Халықаралық арбитраждық органдардың түрлері

Пән: Халықаралық қатынастар
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 58 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі. Сыртқы экономикалық қызметте, халықаралық экономикалық қатынастарда, сыртқы және халықаралық сауда қатынастарында шаруашылық жүргізу субъектілерінің арасында туындаған дауларды шешудің бір құралы - ол халықаралық коммерциялық арбитраж көмегіне жүгіну болып табылады. Халықаралық коммерциялық арбитражды шаруашылық жүргізу субъектілерінің арасындағы дауларды шешуші механизм әрі орган ретінде танимыз. Қазіргі кездегі өзекті мәселелердің бірі де осы органның қызметіне байланысты болып отыр. Халықаралық коммерциялық арбитраж қызметі құқықтық тұрғыдан реттелгенімен, бұл саладағы шешімін таппай жатқан мәселелер де жеткілікті.

Ата заңымыз Қазақстан Республикасы Конституциясында көрсетілгендей, барлық тұлға заң және сот алдында тең, сонымен қатар өз құқықтары мен бостандықтарын сотпен қорғауға құқылы (13-14-баптар) . Аталған құқықтар халықаралық актілерде де көрініс тапқанын атап өткен жөн. Сонымен қатар Қазақстан Республикасында 2004 жылдың 28 желтоқсаныңда «Халықаралық коммерциялық арбитраж туралы» және «Төрелік соттар туралы» Заңдар қабылданды. Қазақстандық коммерциялық арбитраж тұрақты қызмет етуші арбитраждық (төрелік) институт болып табылады.

XX және XXI ғасырда сыртқы сауданың, халықаралық экономикалық қатынастардың дамуына байланысты халықаралық коммерциялық арбитраждың қызметін реттеуге үлкен көңіл бөлінді. Осы мәселелерді реттеу мақсатында XX ғасырдың басынан бері дауларды арбитраждық жолмен шешу, арбитраждық шешімдерді орындауға қатысты халықаралық актілер мен басқа да нормалар қабылданды. Мысал ретінде айтатын болсақ, коммерциялық арбитражбен шығарылған шешімдерді тану және орындауды реттеу мақсатында 1958 жылы қабылданған «Шетелдік арбитраждық шешімдерді тану және орындау туралы» Нью-Йорк Конвенциясын атап өтуге болады.

Тағы атап кететін жағдай, әр мемлекеттің шаруашылық жүргізу субъектілері арсындағы дауды коммерциялық арбитраж арқылы шешу реттелгенімен, оны орындау кезінде едәуір қыйындықтар туындайды. Аталған келеңсіз жағдайлардың себебінің бірі ішкімемлекеттік заңнамалар арсындағы қарама-қайшылықтардың туындауында еді. Бұл мәселелердің алдын алу үшін халықаралық актілерде арнайы ережелер қамтыла бастады және осындай актілерге қосылған мемлекеттер үшін бұл ережелер міндетті болып табылады.

Тақырыптың зерттелу дәрежесі. XX ғасырдан бері қарай халықаралық коммерциялық арбитраж мәселелерін зерттеу қолға алынған. Бұл зерттеулердің нәтижесі ретінде халықаралық құқық (халықаралық жеке құқық) ғылымы саласындағы ғалымдар мен халықаралық құқық мамандарының еңбектері бар. Олардың қатарына А. Г. Федоровтың, Хьюллит-Джеймс Марктың
«Международный коммерческий арбитраж», Б. Сеглиннің
«Классификация исполнительного производства международных
арбитражей и иностранных судов», Е. Степаненконың «Как
применять оговорку о публичном порядке при исполнении
иностранных арбитражных решений?», сондай-ақ Қазақстандық С.
Саринның «Разрешение международных коммерческих споров в
Казахстане», «Международная практика разрешения коммерческих
споров», «Лондонский международный третейский суд», Қ. С.
Мауленовтың «Международные коммерческие споры» атты
еңбектерін атап өтуге болады. Аталған еңбектерде халықаралық
коммерциялық арбитраж қызметі, коммерциялық дауларды шешу
жолдары, арбитраждық шешімдерді орындауға қатысты ой-толғаулар
қарастырылады. Бұл саладағы зерттеулер әлі де болса жеткіліксіз деген
тұжырымға келуге болады.

Зерттеудің мақсаттары мен міндетгері. Бітіру жұмысының негізгі мақсаты ретінде - халықаралық коммерциялық арбитраждың құрылуын, арбитраждық тәртіпті және арбитраждық шешімдерді тану мен орындау мәселелерін жан-жақты зерттеп, олардың реттелу тәртібінің мазмұнын ашып көрсету.

Аталған мақсатқа жету үшін келесідей міндеттер қойылып отыр:

- халықаралық коммерциялық арбитражға түсінік беріп өту;

халықаралық коммерциялық арбитражддың құқықтық реттелудеңгейін қарастыру;
халықаралық коммерциялық арбитражға жүгіну тәртібі менжолдарын қарастыру;

қазіргі кездегі халықаралық коммерциялық арбитраж түрлерін бөліп, жекелеген реттерде талдап, қарастыру;
арбитраждық шешімдердің орындалу тәртібін қарастыру.

Зерттеудің объектісі мен пәні. Зерттеу объектісі болып халықаралық арбитраждың қалыптасуы мен құрылуы және оның қызметі жатады.

Зерттеудің пәніне келесілер жатады: халықаралық коммерциялық арбитражға қатысты құқықтық мәселелер, арбитраждық процесс аясындағы, сондай-ақ арбитраждық шешімдерді орындау кезіндегі құқықтық қатынастар жатады.

Зерттеу әдістері. Осы тақырыпты зерттеу кезінде келесідей зерттеу әдістері қолданылды:

тарихи шолу жасау;
жүйелі талдау жасау;
сараптама және синтез.

Қорғауға шығарылатын ережелер. Бітіру жұмысын жазу барысында зерттелген тақырып бойынша келесідей қорғауға ережелерді ұсындым:

- халықаралық коммерциялық арбитражға түсінік XX ғасырда ғана
беріле бастады. Халықаралық коммерциялық арбитраж біріншіден,
шаруашылық субъектілерінің арасындағы дауларды шешуші механизм
болып табылады, екіншіден, дауларды шешу мақсатында туындаған
орган болып табылады, үшіншіден, халықаралық коммерциялық
арбитраж - арбитрлер. Сондай-ақ халықаралық коммерциялық арбитраж әртүрлі мемлекеттердің шаруашылық субъектілері арсындағы сауда қатынастары, сыртқы экономикалық қатынастар кезінде тындаған дауларды шешуші басты орган;

- тараптар арасында келісім жасалған кезде «арбитраждық ескертпелер» жасалады, сондай-ақ дауларды арбитраждық жолмен шешкенде келісім-шарт еркіндігі қағидасы көрініс табады. Дауларды арбитраждық жолмен шешу кезінде материалдық нормалар да коллизиялық нормалар да қолданылады;

халықаралық коммерциялық арбитраж шешімінің танылуы менорындалуы келесідей тәртіппен жүзеге асады. Біріншіден, мемлекеттер арбитраждық шешімдерді тану және орындау туралыкелісімге мүше болу керек. Және арбитраждық шешімдер келісідекөрсетілген ережелерге сай келуі керек. Екіншіден, арбитраждықшешідерді орындату үшін мемлекеттің тиісті органдарына өтініш білдіру керек. Үшіншіден, тараптар арсындағы келісім-шартта арбитраждық шешімдерді орындауға қатысты мәселелер қарастырылуы керек.
Қазақстан Республикасындағы арбитраждық институт тараптарментаңдалған құқық нормаларымен, шарттық қатынастардан туындағандауларды шешеді.

Зерттеудің теориялық және тәжірибелік маңызы. Бұл зерттеуде орын алған ойлар мен ақпараттарды тәжірибеде, сондай-ақ оқу орындарында дәріс беру кезінде пайдалануға болады деген ойдамыз.

Зерттеу жұмысының құрылымы мен көлемі. Бітіру жұмысының құрылымына келсек, ол кіріспеден, үш тараудан (алғашқы тарау үш, екінші тарау төрт, үшінші тарау бір бөлімнен), қорытындыдан және библиографиялық тізімнен тұрады. Бітіру жұмысы «Бітіру жұмысын жазу туралы әдістемелік құрал ережелеріне сай жазылған».

Бітіру жұмысының жалпы көлемі 59 беттен тұрады.

1. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ КОММЕРЦИЯЛЫҚ

АРБИТРАЖДЫҢ ЖАЛПЫ МӘСЕЛЕЛЕРІ

1. 1. Халықаралық коммерциялық арбитраждың түсінігі

Халықаралық сауда айналымында Халықаралық Коммерциялық арбитраж атауына иеленген арбитраждық тергеу, халықаралық сауда аясында туындаған дауларды шешудің негізгі тәсілі болмастан бұрын болған.

Арбитраждық тергеу мемлекеттік сот әділдігінен бұрын пайда болды және оның бастауы Рим кездерінде туған.

Өркениет туындағаннан бастап адамдар, саудагер мамандығы әлемде ең ежелгі болып табылмаса да, халықаралық саудамен айналысқан. Ассириялықтар ежелгі египтіктерді сатқан; қытайлықтар -Үндістан, Грек және Рим халықтарын сатқан және сол кездерде олар сауда дауларын шешумен жиі айналысқан.

Бастапқыда арбитраждық соттардың шешімдері мемлекеттік мәжбүрлеу шаралар көмегімен орындалмаған. Тараптар тек қана арбитраждық келісімде арнайы өндіру шараларын немесе шешімді орындауды қамтамасыз ететін басқа тәсілді алдын-ала ескерген. Мемлекеттік соттар шығаратын шешімдер иеленген заңдық күшті, алғашқы болып Юстиниан арбитраждық соттардың шешімдеріне де заңды күш енгізген. Сот шешімінің заңды күшіне енуі халықаралық саудада аз дегенде бір шетел тұлғасы қатысқандықтан, тараптардың біреуі көбінесе басқа тараптың соттарына сенімсіздік білдірген. Одан басқа, ішкі дауларды шешуге байланысты, судьялар мен соттарға көп міндет жүктелген. Осы әрекеттің барлығы тәжірибеге әкелді, яғни дауға қатысушы тараптар, олардың арасындағы дауды шешетін арбитр ретінде әрекет ететін, сыйлы тұлғаларды тағайындаған. Өкінішке орай, бұл тағайындалған тұлға өзін әрқашанда адал ұстамаған. Грек мифологиясы бізге Трояндық ханзада - Паристің мысалын келтіреді. Жебеуші әйелдердің қайсысы: Гера, Афина немесе Афродита ең әдемі деп сұрағанда, ол айғақтарды әділдікпен бағалай алмай, оның орнына сұлу ханша Еленаны ұрлауға көмектесетініне уәде беру нысанында Афродитадан пара алған. Нәтижесі Трояндық соғысқа әкелді.

Сонымен қатар арбитраждық шешімдерді орындау кезінде қиыншылықтар болды. Бірақ өзінің әйгілігін сақтау және қазірде халықаралық коммерциялық дауларды шешудің тиімді және кең қолданбалы болуына айналдыру мақсатында, көптеген ғасырлар бойы нақты қызмет атқарды.

Феодал өзінің қол астындағылардың үстінен шектеусіз билік және сот билігін жүргізгенін ескеріп, феодализм кезеңі халықаралық коммерциялық арбитраждың дамуына ықпал етпеді деп айтуға болады.

Арбитражға деген қызығушылық сауданың дамуымен қатар өсті. Арбитражды, сауда сияқты ежелгі деп айтуға болады. Халықаралық коммерциялық арбитраждың қазіргі заманғы дәуірі XVIII ғ аяғы -XIX ғ басына тән, яғни ол кезде сауда саласындағы даулар және теңіз арқылы тауарларды тасымалдауға байланысты даулар арбитраж жолымен шешілген. Бұл кезеңге сонымен қатар биржалар, саудалық сипаттағы мекемелер немесе сауда-өнеркәсіптік палаталар құрған, алғашқы тұрақты әрекет ететін арбитраждық институттар жатады.

Бірінші дүниежүзілік соғыс аяқталған соң, халықаралық коммерциялық арбитраждың дамуында күйреу кезеңі орын алған кезде Париждегі Халықаралық Сауда палатасы құрылды. Бірақ оны құрудың жұмысы соғысқа дейін басталса да, 1905 жылы құрылған сауда палаталарының Конгрессінің шешімі негізінде, Париждегі Халықаралық Сауда палатасы бүкіләлемдік үкіметтік емес сауда ұйымы ретінде 1914 жылы 10 маусымда құрылды. Оның отырысында Халықаралық Сауда палатасының Жарғысы бекітілді және қызметтің бағдарламасы қабылданды.

Бұдан басқа, 1912 жылы Бостонда өткен Конгресстің отырысында, халықаралық аяда туындаған дауларды шешуді реттейтін халықаралық құқықтық нормаларды туындату қажет деп танумен байланысты Резолюция қабылданды. 1

Өзінің қызмет етуінің басынан бастап, Палата тарабынан саудагерлердің арасындағы дауларды «жылдам, қымбат емес және түпкілікті» шешу үшін, жағдай жасауының маңызы зор болды. Бұл көріністе қазіргі заманғы халықаралық коммерциялық арбитраждың мәні көрініс тапты.

«Халықаралық коммерциялық арбитраж» термині бірнеше мағынада қолданады. Біріншіден, бұл термин сыртқы экономикалық мәмілелерден туындайтын дауларды шешудің механизмін білдіреді. Екіншіден, «халықаралық коммерциялық арбитраж» термині осындай дауларды шешу үшін туындаған орган болып табылады. Үшіншіден, «халықаралық коммерциялық арбитраж» терминінің мағынасы ол арбитраждың құрамы: бірнеше арбитрлер немесе жеке арбитр. 2

Халықаралық коммерциялық арбитраж екі немесе бірнеше тараптар арасында жасалған келісімге сәйкес сотта дауларды қарау жабық жүргізілетін, дауларды шешу үшін механизм ретінде көрініс табады және бұл бойынша тараптардың келісуі бойынша, арбитр (арбитрлер) шығарған шешім, әділетті қаралғаннан кейін тараптар үшін міндетті болады.

Бір немесе бірнеше арбитрлерден тұратын арбитраждық сотқа дауды шешуге беру орын алған дау бойынша тараптардың келісімімен жүзеге асады. Арбитраждык, сот тараптармен тікелей сайланады немесе олардың атынан тараптар арбитраж жүргізу процедураларын белгілейді. Арбитраждық сот шығарған шешім түпкілікті және тараптар үшін заңды, міндетті болып табылады, бірақ бұл шешім тараптар ұсынған дәлелдемелер мен дәлелдерге сәйкес қабылдану керек. Нағыз арбитраждық шешім соттармен танылуы және орындалуы мүмкін.

Әрбір арбитраждық істе барлық элементтер бірдей болса да, арбитраж бәрібір біртектес механизм болып табылмайды. Әрбір арбитраждық тергеудің табиғаты, мәселенің мәніне, даудың мөлшері және сипатына, даудағы тараптардың пайда болуы және жағдайларына тәуелді. 3

Әртүрлі мемлекеттердің фирмалары және ұйымдары арасында туындайтын сауда және басқа экономикалық қатынастар саласындағы дауларды қарастыратын арбитраждық соттарды, халықаралық құқықтың субъектілері ретінде мемлекеттердің арасындағы дауларды қарастыратын арбитраждық соттардан айыру қажет. Сонымен қатар шетел элементі бар құқықтық қатынастар бойынша, дауларды қарастыратын арбитраждық соттарды, мемлекеттің шаруашылық субъектілердің арасындағы дауларды шешетін арбитраждық соттардың жүйесінен айыру қажет.

Шетел ұйымдары мен фирмаларына байланысты дауларды қарастыруға арналған, арбитраждық соттарға қатысты халықаралық коммерциялық арбитраж түсінігі қолданылады.

«Халықаралық» термині таза ұлттық болып табылатын және ұлттық шеңберден шығатын арбитраждар арасындағы айырмашылықты білдіреді. Әртүрлі елдердің құқықтық жүйелері «халықаралық» деген түсінікті түрлі түсіндіреді. Кейбір елдерде даудың сипаты бойынша айырмашылық келтіріледі: дау халықаралық сауданың мүдделерін қозғаса, ол халықаралық болып есептелінеді. Басқа құқықтық жүйелер даудың тараптарына көңіл бөледі: оның ұлтына, тұрақты тұратын жеріне және т. б. 4

Арбитраждың «халықаралық» сипатының негізгі заңды маңызы былай көрініс табады, яғни белгілі елдер : Франция, Италия және Швейцария ішкі арбитражға қолданылатын құқықтық режиммен салыстырғанда, халықаралық арбитраждарға ерекше құқықтық режимдер қолданады. Өйткені ішкі арбитраждарға домицилилер және бір мемлекеттің азаматтары қатысады, сол себептен мүмкін мемлекет осындай түрдегі арбитраждарға бақылау жүргізеді. 5

1985 жылғы халықаралық сауда арбитраж туралы ЮНСИТРАЛ Типтік заңына сәйкес, арбитраж халықаралық болып табылады, егер: а) арбитраждық келісімнің тараптарының коммерциялық кәсіпорындары шартты жасағанда әртүрлі мемлекеттерде орналасса; немесе b) келесі орындардың біреуі мемлекеттен тыс жерде орналасса, яғни ол жерде тараптар өзінің коммерциялық кәсіпорындарына ие: арбитраждың орны, егер ол арбитраждық келісімде анықталса немесе оған сәйкес; сауда қатынастарынан туындаған міндеттердің едәуір бөлігі сол жерде орындалуы тиіс қандай да бір орын, немесе дау пәнімен тығыз байланысты орын; немесе с) арбитраждық келісімнің пәнімен бір елмен ғана байланысты екеніне тараптар тікелей түрде келіссе.

Арбитраждың «халықаралық» сипатының іс жүзіндегі маңызы - дауды шешуге аз дегенде бір шетел құқықтық жүйесі және бір шетел мемлекеті қатысады.

«Коммерциялық» термині коммерциялық және коммерциялық емес келісім-шарттарының арасында айырмашылықты келтіретін елдерде қолданылады. Көптеген елдерде арбитраждық сотқа коммерциялық келісім-шарттардан туындайтын даулар ғана жіберіледі.

Даудың «коммерциялық» сипаты орасан зор маңызға иеленеді, егер арбитраждық шешімді тану және орындау немесе арбитраждық шешімді орындауға талпынса, онда шетел арбитраждық шешімдерді тану және орындау туралы 1958 жылғы Нью- Йорк Конвенциясының ережелеріне сәйкес жүзеге асырылуы тиіс. Көптеген елдер Конвенцияда көзделген ескертулерді қолданады, және олар өздерінің ішкі құқық жүйесімен коммерциялық ретінде қарастыратын дауларға ғана Конвенцияның ережелерін қолдану қажет.

Айтып кететін жәйт, арбитраж тәртібінде дауларды қарастыру белгілі ерекшеліктерге ие және сот тәртібімен салыстырғанда құндылықтарды қамтиды. Дауға қатысушы тараптар өзара келісім бойынша қандай болсын арбитражды таңдай алады, арбитрлерді тағайындау, істі қараудың орны және тілі туралы келісе алады, процедуралық кезеңдерді ескерте алады. Арбитраждың құндылықтарының бірі болып істі (жалғыз инстанция және күрделі емес процедура орын алғанда) қарастырудың мерзімінің ұзақ емес болуы, Арбитраждық соттарда дауларды шешу бойынша шығындар едәуір азырақ (негізінен едәуір қысқа процессуалдық циклдің арқасында және процессуалдық өкілдіктің төмен бағасы), процессті жүргізуге кеткен және соның ішінде адвокаттарға кеткен шығындар, әдетте батыс елдерінде жоғары. Арбитраждың үлкен құндылығы болып, арбитрлердің құзыреті табылады, өйткені олар мамандардың санынан сайланады. Фирмалар мен ұйымдардың көзқарасы жағынан, елеулі құндылық болып, арбитраждық соттың әдетте жабық түрде мәжіліс өткізуі. Істі қарау процессінде қабылданатын шешімдер, талап арыз талаптарының шеңберінен шықпауы тиіс. Арбитраждық шешімдер түпкілікті болып табылады, шағымдануға жатпайды және тараптар үшін міндетті және кеткен шығындар халықаралық конвенциялар жүйесі, әлемнің жүзден астам елдерінде олардың мәжбүрлі орындалуын қамтамасыз етеді.

Халықаралық коммерциялық дауларды, мынандай жағдайда арбитраждық қарау орын алады, егер:

- дауды қандай соттар қарайтынын тараптар келісе алмаса; соттар ұсынылған арыздар мен құжаттарды сот ісін жүргізу тіліне аударуды талап ете алады; және бұл тіл тараптардың біреуіне шетел тілі болып немесе негізгі келісім-шарт жасалған немесе тараптар арасында хат жазысу тілі болып табылмаса. Тіпті егер арбитражға қатысушы тараптар әртүрлі тілді мемлекеттерден болса, онда олар ресми қатынастар орын алған және екі тарап үшін түсінікті тілде арбитраждық тергеу жүргізілуі тиіс жөнінде келісе алады.

- жауапты тарап активтің көп бөлігіне иеленбеген елде, дау шешіле алады.
Шешімдер шығарылмаған елдерде арбитраждық шешімдер танылады және
орындалады. Сот шешімдерін тану және орындау бойынша келісімдер жүйесінен қарағанда, 1958 жылғы Нью-Йорк Конвенциясы белгілеген, шетел арбитраждық шешімдердің тану және орындалу жүйесі, орасан зор географиялық қолданыста;

- тараптар олардың арасында туындаған дауды, жария еткісі келмесе. 6

Сонымен қатар айтып кететін жәйт, арбитраждық тергеуге қатысуға ниет білдірген тараптардың біреуінің құқық қабілеттігі анықталатын заңға сәйкес, құқық қабілеттігі жоқ болса, онда арбитраж мүмкін емес. Мысалы, Сауд Арабия мемлекеті арбитраждық келісімде тарап бола алмайды. Мемлекеттік агенстволар келісімде тарап ретінде көрініс тапса да, АҚШ Федералдық үкіметі арбитраждық келісімде тарап бола алмайды. Арбитраждық келісімде бірнеше мемлекеттер (мысалы, Иран) тарап бола алады, егер сәйкес мемлекеттік органның ерекше рұқсаты берілсе. Арбитраж өзінің табиғаты бойынша өте икемді. Тәжірибелі қатысушылардың қолында, ол даудағы жылдам және түпкілікті шешімді шығарудың құралы болатындай, қалыптасуы қажет.

1. 2. Халықаралық коммерциялық арбитраждың тәртіп ретін

белгілеу

Дауларды шешудің амал - тәсілдері ретінде арбитражды қолдану үшін, қолайлы жағдайлар туындатуға бағытталған әртүрлі әрекеттер, халықаралық құқық аясында 80 жылдан аса уақыт бойы жүзеге асырылды. Типтік заңдар және аd һос арбитраждары үшін арбитраждық регламеттердің жалпы және аймақтық сипаты ретінде, халықаралық коммерциялық арбитраж қызметін реттейтін конвенцияларды қабылдау елеулі нәтиже болып табылады. Халықаралық коммерциялық арбитражға қатысты өте маңызды халықаралық құжаттар төменде көрсетіледі.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.