Түрік қағанаты (551–603 жж.)

Пән: Жалпы тарих
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 3 бет
Таңдаулыға:

Түрік қағана - ты (551 - 603 жж.)
Түрік де - ген ат алғаш рет 542 жы - лы ата - лады. Қытай - лар түріктерді сюн - ну-ғұндар деп атаған, мұның өзі түріктердің ғұн тай - па - лары - ның жалғасы екенін көрсе - теді. 546 жы - лы ти - рек (те - лэ) тай - па - лары Моңғоли - яның оңтүстік және ор - та - лық аудан - да - рын ме - кен - де - ген авар - ларға (жкань-жу - ань) қар - сы жо - рық жа - сай - ды. Осы кез - де күтпе - ген жер - ден түріктердің қағаны Ту - мын - ның (Бу - мын) басқару - ымен түріктер те - лэ әскер - леріне ша - бу - ыл жа - сап, жеңіп, 50 мың әскерін тұтқынға ала - ды. Осы - дан кейін түріктер күшейіп, енді бұрын өздері тәуелді бо - лып кел - ген авар - ларға (жу - ань-жу - ань) қар - сы шығады. 552 жы - лы көктем - де түріктер авар - лардың ор - да - сына ша - бу - ыл жа - сап, олар - ды жеңеді, авар - дың қағаны Анағұй өзін-өзі өлтіреді. Осы кез - ден бас - тап Бу - мын түрік қаған де - ген атағын ала - ды. Бу - мын 553 жы - лы қай - тыс бо - лады.
Бу - мын өлген - нен кейін, таққа оның інісі Қара-Ес - ке оты - рады. Ол Ор - хонның жоғарғы жағын - да авар - ларды екінші рет жеңеді. Қара-Ес - ке - ден кейін, оның мұра - гер інісі Еркінді-Мұқан де - ген ат - пен қаған бо - лады. Оның ел би - леген кезі 553 - 572 жыл - дар. Мұқан - ның тұсын - да аз уақыт ішінде (553 - 554 жж) түріктер шығыс - та қай - лар, қидан - дар және оғыз-та - тар тай - па - ларын, солтүстікте Ене - сей қырғыз - да - рын, Жетісу жеріндегі түргент - терді өздеріне қарат - ты. Бұл жыл - да - ры түріктердің ба - тысқа қарай жа - саған жо - рықта - ры күшті бол - ды. Олар - ды Ту - мын - ның басқа бір інісі Ес - темі жүргізді. Кейін та - рихи де - рек - терде оны Ба - тыс түріктерінің түпкі ата - сы және Ба - тыс Түрік қағана - тының негізін қала - ушы деп атай - ды. 563 жы - лы Түрік қағаны Сил - зи - бул (Ес - темі) Эф - та - лит мем - ле - кетін ба - сып алуға кіріседі.
571 жы - лы Ес - темі қаған Солтүстік Кав - казды ба - сып ал - ды, сөйтіп Керчь түбегіне (Бос - порға) шықты. Оның ба - ласы Түріксанф Керчті ба - сып алып, 576 жы - лы Қырымға ша - бу - ыл жа - сады. Бірақ Ес - темі өлген - нен кейін, 582 - 593 жыл - да - ры Түрік қағана - тын - да билік үшін қырқыс бас - талды. Өз ішіндегі ала - уыз - дық пен әле - уметтік қай - шы - лықтар қағанат - ты қат - ты әлсіретті. Ел - де мал індет - тері, жұттар мен ашар - шы - лық орын ал - ды. Түрік қағана - ты ше - кара - лары - на шығыс - тан Қытай - дың Сүй әулетінің (581 - 618 жж.) ша - бу - ылы күшейді. Бұл жағдай - лар - дың бар - лығы 603 жы - лы Түрік мем - ле - кетінің екі дер - бес қағанатқа - Шығыс және Ба - тыс қағанат - та - рына бөлінуімен аяқтал - ды.
Ба - тыс Түрік қағана - ты (603 - 704 жж.)
Ба - тыс Түрік қағана - ты. Аумағы Ал - тай - дан Тянь-Шаньға дейін, Шығыс Түркістан - нан Кас - пий - ге дейін со - зыла - ды. Ас - та - насы - Су - яб қала - сы. Қағанат құра - мын - дағы тай - па - лар: қаңлы, үйсін, ду - лат, түркеш, қып - шақ, қарлұқ т. б.
Ша - ру - ашы - лығы. Көшпелі мал ша - ру - ашы - лығымен, су - ар - ма - лы егіншілікпен ай - на - лыс - ты. Ұлы Жібек жо - лының Ба - тыс Түрік қағана - ты жерінен өткендігі са - уда мен қолөнердің да - му - ына әсер етті.
Басқару жүйесі. Мем - ле - кетті қаған басқар - ды. Қаған - ның әулеті жоғары тұрды. Олар янғу, шад, тегін сияқты жоғары ла - уазым - дарға ие бол - ды. Билік мұра - герлікпен беріліп отыр - ды. Қағанат он тай - паға бөлінеді. Ол он оқ деп ата - лады.
Мәде - ни - еті. Ха - лық түрік тілінде сөй - лейді. Бізге белгілі Ор - хон-Ени - сей жа - зуы Ба - тыс түрік қағана - тының мәде - ни - етінен де - рек бе - реді. Моңғолия жерінен та - былған Білге қаған - ның, Күлтегіннің, То - ныкөктің Ор - хон жа - зуы бар құлпы - тас - та - ры қағанат мәде - ни - етінің жоғары дәре - жеде да - мығанын көрсе - теді. Бұл ес - керткішті 716 жы - лы жазған. Ес - керткішті алғаш рет Да - ни - яның ғалы - мы Том - сон оқыған. VII ғасыр - да Ба - тыс түрік қағана - тын - да жаз - ба әде - би - еті да - мыған.
Қағанат - тың ыды - ра - уы. Ба - тыс Түрік қағана - ты 704 жы - лы құла - ды.
Бас - ты се - беп - тері: фе - одал - дардың ішкі та - лас-тар - ты - сы және Ба - тыс түрік қағана - тының Таң пат - ша - лығымен соғысы. Қағанат тер - ри - тори - ясы жаңадан құрылған Түркеш қағана - тының құра - мына кірді.
Та - рихи де - рек - тер. Ба - тыс түрік қағана - ты жайын - да көпте - ген мәлімет - тер бар. Со - лар - дың ішінде Жуңғо ке - зеңінің де - рек - тері ең қомақты де - рек - тер бо - лып та - была - ды. 630 жы - лы буд - да ғалы - мы Шу - ан Заң қағанат ас - та - насы Су - яб және тағы басқа қала - лар жайын - да ес - теліктер қал - дырған. Моңғолия жеріндегі Білге қаған, То - ныкөк, Күлтегін құлпы - тас - та - ры Ба - тыс түрік қағана - ты ту - ралы зат - тай де - рек - тер бо - лып та - была - ды.
Түргеш қағана - ты (704 - 756 жж.)
Түрік тек - тес түргеш тай - па - лары VI-ғасыр - да Тянь-Шань та - улы ай - мақта - рын ме - кен - де - ген, ал VII-ғасыр - да Жетісу - дың ор - та - лық ай - мақта - рын қоныс ет - кен. Түргеш тай - па - лары жөніндегі алғашқы мәлімет - тер Күлтегін ес - керткішінде және Қытай жаз - ба де - рек - терінде кез - де - седі. Ал түргеш - тердің же - ке қаған - дық бо - лып құры - луы ту - ралы де - рек "То - ныкөк" жа - зу - ын - да ай - тылған. Түргеш қағана - ты халқының эт - ни - калық құра - мы негізінен са - ры және қара түргеш тай - па - лары - нан тұрған. Шу бойын - дағы түргеш - тер са - ры, ал Та - лас ай - мағын - дағы түргеш - тер қара түргеш - тер деп аталған.
Түргеш қағана - ты 704 - 756 жыл - дар ара - лығын - да өмір сүрді. Бұл кез - де Жетісу ай - мағын - да араб басқын - шы - лары - на қар - сы күрес жүріп жатқан бо - латын. Жетісу - да Түргеш қағана - ты би - ле - ушілерінің негізін қала - ушы Үшелік-қаған. Оның билік жүргізген кезі - 699 - 706 жыл - дар. Ол Жетісу - дан Ба - тыс түрік би - ле - ушісі Бөрішад - ты қуып, Таш - кент - тен Тур - фанға және Бес - ба - лыққа дейін өзінің өкіметін ор - натты. Оның бас - ты са - яси ор - та - лығы - Шу өзені бойын - дағы Су - яб қала - сы. Екінші ор - та - лығы - Іле өзені бойын - дағы Күнгүт қала - сы. Үшелік елді 20 ұлысқа бөліп, олар - дың әрқай - сы - сын - да 7 мыңнан әскер ұста - ды.
Түргеш қағана - тын - да Үшелік өлген - нен кейін билік оның ба - ласы Сақал-қағанға көшті. Оның ел би - леген кезі 706 - 711 жыл - дар. Қаған билігі үшін са - ры және қара түргеш тай - па - лары - ның ара - сын - да та - лас-тар - тыс бас - талды. Ба - тыс - та түргеш - тер соғды - лар - мен бірігіп араб - тарға қар - сы күрес жүргізді. 711 жы - лы Шығыс түрік қағаны Қапаған Жоңғария жерінде түргеш - терге соққы беріп, Сыр - да - ри - ядан өтті. 712 - 713 жыл - да - ры араб - тарға қар - сы түріктер, соғды - лар Шаш (Таш - кент) қала - сы тұрғын - да - ры және ферғана - лықтар бірігіп күш көрсетті. Мәуере - нахр - дағы араб иелігіне төніп отырған қауіпті түсінген Күте - иб Шаш қала - сын өртеді, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.