Шалғынды қара-қоңыр топырақ жағдайында қыша дақылының өнімділігі мен майының мөлшеріне органикалық тыңайтқыштардың әсері

Пән: География
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 54 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

Қазақ ұлттық аграрлық университеті

Темерханова Ақерке Нурмухамбетқызы

Шалғынды қара-қоңыр топырақ жағдайында қыша дақылының өнімділігі мен майының мөлшеріне органикалық тыңайтқыштардың әсері

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

мамандығы 050808 - Топырақтану және агрохимия

Алматы 2011

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 7

1 Әдебиеттерге шолу . . . 9

2 Дақылға сипаттама . . . 21

3 Зерттеу аймағының табиғат-климаттық жағдайлары . . . 23

3. 1 Жауын - шашын мен температуралық құбылым . . . 23

3. 2 Топырақтық жағдай . . . 26

4 НЕГІЗГІ БӨЛІМ

4. 1 Зерттеудің жоспары және әдістемесі және майлы дақылдардың тыңайтқыш қолдану жүйесін пайдалана отырып талдау жасау . . . 31

4. 2 Зерттеу нәтижелері

4. 2. 1 Топырақтың орналасу тығыздығы . . . 33

4. 2. 2 Қыша дақылы өсірілген топырақтың қоректік режимінің динамикас . . . 34

4. 2. 3 Қыша дақылы өсірілген топырақтағы гумус пен минералды азоттың динамикасы . . . 34

4. 2. 4 Қыша дақылы өсірілген топырақтағы жылжымалы фосфордың динамикасы . . . 37

4. 3 Қыша дақылының химиялық құрамы . . . 39

4. 4 Қыша дақылының өнімділігі . . . 40

4. 5 Қыша дақылы өнімімен негізгі қоректік элементтердің шығымы . . . 43

4. 6 Қыша дақылының дәніндегі сапалық көрсеткіштердің өзгеруі . . . 44

4. 7 Қыша дақылына тыңайтқыштарды қолданудың экономикалық тиімділігі . . . 46

5 Қоршаған ортаны қорғау . . . 49

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 54

ТІЗІМІ . . . 56

ҚОСЫМШАЛАР . . . 60

КІРІСПЕ

Қазақстан Республикасында себілетін ауылшаруашылық дақылдар көлемі жағынан бидайдың алатын үлесі жоғары, оның мөлшері бүгінгі таңда 70% қамтыды, ал ғылыми тұрғыда оның көлемі 50% шамасында болуы керек. Негізгі дән себуші раиондар болып Солтүстік, солтүстік - шығыс, солтүстік - батыс және орталық Қазақстан саналады. Ал оңтүстік және оңтүстік - шығыс негізінен күздік бидайлар тәлімі жерлер суармалы егістігінде орналасқан. Орташа республикамызда дәнді дақылдардың өнімділігі 10 ц/га. Бүгінгі таңда қалыптасқан егіс көлемдерінің құрлымы қайтадан қаралып ҚРАШМ мағлұматы бойынша дәнді дақылдардың егіс көлемін 2, 4 миллион гектарға азайтты, ал жиналатын жалпы өнім мөлшерін 11 миллион тонна көлемінде анықтап, ол үшін әрбір гектардан алынатын өнім мөлшерін 15ц/га жеткізбекші.

Мұнда әрбір дақылдың биологиялық ерекшеліктерімен қатар олардың белгілі бір табиғи климаттық жағдайға бейімділігін, өнімнің деңгейін, өндірістің тиімділігін, топырақ құнарлығына оның деңгейіне көңіл аудару керек, мұның барлығы бір бірімен тығыз байланысып жатыр және олар ауылшаруашылық дақылдарының өнімділігіне, сонымен қатар оның сапасына әсер етіп, сайып келгенде еліміздің ішкі тұтынуын азықтық өнімдермен қамтамасыз етуге көмектеседі. Осы тұрғыдан алып қарағанда бидай дақылы егістігінен босаған жерлерге майлы және дәндібұршақ дақылдарын егу көзделуде.

Республиканың оңтүстік- шығыс аймақтарында бұл жоспар үлкен көрініс тапты. Бидай, қант қызылшасы, жүгері, соя, мақсары және тағы басқа дақылдармен бірге майлы дақылдар майкене, көкшіл қыша және майлы зығыр да өздерінің майлылығының жоғарлығымен және өнімділігімен ерекшеленеді. Бұлардың дәндерінің бағалылығы тек май алуда ғана емес, сонымен қатар техникалық мақсатта да қолданылады.

Дақылдардың өнімділігін арттыратын және дақылдардың сапасын

жақсартатын, сонымен қатар топырақтың құнарлығын сақтап әрі жоғарылататын факторлардың бірі болып тыңайтқыш саналады. Міне, құнды және азықты майлы дақылдардың қысқа айналымдық ауыспалы егістігінде құндылығын арттырудың бір жолы, оларға тиімді түрде тыңайтқыштар қолдану жүйесін пайдалану, бұл бүгінгі күннің ең өзекті мәселенің бірі болып отыр. Сонымен қатар бұршақты дақылдарды ауыспалы егістікке пайдалану арқылы, өндірістік технологиядан қымбатқа алатын ( техникалық азот) тыңайтқыш мөлшерін азайтуға болды.

Зерттеулердің ғылыми және тәжірибелік мәні мынада, қысқа ротациялы ауыспалы егісте майлы дакылдарға ғылыми негізде қолданылатын тыңайтқыштын жүйесі жасалынады. Бұл зығыр, қыша және майкененің өнімділігін минимум 3, 0 ц/га жоғарылатады, сонымен бірге Қазақстанның онтүстік- шығысындағы суарылатын топырақ құнарлығын сақтауға және оны көтеруге мүмкіндік береді.

Дағдыланған дамудың бағытында бидай алқаптарының қысқартылуы мен майлы дақылдар алқаптарының кеңейтілуінде бұл дақылдардың қысқа ротациялы ауыспалы егістігі ерекшелігін үйрену маңызды болып табылады. әсіресе бұл Республикамыздың кіші және ұйымды шаруашылықтары үшін маңызды. Осы уақытқа дейін Қазақстанның әртүрлі аймақтарында ауыспалы егістіктен тыс майлы дақылдарды өндеуде түрлі зерттеулер жүргізіледі. Бұл зерттеулер «топырақ - тыңайтқыш - өсімдік - сапа» агроэкожүйесі компоненттерінің өзара қатысынсыз өткізілді. Сондықтан атап өтетін жайт, оңтүстік - шығысында бұл дақылдардың ауыспалы егістігі минералдық қоректенуі мүлдем зерттелмеген. Ал Қазақстанның оңтүстік - шығысында майкене, қыша, майлы зығыр дақылдары бұрын соңды өсірілмеген. Сондықтан бұл майлы дақылдың өсіру технологиясын, бейімделу қабілетін, тыңайтқыштың ғылыми жүйесін меңгеру өзекті және өте маңызды мәселе болып табылады.

ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ

Май өнімдер нарығы агроөнеркәсіптік нарықтың қатысушылар саны мен көлемі бойынша ірі бір сегменті бола тұрып, оның құрамдас және ажырамас бөлігі болып табылады.

Майлы дақылдар мен олардың өнімдері жеке адам үшінде және мемлекет экономикасы үшін де маңызы зор. Бұл әлемдік және Қазақстан нарығындағы майлы дақылдар өнімдерінен деген сұраныстың артуына да байланысты. Майлы дақылдар өсіретін жерлер негізінен АҚШ-та, Канадада, Индияда, Бразилияда, Аргентинада, Ресейде, Молдавияда және Украинада орналасқан [1] .

Рапс, күнбағыс өсімдіктеріне альтернативті майлы дақылдар ретінде майлы зығырды, қышаны, майкенені атап көрсетуге болады.

Қазіргі уақытта ауылшаруашылық кәсіпкерлері сарептілік қышаға баса назар аударып отыр. Бұл тенденция келесідей жағдайлармен түсіндіріледі:

- Қыша басқа майлы дақылдармен салыстырғанда көктемгі ылғалды жақсы пайдаланатын вегетациялану кезеңінің қысқа болуына байланысты шөл мен ыстыққа төзімді болып келеді;

- Сарептілік қыша көпмақсатта пайдаланатын дақылға жатады. Ол керемет қоректік май, қыша ұнтағын, қыша шротын береді. Қыша майы қоректік, техникалық және медициналық мақсаттарда қолданылады;

- Қыша дақылы фитосанитариялық қасиеттерге ие. Қыша өсімдігінің тамырынан бөлінетін бөлінділер көмегімен топырақ көптеген өсімдіктерге келетін зиянды аурулардан тазартылады (фузариоз, альтернариоз және басқалар) ;

- Қыша өсімдігі әсіресе құрғақшылық кезеңдерінде бал алатын маңызды өсімдік. Оның гүлдеу кезеңінің ұзақтығына орай, бір гектар қыша өсімдігі егілген жерден сапасы жақсы 100 кг бал алуға болады;

- Қыша дақылын экологиялық таза жасыл тыңайтқыш ретінде пайдалануға болады [2] .

Майлы дақылдарды минералды тыңайтқыштармен қоректендіру жұмыстарын әртүрлі топырақтық-климаттық аймақтарда көптеген ғылыми және тәжірибелік мекемелер жүргізді. Бірақ негізгі зерттеулер минералды тыңайтқыштардың тұқымның өнімділігіне әсерін зерттеуге бағытталды да, ал алынған майлы дақылдардың сапасы толық зерттелмей қалды. Осыған байланысты агротехникалық шешімдердің дұрыстығын бақылап отырған жөн, сонымен қатар майлы дақылдар өсіру технологиясын жетілдіру мақсатында физика-химиялық әдістермен тұқым сапасын және одан алынған майдың қасиетін анықтап отыру керек [3] .

Сарептілік қышасы - бір жылдық, суыққа төзімді, тез пісетін, салыстырмалы түрде құрғақшылыққа төзімді, континентальды климатқа бейімделген, қатты ыстық пен топырақтың сортаңдығына төзімді шөптесін өсімдік [4] .

Қыша ерте жазғы егістіктік өсімдік, жылуды аса талап етпейді. Тұқымның өнуі +1 . . . +3 градус температурада басталады. Өскіндердің қаулап шығуы үшін топырақ температурасы +8 . . . +10 градус болуы қажет. Өскіндер қысқа мерзімді -6 . . . -7 градустық суыққа төзімді [5] .

Қышаның халық шаруашылығында маңызы өте зор, көкшіл қышаның дәндерінде 34-47% май (йод саны 92-119), ал ақ қышаның дәндерінде 25-39% май (йод саны 92-122) бар, бұл көрсеткіштер өнеркәсіптің көптеген салаларында (консервілеу, нанпісіру, кондитер, маргарин, фармацевтика, текстиль, сабын қайнату және т. б. ) сұранысқа ие.

Қыша майы жоғары дәмдік қасиеттерімен ерекшеленеді. Кәдімгі майдан басқа көкшіл және ақ қышада парфюмерия өндірісінде қолданылатын эфир майы ( сәйкесінше 0, 5-1, 7 % және 0, 1-1, 1%) бар [6] .

Қыша майы басқа майлармен салыстырғанда қышқылдық көрсеткішінің төменділігімен ерекшеленеді және ол өзінің дәмін ұзақ уақытттар бойы сақтайды, сақтау және термиялық өңдеу кезінде тотығуға бейім емес. Қыша майының майлы-қышқылдық құрамы жоғары молекулалық қанықпаған май қышқылдарының бар болуымен ерекшеленеді және олардың мөлшері сұрып түрлері бойынша айрықшаланады (олейндік -7-62%, линолейлі - 12-50%, линолендік 4-17%, эйкозенді 0-19%, эруктік 0-58%) . Қаныққан май қышқылдарының мөлшері 3-7%. Қыша майы медицинада, парфюмерияда, сабын қайнатуда, текстиль және тері илеуде, химия өнеркәсібінде полиэфирді алкидті смолалар алу үшін, металлургияда және майлайтын майлар алу үшін қолданылады. Қыша майы техникада мотор мен аппаратураларды майлайтын бағалы май ретінде қолданылады, өйткені ол төмен температураларда қататын, баяу кебетін май. Келешекте қыша майын автомобилдер мен тракторларға жанармай ретінде биодизельге өңдеу мүмкіндігі бар.

Қышаның майлы май нан пісіру, кондитер және консервілеу өндірістерінде қолданылатын бағалы өнім болып табылады. Оның басқа майлармен салыстырғандағы ерекше қасиеті - ол тұрақты және өзінің қасиетін ұзақ уақыттар бойына сақтайды [7] . Жоғары эрукты сұрыпты қыша дәндеріндегі эрук майына байланысы оны АҚШ-та және Жапонияда жоғары сапалы нейлон және майлайтын материалдар алу саласында қолданады.

Аллилқышалы майды шарап жасауда, консервілеуде, сыра пісіруде, сүт өңдеуде антисептик ретінде пайдаланады [7] . Дәндерді өңдеуде шығатын жанама өнімдер - күнжара мен қауыздар - медициналық горчичниктердегі ұнтақтарды жасауға, қыша спиртін және асханалық қышаны дайындауға жұмсалады. Горчичник ұнтағының сапасы оның құрамындағы эфир (аллилді) майының мөлшеріне байланысты. Бірінші сұрыпты ұнтақта оның мөлшері 1, 1%-дан кем емес, ал екінші сұрыптыда -0, 9%-дан кем емес.

Қыша күнжарасында 30%-ға дейін лизинге бай белок болады, ол жем-шөпті силостауда және кешенді мал азықтарында қолданылады. Гүлдеу кезеңінде қыша өсімдігі малдарды қоректендіруге қолданады. Ростов облысының жағдайында қыша массасының өнімділігі 230-270ц/га - ды құрайды. Жасыл желегі мен силосы сүт көбейтетін өнім ретінде, ал шөбі белоктық заттардың мөлшері бойынша (14, 9%-ы протеин және 9, 8%-ы қорытылатын белок) шалғынды шөптерден кем түспейді.

Қыша ертеден келе жатқан балды өсімдік: гүлдеу кезеңінде ол 1 гектар жерден 100 кг бал береді [8] . Қышаның тозаңдануын жабайы насекомдар мен бал аралар іске асырады. Ақ қышада 76, 5% бал аралары және 23, 5% жабайы насекомдар жұмыс істейді. Аралар ақ қыша егістігінің жақсы тозаңдануына ықпал етеді. Сондықтан қыша гүлдегенде омарталарды егіс алқаптарына алып шығару дақыл өнімділігі мен сапасын арттыруға қажетті міндетті шара болып саналады. Аралар қыша гүлдерін таңертеңгісін ерте аралай бастайды да сағат 12-14. 00-ге дейін шірне жинайды. Ақ қышада сағат 8-14. 00 аралығынында шірненің максимальды бөлінуі жүреді. Ыстық күнде қышаның гүлденуі қарқынды жүреді, бірақ оның ұзақтығы қысқарады.

Қыша өсімдігі топырақ құрылымына өте жақсы әсер етеді. Оның тамырларының еріткіш қабілетіне байланысты олар қиын еритін қоректік заттарды ерітіп, басқа өсімдіктерге жетімді түрлерге айналдырады және топырақ қабаттарына жоғарыдан төмен қарай сіңуіне көмектеседі. Қыша топырақты биологиялық тазартуда, көптеген грибковый ауруларды залалсыздандыру үшін қолданылады [8] .

Осы ерекшеліктеріне байланысты қыша ғажап сидерат қызметін атқарады, және күздік бидай мен басқа да дәнді дақылдар үшін жол салушы болып саналады. Севоайналымдағы дәнді дақылдар өсіруде ақ қышаны тыңайтқыш ретінде қолданғанда, жыл сайынғы азоттың балансы 2, 8 кг/га-ға жоғарылап отырады [9] .

Жаздық крестгүлді дақылдар сортаңды өсімдіктерге ингибиторлық ықпал етеді. Сарептік қышаны 1 кг топыраққа сепкенде ауыспалы калийдің 13-16 мг-ы жинақталады. Топыраққа калийлі тыңайтқыштарды қоспағанда тек қыша фонында жүгері өнімділігі минералды тыңайтқыштар фонымен салыстырғанда 0, 5-0, 17 т/га-ға жоғары болған.

Вегетациялық периодының қысқа болуына орай қышаны жасыл жем-шөпке өңдеуге болады. Ақ қышаны кейде асбұршақ, жасымық, сиыр жоңышқа және басқа да бұршақ тұқымдас дақылдармен бірге егеді. Бұл жағдайларда

қыша аталған өсімдіктерге тіреу ретінде қызмет атқарады және арам шөптерді

болдырмайды.

Ақ қышадан алынған силостың құрамы келесідей болады: 2, 7% протеин, 0, 7% май, 2, 6% күл, 4, 9% БЭВ.

100 кг қыша күнжарасында 97, 5кг малазықтық бірлік және 20 кг қорытылатын белок бар, оның азықтық бағалылығы ондағы гликозидтердің болуына байланысты төмендейді [9] .

Жазық аудандарда қарды ұстау мақсатында күзде қышаны күздік егістермен қоса егеді.

Көгілдір қышаның жабайы түрі әр түрлі мемлекеттерде Азияда және Египетте, Орта Азияда кездеседі. Оны Пәкістанда, Индияда, Қытайда, Египетте, Францияда, Голландияда, Қазақстанда, Украинада өсіріледі. Сарепті қышасы өзі тозаңданатын факультативті өсімдіктерге жатады, бірақ оларды белгілі бір жағдайларда аралар тозаңдандырғанда өнімділік 27-36%-ға жоғарылайды [10] . Экологиялық жағдай әсерінен жабайы насекомдардың азаюына байланысты қышаның аралармен тозаңдануы маңызды шара болып саналады.

Қыша майлылығы жоғары өсімдік болғандықтан оның үйінділері ток әсерінен өздігінен жылынады. Сондықтанда үйіндіге ток тиген жағдайда дән тазартқыш машиналармен (ЩИС-25, СМ-4, 5, ЗАВ 40) үйіндіні тез тазарту қажет. Дәні көп үйінділерді тазарту үшін пневматикалық сұрыпты столар қолданылады.

Қыша тұқымын сақтауда жәндіктер мен кенелер түсу мүмкіндігі бар, олар тұқымның өзіндік жылынуына және ылғалдануына әкеліп соқтырады, бұл олардың тез ластануына және шығымының төмендеуіне ықпал етеді. Сондықтанда егінді жинамас бұрын қойманы тазартып залалсыздандырып алған дұрыс. Қысқа мерзімді сақтауда дәндердің ылғалдығы 12%, ал ұзақ мерзімді сақтауда 8%-дан жоғары болмау керек. Тұқымдарды құрғату үшін желдеткішті бункерлер мен едендік құрғатқыштар қолданылады [8] .

Қышаның агротехникалық рөлі де маңызды. Тамырлық және шірінділік қалдықтармен бірге ол 15-20т/га көңге эквивалентті органикалық заттарды топыраққа қалдырады. Бұдан басқа бұл дақыл топырақтың фитосанитарлық жағдайын дұрыстайды. Қышаны солдырма ауруына қарсы күресте қолданады [11] .

Қыша майлы дәндерінің сапасы мен өнімділігін арттыру үшін оны егу технологиясының талаптарын орындау қажет. Негізгі ұйымдастырулық және агротехникалық шаралардың бірі севоайналымда дұрыс орналастыру, топырақты өңдеудің, оған тыңайтқыштар қосудың тиімді жүйесін орындау, егін салудың оптималды мерзімдерін таңдау, егістікті зиянкестер мен арамшөптерден қорғау, уақытында сапалы егіс жинау.

Егіс өнімділігінің төмен болуының өзі жоғарыда көрсетілген агротехникалық шараларды орындамаудан болады [12] .

Майдатұқымды қыша дақылы үшін топырақты өңдеу егісті игеру технологиясының маңызды бөлігі болып саналады. Негізгі өңдеу жұмыстарын күзде топырақ жағдайын, егістіктердегі арам шөптер мен оған дейінгі егілген дақылдар сортын есепке ала отырып жасаған дұрыс. Қыша үшін өңдеу нұсқасы сол аудандағы жаздық бидай егілетін топырақты өңдеуге қолданылатын нұсқаларды орындаған жөн [13] .

Көктемгі өңдеу жұмыстары ерте көктемгі жер жырту жұмыстарынан басталады. Қуаңшылық кезеңдерде топырақты домалатып қойған дұрыс. Егін салу алдындағы культивацияны тырмалары бар агрегаттармен тұқым егу тереңдігіне байланысты жүргізеді. Минералды тыңайтқыштарды қосуда арнайы дәнсепкіштер қолданылады [14] .

Сібір жағдайында қышаны тұқымын ерте сепкенде қышаның өсу фазасының ең жауапты кезеңі - түйнек салу кезеңі ылғалдың жетіспеушілігі жағдайында өтеді, жеміс пайда болғанға дейін өсімдік мықты ассимилияциондық аппаратын дамытып үлгере алмайды. Сондықтанда қышаны егуді орта мерзімдерде (мамыр айының 2-ші декадасында немесе жаздық өсімдіктерді егуден кейін 10-15 күн өткеннен соң) бастаған дұрыс.

Өзінің тамыр жүйесінің қуаттылығы мен тез пісуіне байланысты қыша қуаңшылыққа төзімді келеді, бірақ өзінің алғашқы өсу кезеңдерінде арамшөптермен әлсіз күреседі. Сондықтан қышаны арамшөптерден тазартылған жерлерге еккен дұрыс [15] .

Тұқым себуде белгілі нормалардан ауытқымас үшін дән сепкіштерді қолданған дұрыс. Дән сепкіштермен біріңғай себу үшін оларға толықтырушылар қосу керек. Толықтырушылар ретінде қуырылған прос тұқымы, суданка, түйіршіктелген суперфосфат (20кг/га) қолданылады. Бұл қоспаны дән себерден алдын дайындау керек және ұзақ уақытқа сепкіш ішінде қалдырмаған жөн, мысалы бір түнге, өйткені дәндердің шығуы төмендейді.

Дән сепкеннен кейін егістікті дән мен топырақ арасын тығыз байланыстыру мақсатында тырмалау қажет. Ылғал қыша дақылының өнімділігін жоғарылататын негізгі фактор. Өсу үшін көп жылу қажет етпей отыр, қыша өсімдігі көктемгі ылғалды мүмкіндігінше молынан пайдаланады. Кейінгі өсу фазаларында мықты тамыр жүйесіннің әсерінен қыша өсімдігі топырақтың төменгі қабаттарындағы ылғалды жақсы пайдаланады. Сондықтанда бұл дақылдың өнімділігі оның севоайналымдағы орналасуына және топырақтың негізгі өңдеу әдістеріне байланысты [16] .

Қышадан бұрын егілген дақылдар топырақтың белсенді қабатындағы ылғалдың қоры мен арамшөптерге әсер етеді [17] .

Қышаның өнімділігіне оны егу алдындағы топырақтағы ылғал қоры мен вегетациялану кезеңдеріндегі жауын-шашын мөлшері әсер етеді. Осы кезеңдегі жауын-шашын мөлшерінің рөлі соншалықты маңызды, олар оның алдында егілген өсімдіктер қамтыған ылғал қорын да теңестіріп жібереді.

1990 жылы 0-100 см топырақ қабатындағы ылғал мөлшері: пар бойынша 128мм, күздік бидай бойынша 74мм, ал арпа бойынша 73 мм болған. Пар бойынша өнімділік парлы емес өсімдіктермен салыстырғанда 0, 26-0, 51ц/га-ға жоғары болған. 1992 жылы ылғал қоры барлық өсімдіктер бойынша бірдей болды -120-129мм. Парлы емес өсімдіктерден кейін егілгенде қышаның арам шөптермен ластануы жоғары болғаны байқалған [18] .

Қышаның тамыр жүйесі 2, 5 . . . 3, 0 метрге дейінгі тереңдікке жайыла алады, бұл оның топырақтың төменгі қабаттарындағы ылғалмен қоректенуін қамтамасыз етеді де, тіпті құрғақшылық кезеңдерде де ол жақсы өнім бере алады. Сондықтан агротехниканың топырақты өңдеу сияқты әдістері ылғалдың қорын жасауға және оның өнім беру кезеңінде тиімді шығындалуына ықпал етеді.

Қышаны егетін топырақты күзде дайындап бастау қажет. Тіпті ерте көктемгі жер жыртудың өзі сүдігерлікпен салыстырғанда қыша өнімділігін күрт төмендетуі мүмкін [19] .

70-ші және 80-ші жылдардағы зерттеулер қоректік заттар аумағын өзгерту тек қыша өнімділігін ғана емес, оның сапасын да жоғарылататынын анықтаған.

Тұқым себу нормасын 1, 5-тен 3, 5 млн/га-ға өзгерткенде және тұқым себуді кеш мерзімде жүргізгенде қыша өнімділігінде өзгерістер байқалмаған. Төрт жылда орташа шамамен 3, 5млн тұқым сепкенде 6, 2ц, ал 1, 5 млн тұқым сепкенде -8, 2ц өнім алынған [20] .

Қышаны ерте себу мерзімінде оның өнімділігі - 0, 8т/га, ал кеш себу мерзімінде өнімділік - 0, 56т/га болған [21] .

Германияда 6-7 жылдық зерттеу нәтижесінде көгілдір қышаны өндіру бойынша 1984ж-н 1989 ж-ға дейін осы дақыл өсірілген аймақ 20-дан 1200 га-ға жеткен. Шаруашылықта өнімділік 1, 7-2, 4т/га болғанда, зерттеу жұмыстарында көгілдір қышаның өнімділігі 2, 98т/га, ал максимальды көрсеткіші 4, 47т/га болған.

Жоғары өнімділік кезінде алынатын майдың сапасына назар аудару керек. Бұл көрсеткіштер негізінен климаттық жағдайлар мен агротехникалық шаралардың өткізілуіне байланысты.

Тұқым себу мерзімі мен нормасына басты назар аудару керек. Өңдеуші мекемелердің стандарттарына сәйкес тұқым құрамындағы аллил майының мөлшері 1, 0 %-дан жоғары болуы керек. Тұқымды оптимальды мерзім мен оптимальды нормада сепкенде алынған өнімде оның мөлшері 1, 1-ден 1, 41%-ға жеткен. Тұқымды ерте және оптимальды нормада себу аллил майының мөлшерінің жоғары болуына ықпал етеді [22] .

ВНИИМК-11 сортын 2, 0млн. нормамен сепкенде оның тұқымдарындағы аллил майы 1, 04% болған. Себу нормасын 1, 0млн төмендеткенде және 2, 5млн-ға жоғарылатқанда аллил майының мөлшері 0, 98-0, 99%-ға төмендеген. Осыған байланысты тұқымды ерте мерзімде себу керек (бірақ 20-шы наурыздан ерте емес) . Қышаны өсіруге ұсынылған технология, тұрақты өнім алудың барлық жағдайларын: алдыңғы егілетін өсімдіктер, егіс қалыңдығын, себу нормасын, тұқымды отырғызу тереңдігін, қарық аралықтарын, тыңайтқыштарды, сұрыптарды, аурулар мен зиянкестермен күресуді қарастырады [23] .

Сонымен қазіргі таңда Ставрополь аймағындағы барлық шаруашылықта қыша өсірудің адаптивті технологиясын игеру мәселесі тұр. Адаптивті технологияның негізі ол тұқымнан максимальды өнім алу үшін топырақтық-климаттық, биологиялық-техникалық мүмкіндіктерді ұтымды пайдалануды қарастырады. Жоғары және тұрақты өнім алу үшін қышаны өсірудің технологиялық оперцияларын дұрыс орындап және тыңайтқыштар беру жүйесін дұрыс жасаған жөн [24] .

Қазіргі уақытта ғылымның алдында тұрған негізгі мәселе бір жағынан өсімдіктерге тыңайтқыштардың тиімділігін жоғарылатуды, ал екінші жағынан өсімдік физиологиясын есепке ала отырып, оның минералды қоректік заттарға деген қажеттігін ескеретін синхронды жүйені жасау. Қоректік элементтердің вегетативті органдарға қарқынды түсуі негізінен ылғалдану жағдайы мен минералды қоректердің деңгейіне байланысты.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.