3-сыныптарда оқушылардың тілін дамыту

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 50 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

ҚАЗАҚ МЕМЛЕКЕТТІК ҚЫЗДАР ПЕДАГОГИКА ИНСТИТУТЫ

Педагогика және психология факультеті

Мектепке дейінгі және бастауыш білім кафедрасы

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы:

3-сыныптарда оқушылардың

тілін дамыту

Орындаған: Ж. Тойтаразова

Жетекшісі: п. ғ. к., аға оқытушы

Метербаева К. М.

Алматы

2007

Мазмұны

Кіріспе 3

3-сыныптарда оқушылардың тілін дамытудың теориялық негіздеріОқушылардың тілін дамытудың теориялық негіздері 6Тіл дамытудың мақсаты және мазмұны мен жүйесі 16
Сөздік жұмысын жүргізу әдістемесіТіл дамытудың жолдары 20Эксперименттік жұмыстың нәтижесі 23

Қорытынды 48

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 51

Кіріспе

Зерттеудің көкейтестілігі: «Мың өліп, мың тірілген» халқымыздың егеменді де тәуелсіз ел санатына қосылуы, қазақ тілінің мемлекеттік тіл мәртебесіне ие болуы ана тіліміздің қолданылу аясының кеңеюіне жол ашып, тіл білімі мамандары мен әдіскер ғалымдардың, оқытушылар қауымының алдына үлкен міндеттер қойып отыр. Енді ана тілімізді шын мәніндегі мемлекеттік тіл дәрежесіне көтеру үшін, қыруар шаруаларды шұғыл түрде іс жүзінде асыруымыз қажет. Бұл шаралардың ішіндегі ең бір негізгісі қазақ мектептеріндегі ана тілін оқыту ісін жаңа талаптарға сай жетілдіру, оқушылардың ана тілінде шебер сөйлеп, өз ойын баяндау дағдыларын жаңа дәрежеге көтеру болып табылады. Өйткені ұлттық бітім-болмыс, әдет-ғұрып, халықтың рухани қазынасы мен салт-дәстүрі - бәрі-бәрі ұрпақтан-ұрпаққа жетіп, сақталып отырады.

Бұрынғы Кеңес одағындағы, оның ішінде біздің республикамыздағы жас ұрпаққа білім беру ісінде ұлттық ерекшеліктер ескерілмей, барлық мектеп бір үлгіде белгіленіп, бірдей бағдарламалар арқылы оқытылғаны қазір ашық айтылуда. Сондықтан да, соңғы жылдары, әсіресе еліміздің тәуелсіздігі жарияланғаннан бергі жерде республикамызға тән «мектеп тұжырымдамалары» жасалынып, білім берудің ұлттық-этнопсихологиялық негіздері белгіленуде.

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің ҮІІ сессиясы тәуелсіз мемлекетімізде жас ұрпаққа білім берудің дербес бағытын айқындап, «Қазақстан Республикасында білім беру туралы заң» қабылдады. Бұл құжатта республикада халыққа білім беру жүйесін жетілдіру мен қайта құрудың негізгі принциптері айқындалып, болашақ даму бағыттары белгіленді. Заңда жас ұрпаққа тәрбие беру жүйесінің басты мақсаттарының бірі ретінде мектепте пәндерді, оның ішінде қазақ тілін оқытудың әдіс-тәсілдерін жетілдіріп отыру қажеттігі атап көрсетілді. /Қазақстан Республикасында білім беру туралы заң/.

Қазақ тілін үйрену ісі бірыңғай, үздіксіз білім беру жүйесіндегі ең маңызды буын - балабақша мен бастауыш сыныптардан бастау алатыны белгілі. Салиқалы білімнің көзі, саналы тәрбиенің өзі сәбилік кезеңнен бойға сіңеді; тіл үйретуді жолға қоюды білім беру мен тәрбиелеудің түп негізі, іргетасы - балабақшадан бастап қолға алу керек.

Ана тілін меңгермеген бала басқа ғылым салаларын оқуда үлкен кедергіге кездеседі, өз сөзімен ойын толық жеткізе алмайды. Сондықтан «Ана тілдің басқа пәндердің бәріне қатысы бар және олардың нәтижелерін өзіне жинастыратын басты, өзекті пән екені енді түсінікті емес пе?» - деп, ұлы педагог К. Д. Ушинский дәл көрсеткен. Бұл үзіндіден ана тілді оқытуды жетілдіру, жақсарту мәселесінің маңыздылығын ғалымдар анық дәлелдеп келгенін көреміз.

Ана тілді оқытуды жетілдіру, оқушының тілін дамыту алдымен ана тілді оқыту әдістемесі ғылымының даму дәрежесіне байланысты.

Осы саладағы жұмыс әдістемесінің аздығы біріншіден, мұғалімдердің жұмысын ауырлатады және мектептерде оқта-текте жүргізілген жұмыстың салдарынан ойларын тиянақты да айқын айтып, жазып жеткізе білу дағдысына төселе алмай қиналатын болады. Мұның өзі баланың ауызша сөйлеуінде немесе шығарма жазуында сәтсіздіктер мен жайсыздықтарға душар етті, оны күнделікті тәжірибемізде әрқайсымыз да байқап жүрміз. Демек, ана тілде дұрыс сөйлеп, жазуға үйрету мәселесі, әсіресе, қазіргі кезде кімді болса да бейжай қалдырмайтын, бәрімізді толғандыратын ең бір қиын да күрделі, көкейтесті мәселе болып отырғаны баршамызға мәлім. Сондықтан бастауыш мектепте мәселенің бүгінгі күнге дейін өз деңгейінде қарастырылмауы жұмысымыздың тақырыбын «3-сыныпта оқушылардың тілін дамыту» деп таңдауымызға себеп болды.

Зерттеу мақсаты: Бастауыш сыныптарда оқуышылардың тілін дамытудың теориялық және әдістемелік жолдарын айқындау.

Зерттеу объектісі: Бастауыш сыныптағы оқу-тәрбие үрдісі.

Зерттеудің ғылыми болжамы: егер 3-сынып оқушыларына білім беру бағдарламалық талаптарға сай жүйелі жүргізілсе; олардың жас ерекшеліктеріне сәйкес материалдарды сұрыптап, оны меңгертудің тиімді жолдары арқылы жүзеге асырылса; оқу-әдістемелік кешендермен қамтамасыз етілсе, онда оқушылардың тілін дамытуға негіз болады.

Зерттеудің міндеттері:

бастауыш сыныптарда оқушылардың тілін дамытудың теориялық

негізін айқындау;

сөз, сөз тіркесі мен сөйлемдермен жұмыс жүргізу жолдарын

анықтау;

оқушылардың тілін дамытудың тиімді жолдарын саралау,

- өлшемдері мен көрсеткіштерін анықтау, моделін құру;

Зерттеу әдістері: Зерттеу мәселесіне байланысты теориялық және әдістемелік еңбектерге ғылыми тұрғыда талдау жасау; бастауыш мектептің оқу-тәрбие жұмыстарын бақылау; озат тәжірибелерді жинақтау; қорыту; сауалнама жүргізу, оның нәтижелерін сұрыптау, оларды математикалық жағынан өңдеу.

Зерттеу нысаны: Жалаңаш қазақ орта мектебінде өткізілді. Тәжірибеге 40 оқушы, оның ішінде 20 оқушы эксперименттік, 20 оқушы бақылау тобына алынды.

Диплом жұмысының құрылымы: Диплом жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімі мен қосымшадан тұрады. Зерттеу жұмысына оның нәтижелері туралы мәліметтерді көрнекі түрде бейнеленген 3 кесте, 4 сурет орналасқан.

1. 3-сыныптарда оқушылардың тілін дамытудың теориялық

негіздері

1. 1. Оқушылардың тілін дамытудың теориялық негіздері .

Қазақ халқы тіпті сонау ежелгі дәуірдің өзінде терең ой, сұлу сезімдерін тілмен шебер өрнектеп, өзінің дақ түспеген таза зердесінде сақтап, бүгінгі ұрпаққа жеткізді. Қазақ даласы - бүкіл түркі әлемнің қара шаңырағы десек, сол туыс тілдер ішіндегі ең байырғысы да, көп өзгеріске ұшырамаған тазасы да - қазақ тілі екендігі бұл күнде қандас бауырларымыз түгелдей мойындауда. Олай болатыны: «Тіл тас жарады, тас жармаса, бас жарады» деп түсінген бабаларымыз бұл өнерге айрықша мән берген. Оққа тоқтамаған жерде сөзге тоқтаған. Қара қылды қақ жарған кемеңгер билеріміз кезінде ердің құнын екі-ақ ауыз сөзбен шешкен екен. Ақындар мен шешендер дау-талас, айтыс үстінде аталы сөзді аттап өтпей, сөзден сүрінгенін ерлерше мойындап, «Сөз тапқанға қолқа жоқ» деп немесе «Ой, тіліңе шоқ түссін!» деп, отыра кеткен деседі.

«Сөз өнерінің» ең құрметті, ең асыл өнер болғанын, оның құдіреті данышпан Абайды таңғалдырып, «Қазақтың өзгелерден тілі ұзын», «Өткірдің жүзі, кестенің бізі өрнегін сендей сала алмас» дегізгенін онан әрі айта түсуге болар еді. Бірақ әңгіме арнасы басқа болғандықтан, біз тек сөз өнерінің, әсіресе, қазақтарда ерекше бағалағандығын, осы өнерге үйрену сонау ерте кезден басталғанын еске алу ретінде ғана шегініс жасадық.

Өткен ғасырда қазақ даласына жер ауып келген поляк оқымыстысы Адольф Янушкевич 1846 жылы өз күнделігіне былай деп жазған екен: «Мен осыдан бірнеше күн бұрын өзара дауласқан екі ру билерінің сөз сайысына куә болдым. Цицерон мен Демосфеннің кім екенін өмірі естіп көрмеген шешендердің ғажайып өнеріне қол соғуыма тура келді . . . ».

«Қой асығы қолыңа жақса, сақа тұт, ақылы асса, бала да болса, аға тұт» деп, халық ойға ұста, тілге шешен адамды би деп көтермелеген. Зады «Кісіге қарап сөз алма, сөзіне қарап кісіні ал» дейтін талғампаз халық «би» деген атағына қарап, сөзін қабылдамаған, керісінше, сөзге жетік, ойға жүйріктігіне қарап, «би» деп атайтын болған. Бұл жөнінде бүкіл Түркістаннан шыққан жаңа тұрпатты тұңғыш ғалым, бар жаңаның басы, аз өмірінің ішінде қыруар шаруа тындырған Шоқан Уәлиханов: «Сот ғұрыптарына әбден жетік, сонымен қатар тілге шешен қазақтар бұл құрметті атаққа / «би» атағына - С. Р. / өз бетімен ие болып отырған», - дейді. [1]

Кезінде жәбір-жапа шегіп, сауатсыз, қараңғылықта жүрген халқының көзін ашу, балаларын оқытып, білім беру үшін, «жарғақ құлағы жастыққа тимей» еңбек еткен, мектеп ашып, оған өзі арнайы оқулық жазған ұлы ағартушы Ы. Алтынсарин: «Қазақ халқының сауатсыздығынан, қазақ тілінде басылған бір де кітаптың жоқтығынан оқу орындарының мұғалімдері қазақ балаларын оқытқанда, қазақ тілінің орнына татар тілін пайдаланып жүр. Бұл кітапты құрастырғанда, мен, біріншіден, осы біздің ана тілімізде тұңғыш рет шыққалы отырған жалғыз кітаптың орыс-қазақ мектептерінде тәрбиеленіп жүрген қазақ балаларына оқу кітабы бола алу жағын, сонымен қабат, жалпы халықтың оқуына жарайтын кітап бола алу жағын көздедім . . . », [2] - деген-ді өзінің 1879 жылы шыққан «Қазақ хрестоматиясының» алғы сөзінде.

Халық арасындағы аңыз әңгімелер, кейбір қара өлең үлгілері, мақал-мәтелдер, сондай-ақ автордың өзі басқа тілдерден аударған, жанынан қосқан тәлімді әңгімелер топтастырылған қазақ тіліндегі алғашқы осы оқу құралында Ы. Алтынсариннің тек тәрбиелік-дидактикалық мәселелерге ғана емес, қазақ тілінің тазалығы мен сөздерді дұрыс қолданылуында да қатты мән бергенін байқаймыз.

Кейбір еңбектерінде әдістемелік құрал санатына қосылып жүргенімен, шын мәнінде, қазақ және орыс тілдерінің грамматикаларын салыстыра оқытуды көздеген салыстырмалы сипатындағы алғашқы оқулық болып саналатын Ы. Алтынсариннің екінші бір кітабы - «Орыс тілін қазақтарға оқытудың бастауыш құралы». Мұнда автор балалардың тілін дамытуға зор көңіл бөледі, балаға сөз үйретудің, әсіресе, сөз мағыналарын үйретудің маңыздылығын айта келіп: . . . «по нашему мнению, для киргизских (казахских - С. Р. ) детей прежде, нежели они приступят к чтению русских книг с объяснением прочитанного, необходима некоторая систематическая подготовка к пониманию как отдельных слов, так и основных грамматических правил. Без таких предварительной подготовки, понятия учеников могут спутаться; дети не будут в состоянии составить грамматической особенности», - [3] деп жазды осы кітаптың алғы сөзінде.

Ы. Алтынсарин оқулығында балалардың сөздік қорын дамыту, олардың сөз мағыналары туралы ұғымдарын кеңейту мақсатын көздей отырып, қолданылған мұндай тәсілдер бастауыш мектептерге арналған оқулықтарда күні бүгінге дейін пайдаланып келеді.

Қазақ тілі ғылымының, қазақ тілін оқыту әдістемесінің негізін салып, ана тілдің жүйесін жан-жақты талдаған, алғашқы мектеп оқулықтарын жазған ғұлама ғалым А. Байтұрсынов өзінің әдістемелік еңбектері - «Баяншы» мен «Тіл жұмсар» кітапшаларында, «Қай әдіс жақсы», «Жалқылау (айырыңқы) әдіс», «Жалқылау-жалпылау әдіс», т. б. [4] мақалаларында оқытудың дыбыстық және тұтас сөздік әдістерінің тиімділіктері мен кемшіліктерін талдап көрсетумен бірге, оқушыларға сөз мағыналарын оқыту мәселесін де назардан тыс қалдырмайды. Мысалы, автор қазақ тілінің табиғатына ең жақын оқыту әдісі ретінде «дыбыстық әдісті» талдай келіп, оқушыларды оқуға үйретуге даярлау кезеңінде алдымен «сөз» деген ұғымды түсіндіріп алудың маңыздылығына тоқталады: «Сөз» деген ұғымды таныту үшін, оқытушы балаларға бір нәрсені ататады. Оның атаған нәрсесі туралы өзі бір нәрсе айтып, неше сөзбен айтылып тұрғанын сұрайды. Мәселен, балалар «тақтай» деген болса, оқытушы «тақтай үлкен» дейді де, балалардан: «Неше сөзбен айтылып жүр?» деп сұрайды. Осындай бірнеше сөздер, сөйлемдерді айтып, пысықтау арқылы «сөз» деген ұғымды біліп алады.

Бұдан әрі автор оқушыларға дыбыс ұғымын, фонетикалық заңдылықтарды меңгертуге балалардың сөз туралы алған түсінігіне сүйенудің маңыздылығын атап өтеді. «Сөздің дыбыстарын айыра білу - жазуға, кейінде дыбыстарды құрастырып, сөз құра білу - ол соңыра оқуға керегі бар нәрсе». Демек, А. Байтұрсынов балалардың ұғымындағы заттың, құбылыстың, қимылдың, түр-түсінің, т. б. атауы түрінде ассоциацияланатын «сөз» туралы түсінікті тіл жүйесі туралы дерексіз грамматикалық (фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік) ұғымдарды меңгерту үшін пайдаланды.

А. Байтұрсынов алғаш рет 1912 жылы Орынборда басылып, 1925 жылға дейін 7 басылымы жарық көрген [5] «Оқу құралы» (қазақша әлифба) әліппесінде сөздердің дыбысталуы мен мағыналары арасындағы байланысын оқушыларға дыбыстарды оқытудың тиімді әдісі ретінде алған. Мысалы, әліппеде «Ө» дыбысына мынадай жаттығулар беріледі:

тос тол бол боз тоз тор жон тон соз

төс төл бөл бөз төз төр жөн төн сөз

ор он оң

өр өн өң

Қамыс ор. Қамшы өр. Өр сурет . . .

«Өр» дыбысын үйретуге арналған бұл жаттығудың бірінші бөлімі оқушыларға бұрыннан таныс сөз мағыналары көмегімен «ө», «о» дыбыстарының ерекшеліктерін аңғартуға арналса, екінші бөлімі ор, өрсөздерінің әр түрлі мағынада қолданылатынын байқатуға арналған:

Қамыс ор (етістік) Тайыз ор (зат есім)

Қамшы өр (етістік) Өр суат (зат есім)

Сондай-ақ, А. Байтұрсынов осы Әліппесінде барлық дыбыстарды өтіп болған соң, балалардың оқып-үйренуіне лайық танымдық материалдар ұсынады. «Туысқан-туған іліктес», «Киімдер», «Ойын-ойыншықтар», «Тамақтар-сусындар», «Дене мүшелері», «Үй саймандары», «Ыдыс-аяқ», «Малдар аты», «Малдан басқа төрт аяқтылар», «Ыдыс-аяқ», «Малдар аты», «Малдан басқа төрт аяқтылар», «Құстар», «Бақа-шаян», «Құрт-құмырсқа», «Жер жүзінің аттары» т. б. тақырыптарына қарап-ақ, берілген материалдардың тек балалардың дүниетанымын кеңейту мақсатын ғана көздемей, олардың сөздік қорларын байытып, тілін дамытуға арналғанын байқау қиын емес.

А. Байтұрсынов 1926 жылы қазіргі әліппелердей суреттермен безендірілген жаңа Әліппе жазып, баспадан шығарады. Дыбыспен және тұтас сөзбен оқыту әдісіне негізделген бұл жаңа құрал бұрынғы «Оқу құралымен» салыстырғанда, бастауыш сынып балаларының ойлау деңгейіне лайық ойын (ермек-еңбек) түрлерінің молдығымен, көрнекі безендірілуімен, жаңылтпаштар, мақал-мәтелдер, жұмбақтар тәрізді ауыз әдебиеті нұсқалараны жиі пайдалануымен ерекшеленеді. Балалардың сөздік қорын дамытып, олардың назарын сөз мағыналарына ауларуды көздейтін жұмыс түрлері де бұл жаңа құралда күрделене түскен. Әсіресе, берілген сөздерден оқушылардың өздеріне жаңылтпаш құратқызуды немесе берілген күрделі жаңылтпашты айтқызуды көздеген жаттығуларды ұсынғандағы автордың бір мақсаты - балалардың тідін дамыту екендігі талас туғызбайды. Мысалы:

Қаз арық Қазы арық

Таза арық Тазы арық

деген сөйлемдерден жаңылтпаш құрастыру барысында оқушылардың қаз-қазы, таза-тазы, арық (сын есім) - арық (зат есім) сөздерінің мағыналарын аңғарып, тілдерін дамытатыны сөзсіз.

Немесе

Асат атам ас асатар,

Ас асатса, аз асатар

жаңылтпашын айту кезінде балалар Асат (адамның аты) - асат (етістік) сөздерінің айтылуы ұқсас (омоним) болып тұрғанын байқар еді.

Осы жаңа Әліппеде балаларға сөз үйретіп, бұл сөздерді қолдана білуге дағдыландыру мақсатымен А. Байтұрсынов жаттығулардың жаңа үлгісін жиі пайдаланады. Бұл үлгіде алдымен бірқатар сөздер мағыналарына орай топтастырылып беріледі де, іле-шала осы сөздер қолданылған мәтін келтіріледі. Мысалы:

Елек, шелек, кесе - ыдыс

Есек, теке, серке - мал

Шешек - ауру

Терек - ағаш

Осы сөздер «Теке мен серке» мәтінінде сөйлем ішінде қолданылады.

Сондай-ақ автор жаңа Әліппесінде жиі берген мақал-мәтелдерді, оқушыларға мағынасы түсініксіз болуы мүмкін сөздердің мағыналарын түсіндіріп отыруы да ескерген. Мысалы:

Ылғи қойшы болсаңдар, құл боларсың,

Ылғи тойшы болсаңдар, қу боларсың.

(«Қу» - кедей мағынасында) .

А. Байтұрсынов әліппелерінде өзге оқыту мақсаттарымен бірге, оқушыларды сөздің мағыналарын аңғарып, дұрыс қолдана білуге баулу, тіл дамыту мақсатын көздейтін жаттығу үлгілерін көптеп кездестіруге болады. Ағартушы ғалымның үш кітаптан тұратын «Тіл құралы» оқулығында оқушылардың сөздік қорын байытуға, сөйлеу дағдысын дамытуға арналған жаттығулар мол. Қазақ балаларының (сондай-ақ ересектерінің де) ана тілінде сауатын ашуына арналған алғашқы әліппелерінде ғалым-ұстаз қазақ тілінің грамматикалық жүйесін мектепте ғылыми тұрғыдан оқытуды, оқушыларға ана тілдің шұрайлы байлығын танытуды, оларға сөз үйрету, сөз мағыналарының әр түрлі қырларн аңғартудың бір сәт те есінен шығармаған.

А. Байтұрсынов қалыптастырған жаттығу үлгілері мен оқыту әдістері кейінгі оқулықтар мен әдістемелік еңбектерде одан әрі тереңдетіліп, қазіргі кезге дейін қолданылып келеді.

Осы жылдары журнал беттерінде шыққан мақалалар да оқушылардың тілін дамыту мәселелеріне әжептәуір көңіл бөлінгенін байқаймыз. Бұл жөнінде Ә. Сытдықовтың «Оқу-жазуға үйретуде психология не айтады?» деген мақаласын атауға болады. [8] Автор бұл мақалада балаларға оқығанда, жазғанда, көп салмақ түсетінін (көру, есту, сөйлу мүшелері, қолы, саусақтары, мидың 4 түбегі бірдей қызмет істейтінін) айтып, оқуға, жазуға үйрету кезеңін 5-ке бөледі: 1) көру, есту, сөйлеу, ойлау мүшелерінің қызметі қолдың қимылымен байланысты. Күштің көбі қол жаттықтыруға кетеді. 2) Оқушы сөздің, сөйлемнің мазмұнын тез айыруға дағдыланады. Бұл кезде мұғалімнің көмегі керек. 3) Оқушы өз бетімен оқып, шығарманың мазмұнын түсінеді, өз ойынан шығарып, сөз жазу басталады. 4) Оқыған нәрсені жазады. 5) Сауалнама, қолхат сияқтыны жазады.

Аманжолұлы Сәрсеннің «Мектепте ана тілді оқытудың мақсаты, оның маңызы» деген мақаласында тіл сабағының мақсаты әңгімеленеді. «Ана тілді оқу тек оқу үшін керек. Балалар ана тілдің жобаларын, қағидаларын судай жаттап алулары шарт емес, оны іс жүзінде, тәжірибеде пайдалана алса ғана, толық білгенге саналады», - [7] дейді автор.

Ана тілді мектептерде оқыту әдістенрін зерттеп, нақты әдістемелік еңбектер берген белгілі әдіскер - Шамғали Сарыбайұлы. Ғалымның бастауыш сыныптарда «Қазақ тілін» оқыту жұмысына, орта мектеп оқушыларына грамматикалық ұғымдарды меңгерту әдістеріне арналған еңбектерінде балалардың тілін дамытуға қатысты айтылған құнды ойлар бар. Мысалы, Ш. Х. Сарыбаев өзінің 3-кластың қазақ тілі оқулығына бастауыш сынып оқушыларына «Түбірлес сөздер» тақырыбын түсіндірудің тиімді жолдарына тоқтала келіп, тіл дамыту үшін, түбірлес сөздер мен омонимдердің бір-бірінен өзгешелігін аңғартуға ерекше назар аудару қажеттігін айтады.

Ш. Сарыбаев еңбектерінде тіл дамыту, жаңа сөздердің мағыналарын оқушыларға меңгерту, сөздік жұмысын жүргізу мәселелеріне қатысты пікірлер мол ұшырасады. Мысалы, зерттеуші өзінің «Қазақ тілі методикасының кейбір мәселелері» деп аталатын еңбегінде оқушыларға емле ережелерін үйрету жолдарын талдау барысында жаңа сөздерді меңгерту жолдарына да тоқталады. «Ол сөздердің жазылуын меңгерту үшін, - деп жазады автор, - төмендегідей әдістерді қолданамыз:

1. Күнделікті оқыған газет, журналдарда кездестірген советтік-интернационалистік сөздерді тергізіп, оны күн сайын тексеріп отырамыз.

2. Сол теріліп келген сөздерді алфавит тәрітібіне келтіріп жазуды тапсырамыз.

3. Кейін алфавит тәтібіне енген сөздерді сөздік ретінде алуды тапсырамыз.

4. Сөздік ретінде алынғандардың мағыналарын сөздіктерден қарап, олардың мағынасын біліп келуді тапсырамыз.

5. Ішіне сол сөздер енген сөйлемдерді толтырып жаздырамыз.

6. Оқытып жатқан грамматикалық тақырыпқа байланыстырып, мысалды оқушылардың сөздіктерінен аламыз. Оқып отырған кітаптардағы емлесі қиын терминдік сөздердің жазылуын байқата оқытамыз, азырақ байқата отырып, кейін кітапты жапқызып, жаңағы көрген терминдерін екінші бір оқушыға диктант ретінде айтқызып, дәптерлеріне жаздырамыз».

Ғалымның бұл пікірінің тек термин сөздерді меңгертуге ғана емес, жаңа сөздердің мағыналарын оқушылардың сөздік қорына берік орнықтыруға, сөйтіп, олардың тілін дамытуға да қатысы бар.

Ал Ш. Сарыбайұлының «Жаздырып үйрету әдістері», «Күнделіктің керектер» деген еңбектерінің оқушылардың тілін дамытуға тікелей қатысы бар.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.