Монолог және оның түрлері, функционалдық, стилистикалық қызметі

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 55 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Абай атындағы Қазақ Ұлттық Педагогикалық университеті

Теориялық және қолданбалы тіл білімі кафедрасы

ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ

Тақырыбы: Монолог және оның түрлері, функционалдық, стилистикалық қызметі

Мамандығы: қазақ тілі мен әдебиеті

Студент: Бердіқұлова Жанар

Ғылыми жетекші: Бердібай Шалабай

Қорғауға жіберілді

“ ” 2007ж.

Кафедра меңгерушісі: ф. ғ. д., профессор Б. Шалабай

Алматы 2007ж.

Диплом жұмысының жоспары:

Кіріспе . . . 3-5

І Тарау

Кейіпкер бейнесін берудегі монологтың рөлі

1. 1 Әлемдік әдебиеттану ғылымында монологтың зерттелуі . . . 6-9

1. 2 Шығарманың тілдік композициясын құрайтын тұтастықтар . . . 10-22

1. 3 Көркем әдебиеттегі монологтың рөлі . . . 23-29

ІІ Тарау

Монологтың түрлері және олардың өзіндік ерекшеліктері

2. 1 Ішкі монолог . . . 30-36

2. 2 Хабарлау түріндегі монолог . . . 37-39

2. 3 Драмалық монолог . . . 40-42

2. 4. Лирикалық монолог . . . 43-48

2. 5 Шешендік монолог . . . 49-54

Қорытынды . . . 55-56

Пайдаланылған әдебиеттер . . . 57

Кіріспе

Зерттеудің өзектілігі. Көркем әдебиеттегі кейіпкер психологиясын ашуда көркемдік бейнелеу тәсілдерінің, оның ішінде монологтың алар орны айрықша. Осы орайда, монологтың көркемдік қызметін ашудың маңызы зор деген тұжырымға келеміз.

Бұл мәселе Б. Майтановтың, Г. Т. Шоқымның, Х. Кәрімовтың, М. Серғалиевтің, Б. Шалабайдың зерттеу еңбектерінде біршама зерттелді.

Аталған еңбектерде монологтың қызметі, оның түрлері түбегейлі көрсетілген жоқ. Сол ерекшеліктерді нақтылы тілдік фактілер арқылы арнай зерттеу диплом жұмысының өзектілігін танытады.

Зерттеу нысаны. Дипломның басты нысаны етіп көркем шығармалардағы тілдік материалдар алынды. Монологтың түрлерінің өзіндік ерекшеліктерін дәлелдеу мақсатында қазақ ақын - жазушыларының шығармаларын пайдаландық.

Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Диплом жұмысының негізгі мақсаты - монологтың түрлері: ішкі, сендіру, драмалық, лирикалық, әңгімелеу түріндегі монологтың жасалу жолдарын айқындап, стильдік тұрғыдан зерттеп, талдау.

Осы мақсатта мынандай міндеттерді шешу көзделеді:

- тілдік тәсілдердің мағыналық ерекшелігін талдау.

- кейіпкер психологиясын ашудағы тілдік-стильдік қызметін таныту.

Зерттеудің теориялық және практикалық маңызы

Көркем әдебиеттегі монологтың түрлерінің көркем бейне психологиясын ашу жолындағы көркемдік табыс есебінде лингвистикалық стилистика тұрғысынан арнайы қарастырылып, олардың ерекшелігі мен өзгешелігі ажыратылып ашылды. Әдеби шығармадағы монологтық тәсілдер жүйелі, ғылыми негізде сипатталады.

Зерттеудің әдістері мен материалдары.

Монологтың түрлерінің өзіне тән ерекшеліктерін айқындау мақсатында өзара салыстыру әдісін, материалын түйіндеп, тұжырымдауда жүйелеу, талдау, сипаттау әдістері қолданылады.

Жалпы көркемдік тәсілдер, оның ішінде монолог мәселесі қарастырылған Л. Гинзбург, Л. С. Выгодский, М. М. Бахтин, В. В. Виноградов, Т. Г. Винокур, М. Н. Кожина, Б. Майтанов, Х. Кәрімов, Б. Шалабай, Г. Шоқым т. б. тілші ғалымдардың теориялық тұжырымдары басшылыққа алында.

Зерттеу жұмысының құрылымы.

Диплом жұмысы кіріспеден, екі тараудан және қорытындыдан тұрады. Соңында пайдаланылған әдебиет тізімі берілді.

Дипломның негізгі мазмұны.

Кіріспе бөлімде зерттеудің өзектілігі, нысаны, зерттеудің мақсаты мен міндеттері, теориялық және практикалық маңызы мен зерттеу әдістері және т. б. мәселелер сөз болады.

Бірінші тарауда Монолог жайлы түсінік оның зерттелуі, монологтың түрлерінің стильдік мәні сараланады.

Ізденушінің көркем шығармадағы монологтық тәсілдерді теориялық жағынан зерттеп, оларды мысалдармен дәлелдеуі жұмыстың негізгі өзегі болып табылады.

Екінші тарауда монологтың түрлеріне жеке-жеке тоқталып, ондағы тілдік тәсілдердің қолданылуы стильдік тұрғыдан қарастырылады.

Қорытындыда зерттеу жұмысының нәтижелері жинақталып, тұжырымдалып берілді.

1. 1 Әлемдік әдебиеттану ғылымында монологтың зерттелуі

Көркем проза адам психологиясының ішкі иірімдерін, күрделі де терең ойлау жүйесін, сана мен сенім арпалыстарын ашу арқылы идеялық-эстетикалық ізденістердің жаңа жолдарын айқындады. М. Әуезов: « . . . Орыс жазушыларында анық сүйенетінім: Толстой, Достоевский. Адам жанын соларша қойма ақтарғандай ақтармаған соң, жазушылықтың мәні де жоқ. Прозаға психология араласпаса өзгенің бәрі сылдыр су, жабайының тақ-тақ жолы», [1. 129б. ] - деп тегін айтпаған. Монологтың кейіпкер психологиясын ашудағы көркемдік қызметінің өзі міне осында, адам жанының сырт көзге сезіліп байқала бермейтін ішкі «қоймаларын», құпия-қалтарыстарын, жұмбақ-сырларын шынайы да сенімді түрде бейнелей білуде жатса керек. Белгілі теоретик Л. С. Выготскиийдің дәлелдегеніндей, шығарма мазмұнын өз ой-санаңнан, жан дүниеңнен өткізіп, терең сезінбей, оны түсініп білу, яғни өнерді психологиясыз тану екіталай[2. 23б. ] . Жоғарыда айтылғандардан туатын қорытынды көркем әдебиеттегі монолог тәсілін, оның кейіпкер психологиясын ашудағы көркемдік қызметін арнайы зерттеудің зор мәні бар екенін айқындайды.

Әдебиеттану терминдерінің түсіндірме сөздігінде монологқа былай

анықтама берілген: «Монолог сөйлету (грекше - monologos, mono-бір, logos-

сөз) драмалық шығармалардағы, сондай-ақ әдеби шығармалардағы кейіпкерлердің ішкі көңіл-күйін білдіретін толғау сөзі: кейіпкерді сөйлету тәсілі . Монолог кейіпкердің өзі сырласқандай ойланып-толғанғандай болып айтатын сөзі. Басқа біреу ол сөзді еститіндей болса да, жауап қайыру деген болмайды, бірыңғай бір кейіпкердің сөзі ғана беріледі. Монологтың мағынасындағы сол адамның ішкі сырын, көңіл-күйін, психологиясын терең ашып көрсетуге ыңғайлы. Монологта кейіпкердің түйінді ой-тұжырымдары айтылып, оның тағдырына байланысты маңызды кезеңдегі жай-күйі айқын аңғарылады».

Ұлттық әдебиеттану ғылымы ғана емес, жалпы әлемдік, бұрынғы одақтық әдебиеттану ғылымында да тек соңғы кездерде (60-70ж. ) көңіл бөлініп, жүйелі зерттеле бастаған психологизм, психологиялық талдау өнері, оның ішінде ішкі монолог пен ой ағысы тәсілдерінің көркемдік қызметі бүгінгі таңда Майтановтың, Пірәлиеваның еңбегінде көрініс тапқан. Әдебиеттану ғылымына келелі бір тақырып болып енген психологизм, ішкі монолог мәселесінің зерттелуі батыста модернистік бағыттағы жазушылар

(М. Пруст, Дж. Джойс, Ф. Кафка т. б. ) өмірге әкелген ой ағысы (поток сознания) тәсілі мен орыстың реалистік әдебиетінде (Л. Толстой, Ф. Достоевский т. б. ) бой көрсеткен ішкі монолог тәсіліне тікелей байланысты. Бұл төңіректегі ғылыми теориялық пікір орыс әдебиетінде тұңғыш рет Н. Чернышевскийдің, Л. Н. Толстой творчествосына қатысты 1856 жылы «Современниктің» 12 кітабында жарияланған «Детство. Отрочество. Военные рассказы» деген мақаласынан бастау алса керек. Осы мақалада алғаш рет «Жан қозғалысы» («диалектика души»), ішкі монолог деген терминдер қолданылады. Ал, Ф. Достоевский шығармаларын теориялық тұрғыдан талдау барысында белгілі теоретик М. Бахтин [5. 54б. ] әдебиеттану ғылымына полифониялық роман жанры және екіұдайылық (двойственность), екі дауысты сөз (двухголосое слово), ішкі диалог (внутренний диалог), адам ішіндегі адам (человек в человеке) т. б. секілді тың терминдер мен жаңа ұғым, түсініктер ендірді.

Негізі, полифония - грек сөзі. Ол - көп үнділік, алуан әуезділік мағынасын білдіретін музыкалық термин. М. М. Бахтин бұл ұғымды әдебиеттану ғылымы тұрғысынан тың ой елегінен өткізіп, өзінің «Проблемы творчество Достоевского» (1929) атты еңбегінде ғылыми айналымға енгізген. М. М. Бахтиннің түсіндіруінше полифония ұғымы дәстүрлі монолог типінен түбегейлі өзгеше жаңа жанр - полифониялық романның және суреткерлік ойдың айрықша типін анықтайды. Әлем әдебиетінде ішкі монологтың дәстүрлі монологтан дербес бөлініп, мән- маңызының күрделенуіне және оның жаңа түр, жұрнақ белгілерінің көрініс табуына сондай-ақ, «ой ағысы» тәсілінің тұтас бір категория ретінде қалыптасуына батыс әдебиетінде М. Пруст, Ф. Кафка, В. Вульф т. б., ал орыс әдебиетінде Л. Н. Толстой мен М. Ф. Достоевкий зор үлес қосты. Әдебиеттегі психологизм мәселесіне, оның сан алуан құбылыстарына қатысты жоғарыда аталған ғылыми-теориялық еңбектерден басқа А. Н. Веселовскийдің «Историческая поэтика» атты еңбегі мен Выготскийдің «Психология искусства» дейтін зерттеу жұмысының алар орны ерекше. Бұл салада әсіресе психологиялық прозаның алғашқылардың бірі болып зерттеген орыс зерттеушісі Л. Гинзбургтың «О психологической прозе» атты монографиясының маңызы зор. Алайда, 30-шы жылдары социалистік реализм әдісінің өріс алуына орай идеологиялық, таптық, тақырыптық т. б. мәселелер алдыңғы қатарға шығып кетті де, жеке адам тағдыры оның жан жүйесіндегі, ішкі рухани әлеміндегі сезімдік құбылыстар назардан тыс қалып қойды. Соның салдарынан психологизм мәселесі 60-70-ші жылдарға дейін жүйелі түрде зерттелген.

Жалпы, монолог тәсілі - әлем әдебиеті мен фольклорында кеңінен дамыған, дәстүрі бай, әдебиеттің қай жанрында да атқарар көркемдік қызметі зор, дербес бейнелеу құралы. Оның ғасырларға ұласқан ұлан-ғайыр тарихының өзі адамтану ілімі өрісі ерте кезден-ақ жер басқан тірі пенделерді, ғалымдарды ойландыра бастағаны дәлелдейді. Жұмыр жер бетінде саналы тірішілік иесі бой түзей бастаған сәттен бастап. Адамның табиғатты тануға, оның небір ғажайып сырларын ұғынуға, ойлау процесінде, іс-әрекетінде ерікті және еріксіз түрде жүзеге асырылып жататын құбылыстар құпиясын сезінуге, білуге деген талпынысы еш толастаған емес. Әсіресе адам жаны туралы алғашқы түсініктер ежелгі адамдардың діни наным-сенімі негізінде қалыптасқан. Ол адамның көркемдік ойлау жүйесінде, мифология, халық әдебиеті - поэзияда, ертегілерде, сондай-ақ, діни ұғымдарда көрініс тапқан. Білім-ғылым, ой-сананың есеюіне дейінгі балаң түсініктердің қай-қайсысы да көне әдеби нұсқалар, халық танымы, философиясы, психологиясы т. б. бойынша толып жатқан ғылым салалары аясында қаншама зерттелінді, келешекте әлі де зерттеле бермек. Адамдардың ертеден-ақ ішкі сезімдерін мифтік нышандар емін-еркін билеп, жануарларға, жалпы табиғат туындыларына бағыштап сөйлеуге, олармен сырласып, тілдесуге, әлдебір қайыр - үміт күтуге болады деген сәбилік сенімдері төл әдебиетімізде, әсіресе ежелгі эпостарымыз бен ертегілерімізде қалай келісті бейнеленген десеңші. Монолог, адам баласының ішкі ойы-үні, жан қойнауы, иірімдері, құпия сырлары, адам санасында, ойлау үрдісінде жүзеге асатын сан алуан құбылыстар бүгінгі таңда тек әдебиетшілердің, жазушылардың ғана емес, жалпы адамзаттану ғылымдарының (атап айтсақ, философия, психология, медицина, тіл білімі, эстетика тәрізді әрқилы ғылымдар тармақтарының) зерттеу нысаналарына айнала бастауы тегін емес. Осы дәуірге дейін егжей-тегжейлі зерттеліп жан-жақты сараланды десек те, адамзаттық мәселелердің, адамтану ілімінің бізге беймағлұм құпия-қалтарыстары жеткілікті-ақ. Өйткені, әрбір адам өзінше бір жұмбақ әлем, тылсым дүние болса, адамтану ілімі де, оның ішінде адамның ішкі ойын-үнін, адам санасында жүзеге асырылып жататын сан алуан құбылыстарды зерттеу де еш толас таппақ емес. Қоғам, өмір өзгерген сайын адам психологиясы, таным-түсінігі, ақыл-ой, санасы да өзгеріп отырары сөзсіз.

Күні кешеге дейін шын мәніндегі нағыз психологиялық туындылар М. Әуезовтың «Абай жолы» романынан бастау алады деп келген қалыпты пікірлердің бүгін белгілі болып отырған «ақтаңдақтар» арқылы өрісі кеңейіп, ғылыми көкжиегі кеңейгені аян. Өйткені ХХ ғасыр басындағы прозада қазіргі біздің түсінігіміздей күрделі, терең мүсінделген ішкі монолог жан-жақты көрініс бермесе де, тек осы тәсілдің сол кезеңде бой көрсетуінің өзі және мейлінше кемел көркемдік дәрежеде байқалуы ешқайсысымызды бейжай қалдыра алмасы анық. Оның үстіне, күні бүгінге дейін қазақ прозасында еркін игеріліп үлгермеген ой ағысы тәсілінің М. Жұмабаев әңгімесінде («Шолпанның күнәсінде») белгілі бір сыршылдық талап шарттарына лайық, өзін-өзі ақтайтындай шын суреткерлік белестен көрінуін кездейсоқ құбылыс дей алмаймыз. Мұның бәрі тәжірибе жүзінде монолог, әсіресе ішкі монолог пен ой ағымдарының төл әдебиетімізде ұлттық санамызда, ұлттық ойлау жүйемізде тым әріден сыздықтатып тамыр тарта бастағанын, тарихи-генетикалық тегінің құнарлылығын көрсетеді. Біздің бұл пікіріміз - төл әдебиетіміздегі ішкі монологтың тек бастау-түбірлеріне барлау барысында келген ой-қорытуларымыз. Әйтпесе ішкі монолог тәсілінің, оның сан алуан жұрнақтарының (түс көру, оны жорыту, табиғатпен тілдесу, аңдарды адамша сөйлету, тілсіз тылсым-тасқа, мазарға сыр ашу т. б. ) сонау эпостарда қылаң берген бастапқы түрлік байлығы мен бүгінгі ой ағысы психологизмі арнасындағы ұлан-асыр ерекшеліктерді бір өлшеммен бағалауға мүлдем болмайтыны өз-өзінен түсінікті де.

Қазақ прозасында, оның ішінде М. Жұмабаевтың («Шолпанның күнәсі»-әңгіме), Ж. Аймауытовтың («Ақбілек»-роман) психологиялық туындыларында тұсауын кескен ішкі монолог тәсілі М. Әуезов шығармаларында дәстүрлік жалғасын тауып, тұтас бір категория ретінде танылды. Ғасыр басындағы әдебиетте ішкі монолог тәсілінің соны серпіліс танытып, характердің еркін өсу мәселесіне, ой-сананың алдыңғы қатарға шығуына себеп болуы кездейсоқтық емес. Өйткені, қоғам өзгерді, өмір жаңарды, соған байланысты жаңа адам психологиясын түсіну мақсат болды. Ал оны тану үшін жаңа тәсіл, жаңаша ойлау жүйесі, стильдік шеберлік керек еді. Бұрынғыдай біреуді біреудің көзімен көру, яғни кейіпкер тағдырын, ой-арманын бір ғана автордың баяндауында емес, енді өзіңді-өзің, өз көзіңмен көре білу алдыңғы қатарға қойылды. Ішкі ой еркіндігіне бас иген ірі интеллект иелері, біртума суреткерлер өздері секілді заман қамын жейтін, өз елінің тағдырын өзі түсінуге тырысқан кейіпкер әкелді. Оған М. Жұмабаевтың Шолпаны («Шолпанның күнәсі»), Ж. Аймауытовтың Ақбілегі, Қартқожасы («Ақбілек» «Қартқожа»), М. Әуезовтың Абайы («Абай жолы») т. б. дәлел бола алады. Осы орайдағы талантты сыншы-әдебиетші А. Сүлейменовтің «. . интеллект өз ретінде психологияға таңба салады, ал психология, интеллект - адамның бүгінінің, ертеңінің көрініс ағыны - суреткер творчествосын, стилін анықтайды», - деген сөзі біздің ойымызды нақтылай түседі. Алайда, жаңашылдық, түр, тәсіл, т. б. іздеуде түрлі сынақтарға (эксперимент) бару, творчестволық ізденістерге түсу, дәстүрді жүдету емес, керісінше байыту болып табылады.

Монолог деген терминді пайдалана отырып, оның тарихи-генетикалық ерекшеліктері мен даму эволюциясы туралы алғашқылардың бірі болып пікір айтқан ғалым Қ. Жұмалиев[7. 14б] болды. Оның «Қазақ әдебиеті тарихының мәселелері және Абай поэзиясының тілі» деген зерттеулеріндегі «Абай - қазақтың бірінші психолог ақыны» атты мақаласының маңыздылығы ауыз әдебиетіндегі ішкі монологқа, олардың көркемдік ерекшеліктеріне жасаған ғылыми талдауы төл әдебиетіміздегі психологизм мәселесін зерттеудегі игі бастама болды. Қ. Жұмалиевтің осы мақаласындағы пікірінен кейін С. Қасқабасов, Ш. Ыбыраев т. б. ғалымдардың зерттеу еңбектерінде теориялық тұрғыдан дәлелденіп, өзінің өміршеңдігін көрсетті. Бүгінгі көркем прозада жан-жақты толысып, өсіп-өркендеген монологтың түп тамыры тереңде, сонау көне ғасырда, мифтерде, бертін келе фольклорда жатыр деген біздің ойымызға белгілі фольклорист ғалым Қасқабасов өзінің «Қазақтың халық прозасы» атты монографиялық еңбегінде айтылған пікірлер тірек бола алады. Атап айтсақ, С. Қасқабасов: . . . Адамның жаратылыстан өзін бөлмей тұрған кезде туған көптеген мифологиялық символдар, жануарға немесе табиғат обьектісіне арнап сөйлеуге, олармен сырласып, тілдесугеболады деген түсінік кейін көркем фольклорға ауысып, басқа бейнелеуіштік сипат алған» - деп батыл тұжырым жасайды [8. 56б. ] .

Міне бұлардың бәрі монолог тәсілінің, оның сан алуан түрлері мен элементтерінің (түс көру, табиғатпен тілдесу, санасыз жануарға жүрек жарды сырын ашу, аңдарды адамша сәйлету т. б. ) біздің төл әдебиетімізде әсіресе эпостарда әуелден барлығын және оның тарихи-генетикалық ерекшеліктерінің байлығын дәлелдейді.

Шығарманың тілдік композициясын құрайтын тұтастықтар

Көркем әдебиет тілін зерттеумен шұғылданушы ғалымдардың кейбірі 60-жылдардың басында шығарма тілі мен оның стиль ерекшеліктерін байланыстыратын дәнекер бар деген бірден-бір дұрыс қорытындыға келе бастады. Ондай дәнекер - шығарманың тілдік композициясын құрайтын тұтастықтар. Олар автор сөзі, кейіпкер сөзі және қос үнді сөз. Бұл үшеуі - көркем шығарма тіліне талдау жасауды жеңілдететін, мазмұн мен тілдік амалдар арасындағы тәуелділікті байқауға көмектесетін негізгі стилистикалық категориялар. Автор сөзі, кейіпкер сөзі және қос үнді сөз әрбір көркем текстің өзіндік ерекшелігін, шығарманың тілдік композициясы негізін құрайды.

Әдеби шығармадағы автор сөзі, кейіпкер сөзі және қос үнді сөздің кестеленуі, синтаксистік құрылымы, лексикалық құрамы мағыналық жағынан әр алуан. Көрнекті ғалымдардың шығарманың тілдік композициясын құрайтын тұтастықтарға ерекше мән беруі тектен-тек емес. Мысалы, профессор Г. Винокур төл сөз (диалог не монолог) бен қос үнді сөзді көркем тілді зерттеудің аса айрықша маңызды проблемасы деп қарайды.

Көркем әдебиет тілінде шығарманың тілдік композициясын құрайтын тұтастықтардың әрқайсысына тән белгілі функция қалыптасқан. Мысалы, автор сөзі әдетте кейіпкерлердің сыртқы тұлғасын, бет- пішінін, кескін-келбетін, өткен өмірін, күйініш-сүйінішін, пейзажды автор атынан суреттеу үшін қолданылады. (Автор сөзі мен кейіпкер сөзі ішкі монологтың ерекшеліктеріне тоқталғанда қарастырылған) .

Ал, қос үнді сөздің қажетті де маңызды белгісі - баяндаудың объективті бағытына кейіпкердің субъективтік бағытының қосылатындығында. Яғни, ол авторлық баяндау мен қатысушылар сөздерінің екеуінің де белгісі бар аралық құбылыс есепті. Өйткені, мұнда кейіпкер сөзіне тән эмоция, экспрессия, бояу, интонация кейде толық, кейде болмашы дәрежеде көрініс табады. Автор сөзіне ұқсас болатыны - мұндағы сөз сөйлеушінің атынан емес, автордың (шығарма авторының) атынан ІІІ жақта баяндалады.

Дегенмен, қос үнді сөздің өзіне тән айырым белгілері бар. Айталық кейіпкер сөзі мазмұны жағынан да, кейіпкерге тиесілі, ешкімнің ортақтығы жоқ. Кейіпкер сөзі арқылы оның мазмұнына өз бағасын білдіруге олардың ешқандай мүмкіндігі жоқ, автор оны төл сөзге қосақтала айтылатын ремарканың көмегімен ғана білдіре алады. Ал қос үнді сөзде сол екеуін біріктіру, бірден білдіру мүмкіндігі бар. Қос үнді сөзбен автор әрі кейіпкер көзқарасын, әрі өзінің бағасын да бірден бере алады, бірақ автор тенденциясы әрқашан жасырын түрде, салған жерден байқала бермейтін дәрежеде болады.

Егер кейіпкер ойы, сезімі өз атынан берілсе, төл сөз түрі оқушы назарын кейіпкер ойының жалпы мазмұнынан гөрі қалай ойлағанына, сол мазмұнның көріну ерекшелігіне көбірек аударған болар еді. Төл сөз түрі әрқашан да айтылғанның дәлдігіне көңіл аударады, ал қос үнді сөз кейіпкердің дәл де толық сөзі емес, қаһарман атынан автордың топшылауы. Оның осы ерекшелігіне ғалым - жазушы М. Әуезов та назар аударған. Ол «Қорғансыздың күнінде» қолданылған қос үнді сөзден кейін «мұндайлық толық қылып ойламаса да, әрқайсысын көңілімен жүйрік аралап өтті, » - деп ескерту жасайды.

Артынан әлгілердің әлсіздігін ойлағанда: іші құсаға толып, жас жүрегі жаншылып, бұл күнге шейін көрмеген азабын тартты.

Жас күнінен бір үйдің түгелімен еркелетіп, алақанына салған баласы. Еш уақытта қанаттыға қақтырып, тұмсықтыға шоқытқан емес.

Жүрегінде ар-ұят та, жігер-намыс та бірге өскен. Кедейлігінен, қорғансыздығынан басқа міні жоқ, салмақты, таза тәрбиелі бала - бұл күнде сол не көріп отыр?

Әкесі өлгеннен бергі: «ә, құдай, біреудің зорлығын, қорлығын көрсетпе!», - деп тілегі қайда кетті. Бұрынғы бейнет, бишаралық былай тұрсын, мынау көрген мазақ не? Осынша қорлау, рәсуалау не? Әуелден бергі қазына көруіне осы қаршадай баланың не жазығы болып еді?

Бүгінгі өмір бойында құлағы естімеген зорлық, зұлымдықты көруге не жазық қылып еді? Қандай арамдық, не бұзық құлқы болып еді? Ешбіріне жауап жоқ. Бірақ қайда жүрсе де артынан көлеңкесіндей қалмай жүрген бір сорлылық, бір жылау.

Осы айтылған сөздің бәрін Ғазиза мұндайлық толық қылып ойламаса да, әрқайсысын көңілімен жүйрік аралап өтті».

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.