нарықтың алуан түрлілігіне біз әлі де жетпедік. Сонымен қатар, Жүргізу
формасына қарай, сақтандыру: міндетті және ерікті болып бөлінеді.
Міндетті сақтандырудың бастамасшысы, заңды және жеке тұлғаларды қоғамдық
мүдделерді қамтамасыз ету үшін қаражаттар қосуға заң негізінде міндеттеуші,
мемлекет болып табылады. Міндетті сақтандыру мынандай жағдайларды
қарастыратын заңнамалық актілер негізінде жүргізіледі:
- сақтандыруға қажетті, объектілерінің тізімі;
- сақтандыру жауапкершілігінің көлемі;
- сақтандырумен қамсыздандыру деңгейі (нормасы);
- сақтандыруға қатысушы тараптардың негізгі міндеттері мен құқықтары;
- тарифтік қойылымдарды сақтандыру төлемдерін және басқа да кейбір
мәселелерді белгілеу тәртібі.
Заң, міндетті сақтандыруды жүргізу тапсырылған сақтандыру ұйымын анықтайды.
Міндетті сақтандыру кезінде сақтандыру объектілерінің толықтығына қол
жеткізеді. Бір жағынан, сақтандырудың міндетті формасы ерікті формаға тән
сақтандырудың жекелеген объектілердің таңдамалылығын жоққа шығарады.
Сақтандыру объектілерін максималды қамту есебінде, оны жүргізудің міндетті
формасында минималды тарифтік қойылымдарды қолдану, сақтандыру
операцияларының жоғары қаржылық тұрақтылығына қол жеткізу мүмкіндігі
туындайды.
Ерікті сақтандыру міндетті сақтандыруға қарағанда, сақтанушымен
сақтандырушы арасында тек ерікті түрде жасалған келісім кезінде ғана пайда
болады. Мұндай келісім жасауда көбінесе тараптар арасында сақтандыру
брокері немесе сақтандыру агенті сияқты делдалдар қатысады. Сақтандыру
келісімі сақтандыру полесімен куәландырады.
Ал қайта сақтандыру нарығында, сақтандыру (қайта сақтандыру)
ұйымдарын лицензиялау тәртібі және оны құру туралы мәлімет.
Сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымы коммерциялық ұйым болып табылады, ол
Қазақстан Республикасының Сақтандыру қызметі тұралы заңына және басқа да
нормативтік актілерге сәйкес өз қызметін жүзеге асырады. Ұйымдық құқықтық
формасы акционерлік қоғам болып табылады, өзінің атауы ретінде жарғыда не
жазылса, соны пайдаланады. Міндетті тәртіппен келесі ұжымдық құрылымдарды
құрады:
1) директорлар кеңесі – басқару органы;
2) басқару атқарушы орган;
3) тексеру (ревизиялық) комиссия – бақылаушы орган.
Сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымының қатысушылары мен құрылтайшылары
ретінде Қазақстан Республикасының заңында және басқа да нормативтік
құқықтық актілерде көрсетілген талаптарға сәйкес, Қазақстан Республикасының
резидент және резидент емес – заңды және жеке тұлғалары бола алады.
Жарғылық капиталының 50% - нан көбі мемлекеттің үлесіне тиетін ұйымдар
сақтандыру ұйымының қатысушысы және құрылтайшысы бола алмайды. Мемлекет
сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарының міндеттемелері бойынша
жауапкершілікті өз мойнына алады, егер оның жарғылық капиталына құрылтайшы
немесе қатысушы шегінде қаражат салынса, осылайша, ұйымдық статусы бар,
оффшорлы аймақта тіркелген заңды тұлға немесе осы аймаққа тіркелген,
жарғылық капиталға тікелей қатысы бар заңды тұлғалар – құрылушы сақтандыру
(қайта сақтандыру) ұйымның (Қазақстан Республикасының резиденті) қатысушысы
бола алмайды.
Сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымының қатысушылары мен құрылтайшылары
иеленген акцияларын ақшалай ұлттық валюта негізінде төлеуге міндетті.
Сақтандыру ұйымының акцияларын басқа заңды тұлғалардың жарғылық
капиталындағы үлесі немесе акциясына төлем ретінде енгізілген активтер
сомасын есептемегендегі, өзінің жеке капиталының шегінде ақшалай төлеуге
құқылы. Бұдан басқа, заңды және жеке тұлғаларға сақтандыру (қайта
сақтандыру) ұйымының акциясын төлеу үшін қарызға, кепілге алынған
қаражаттар немесе басқа да тартылған қаражаттарды пайдалануға тиым
салынады. Құрылған сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымының жарғылық
капиталының минималды мөлшері оны мемлекеттік тіркеуден өткізу кезіне дейін
оның қатысушыларымен толық төлеуі тиіс. Осылайша сақтандыру (қайта
сақтандыру) ұйымы акционерлерден жеке акция сатып ала алады, егерде келісім
нәтижесінде сақтандыру ұйымының қаржылық тұрақтылығы мен төлем
қабілеттілігіне қатысты заңнамалық талапттар бұзылмайтын болса.
Сақтандыру қызметін жүзеге асыру құқығына лицензия алу үшін сақтандыру
ұйымы өкілетті органдарға келесі құжаттарды көрсетуі керек:
- лицензия беру туралы өтініші;
- мемлекеттік тіркеу мен статистикалық карточка туралы куәліктің
нотариалді расталған көшірмесі;
- өкілетті органның нормативтік құқықтық актілерімен белгіленген жеке
капиталдың минималды мөлшері бойынша талаптарды орындау, жарғының
капиталдық минималды мөлшерін толығымен төлегенін растайтын
құжаттар;
- жұмысшылар қызметіне таңдалынатын, тағайындалатын тұлғалар туралы
мәліметтер;
- актуариймен расталған және өкілетті органның нормативтік құқықтың
актілерінің талаптарына сәйкес жасалған сақтандыру сыныптары
бойынша бизнес-жоспар;
- ішкі аудиттің қызметі туралы мәлімет;
- ұйымдық іс-шаралардың жоспарына сәйкес жүргізіліп жатқан іс-шаралар
туралы есеп;
- міндетті сақтандыру келісімі бойынша сақтандыру ұйымының жойылып
кетуі жағдайында сақтандырушыларға сақтандыру төлемдерін төлеуге
кепілдік беретін қорға қатысу келісімінің нотариалды расталған
көшірмесі (егер сақтандыру ұйымының мұндай қорға міндетті қатысуы
Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерімен бекітілсе).
Мемлекеттік сақтандыру қадағалуының мазмұндық функцияларын,
сақтандыру қызметі бойынша мынадай негізгі топтарға бөлуге болады:
- лицензиялау – сақтандырушыларды, сақтандыру аудиторлары мен
брокерлерінің қызметін лицензиялау;
- нормо-шығармашылық функция - сақтандыру ұйымдарының қызметін
реттейтін нормативтік актілерді жасау;
- бақылау функциясы – қаржылық бақылау, қаржылық тұрақтылықты
бақылау, сақтандырушының құқығын сақтау аясында компанияның
қызметіне бақылау, келісім бойынша өз міндеттерін және нормативтік
акті талаптарын орындауға сақтандыру аудиторларының қызметін
бақылау.
Сақтандыру саласында мемлекеттік ретеудің негізгі міндеттемелері мыналар:
1) Қазақстан Республикасының тұрақты сақтандыру жүйесін құру және қолдану,
және ұлттық сақтандыру рыногының инфроқұрылымын қалыптастыру.
2) Сақтандыру рыногын реттеу қағидалары мен әдістерін және сақтандыру
қызметіне қадағалау тәртібін белгілейді.
3) Сақтандыру негіздерін заңнамалық түрде бекіту, міндетті сақтандырудың
түрлерін белгілеу, халықаралық сақтандыру жүйесін Қазақстан Республикасының
қатысу принциптерін анықтау.
4) Сақтандырушылардың, сақтанушылардың заңды мүдделерін және құқықтарын
қорғау.
Сақтандыру аясында, Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес,
мемлекеттік саясатты жүзеге асыру, сақтандыру рыногындағы мемлекеттік
бақылау, өкілетті және басқа да мемлекеттік органдармен реттеледі.
Сақтандыру қызметі туралы Қазақстан Республикасы заңымен реттелмейтін
басқа да мемлекеттік органдардың өкілеттігі міндетті сақтандыру түрлері
барынша сәйкес заңнамалық актілерімен реттеледі. Өкілетті орган сақтандыру
аясында өкілетті орган болғандықтан келесідей функцияларды атқарады:
1) сақтанушылардың және сақтандыру рыногының басқа да қатысушыларының
заңды мүддесін қорғау, ұлттық сақтандыру рыногының инфроқұрылымын
қалыптастыру және Қазақстан Республикасында сақтандыру жүйесінің
қызмет етуін қамтамасыз етуі бірнеше мемлекеттік саясат жүргізу;
2) сақтандыру рыногын реттеудің әдістерімен принциптерін, сақтандыру
қызметтерін қадағалаудың ұйымдастыру тәртібін анықтау;
3) сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарын құруға, оларды бақылау
құқығын иемденуге, олардың ерікті жойылуына қайта құрылуына рұқсат
беру, сақтандыру ұйымдарының филиалдарымен өкілдіктерін Қазақстан
Республикасының территориясында, сондай-ақ территориядан тыс жерде
де ашуға келісім беру;
4) сақтандыру қызметін жүзеге асыруға, сақтандыру брокеріне, сақтандыру
рыногында актуарлық қызметімен сақтандыру ұйымының аудитіне лицензия
беру;
5) сақтандыру ұйымы және ондағы жарғылық, жеке капиталдық минималды
мөлшері үшін пруденциналді нормативтер мен басқа да міндетті
нормалар мен шектерді бекітуі және олардың сақталуына бақылау;
6) жойылушы сақтандыру ұйымдарының жоюшы (таратушы) комиссиясының
қызметіне бақылау жасау;
7) сақтандыру ұйымының қаржылық тұрақтылығы мен төлем қабілеттілігін
талдау, бағалау, бақылау;
8) сақтандыру ұйымының сақтандыру келісімдері (сақатандыру полисі)
есебінің тәртібін белгілеу;
9) сақтандыру ұйымдарының, сақтандыру брокерлерінің, актуарий және
өкілетті аудиторларының реестрін жүргізу;
10) Ұлттық Банкпен бірлесе отырып, өзінің бақылау және қадағалау
функцияларын орындау үшін сақтандыру ұйымдарының, сақтандыру
брокерлерінің қаржылық және басқа да есеп берулерінің формаларын,
мерзімін және тізімін анықтау;
11) сақтандыру ұйымдарының және сақтандыру рыногының басқа да
қатысушыларының орындауындағы міндетті нормативтік құқықтық
актілерді қабыладау;
12) сақтандыру қызметі субъектілерін инспекциялау (тексеру) жүргізу;
13) сақтандыру рыногының кәсіптік қатысушыларына санкциялар жүргізу;
14) Сақтандыру рыногының кәсіптік қатысушыларына берілген лицензияның
күшін тоқтату және қайта шығару туралы шешім қабылдау.
Сақтандыру ұйымының қызметін реттеуде төлем қабілеттілігі және қаржылық
тұрақтылықты қамтамасыз ету – маңызды шарт болып табылады.
Төлемқабілеттілік – ол қаржылық міндеттерін өз уақытында және толығымен
орындау қабілеттілігі. Ұйымның төлемқабілеттілік көрсеткіштері олардың
жойылуын ескеретін активтер мен қабылдаған міндеттемелер арасындағы
нормативтік қатынастардың сақталуы болып табылады. Қаржылық тұрақтылық -
ол қаржылық және басқа да сыртқы факторлардың жағымсыз әсерінен сақтандыру
және қайта сақтандыру келісімі бойынша қабылданған міндеттемелердің әсер
етуінің бүкіл мерзімі ішіндегі өзінің төлемқабілеттілік сақтап қалу
қабілеттілігі.
Қаржылық тұрақтылықтың көрсеткіштері мыналар:
1) жарғылық және жеке капиталдың минималды мөлшері;
2) активтер құны және олардың диверсификациясының деңгейі;
3) төлемқабілеттілік көрсеткіштері;
4) сақтандыру резервтердің және басқа да міндеттемелер мөлшері;
5) сақтандыру және қайта сақтандыру бойынша міндеттемелері көлемінің
арақатынасы;
6) көрсетілетін сақтандыру және қайта сақтандыру қызметтерінің
рентабельдігі (пайдалылығы);
7) іске асырылатын инвестициялық саясаттың тиімділігі.
Сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымының төлем қабілеттілік және қаржы
тұрақтылық дейңгейін анықтауда оның активтерінің құны, олардың сапасы және
жойылуы боиынша жіктеу есебімен есептеледі. Жеке капитал-сақтандыру
резервтері мен басқа да міндеттемелер сомасына азайтылған барлық
активтерінің құны. Қаржылық тұрақтылықты және төлемқабілеттілікті қадағалау-
пруденциальді нормативтер мен басқада міндетті нормалар мен шектер бекіту
арқылы жүргізіледі.
Пруденциалді нормативтер өкілетті органдармен бекітіледі және мыналарды
қамтиды:
- Төлемқабілеттілік нормативтері;
- Қаржылық тұрақтылық нормативтері.
Сақтандыру және қайта сақтандырудың жеке келісімдері боиынша
міндеттемелердің максималды көлемі жеке капитал мен сақтандыру резервтері
сомасынан 10%-ға артуы мүмкүн емес.
Сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымының жойылуы-банкротыққа ушырау негізінде
өкілетті органмен бекітілген нормативтік құқықтық актілер және заң
ерекшеліктерімен ҚР заңнамалық актілеріне сәйкес жүзеге асырылады. Ол
келесі негіздемелер бойынша жойылуы мүмкүн:
1) өкілетті органның рұқсатымен құрылтайшылардың шешімі бойынша
(ерікті жойылу);
2) ҚР заңнамасында қарастырылған жағдайларда сот шешімі бойынша.
1.2 Сақтандыру нарығының құрылымы мен оның түрлері
Сақтандыру нарығы күрделі дамып келе жатқан интеграцияланған жүйе. Оның
буындарына- сақтандыру ұйымдары, сақтанушы, сақтандыру өнімдері, сақтандыру
делдалдары, сақтандыру тәуекелдерін және шығындарды бағалайтын нарықшылар(
оценщики), сақтандырушылардың одағы, сақтанушылардың одағы мен оны
мемлекетік реттеудің жүйесі кіреді.
Сақтандыру нарығының құрылымы институционалды, территориялық және салалық
аспектілерде сипатталуы мүмкін.
Институционалды аспектіде сақтандыру нарығының құрылымы: мемлекеттік ,
акционерлік , жеке , бірлескен , өзара және басқа да сақтандыру
компаниялары.
Сақтандыру ұйымы немесе сақтандыру компаниялары бұл —сақтандырушының
сақтандыру қор ұйымының нақтылы түрі . Сақтандыру компаниясы сақтандыру
келісім-шарттарына отыру мен олардың қызмет етуін жүзеге асырады .
Сақтандыру ұйымы бұл — сақтандыру нарығының экономикалық оқшау буыны , ол
оның қор мен сақтандыру және басқа да қызмет түрлерінің жүзеге асыруындағы
дербестіктен көрінеді. Сақтандыру ұйымдарының арасындағы экономикалық қарым-
қатынас сострахование мен қайта сақтандырудың негізінде жүзеге асады.
Сақтандыру ұйымдары құрылымдық сипаттар бойынша: бұйымдық , орындалатын
сақтандыру операциялардың мінез-құлығы , қызмет ету аймағы бойынша
бөлінеді. Сақтандыру ұйымы акционерлік , жеке және өзара сақтандыру
қоғамдары бұйымымен айырылады.
Акционерлік сақтандыру компания бұл — мемлекеттік емес ұйымның түрі,
акционерлік қоғамның жеке капиталы сақтандырушы ролін атқарады .
Акционерлік сақтандырушының жарғылық капиталы акциялардан және басқа құнды
қағаздардан қалыптасады, ол шектеулі қаражаттар кезінде сақтандыру
ұйымының қаражаттық потенциалын едәуір үлкейтуге мүмкіндік береді. Дамыған
елдердің сақтандыру нарықтарында сақтандырушылардың акционерлік түрі өте
жоғары бағаланады.
Жеке сақтандыру компанияларын меншік иесі немесе оның жанұясы иеленеді .
Жеке сақтандырушылардың бірегей түріне ағылшын Ллойд бірлестігін
атапкетуге болады, ол заңды тұлғалардың бірігуінен емес, бірнеше жеке
тұлғалардың бірігуінен құрылады.
Мемлекеттік сақтандыруда мемлекет сақтандырушы ролін атқарады . Мемлекет
назарларының шеңберіне оның сақтандырудың әр түрлері немесе бөлек
түрлерінің өткізу монополиясы кіреді, ол сақтандыру ұйымының статусы
туралы заңмен анықталады . Мемлекеттік сақтандыруды жүзеге асыру ұлттық
сақтандыру нарығын мемлекеттік реттеу формасы болып табылады. Үкіметтік
сақтандыру ұйымдары жұмыссыздықтан сақтандыруымен және жұмысшы немесе
қызмет ететіндердің өтемдерін сақтандыруына мамандандыралады .
Өзара сақтандыру қоғамы бұл— мемлекеттік емес ұйымның ерекше түрі ,
жеке және заңды тұлғалар топтарының арасында болашақта мүмкін шығындардың
сақтандыру ережелеріне сәйкес белгілі бір бөлігін төлеу туралы
келісушілік.
Өзара сақтандыру – коммерциялық емес сақтандыру қорының ұйымдық түрі , өз
қоғам мүшелерінің мүлікін сақтандыру қорғанышын қамсыздандырады . Заңгерлік
позициялардан өзара сақтандыру қоғамының әрбір мүшесі — бір уақытта
сақтандырушы әрі сақтанушы болып табылады. Өзара сақтандыру қоғамның
капитална иелену құқығын, оның табысын және сақтандыру қорғанышын полис
куәландырады.
Территориялық аспектіде сақтандыру нарығының құрылымы сақтандыру
нарықтарымен сипатталады :
• Жергілікті ( аймақтық );
• Ұлттық ( ішкі );
• Дүниежүзілік ( сыртқы ).
Сақтандыру нарығын салалық белгі бойынша айырады :
• Жеке;
• Мүліктік;
• Жауакершілікті .
Өз кезегінде әрбір нарықты сегменттерге бөлуге болады , мысалы , залалды
(несчастный) оқиға сақтандыру нарығын үй мүлікті сақтандыру нарығынан
бөліп қарастыруға болады.
Сақтандыру нарығының тауары- сақтандыру өнімі болып табылады . Сақтандыру
өнімі — сақтандыру нарығының орталық ұғымы . Сақтандыру өнімінің
тұтынушылық құны- сақтандыру қоғанышын қамтамасыз етуде . Сақтандыру өнім
бағасы сақтандыру үшін төленген немесе сақтандыруды қамтамасыз етуге
кеткен шығындар , сонымен қатар жұмысты жүргізуге шыққан шығындармен және
сақтандырушының табысы мөлшеріне байланысты анықталады. Ол сұраныс пен
ұсынысқа тәуелді боладые .
Сақтандыру өнімдерінің сақтандыру нарығында өтуін сақтандыру делдалдары
(сақтандыру агенттері және сақтандыру брокерлері) жүзеге асырады.
Сақтандыру агенттері — жеке немесе заңды тұлғалар, сақтандырушының
тапсырысы бойынша жұмыс істейтіндер.
Сақтандыру делдалдары немесе брокерлері- заңды немесе жеке тұлғалар бола
алады. Олар тек арнайы делдалдық операцияларды өткізуге берілген
лицензиямен жұмыс істей алады. Олардың міндетіне - өз атынан сақтанушының
немесе сақтандырушының тапсырысын орындау болып табылады. Сақтандыру
делдалы сақтандыру келісім-шарт қатысушысы болып саналмайды . Оның міндеті
делдалдық қызмет көрсету және сақтандыру келісім-шарттын орындалуына
көмектесуі
.
Сақтандыру нарығы функционалды жұмыс жасауы үшін тәуекелдерді және
шығындарды бағалайтын нарықшылар болуы шарт, оларды сюрвейерлер және
аджастер деп атайды.
Сюрвейерлер — тексерушілер немесе сақтандыру ұйымның агенттері, олар
сақтандыруға қабылданған мүлікті байқауды жүзеге асыратындар.
Сақтандырушымен келіскен негізде сюрвейерлер қатарына өртке қарсы сақтық
қауіпсіздікке сонымен, еңбек күзетіне және т.с.с. мамандандырылған фирмалар
кіреді. Сюрвейерлердің шешімдерінің нәтижесіне негізделіп, сақтандыру
компаниясы сақтандыру туралы келісім-шартқа отыруы не отырмауы туралы
шешімді қабылдайды.
Аджастер бұл — сақтандырушының уәкіл етілген заңды немесе жеке тұлғалары ,
олар шығындардың мінезін, оның мөлшерін және шығу себептерін анықтайды.
Аджастер өткізілген жұмыстарыдың нәтижелерінің негізінде сақтандыру актісі
құрастырылады ( апаттық сертификат ).
Өз қызығушылығын қорғау үшін, заң шығаратын актілерді жетілдіру,
сақтандырудың стандартты ережелерін дайындау , жинау және сақтандыру
статистикаларын жариялау және және басқа да мақсаттарға сақтандыру ұйымдары
сақтандырушылардың одағын ( қауымын ) құрайды. Сақтандырушылардың одақтары
аймақтықта және ұлттық деңгейде құрылады. Сонымен қатар , мамандандырылған
сақтандыру ұйымның бірігеді. Бірақ, ондай сақтандырушылардың одақтары
сақтандыру қызметімен шұғылдана алмайды .
Оған қарамастан сақтандыру компаниялары кейбір сақтандыру операцияларын
пулға өткізу үшін бірігеді. Сақтандырушылардың осындай бірігулері ірі
тәуекелдердің сақтандыру үшін қаражаттық мүмкіншілікті ұлғайтуға мүмкіндік
береді. Сақтандыру пулымен сақтандыру келісім-шартқа отыру сақтанушыға пул
қатысушыларының барлығы сақтандырушының жағында екенін білдіртеді.. Бірақ
сақтанушы сақтандыру оқиғасынан кейін әрбір сақтандырушының арызын жеке
реттеуге міндетті болады. Сақтандыру қарым-қатынасының осындай ұйымдасқан
түрі- сострахование деп аталады.
Бірақ сақтанушылар өз кезегінде өз қызығушылығын қорғау үшін сақтанушылар
одағын құрайды. Осындай одақтар зардап шеккен сақтанушыларға заңды көмек
көрсетеді, сақтандыру заңнамасын жетілдіруге және дамытуына қатысады және
т.б.
Сақтандыру нарығының маңызды буыны - мемлекеттік реттеу жүйесі. Оның
қажеттілік алдымен сақтанушылардың қаржылық шығындарын төлеуге қабілетсіз
сақтандырушы компаниялардан сақтау, сақтанушының қызығушылық тарын және
құқықтарын қорғау. ДСҰ туралы қысқаша мәлімет
ДСҰ 1995-ші жылдың 1-ші қаңтарында негізі салынған, оның орналасқан жері -
Женева , Швейцария
1986-94жж. Уругвайда өткен келіссөздің нәтижелерімен жасалған. 2006 жылдың
желтоқсанының қорытындысы бойынша оның құрамына149 ел кіреді.
2005 жылдың бюджет көрсеткіші бойынша 130 млн АҚШ долларын құрайды, ол 169
швейцария франкі.Ал хатшылық штаты 500 қызметкерді құрайды. Бұлардың бәрін
бас директордың басшылығымен жұмыс істейді.
ДСҰ-ға кіретіндер
Мемлекеттер Кірген уақыты
Albania 8 September 2000
Angola 23 November 1996
Antigua and Barbuda 1 January 1995
Argentina 1 January 1995
Armenia 5 February 2003
Australia 1 January 1995
Austria 1 January 1995
Bahrain 1 January 1995
Bangladesh 1 January 1995
Barbados 1 January 1995
Belgium 1 January 1995
Belize 1 January 1995
Benin 22 February 1996
Bolivia 12 September 1995
Botswana 31 May 1995
Brazil 1 January 1995
Brunei Darussalam 1 January 1995
Bulgaria 1 December 1996
Burkina Faso 3 June 1995
Burundi 23 July 1995
Cambodia 12 October 2004
Cameroon 13 December 1995
Canada 1 January 1995
Central African Republic 31 May 1995
Chad 19 October 1996
Chile 1 January 1995
China 11 December 2001
Colombia 30 April 1995
Congo 27 March 1997
Costa Rica 1 January 1995
Cote d'Ivoire 1 January 1995
Croatia 30 November 2000
Cuba 20 April 1995
Cyprus 30 July 1995
Czech Republic 1 January 1995
Democratic Republic of the1 January 1997
Congo
Denmark 1 January 1995
Djibouti 31 May 1995
Dominica 1 January 1995
Dominican Republic 9 March 1995
Ecuador 21 January 1996
Egypt 30 June 1995
El Salvador 7 May 1995
Estonia 13 November 1999
European Communities 1 January 1995
Fiji 14 January 1996
Finland 1 January 1995
France 1 January 1995
Gabon 1 January 1995
The Gambia 23 October 1996
Georgia 14 June 2000
Germany 1 January 1995
Ghana 1 January 1995
Greece 1 January 1995
Grenada 22 February 1996
Guatemala 21 July 1995
Guinea Bissau 31 May 1995
Guinea 25 October 1995
Guyana 1 January 1995
Haiti 30 January 1996
Honduras 1 January 1995
Hong Kong, China 1 January 1995
Hungary 1 January 1995
Iceland 1 January 1995
India 1 January 1995
Indonesia 1 January 1995
Ireland 1 January 1995
Israel 21 April 1995
Italy 1 January 1995
Jamaica 9 March 1995
Jordan 11 April 2000
Japan 1 January 1995
Kenya 1 January 1995
Korea, Republic of 1 January 1995
Kuwait 1 January 1995
The Kyrgyz Republic 20 December 1998
Latvia 10 February 1999
Lesotho 31 May 1995
Liechtenstein 1 September 1995
Lithuania 31 May 2001
Luxembourg 1 January 1995
Macau, China 1 January 1995
Macedonia 4 April 2003
Madagascar 17 November 1995
Malawi 31 May 1995
Malaysia 1 January 1995
Maldives 31 May 1995
Mali 31 May 1995
Malta 1 January 1995
Mauritania 31 May 1995
Mauritius 1 January 1995
Mexico 1 January 1995
Moldova 27 July 2001
Mongolia 29 January 1997
Morocco 1 January 1995
Mozambique 26 August 1995
Myanmar 1 January 1995
Namibia 1 January 1995
Nepal 23 April 2004
Netherlands — For the 1 January 1995
Kingdom in Europe and for
the Netherlands Antilles
New Zealand 1 January 1995
Nicaragua 3 September 1995
Niger 13 December 1996
Nigeria 1 January 1995
Norway 1 January 1995
Oman, Sultanate of 9 November 2000
Pakistan 1 January 1995
Panama 6 September 1997
Papua New Guinea 9 June 1996
Paraguay 1 January 1995
Peru 1 January 1995
Philippines 1 January 1995
Poland 1 July 1995
Portugal 1 January 1995
Qatar 13 January 1996
Romania 1 January 1995
Rwanda 22 May 1996
Saint Kitts and Nevis 21 February 1996
Saint Lucia 1 January 1995
Saint Vincent & the 1 January 1995
Grenadines
Saudi Arabia 11 December 2005
Senegal 1 January 1995
Separate Customs Territory1 January 2002
of Taiwan, Penghu, Kinmen
and Matsu
Sierra Leone 23 July 1995
Singapore 1 January 1995
Slovak Republic 1 January 1995
Slovenia 30 July 1995
Solomon Islands 26 July 1996
South Africa 1 January 1995
Spain 1 January 1995
Sri Lanka 1 January 1995
Suriname 1 January 1995
Swaziland 1 January 1995
Sweden 1 January 1995
Switzerland 1 July 1995
Tanzania 1 January 1995
Thailand 1 January 1995
Togo 31 May 1995
Trinidad and Tobago 1 March 1995
Tunisia 29 March 1995
Turkey 26 March 1995
Uganda 1 January 1995
United Arab Emirates 10 April 1996
United Kingdom 1 January 1995
United States 1 January 1995
Uruguay 1 January 1995
Venezuela 1 January 1995
Zambia 1 January 1995
Zimbabwe 5 March 1995
Бақылаушы елдер
Algeria
Andorra
Azerbaijan
Bahamas
Belarus
Bhutan
Bosnia and Herzegovina
Cambodia
Cape Verde
Ethiopia
Holy See (Vatican)
Kazakhstan
Lao People's Democratic Republic
Lebanon
Russian Federation
Samoa
Sao Tome and Principe
Seychelles
Sudan
Chinese Taipei
Tonga
Ukraine
Uzbekistan
Vanuatu
Vietnam
Yemen
Yugoslavia,
Швейцария экономикасының даму көрсеткіштері , %
2002ж 2003ж 2004ж 2005ж
Нақты ЖҰӨ 0,2 -0,5 1,8 2,3
Үй шаруашылықтардың тұтынуы0,7 0,9 1 1,5
Мемлекеттік тұтыну 0,8 0,9 0,3 0,8
Құрылыс инвестициялары 2,2 0,9 1 1
Жабдықтау инвестициялары -10,1 -0,7 7 8
Тауарлар мен қызметтердің -0,5 -1,4 4,2 5,1
экспорты
Тұтыну бағалардың деңгейі -0,6 0,6 0,6 1
Тауарлар мен қызметтердің -3,1 -0,1 4,9 5,9
импорты
Жұмыссыздық деңгейі
экономикалық белсенді 2,5 3,7 3,7 2,8
ортада ресми тіркелген
жұмыссыздардың үлес і %,
Халықтың нақты табыстары 0,9 0,7 1,7 2,3
Ескерту
Holy See-ден басқа бақылаушылар қосылу туралы келіссөздер 5 жыл
ішінде бақылаушылар статус алғаннан кейінгі кезеңде бастауы
тиіс.
2003 жылы ЖҰӨ-нің нақты динамиканың жағымсыз көрсеткіштер негізінде
анықтады : бірінші квартолда алдыңғы жылдың сол квартолымен
салыстырғанда оның көлемі.0,6%-, ал екінші квартолында – 1%. және үшінші
квартолында – 0,6%- ға азайды. Соңғыларды 3 ай ішінде жығылу басылды – ЖҰӨ
деңгейді 2002 жылдың сәйкес кезеңінің деңгейіне жетті.
Женева қаласында (Швейцария Конфедерациясы) Қазақстанның ДСҰ-
ға кіруі жөніндегі келіссөздер шеңберінде Қазақстан мен Швейцария
арасындағы тауарлар мен қызметтердің Қазақстан нарығына қол жеткізуі
жөніндегі екі жақты келіссөздің аяқталғандығы туралы Хаттамаға қол қойылды.
Хаттамаға елші, сауда келісімдері жөніндегі келіссөздерге арналған
Швейцария Үкіметінің өкілі Люциус Васеш, ал Қазақстан тарапынан Индустрия
және сауда вице-министрі, Қазақстанның ДСҰ-ға кіруі жөніндегі
келіссөздердегі арнайы өкілі Жанар Айтжанова қол қойды.
Қазақстан Швейцариямен екі жақты келіссөздердің он кезеңін жүргізді.
Бұларда Қазақстанның тамақ, фармацевтика, зергерлік, машина жасау,
металургия және сағат саласы нарығына қол жеткізуі мәселелері, сондай-ақ
Қазақстанның қаржылық және көліктік қызметтер нарығына ену жайы талқыланды.
Хаттамада екі жақтың да экономикалық мүдделеріне жауап беретін өзара тиімді
шарттарға қол қойылды. Соңғы үш жыл ішінде Швейцария Қазақстанның алыс
шетел арасындағы негізгі сауда әріптестерінің бірі болып отыр, Қазақстанның
сыртқы тауар айналымына тиесілі еншісі 12 пайызды құрайды.
2005 жыл
Мемлекет ЖҰӨ-нің ЖҰӨ-нің Сақтандыру
сақтандыру өмірлік салымдары
салымдарының сақтандыру(млн$)
үлесі % үлесі %
Швейцария 11,2 6,2 41077
Қытай 2,7 1,8 60131
Қазақстан 1,0 0,02 505
2006 жыл
Мемлекет ЖҰӨ-нің ЖҰӨ-нің Сақтандыру
сақтандыру өмірлік салымдары
салымдарының сақтандыру(млн$)
үлесі % үлесі %
Швейцария 11,8 6,7 42006
Қытай 3,3 2,2 52171
2005 пен 2006 жылдарды салыстырғанда көрсеткіштердің өскенің көріп отырмыз,
бірақ Қытайға келетін болсақ сақтандыру салымдарының алдыңғы жылмен
салыстырғанда 2040 млн АҚШ долларына азайғанын байқауға болады.
2005 пен 2006 жылдарды салыстырғанда көрсеткіштердің өскенің көріп отырмыз,
бірақ Қытайға келетін болсақ сақтандыру салымдарының алдыңғы жылмен
салыстырғанда 2040 млн АҚШ долларына азайғанын байқауға болады.
2005-2006 жылдарының ресми мәліметке негізделген Швейцария мемлекетінің бір
жанға орташа сақтандыру сыйақысы:
Жылдар Барлығы 1 2
2005 5558 3078 2480
2006 5716 3275 2441
1- өмірлік сақтандыру
2- өмірлік сақтандырудан басқасы
Диаграмма
Ряд1 – 2005 жылдың көрсеткіштері
Ряд 2 – 2006 жылдың көрсеткіштері
1-барлығы
2-өмірлік сақтандыру
3- өмірлік сактандырудан басқасы
Швейцария мемлекетінің 2005-2006 жылдарының ресми мәліметке негізделген
бір жанға орташа сақтандыру сыйақы кестесінен біз өмірлік сақтандырудың
өмірлік сақтандырудың басқасынан кем екенін көріп тұрмыз.
Бәсеке қабілеттілік
2003 жылы Швейцарияның жалпы ішкі өнім көлемі
258,97 млрд.( бір адамға 35,48 мың доллар.).Мына көрсеткіш Швейцария ОЭСР
елдері арасында Люксембург пен Норвегиядан кейінгі орында орналасқан.
Швейцарияның еңбек өнімділігінің деңгейіне келетін болсақ ол дүгие жүзі
бойынша бесінші орынға ие . Тауарлардың экспорты мен қызметтердің үлесі
ЖҰӨ- де 45% құрайды және ОЭСР елдерінің арасында ең жоғарылардың қатарына
кіреді. Швейцария дүниежүзілік қызметтермет саудасынан 5 орынға ие және
дүниежүзілік тауарлар саудасымен 6 орынды иеленеді, сонымен қатар алдыңғы
қатарлы халықаралық инвесторлар тізімінде тоғызыншы орынға ие, және
реципиент-мемлекеттерінің арасында иноинвестиция бойынша он алтыншыны
орынды алады.
Швейцария дүние жүзінде басқарушы қаржылықлық
орталықтардың бірі және өте нәтижелі және терең интеграцияланғанның
халықаралық қаржылық банк жүйесі болып табылады. Шетелде швейцария
авуарларының жалпы көлем 2,3 трлн. шв. фр .құрайды.ЮБС және Креди Свис
швейцария банкілері ең ірі 10 банкілердің қатарына кіреді .
ДҮНИЕЖҮЗІЛІК САУДА ҰЙЫМЫ.
Дүниежүзілік Сауда Ұйымы (ДСҰ) (World Trade Organization – WTO)
–
бұл халықаралық сауданы либерализм принцпімен қадағалайтын халықаралық
экономикалық мекеме.
Дүниежүзілік сауда ұйымы 1995жылы 1қаңтарда құрылды. Штаб квартирасы Женева
қаласында. Ең әуелгі кезеңде Дүниежүзілік Сауда Ұйымының мүшелігіне 77
мемлекет кірді, кейін 2003 жылы 146 мемлекет тіркелді. Бұл мемлекеттер
постсоциалдық және дамушы мемлекет қатарына жатады және бұл мемлекеттердің
бірлестігі Дүниежүзілік Сауда Ұйымының эмблемасында көрсетілген.
Дүниежүзілік Сауда Ұйымына мүше болып кіргендерге Совет
Үкіметінің кейбір мемлекеттері: Литва, Латвия, Эстония, Армения, Грузия,
Молдова, Қырғызстан жатады. Негізінен маңызды мәселеге 2001жылдың
желтоқсан айында Қытайдың мүшелес болып қабылдануы айналды. Себебі Қытай
мемлекетінен бүгінгі күні сауда жағынан үлкен үміт күтілуде. Әрине әлі де
Дүниежүзілік Сауда Ұйымына болашақта мүше болып кіретін мемлекеттерге сынау
жүргізіліп отыр. 2003жылы бұл мемлекеттердің саны 29ға жетті, олардың
қатарына Ресей (Украина, Белоруссия, Азербайджан, Қазақстан және
Өзбекстан).
Мінеки, бүгінгі таңда Дүниежүзілік Сауда Ұйымы (ДСҰ) 149
мемлекетті біріктіріп отыр. Бұл мемлекеттер дүнежүзінің Ішкі өнімінің 45ін
құрайды да әлемдік сауданың 95 % ын құрайды. Дүниезүзілік Сауда Ұйымы
әлемдік экономиканы глобалды реттеудің бірден бір әлеуетті жолы болып
табылады.
Дүниежүзілік Сауда Ұйымының негізгі мақсаты – халықаралық
сауданы нығайту болып келеді. Дамыған елдердің ойынша, экономикалық
бостандық Дүниежүзілік Сауда Ұйымына мүшелес әрбір мемлекеттің тұрғыны
тұрмыстық халі жақсара түседі.
Құқықтық жағынан Дүниежүзілік Сауда Ұйымының Министірліқ
органдары бар. Сонымен қатар, Дүниежүзілік Сауда Ұйымында біріккен елдердің
конференциядағы шешімі заңмен бекітіледі. Министрлік конференцияда
Дүниежүзілік Сауда Ұйымының барлық өкілетті мүшелері қатысады. Мұндай
отырыстар жылына бір реттен кем емес өткізіледі. Дүниезүзілік Сауда
Ұйымының бас директорын үш жылда бір рет сайлайды.
Әрине, Дүниежүзілік Сауда Ұйымына кіретін әрбір елдің сауда саясаты мен
сауда ережелері бірдей болып келеді. Бұл шарт.
Дүниежүзілік Сауда Ұйымының құрылу барысына көп уақыт кетті.
Үлкен мемлекеттер бірігіп ұйым құрғанша, алғашында 5-7 жыл керек. Жұмыс
істеу группалары мемлекеттердің экономикалық және ілеуметтік жақтарын
зерттеу басталады. Содан кейін мүшеліктің шарттары қарастырылып, ізденуші
мемлекеттер таңдалады. Соңында мемлекеттер арасында екі жақты келісімшарт
жасалып, қол қойылады.
Дүниежүзілік сауда ұйымына мүшелікке кіру бізге не береді?
Біріншіден, ол бізге басқа елдердің рыногына шығуға мүмкіндік береді.
Екіншіден, біз нарықтың бел ортасында боламыз.
Бұл ұйымға мүшелікке өту біздің әлем алдында ашық болуымызды және басқа
елдің алдыңғы қатарлы технологиясын меңгеруімізге жол ашады. Шегараның ашық
болуы біздің нарығымызды басқа елдердің төмен баж салығы мен әр түрлі
табиғи тауарларына толтырады.
Ал Қазақстанның тұрғындары үшін бұл өте тиімді болмақ. Арзан баға мен
таңдауға ие болады. Бәсекеге қабілеттілік күшейеді.
Дүниежүзілік Сауда Ұйымының ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұсынылған жұмыста сақтандыру нарығының түсінігі, қызметі, құрылымы және
түрлері қарастырылады; ҚР сақтандыру нарығының жағдайы талданады; оның даму
тиімділігі бағаланады және ҚР- дағы келешектегі даму жолдарына болжам
жасалынады.
Зерттеу тақырыбының актуалдылығы. Сақтандырудың сенімді және тұрақты жүйесі
оның қатысушыларының жоғары деңгейдегі экономикалық қорғанысы және жалпы
алғанда, экономика дамуына әкелетін алғышарт болатын, олардың нарықтық
экономикада табысты қызмет етуін қамтамасыз етеді. Қазақстан Республикасы
дамуының стратегиялық жоспарларында ірі қаржы құралдарын тарату және
аккумуляциялау істеріне үлкен көңіл бөлінген кезде, сақтандыру қаржы
қорларының жинақталуына және қадағалауды қамтамасыз ететін, аса маңызды
және тиімді құрал болып табылады.
Жұмыстың мақсаттары мен міндеттері. Зерттеу мақсаты қазіргі уақытты
сақтандыру жүйесінің нарықтық экономикадағы мәнін және құрылымын ашу және
даму бағыттарын анықтау.
Зерттеу мақсаттары келесі тапсырмаларын орындауын анықтайды:
Сақтандыру нарығының мәнін және қызметтерін қарастыру;
Қазақстан Респаубликасының сақтандыру нарығының ағымдағы жағдайына талдау
жасау;
Қазақстан Республикасындағы сақтандырудың даму жолдарының бағыттары жайлы
болжам жасау;
Қолданылған ақпараттар көздері. Жұмыс жазу барысында келесі ақпараттар
көздері қолданылған болатын:
монографиялар;
оқулықтар мен дәрістемелер;
периодикалық баспа журналдары;
Интернет желісі;
ҚР статистика Агенттігінің статистикалық мәліметтері;
ҚР Ұлттық Банкі ұсынған статистикалық мәліметтер.
Жұмыс құрылымы. Жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, бес параграфтан,
қорытындыдан және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Бөлім. Сақтандыру нарығының жалпы сипаттамасы
1.1 Сақтандыру нарығының түсінігі, функциясы, орны және әрекет ету шарттары
Сақтандыру нарығы - сатып алу – сату объектісі ретінде сақтық қорғаныс
болып табылатын, сұраныс пен ұсыныспен түзетілетін, ақшалай қатынастардың
анықталған саласы, айрықша әлеуметтік- экономикалық орта.
Сақтандыру нарығын келесідей де қарастыруға болады:
⇨ Қоғамның сақтық қорғанысын қамтамасыз ету мақсатымен сақтандыру
қорын құру және тарату жөнінде ақшалай қатынастарды ұйымдастыру;
⇨ Қажетті сақтандыру қызметтерін көрсетуде қатысатын сақтандыру
ұйымдарының (сақтандырушылардың) жиынттығы.
Берілген өнімдер қасиеттері айрықша және қаржы нарығының басқа өнімдерінен
ерекшелінеді. Олардың ерекшелігі сақтандырудың мәнімен түсіндіріледі. 2000
жылдың 18 желтоқсандағы № 126 – II ҚР Сақтандыру қызметі туралы заңына
сәйкес сақтандыру қызметі деп, белгілі бір оқиға орын алған кезде
азаматтар, кәсіпорындар, ұйымдар және ұйымдастықтардың мүліктік құқықтарын
сақтаумен байланысты олармен төленген жарналардан құрылған ақшалай
қорлардан белгілі соманы төлеу қызметімен анықталады. Сақтандыру нарығының
субъектілеріне қауіп түсу ықтималдылығы жоғары, бірақ міндетті сипатта
емес. Осы қауіп нақты, өзіндік мәні бойынша мүмкін. Бүкіл қоғам үшін нақты,
әрбір индивид үшін мүмкін жағдай. Сондықтан, әр кезде таңдау мен есептеме
бар: белгілі бір сақтандыру өнімін сатып алу (сату), не сатып алмау
(сатпау). Таңдау орындалу үшін сақтандыру өнімі қаржы нарығында үнемі болуы
қажет. Нарықта орын алуы – оны қаржылық қатынастардың құрамдас бөлігі
ретінде қабылданады.
Әр бір сақтандыру өнімі нақты сақтандыру объектісімен байланысты
(сақтандырылатын зат), сақтандыру себептерін анықтайды (сақтандыру
тәуекелі), онын құнын (сақтандыру сомасы), бағасын (сақтандыру тарифі),
сақтанатын оқиғаларға болжам жасай отырып, ақшалай төлемдер,
(есептемелердің) шарттарын анықтау. Сақтандыру өнімінің күәлігі
(сертификаты) болып, сақтандыру полисі анықталады. Полис сақатндыру шарты
келісілгені жайлы фактті (сақтандыру өнімінің сатылуын – сатып алуын)
айқындайды, ол үнемі затты, сақтандыру қатысушыларына бағытталған,
мәміленің негізгі сандық параметрлерін қамтиды, заңды құжат мәртебесі бар.
Сақтандыру өнімінің айрықшалылығы. (оның белгілі жағы) бұл жерде –
сақтандыру жарнасы сақтандыру сомасынан үнемі аз. Осындай қатынас
сақтандыру өнімдерінің нарықтық тартымдылығын және оларға деген сұраныстын
көрсетеді. Сақтандыру өнімдерін қолдану тиімділігі осыдан көрінеді. Сатушы
жағынан залалдықты да көрсетпейді, себебі полистер саны сақтандыру
оқиғаларының санынан аз болады. Осыған байланысты сатушы (сақтандырушы)
залалдарға түспейді, егер сақтандыру өнімінің бағасы дұрыс есептелген
жағдайда. Сақтандыру – бұл сақтандыру өнімдерін сатып алушылар мен
матушылар арасындағы ойын деп те айтуға болады, яғни сақтанушылар мен
сақтандырушылар арасында. Теория жүзінде ұтыстар мен жоғалтулар
арасындағы қатынастар 0- ге тең болуы керек.
Сақтандырушымен сақтанушы мен сақтандырушы төлемдері арасында белгілі
қатынас орнатылады, яғни сақтандыру өнімінің бағасын белгілейді –
сақтандыру тарифі. Тариф деңгейі сақтандыру өнімін өткізу үшін қалыпты
деңгейде төмен болуы керек, сонымен бірге, сақтандырушының төлемдер
бойынша және аппарат шығындарын жабу үшін, қажетті мөлшерде табысты
қамтамасыз ету үшін қалыпты түрде жоғары болуы қажет. Осындай шешілмелі
тапсырма болжамды есептемелер жасаумен орындалады. Уровень тарифа должен
быть достаточно низок, чтобы обеспечить сбыт данного
Тариф, бір жағынан, сақтандыру тәуекелінің мөлшерін көрсетеді(және сонымен
бірге, оның бағасын анықтайды). Басқа жағынан — біршама орташалған мөлшер
ретінде көрсетіледі. Бірақ, сақтандыру оқиғалары орташа түрде емес, ал
таңдамалы болады. Осындай келіспеушілік сақтандыру өнімдерінің бағалары
сатып алушылар категориялары мен олардың мүмкін болатын жеке тәуекелдерінің
категорияларына дифференцияланады. Басқа сөзбен айтқанда, сақтандыру
өнімдерін сату – сатып алу процедурасына үстеме есептемелер мен жеңілдіктер
жүйесі енгізіледі, бұл жерде сақтанушының жеке ерекшеліктері есептелінеді
және олар көп жағдайда, сақтанушылардың сақтандырылағн заттарға көңілмен
қарауды туғызады, яғни сақтандыру тәуекелін минималдау болады.
Осындай жолмен, сақтандыру бағасы және құны сақтандыру өнімдерінің сандық
көрсеткіштері ретінде - тіпті бәсекегеқабілетті өлшемдер. Сақтандыру
өнімдерін сату қажеттілігі сақтандырушылардың өзіндік өнімдерін жетілдіру,
олардың бағаларын төмендетуге жетелейді, керісінше табыс алу бағаларының
жоғарлауын талап етеді. Осыдан сақтандыру нарығы сақтандыру өнімдеріне
сұраныс пен ұсыныспен реттеледі, егер де сақтандыру міндетті түрде жүрмесе,
яғни заңнама негізінде.
Сақтандыру нарығының дамуынынң объективті негізіз ретінде ұлғаймалы процесс
кезінде пайда болатын қаржылық – шаруашылық іс-әрекетінің үзіліссіздігі
және келеңсіз жағдайларда ақшалай көмектің қажеттілігі.
Сақтандыру нарығының негіздері ретінде: еркін нарықтық экономика, меншік
иелену нысандарының көп түрлілігі, еркін баға құрылу – тарифтік
қойылымдарды есептеу, бәсекенің болуы, тңдау еркіндігі, сақтандыру
қызметтеріні ңжаңа түрлерін құрастыру мен ендіру және т.б.
Сақтандыру нарығының өмір сүрудің негізгі шарттары:
⇨ Сақтандыру қызметтеріндегі қоғамдық қажеттіліктің болуы –
сұраныстың құрылуы;
⇨ Қажеттілікті өтейтін сақтандырушылардың болуы – ұсыныстың
құрылуы.
Осымен байланысты сақтандырушы мен сақтанушы нарығы болып бөлінеді. Қызмет
ететін сақтандыру нарығы – бірнеше құрылымдардан тұратын, ірі,
интегрирленген күрделі жүйе. Алғашқы бөлімі – сақтандыру қоғамы немесе
сақтандыру компаниясы. Осында сақтандыру қорын құру және қолдану процессі
орын алады, экономикалық қатынастар пайда болады, жеке, топтық, ұжымдық
қызығушылықтар байланысады.
Осыдан басқа, сақтандыру нарығында басқа да субъектілер қатысады: қайта
сақтандыру компаниялары, сақтандырушының делдалдары – сақтандыру агенттері,
брокерлері – маклерлері, сақтандырушылардың түрлі бірлестіктері –
сақтандыру пулдары, кеңетері және т.б. Сатандыру нарығында көрсетілетін
қызметтер түрлерінің тізімі – сақтандыру қызметтерінің ассортименті деп
аталады.
Сақтандыру нарығының орны екі жағдайға байланысты анықталады. Бір жағынан,
сақтандыру қорғанысында қажеттілікпен, бұл қоғамдағы әлеуметтік –
экономикалқы жүйеде сақтандыру нарығының өмір сүру объективті себебі. Басқа
жағынан, сақтандыру қорының ақшалай қаражаттарымен құрылу нысаны оны жалпы
қаржы нарығымен байланыстырады.
Сақтандыру нарығының қаржылық жүйедегі орны сақтандыру қорғанысын
қаржыландыру бойынша қаржы институттарының ролімен және олардың
инвестициялық салымдар жасау объекттері ретінде басқа іс- әрекеттер
жүргізілуін қамтамасыз ететін мәнімен анықталады. (1 суреттен көруге
болады).
Сақтандыру нарығының ішкі және сыртқы ортасы.
Сақтандыру нарығы сақтандыру ұйымдары сияқты белгілі бір қатынасы бар,
әрекеттесу факторлары бар үлкен жүйені құрайды. Сақтандыру жүйесі, ішкі
және сыртқы сақтандыру нарығына тікелей әсерін тигізеді.
Ішкі жүйеге келесі негізгі айнымалылар жатады:
➢ Сақтандыру салдары (келісімшарттың белгіленген шарты)
➢ Сақтандыру полисінің құрылуы мен сұраныстың пайда болуы
➢ Тарифтердің икемділігі
➢ Сақтандырушының жеке инфрақұрылымы
Ішкі жүйеге кіретіндердің тағы бір түрі бұл, сақтандырушымен басқарылатын
айнымалылар:
➢ Материалдық
➢ Қаржылық
➢ Сақтандырушының еңбек ресурстары, мұнда сақтандырушының нарықтағы
орнын анықтайды
Сыртқы жүйе бұл ішкі жүйені қоршаған ортаны байланыстырып отыратын жүйе.
Егер сақтандырушы сыртқы жүйеде өзінің коммерциялық жұмысын жүргізетін
болса, онда ол тікелей сыртқы ортаға әсерін тигізеді.
Сақтандыру компаниясының сыртқы ортаға тигізе алатын әсері немесе кеібір
басқару объектілері:
➢ Нарық сұранысы
➢ Бәсекелестік
➢ Сақтандыру қызметінің ноу-хауы
➢ Сақтандырушының инфрақұрылымы
Әрине, сыртқы жүйедегі ең басты мәселені бәсекелестік алып отыр. Екі немесе
бірнеше сақтандыру компаниялары арасында. Келесі факторлар арқылы
сақтандыру компаниясы бәсекелестікке әсер ете алады:
➢ Сақтандырушыларға техникалық ұсыныстар
➢ Клиенттермен жұмыс істеу мәдениеті
Сақтандыру компаниялары басқара алмайтын факторлар:
➢ Ғылыми-техникалық прогресс
➢ Саяси мемлекеттік процесс
➢ Экономиканың жай күйі
➢ Сақтандыру нарығының әлеуметтік этикалық жүйесі
➢ Сақтандыру нарығының әлемдік конюктурасы
Әлеуметтік сақтандыру
Қоғам дамуының объективті факторларының бірі болып белгілі бір
себептерге байланысты қоғамдық еңбекке қатыспайтын және еңбекақы арқылы
өзінің өмірін қамсыздандыра алмайтын тұлғаларды материалдық қамтамасыз ету
қажеттілігі болып табылады. Осындай қоғам мүшелерін қамтамасыз ету
мақсатында құрылған жиынтық өнімнің белгілі бір бөлігі бағытталады. Тауар-
ақша қатынастарының қызмет ету жағдайында жиынтық өнімнің бұл бөлігі,
белгілі бір ақша қорларын құру және пайдалану арқылы қолданылады.
Әлеуметтік сақтандыру – бұл, қатынастар жиынтығы болып табылады,
яғни, оның көмегімен еңбекке жарамсыз немесе әр түрлі себептерге байланысты
өзінің мүмкіндіктерің жүзеге асыра алмайтын тұлғаларды материалдық
қамтамасыз ету үшін ақша қаражаттарының қорлары құру және пайдануды айтады.
Әлеуметтік сақтандыруды ұйымдастыру келесі қағидаларға негізделеді:
- жеке жауапкершілік - қызметкерлер өздерінің сақтандыруына қатысады,
төлемдер мөлшері қызметкерлердің алдын ала жарналары және сақтандыру
өтіліне байланысты;
- ынтымақтастық – жұмыс берушілер, жалдамалы қызметкерлер және мемлекет
сақтандыруға қаржылай қатысып, мүдделілерге өздерінің жарнамаларымен көмек
көрсетеді (сақтандыру жағдайы болғанда);
- ұйымдастырушылық өзін–өзі басқару – екі әлеуметтік субъектілер және
сақтандыру қоғамдастықтары арасында ынтымақтастықты күшейтетін ,
қызметкерлердің өкілетті өкілдері және тұрмыс берушілер жүзеге асыратын
әлеуметтік сақтандыру органдарын басқару, әлеуметтік сақтандыру жүйесін
қоғамға (ашық ( жасап , әлеуметтік тұрақтылық , халықтың демократиялық сана
сезімінің құрылуына себеп болады;
- жалпылық – әлеуметтік сақтандыру мүдделенушілердің ең үлкен бөліктерін
қамтиды, ол сақтандырылғандардың құқықтарының іске асуын заңнамалық
кепілдікпен белгілеумен, тиісті төлемдерді жүзеге асыру тәртібі және
қызымет көрсетумен бейнеленеді;
- міндеттлік (мәжбүрлік) әлеуметтік сақтандырудың жұмыс берушілер және
сақтандырылғандардың еркі және мүдделеріне тәуелсіз болуы жұмыс
берушілермен және қызыметкерлермен, сонымен қатар белгілі жағдайларда
мемлекетпен (мемлекеттік бюджеттің) сақтандыру жарналарын төлеу
міндеттілігімен (заң бойынша) бейнеленеді ;
- мемлекеттік реттеу – сақтандыруды қорғау саласында, төлемдер деңгейі және
қызмет көрсету сапасы, жәрдемақы тағайындау шарттары, қаржы қаражаттардың
дұрыс пайдаланылуын бақылау.
Әлеуметтік сақтандырудың ең маңызды қызметтеріне мыналар жатады:
- қорғау қызметі – сақтандырудың қалыптасқан материалдық деңгейін
қамтамасыз етуден тұрады, егер табыстың жай көздері қол жетпес болса,
сонымен қатар оның жеке бюджетінде алдын ала ескерілмеген қосымша шығындар;
- орнын толтыру қызметі – табысты жоғалтуды материалдық өтеу көмегімен
еңбекке жарамдылығынан айырылу және денсаулыққа зиянның орнын толтыру,
сонымен қатар емделу және реабилитациямен байланысты қызметтерді төлеуден
тұрады;
- ұдайы өндірістік қызметі – науқас, қарттың, мүгедек жүктілік жағдайында
ұдайы өндірістік қалыпты өтуіне жағдай жасау барысында сақтанушылардың (жан
ұясының мүшелерінің) барлық шығындарын өтеуді қамтамасыз ету;
- қайта бөлу қызметі - әлеуметтік сақтандыру қоғамдық өнімді қайта бөлуге
едәуір әсер етеді. Сақтандырылғанның тұтынуына бағытталатын әлеуметтік
төлемдер қайта құрылған құнның үлесін өсіреді Қызметтің мәні барлық
сақтандырылғандардың жұмыс беруші және мемлекет арасында әлеуметтік тәуекел
бойынша материалдық жауапкершілікті бөлуден тұрады.
- тұрақтандыру қызметі - жалдамалы жұмысшылардың тіршілік әрекетіне маңызды
сұрақтар бойынша әлеуметтік субъектілердің мүдделерін қиыстыру - әлеуметтік
қорғау деңгейі; әлеуметтік сақтандыруға жататын тұлғалар тобы; әлеуметтік
субъектілер арасында қаржылық жұктемені бөліп тарату; әлеуметтік
сақтандыруды басқаруға қатысу.
Сақтандыру нарығының тұрақты өсуіне қарамастан, кейінгі жылдары бұл
нарықтың алуан түрлілігіне біз әлі де жетпедік. Сонымен қатар, Жүргізу
формасына қарай, сақтандыру: міндетті және ерікті болып бөлінеді.
Міндетті сақтандырудың бастамасшысы, заңды және жеке тұлғаларды қоғамдық
мүдделерді қамтамасыз ету үшін қаражаттар қосуға заң негізінде міндеттеуші,
мемлекет болып табылады. Міндетті сақтандыру мынандай жағдайларды
қарастыратын заңнамалық актілер негізінде жүргізіледі:
- сақтандыруға қажетті, объектілерінің тізімі;
- сақтандыру жауапкершілігінің көлемі;
- сақтандырумен қамсыздандыру деңгейі (нормасы);
- сақтандыруға қатысушы тараптардың негізгі міндеттері мен құқықтары;
- тарифтік қойылымдарды сақтандыру төлемдерін және басқа да кейбір
мәселелерді белгілеу тәртібі.
Заң, міндетті сақтандыруды жүргізу тапсырылған сақтандыру ұйымын анықтайды.
Міндетті сақтандыру кезінде сақтандыру объектілерінің толықтығына қол
жеткізеді. Бір жағынан, сақтандырудың міндетті формасы ерікті формаға тән
сақтандырудың жекелеген объектілердің таңдамалылығын жоққа шығарады.
Сақтандыру объектілерін максималды қамту есебінде, оны жүргізудің міндетті
формасында минималды тарифтік қойылымдарды қолдану, сақтандыру
операцияларының жоғары қаржылық тұрақтылығына қол жеткізу мүмкіндігі
туындайды.
Ерікті сақтандыру міндетті сақтандыруға қарағанда, сақтанушымен
сақтандырушы арасында тек ерікті түрде жасалған келісім кезінде ғана пайда
болады. Мұндай келісім жасауда көбінесе тараптар арасында сақтандыру
брокері немесе сақтандыру агенті сияқты делдалдар қатысады. Сақтандыру
келісімі сақтандыру полесімен куәландырады.
Ал қайта сақтандыру нарығында, сақтандыру (қайта сақтандыру)
ұйымдарын лицензиялау тәртібі және оны құру туралы мәлімет.
Сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымы коммерциялық ұйым болып табылады, ол
Қазақстан Республикасының Сақтандыру қызметі тұралы заңына және басқа да
нормативтік актілерге сәйкес өз қызметін жүзеге асырады. Ұйымдық құқықтық
формасы акционерлік қоғам болып табылады, өзінің атауы ретінде жарғыда не
жазылса, соны пайдаланады. Міндетті тәртіппен келесі ұжымдық құрылымдарды
құрады:
1) директорлар кеңесі – басқару органы;
2) басқару атқарушы орган;
3) тексеру (ревизиялық) комиссия – бақылаушы орган.
Сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымының қатысушылары мен құрылтайшылары
ретінде Қазақстан Республикасының заңында және басқа да нормативтік
құқықтық актілерде көрсетілген талаптарға сәйкес, Қазақстан Республикасының
резидент және резидент емес – заңды және жеке тұлғалары бола алады.
Жарғылық капиталының 50% - нан көбі мемлекеттің үлесіне тиетін ұйымдар
сақтандыру ұйымының қатысушысы және құрылтайшысы бола алмайды. Мемлекет
сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарының міндеттемелері бойынша
жауапкершілікті өз мойнына алады, егер оның жарғылық капиталына құрылтайшы
немесе қатысушы шегінде қаражат салынса, осылайша, ұйымдық статусы бар,
оффшорлы аймақта тіркелген заңды тұлға немесе осы аймаққа тіркелген,
жарғылық капиталға тікелей қатысы бар заңды тұлғалар – құрылушы сақтандыру
(қайта сақтандыру) ұйымның (Қазақстан Республикасының резиденті) қатысушысы
бола алмайды.
Сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымының қатысушылары мен құрылтайшылары
иеленген акцияларын ақшалай ұлттық валюта негізінде төлеуге міндетті.
Сақтандыру ұйымының акцияларын басқа заңды тұлғалардың жарғылық
капиталындағы үлесі немесе акциясына төлем ретінде енгізілген активтер
сомасын есептемегендегі, өзінің жеке капиталының шегінде ақшалай төлеуге
құқылы. Бұдан басқа, заңды және жеке тұлғаларға сақтандыру (қайта
сақтандыру) ұйымының акциясын төлеу үшін қарызға, кепілге алынған
қаражаттар немесе басқа да тартылған қаражаттарды пайдалануға тиым
салынады. Құрылған сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымының жарғылық
капиталының минималды мөлшері оны мемлекеттік тіркеуден өткізу кезіне дейін
оның қатысушыларымен толық төлеуі тиіс. Осылайша сақтандыру (қайта
сақтандыру) ұйымы акционерлерден жеке акция сатып ала алады, егерде келісім
нәтижесінде сақтандыру ұйымының қаржылық тұрақтылығы мен төлем
қабілеттілігіне қатысты заңнамалық талапттар бұзылмайтын болса.
Сақтандыру қызметін жүзеге асыру құқығына лицензия алу үшін сақтандыру
ұйымы өкілетті органдарға келесі құжаттарды көрсетуі керек:
- лицензия беру туралы өтініші;
- мемлекеттік тіркеу мен статистикалық карточка туралы куәліктің
нотариалді расталған көшірмесі;
- өкілетті органның нормативтік құқықтық актілерімен белгіленген жеке
капиталдың минималды мөлшері бойынша талаптарды орындау, жарғының
капиталдық минималды мөлшерін толығымен төлегенін растайтын
құжаттар;
- жұмысшылар қызметіне таңдалынатын, тағайындалатын тұлғалар туралы
мәліметтер;
- актуариймен расталған және өкілетті органның нормативтік құқықтың
актілерінің талаптарына сәйкес жасалған сақтандыру сыныптары
бойынша бизнес-жоспар;
- ішкі аудиттің қызметі туралы мәлімет;
- ұйымдық іс-шаралардың жоспарына сәйкес жүргізіліп жатқан іс-шаралар
туралы есеп;
- міндетті сақтандыру келісімі бойынша сақтандыру ұйымының жойылып
кетуі жағдайында сақтандырушыларға сақтандыру төлемдерін төлеуге
кепілдік беретін қорға қатысу келісімінің нотариалды расталған
көшірмесі (егер сақтандыру ұйымының мұндай қорға міндетті қатысуы
Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерімен бекітілсе).
Мемлекеттік сақтандыру қадағалуының мазмұндық функцияларын,
сақтандыру қызметі бойынша мынадай негізгі топтарға бөлуге болады:
- лицензиялау – сақтандырушыларды, сақтандыру аудиторлары мен
брокерлерінің қызметін лицензиялау;
- нормо-шығармашылық функция - сақтандыру ұйымдарының қызметін
реттейтін нормативтік актілерді жасау;
- бақылау функциясы – қаржылық бақылау, қаржылық тұрақтылықты
бақылау, сақтандырушының құқығын сақтау аясында компанияның
қызметіне бақылау, келісім бойынша өз міндеттерін және нормативтік
акті талаптарын орындауға сақтандыру аудиторларының қызметін
бақылау.
Сақтандыру саласында мемлекеттік ретеудің негізгі міндеттемелері мыналар:
1) Қазақстан Республикасының тұрақты сақтандыру жүйесін құру және қолдану,
және ұлттық сақтандыру рыногының инфроқұрылымын қалыптастыру.
2) Сақтандыру рыногын реттеу қағидалары мен әдістерін және сақтандыру
қызметіне қадағалау тәртібін белгілейді.
3) Сақтандыру негіздерін заңнамалық түрде бекіту, міндетті сақтандырудың
түрлерін белгілеу, халықаралық сақтандыру жүйесін Қазақстан Республикасының
қатысу принциптерін анықтау.
4) Сақтандырушылардың, сақтанушылардың заңды мүдделерін және құқықтарын
қорғау.
Сақтандыру аясында, Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес,
мемлекеттік саясатты жүзеге асыру, сақтандыру рыногындағы мемлекеттік
бақылау, өкілетті және басқа да мемлекеттік органдармен реттеледі.
Сақтандыру қызметі туралы Қазақстан Республикасы заңымен реттелмейтін
басқа да мемлекеттік органдардың өкілеттігі міндетті сақтандыру түрлері
барынша сәйкес заңнамалық актілерімен реттеледі. Өкілетті орган сақтандыру
аясында өкілетті орган болғандықтан келесідей функцияларды атқарады:
1) сақтанушылардың және сақтандыру рыногының басқа да қатысушыларының
заңды мүддесін қорғау, ұлттық сақтандыру рыногының инфроқұрылымын
қалыптастыру және Қазақстан Республикасында сақтандыру жүйесінің
қызмет етуін қамтамасыз етуі бірнеше мемлекеттік саясат жүргізу;
2) сақтандыру рыногын реттеудің әдістерімен принциптерін, сақтандыру
қызметтерін қадағалаудың ұйымдастыру тәртібін анықтау;
3) сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарын құруға, оларды бақылау
құқығын иемденуге, олардың ерікті жойылуына қайта құрылуына рұқсат
беру, сақтандыру ұйымдарының филиалдарымен өкілдіктерін Қазақстан
Республикасының территориясында, сондай-ақ территориядан тыс жерде
де ашуға келісім беру;
4) сақтандыру қызметін жүзеге асыруға, сақтандыру брокеріне, сақтандыру
рыногында актуарлық қызметімен сақтандыру ұйымының аудитіне лицензия
беру;
5) сақтандыру ұйымы және ондағы жарғылық, жеке капиталдық минималды
мөлшері үшін пруденциналді нормативтер мен басқа да міндетті
нормалар мен шектерді бекітуі және олардың сақталуына бақылау;
6) жойылушы сақтандыру ұйымдарының жоюшы (таратушы) комиссиясының
қызметіне бақылау жасау;
7) сақтандыру ұйымының қаржылық тұрақтылығы мен төлем қабілеттілігін
талдау, бағалау, бақылау;
8) сақтандыру ұйымының сақтандыру келісімдері (сақатандыру полисі)
есебінің тәртібін белгілеу;
9) сақтандыру ұйымдарының, сақтандыру брокерлерінің, актуарий және
өкілетті аудиторларының реестрін жүргізу;
10) Ұлттық Банкпен бірлесе отырып, өзінің бақылау және қадағалау
функцияларын орындау үшін сақтандыру ұйымдарының, сақтандыру
брокерлерінің қаржылық және басқа да есеп берулерінің формаларын,
мерзімін және тізімін анықтау;
11) сақтандыру ұйымдарының және сақтандыру рыногының басқа да
қатысушыларының орындауындағы міндетті нормативтік құқықтық
актілерді қабыладау;
12) сақтандыру қызметі субъектілерін инспекциялау (тексеру) жүргізу;
13) сақтандыру рыногының кәсіптік қатысушыларына санкциялар жүргізу;
14) Сақтандыру рыногының кәсіптік қатысушыларына берілген лицензияның
күшін тоқтату және қайта шығару туралы шешім қабылдау.
Сақтандыру ұйымының қызметін реттеуде төлем қабілеттілігі және қаржылық
тұрақтылықты қамтамасыз ету – маңызды шарт болып табылады.
Төлемқабілеттілік – ол қаржылық міндеттерін өз уақытында және толығымен
орындау қабілеттілігі. Ұйымның төлемқабілеттілік көрсеткіштері олардың
жойылуын ескеретін активтер мен қабылдаған міндеттемелер арасындағы
нормативтік қатынастардың сақталуы болып табылады. Қаржылық тұрақтылық -
ол қаржылық және басқа да сыртқы факторлардың жағымсыз әсерінен сақтандыру
және қайта сақтандыру келісімі бойынша қабылданған міндеттемелердің әсер
етуінің бүкіл мерзімі ішіндегі өзінің төлемқабілеттілік сақтап қалу
қабілеттілігі.
Қаржылық тұрақтылықтың көрсеткіштері мыналар:
1) жарғылық және жеке капиталдың минималды мөлшері;
2) активтер құны және олардың диверсификациясының деңгейі;
3) төлемқабілеттілік көрсеткіштері;
4) сақтандыру резервтердің және басқа да міндеттемелер мөлшері;
5) сақтандыру және қайта сақтандыру бойынша міндеттемелері көлемінің
арақатынасы;
6) көрсетілетін сақтандыру және қайта сақтандыру қызметтерінің
рентабельдігі (пайдалылығы);
7) іске асырылатын инвестициялық саясаттың тиімділігі.
Сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымының төлем қабілеттілік және қаржы
тұрақтылық дейңгейін анықтауда оның активтерінің құны, олардың сапасы және
жойылуы боиынша жіктеу есебімен есептеледі. Жеке капитал-сақтандыру
резервтері мен басқа да міндеттемелер сомасына азайтылған барлық
активтерінің құны. Қаржылық тұрақтылықты және төлемқабілеттілікті қадағалау-
пруденциальді нормативтер мен басқада міндетті нормалар мен шектер бекіту
арқылы жүргізіледі.
Пруденциалді нормативтер өкілетті органдармен бекітіледі және мыналарды
қамтиды:
- Төлемқабілеттілік нормативтері;
- Қаржылық тұрақтылық нормативтері.
Сақтандыру және қайта сақтандырудың жеке келісімдері боиынша
міндеттемелердің максималды көлемі жеке капитал мен сақтандыру резервтері
сомасынан 10%-ға артуы мүмкүн емес.
Сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымының жойылуы-банкротыққа ушырау негізінде
өкілетті органмен бекітілген нормативтік құқықтық актілер және заң
ерекшеліктерімен ҚР заңнамалық актілеріне сәйкес жүзеге асырылады. Ол
келесі негіздемелер бойынша жойылуы мүмкүн:
1) өкілетті органның рұқсатымен құрылтайшылардың шешімі бойынша
(ерікті жойылу);
2) ҚР заңнамасында қарастырылған жағдайларда сот шешімі бойынша.
1.2 Сақтандыру нарығының құрылымы мен оның түрлері
Сақтандыру нарығы күрделі дамып келе жатқан интеграцияланған жүйе. Оның
буындарына- сақтандыру ұйымдары, сақтанушы, сақтандыру өнімдері, сақтандыру
делдалдары, сақтандыру тәуекелдерін және шығындарды бағалайтын нарықшылар(
оценщики), сақтандырушылардың одағы, сақтанушылардың одағы мен оны
мемлекетік реттеудің жүйесі кіреді.
Сақтандыру нарығының құрылымы институционалды, территориялық және салалық
аспектілерде сипатталуы мүмкін.
Институционалды аспектіде сақтандыру нарығының құрылымы: мемлекеттік ,
акционерлік , жеке , бірлескен , өзара және басқа да сақтандыру
компаниялары.
Сақтандыру ұйымы немесе сақтандыру компаниялары бұл —сақтандырушының
сақтандыру қор ұйымының нақтылы түрі . Сақтандыру компаниясы сақтандыру
келісім-шарттарына отыру мен олардың қызмет етуін жүзеге асырады .
Сақтандыру ұйымы бұл — сақтандыру нарығының экономикалық оқшау буыны , ол
оның қор мен сақтандыру және басқа да қызмет түрлерінің жүзеге асыруындағы
дербестіктен көрінеді. Сақтандыру ұйымдарының арасындағы экономикалық қарым-
қатынас сострахование мен қайта сақтандырудың негізінде жүзеге асады.
Сақтандыру ұйымдары құрылымдық сипаттар бойынша: бұйымдық , орындалатын
сақтандыру операциялардың мінез-құлығы , қызмет ету аймағы бойынша
бөлінеді. Сақтандыру ұйымы акционерлік , жеке және өзара сақтандыру
қоғамдары бұйымымен айырылады.
Акционерлік сақтандыру компания бұл — мемлекеттік емес ұйымның түрі,
акционерлік қоғамның жеке капиталы сақтандырушы ролін атқарады .
Акционерлік сақтандырушының жарғылық капиталы акциялардан және басқа құнды
қағаздардан қалыптасады, ол шектеулі қаражаттар кезінде сақтандыру
ұйымының қаражаттық потенциалын едәуір үлкейтуге мүмкіндік береді. Дамыған
елдердің сақтандыру нарықтарында сақтандырушылардың акционерлік түрі өте
жоғары бағаланады.
Жеке сақтандыру компанияларын меншік иесі немесе оның жанұясы иеленеді .
Жеке сақтандырушылардың бірегей түріне ағылшын Ллойд бірлестігін
атапкетуге болады, ол заңды тұлғалардың бірігуінен емес, бірнеше жеке
тұлғалардың бірігуінен құрылады.
Мемлекеттік сақтандыруда мемлекет сақтандырушы ролін атқарады . Мемлекет
назарларының шеңберіне оның сақтандырудың әр түрлері немесе бөлек
түрлерінің өткізу монополиясы кіреді, ол сақтандыру ұйымының статусы
туралы заңмен анықталады . Мемлекеттік сақтандыруды жүзеге асыру ұлттық
сақтандыру нарығын мемлекеттік реттеу формасы болып табылады. Үкіметтік
сақтандыру ұйымдары жұмыссыздықтан сақтандыруымен және жұмысшы немесе
қызмет ететіндердің өтемдерін сақтандыруына мамандандыралады .
Өзара сақтандыру қоғамы бұл— мемлекеттік емес ұйымның ерекше түрі ,
жеке және заңды тұлғалар топтарының арасында болашақта мүмкін шығындардың
сақтандыру ережелеріне сәйкес белгілі бір бөлігін төлеу туралы
келісушілік.
Өзара сақтандыру – коммерциялық емес сақтандыру қорының ұйымдық түрі , өз
қоғам мүшелерінің мүлікін сақтандыру қорғанышын қамсыздандырады . Заңгерлік
позициялардан өзара сақтандыру қоғамының әрбір мүшесі — бір уақытта
сақтандырушы әрі сақтанушы болып табылады. Өзара сақтандыру қоғамның
капитална иелену құқығын, оның табысын және сақтандыру қорғанышын полис
куәландырады.
Территориялық аспектіде сақтандыру нарығының құрылымы сақтандыру
нарықтарымен сипатталады :
• Жергілікті ( аймақтық );
• Ұлттық ( ішкі );
• Дүниежүзілік ( сыртқы ).
Сақтандыру нарығын салалық белгі бойынша айырады :
• Жеке;
• Мүліктік;
• Жауакершілікті .
Өз кезегінде әрбір нарықты сегменттерге бөлуге болады , мысалы , залалды
(несчастный) оқиға сақтандыру нарығын үй мүлікті сақтандыру нарығынан
бөліп қарастыруға болады.
Сақтандыру нарығының тауары- сақтандыру өнімі болып табылады . Сақтандыру
өнімі — сақтандыру нарығының орталық ұғымы . Сақтандыру өнімінің
тұтынушылық құны- сақтандыру қоғанышын қамтамасыз етуде . Сақтандыру өнім
бағасы сақтандыру үшін төленген немесе сақтандыруды қамтамасыз етуге
кеткен шығындар , сонымен қатар жұмысты жүргізуге шыққан шығындармен және
сақтандырушының табысы мөлшеріне байланысты анықталады. Ол сұраныс пен
ұсынысқа тәуелді боладые .
Сақтандыру өнімдерінің сақтандыру нарығында өтуін сақтандыру делдалдары
(сақтандыру агенттері және сақтандыру брокерлері) жүзеге асырады.
Сақтандыру агенттері — жеке немесе заңды тұлғалар, сақтандырушының
тапсырысы бойынша жұмыс істейтіндер.
Сақтандыру делдалдары немесе брокерлері- заңды немесе жеке тұлғалар бола
алады. Олар тек арнайы делдалдық операцияларды өткізуге берілген
лицензиямен жұмыс істей алады. Олардың міндетіне - өз атынан сақтанушының
немесе сақтандырушының тапсырысын орындау болып табылады. Сақтандыру
делдалы сақтандыру келісім-шарт қатысушысы болып саналмайды . Оның міндеті
делдалдық қызмет көрсету және сақтандыру келісім-шарттын орындалуына
көмектесуі
.
Сақтандыру нарығы функционалды жұмыс жасауы үшін тәуекелдерді және
шығындарды бағалайтын нарықшылар болуы шарт, оларды сюрвейерлер және
аджастер деп атайды.
Сюрвейерлер — тексерушілер немесе сақтандыру ұйымның агенттері, олар
сақтандыруға қабылданған мүлікті байқауды жүзеге асыратындар.
Сақтандырушымен келіскен негізде сюрвейерлер қатарына өртке қарсы сақтық
қауіпсіздікке сонымен, еңбек күзетіне және т.с.с. мамандандырылған фирмалар
кіреді. Сюрвейерлердің шешімдерінің нәтижесіне негізделіп, сақтандыру
компаниясы сақтандыру туралы келісім-шартқа отыруы не отырмауы туралы
шешімді қабылдайды.
Аджастер бұл — сақтандырушының уәкіл етілген заңды немесе жеке тұлғалары ,
олар шығындардың мінезін, оның мөлшерін және шығу себептерін анықтайды.
Аджастер өткізілген жұмыстарыдың нәтижелерінің негізінде сақтандыру актісі
құрастырылады ( апаттық сертификат ).
Өз қызығушылығын қорғау үшін, заң шығаратын актілерді жетілдіру,
сақтандырудың стандартты ережелерін дайындау , жинау және сақтандыру
статистикаларын жариялау және және басқа да мақсаттарға сақтандыру ұйымдары
сақтандырушылардың одағын ( қауымын ) құрайды. Сақтандырушылардың одақтары
аймақтықта және ұлттық деңгейде құрылады. Сонымен қатар , мамандандырылған
сақтандыру ұйымның бірігеді. Бірақ, ондай сақтандырушылардың одақтары
сақтандыру қызметімен шұғылдана алмайды .
Оған қарамастан сақтандыру компаниялары кейбір сақтандыру операцияларын
пулға өткізу үшін бірігеді. Сақтандырушылардың осындай бірігулері ірі
тәуекелдердің сақтандыру үшін қаражаттық мүмкіншілікті ұлғайтуға мүмкіндік
береді. Сақтандыру пулымен сақтандыру келісім-шартқа отыру сақтанушыға пул
қатысушыларының барлығы сақтандырушының жағында екенін білдіртеді.. Бірақ
сақтанушы сақтандыру оқиғасынан кейін әрбір сақтандырушының арызын жеке
реттеуге міндетті болады. Сақтандыру қарым-қатынасының осындай ұйымдасқан
түрі- сострахование деп аталады.
Бірақ сақтанушылар өз кезегінде өз қызығушылығын қорғау үшін сақтанушылар
одағын құрайды. Осындай одақтар зардап шеккен сақтанушыларға заңды көмек
көрсетеді, сақтандыру заңнамасын жетілдіруге және дамытуына қатысады және
т.б.
Сақтандыру нарығының маңызды буыны - мемлекеттік реттеу жүйесі. Оның
қажеттілік алдымен сақтанушылардың қаржылық шығындарын төлеуге қабілетсіз
сақтандырушы компаниялардан сақтау, сақтанушының қызығушылық тарын және
құқықтарын қорғау. ДСҰ туралы қысқаша мәлімет
ДСҰ 1995-ші жылдың 1-ші қаңтарында негізі салынған, оның орналасқан жері -
Женева , Швейцария
1986-94жж. Уругвайда өткен келіссөздің нәтижелерімен жасалған. 2006 жылдың
желтоқсанының қорытындысы бойынша оның құрамына149 ел кіреді.
2005 жылдың бюджет көрсеткіші бойынша 130 млн АҚШ долларын құрайды, ол 169
швейцария франкі.Ал хатшылық штаты 500 қызметкерді құрайды. Бұлардың бәрін
бас директордың басшылығымен жұмыс істейді.
ДСҰ-ға кіретіндер
Мемлекеттер Кірген уақыты
Albania 8 September 2000
Angola 23 November 1996
Antigua and Barbuda 1 January 1995
Argentina 1 January 1995
Armenia 5 February 2003
Australia 1 January 1995
Austria 1 January 1995
Bahrain 1 January 1995
Bangladesh 1 January 1995
Barbados 1 January 1995
Belgium 1 January 1995
Belize 1 January 1995
Benin 22 February 1996
Bolivia 12 September 1995
Botswana 31 May 1995
Brazil 1 January 1995
Brunei Darussalam 1 January 1995
Bulgaria 1 December 1996
Burkina Faso 3 June 1995
Burundi 23 July 1995
Cambodia 12 October 2004
Cameroon 13 December 1995
Canada 1 January 1995
Central African Republic 31 May 1995
Chad 19 October 1996
Chile 1 January 1995
China 11 December 2001
Colombia 30 April 1995
Congo 27 March 1997
Costa Rica 1 January 1995
Cote d'Ivoire 1 January 1995
Croatia 30 November 2000
Cuba 20 April 1995
Cyprus 30 July 1995
Czech Republic 1 January 1995
Democratic Republic of the1 January 1997
Congo
Denmark 1 January 1995
Djibouti 31 May 1995
Dominica 1 January 1995
Dominican Republic 9 March 1995
Ecuador 21 January 1996
Egypt 30 June 1995
El Salvador 7 May 1995
Estonia 13 November 1999
European Communities 1 January 1995
Fiji 14 January 1996
Finland 1 January 1995
France 1 January 1995
Gabon 1 January 1995
The Gambia 23 October 1996
Georgia 14 June 2000
Germany 1 January 1995
Ghana 1 January 1995
Greece 1 January 1995
Grenada 22 February 1996
Guatemala 21 July 1995
Guinea Bissau 31 May 1995
Guinea 25 October 1995
Guyana 1 January 1995
Haiti 30 January 1996
Honduras 1 January 1995
Hong Kong, China 1 January 1995
Hungary 1 January 1995
Iceland 1 January 1995
India 1 January 1995
Indonesia 1 January 1995
Ireland 1 January 1995
Israel 21 April 1995
Italy 1 January 1995
Jamaica 9 March 1995
Jordan 11 April 2000
Japan 1 January 1995
Kenya 1 January 1995
Korea, Republic of 1 January 1995
Kuwait 1 January 1995
The Kyrgyz Republic 20 December 1998
Latvia 10 February 1999
Lesotho 31 May 1995
Liechtenstein 1 September 1995
Lithuania 31 May 2001
Luxembourg 1 January 1995
Macau, China 1 January 1995
Macedonia 4 April 2003
Madagascar 17 November 1995
Malawi 31 May 1995
Malaysia 1 January 1995
Maldives 31 May 1995
Mali 31 May 1995
Malta 1 January 1995
Mauritania 31 May 1995
Mauritius 1 January 1995
Mexico 1 January 1995
Moldova 27 July 2001
Mongolia 29 January 1997
Morocco 1 January 1995
Mozambique 26 August 1995
Myanmar 1 January 1995
Namibia 1 January 1995
Nepal 23 April 2004
Netherlands — For the 1 January 1995
Kingdom in Europe and for
the Netherlands Antilles
New Zealand 1 January 1995
Nicaragua 3 September 1995
Niger 13 December 1996
Nigeria 1 January 1995
Norway 1 January 1995
Oman, Sultanate of 9 November 2000
Pakistan 1 January 1995
Panama 6 September 1997
Papua New Guinea 9 June 1996
Paraguay 1 January 1995
Peru 1 January 1995
Philippines 1 January 1995
Poland 1 July 1995
Portugal 1 January 1995
Qatar 13 January 1996
Romania 1 January 1995
Rwanda 22 May 1996
Saint Kitts and Nevis 21 February 1996
Saint Lucia 1 January 1995
Saint Vincent & the 1 January 1995
Grenadines
Saudi Arabia 11 December 2005
Senegal 1 January 1995
Separate Customs Territory1 January 2002
of Taiwan, Penghu, Kinmen
and Matsu
Sierra Leone 23 July 1995
Singapore 1 January 1995
Slovak Republic 1 January 1995
Slovenia 30 July 1995
Solomon Islands 26 July 1996
South Africa 1 January 1995
Spain 1 January 1995
Sri Lanka 1 January 1995
Suriname 1 January 1995
Swaziland 1 January 1995
Sweden 1 January 1995
Switzerland 1 July 1995
Tanzania 1 January 1995
Thailand 1 January 1995
Togo 31 May 1995
Trinidad and Tobago 1 March 1995
Tunisia 29 March 1995
Turkey 26 March 1995
Uganda 1 January 1995
United Arab Emirates 10 April 1996
United Kingdom 1 January 1995
United States 1 January 1995
Uruguay 1 January 1995
Venezuela 1 January 1995
Zambia 1 January 1995
Zimbabwe 5 March 1995
Бақылаушы елдер
Algeria
Andorra
Azerbaijan
Bahamas
Belarus
Bhutan
Bosnia and Herzegovina
Cambodia
Cape Verde
Ethiopia
Holy See (Vatican)
Kazakhstan
Lao People's Democratic Republic
Lebanon
Russian Federation
Samoa
Sao Tome and Principe
Seychelles
Sudan
Chinese Taipei
Tonga
Ukraine
Uzbekistan
Vanuatu
Vietnam
Yemen
Yugoslavia,
Швейцария экономикасының даму көрсеткіштері , %
2002ж 2003ж 2004ж 2005ж
Нақты ЖҰӨ 0,2 -0,5 1,8 2,3
Үй шаруашылықтардың тұтынуы0,7 0,9 1 1,5
Мемлекеттік тұтыну 0,8 0,9 0,3 0,8
Құрылыс инвестициялары 2,2 0,9 1 1
Жабдықтау инвестициялары -10,1 -0,7 7 8
Тауарлар мен қызметтердің -0,5 -1,4 4,2 5,1
экспорты
Тұтыну бағалардың деңгейі -0,6 0,6 0,6 1
Тауарлар мен қызметтердің -3,1 -0,1 4,9 5,9
импорты
Жұмыссыздық деңгейі
экономикалық белсенді 2,5 3,7 3,7 2,8
ортада ресми тіркелген
жұмыссыздардың үлес і %,
Халықтың нақты табыстары 0,9 0,7 1,7 2,3
Ескерту
Holy See-ден басқа бақылаушылар қосылу туралы келіссөздер 5 жыл
ішінде бақылаушылар статус алғаннан кейінгі кезеңде бастауы
тиіс.
2003 жылы ЖҰӨ-нің нақты динамиканың жағымсыз көрсеткіштер негізінде
анықтады : бірінші квартолда алдыңғы жылдың сол квартолымен
салыстырғанда оның көлемі.0,6%-, ал екінші квартолында – 1%. және үшінші
квартолында – 0,6%- ға азайды. Соңғыларды 3 ай ішінде жығылу басылды – ЖҰӨ
деңгейді 2002 жылдың сәйкес кезеңінің деңгейіне жетті.
Женева қаласында (Швейцария Конфедерациясы) Қазақстанның ДСҰ-
ға кіруі жөніндегі келіссөздер шеңберінде Қазақстан мен Швейцария
арасындағы тауарлар мен қызметтердің Қазақстан нарығына қол жеткізуі
жөніндегі екі жақты келіссөздің аяқталғандығы туралы Хаттамаға қол қойылды.
Хаттамаға елші, сауда келісімдері жөніндегі келіссөздерге арналған
Швейцария Үкіметінің өкілі Люциус Васеш, ал Қазақстан тарапынан Индустрия
және сауда вице-министрі, Қазақстанның ДСҰ-ға кіруі жөніндегі
келіссөздердегі арнайы өкілі Жанар Айтжанова қол қойды.
Қазақстан Швейцариямен екі жақты келіссөздердің он кезеңін жүргізді.
Бұларда Қазақстанның тамақ, фармацевтика, зергерлік, машина жасау,
металургия және сағат саласы нарығына қол жеткізуі мәселелері, сондай-ақ
Қазақстанның қаржылық және көліктік қызметтер нарығына ену жайы талқыланды.
Хаттамада екі жақтың да экономикалық мүдделеріне жауап беретін өзара тиімді
шарттарға қол қойылды. Соңғы үш жыл ішінде Швейцария Қазақстанның алыс
шетел арасындағы негізгі сауда әріптестерінің бірі болып отыр, Қазақстанның
сыртқы тауар айналымына тиесілі еншісі 12 пайызды құрайды.
2005 жыл
Мемлекет ЖҰӨ-нің ЖҰӨ-нің Сақтандыру
сақтандыру өмірлік салымдары
салымдарының сақтандыру(млн$)
үлесі % үлесі %
Швейцария 11,2 6,2 41077
Қытай 2,7 1,8 60131
Қазақстан 1,0 0,02 505
2006 жыл
Мемлекет ЖҰӨ-нің ЖҰӨ-нің Сақтандыру
сақтандыру өмірлік салымдары
салымдарының сақтандыру(млн$)
үлесі % үлесі %
Швейцария 11,8 6,7 42006
Қытай 3,3 2,2 52171
2005 пен 2006 жылдарды салыстырғанда көрсеткіштердің өскенің көріп отырмыз,
бірақ Қытайға келетін болсақ сақтандыру салымдарының алдыңғы жылмен
салыстырғанда 2040 млн АҚШ долларына азайғанын байқауға болады.
2005 пен 2006 жылдарды салыстырғанда көрсеткіштердің өскенің көріп отырмыз,
бірақ Қытайға келетін болсақ сақтандыру салымдарының алдыңғы жылмен
салыстырғанда 2040 млн АҚШ долларына азайғанын байқауға болады.
2005-2006 жылдарының ресми мәліметке негізделген Швейцария мемлекетінің бір
жанға орташа сақтандыру сыйақысы:
Жылдар Барлығы 1 2
2005 5558 3078 2480
2006 5716 3275 2441
1- өмірлік сақтандыру
2- өмірлік сақтандырудан басқасы
Диаграмма
Ряд1 – 2005 жылдың көрсеткіштері
Ряд 2 – 2006 жылдың көрсеткіштері
1-барлығы
2-өмірлік сақтандыру
3- өмірлік сактандырудан басқасы
Швейцария мемлекетінің 2005-2006 жылдарының ресми мәліметке негізделген
бір жанға орташа сақтандыру сыйақы кестесінен біз өмірлік сақтандырудың
өмірлік сақтандырудың басқасынан кем екенін көріп тұрмыз.
Бәсеке қабілеттілік
2003 жылы Швейцарияның жалпы ішкі өнім көлемі
258,97 млрд.( бір адамға 35,48 мың доллар.).Мына көрсеткіш Швейцария ОЭСР
елдері арасында Люксембург пен Норвегиядан кейінгі орында орналасқан.
Швейцарияның еңбек өнімділігінің деңгейіне келетін болсақ ол дүгие жүзі
бойынша бесінші орынға ие . Тауарлардың экспорты мен қызметтердің үлесі
ЖҰӨ- де 45% құрайды және ОЭСР елдерінің арасында ең жоғарылардың қатарына
кіреді. Швейцария дүниежүзілік қызметтермет саудасынан 5 орынға ие және
дүниежүзілік тауарлар саудасымен 6 орынды иеленеді, сонымен қатар алдыңғы
қатарлы халықаралық инвесторлар тізімінде тоғызыншы орынға ие, және
реципиент-мемлекеттерінің арасында иноинвестиция бойынша он алтыншыны
орынды алады.
Швейцария дүние жүзінде басқарушы қаржылықлық
орталықтардың бірі және өте нәтижелі және терең интеграцияланғанның
халықаралық қаржылық банк жүйесі болып табылады. Шетелде швейцария
авуарларының жалпы көлем 2,3 трлн. шв. фр .құрайды.ЮБС және Креди Свис
швейцария банкілері ең ірі 10 банкілердің қатарына кіреді .
ДҮНИЕЖҮЗІЛІК САУДА ҰЙЫМЫ.
Дүниежүзілік Сауда Ұйымы (ДСҰ) (World Trade Organization – WTO)
–
бұл халықаралық сауданы либерализм принцпімен қадағалайтын халықаралық
экономикалық мекеме.
Дүниежүзілік сауда ұйымы 1995жылы 1қаңтарда құрылды. Штаб квартирасы Женева
қаласында. Ең әуелгі кезеңде Дүниежүзілік Сауда Ұйымының мүшелігіне 77
мемлекет кірді, кейін 2003 жылы 146 мемлекет тіркелді. Бұл мемлекеттер
постсоциалдық және дамушы мемлекет қатарына жатады және бұл мемлекеттердің
бірлестігі Дүниежүзілік Сауда Ұйымының эмблемасында көрсетілген.
Дүниежүзілік Сауда Ұйымына мүше болып кіргендерге Совет
Үкіметінің кейбір мемлекеттері: Литва, Латвия, Эстония, Армения, Грузия,
Молдова, Қырғызстан жатады. Негізінен маңызды мәселеге 2001жылдың
желтоқсан айында Қытайдың мүшелес болып қабылдануы айналды. Себебі Қытай
мемлекетінен бүгінгі күні сауда жағынан үлкен үміт күтілуде. Әрине әлі де
Дүниежүзілік Сауда Ұйымына болашақта мүше болып кіретін мемлекеттерге сынау
жүргізіліп отыр. 2003жылы бұл мемлекеттердің саны 29ға жетті, олардың
қатарына Ресей (Украина, Белоруссия, Азербайджан, Қазақстан және
Өзбекстан).
Мінеки, бүгінгі таңда Дүниежүзілік Сауда Ұйымы (ДСҰ) 149
мемлекетті біріктіріп отыр. Бұл мемлекеттер дүнежүзінің Ішкі өнімінің 45ін
құрайды да әлемдік сауданың 95 % ын құрайды. Дүниезүзілік Сауда Ұйымы
әлемдік экономиканы глобалды реттеудің бірден бір әлеуетті жолы болып
табылады.
Дүниежүзілік Сауда Ұйымының негізгі мақсаты – халықаралық
сауданы нығайту болып келеді. Дамыған елдердің ойынша, экономикалық
бостандық Дүниежүзілік Сауда Ұйымына мүшелес әрбір мемлекеттің тұрғыны
тұрмыстық халі жақсара түседі.
Құқықтық жағынан Дүниежүзілік Сауда Ұйымының Министірліқ
органдары бар. Сонымен қатар, Дүниежүзілік Сауда Ұйымында біріккен елдердің
конференциядағы шешімі заңмен бекітіледі. Министрлік конференцияда
Дүниежүзілік Сауда Ұйымының барлық өкілетті мүшелері қатысады. Мұндай
отырыстар жылына бір реттен кем емес өткізіледі. Дүниезүзілік Сауда
Ұйымының бас директорын үш жылда бір рет сайлайды.
Әрине, Дүниежүзілік Сауда Ұйымына кіретін әрбір елдің сауда саясаты мен
сауда ережелері бірдей болып келеді. Бұл шарт.
Дүниежүзілік Сауда Ұйымының құрылу барысына көп уақыт кетті.
Үлкен мемлекеттер бірігіп ұйым құрғанша, алғашында 5-7 жыл керек. Жұмыс
істеу группалары мемлекеттердің экономикалық және ілеуметтік жақтарын
зерттеу басталады. Содан кейін мүшеліктің шарттары қарастырылып, ізденуші
мемлекеттер таңдалады. Соңында мемлекеттер арасында екі жақты келісімшарт
жасалып, қол қойылады.
Дүниежүзілік сауда ұйымына мүшелікке кіру бізге не береді?
Біріншіден, ол бізге басқа елдердің рыногына шығуға мүмкіндік береді.
Екіншіден, біз нарықтың бел ортасында боламыз.
Бұл ұйымға мүшелікке өту біздің әлем алдында ашық болуымызды және басқа
елдің алдыңғы қатарлы технологиясын меңгеруімізге жол ашады. Шегараның ашық
болуы біздің нарығымызды басқа елдердің төмен баж салығы мен әр түрлі
табиғи тауарларына толтырады.
Ал Қазақстанның тұрғындары үшін бұл өте тиімді болмақ. Арзан баға мен
таңдауға ие болады. Бәсекеге қабілеттілік күшейеді.
Дүниежүзілік Сауда Ұйымының ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz