Әзиз Несин әңгімелерінің қазақша тәржімасы

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 52 бет
Таңдаулыға:

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

ФИЛОЛОГИЯ ФАКУЛЬТЕТІ

Әдеби шығармашылық және көркем аударма

теориясы кафедрасы

ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ

Әзиз Несин әңгімелерінің қазақша

тәржімасы

Орындаған: Тоқтарбаев Ж.

5-курс студенті

Ғылыми жетекшісі: Үмбетаев М.

филол. ғ. к., доцент

Норма бақылаушы: Мұсалы Л. Ж.

ф. ғ. к., аға оқытушы

Қорғауға жіберілді

«___»2006 ж.

Кафедра меңгерушісі: Жақсылықов А. Ж.

ф. ғ. к., профессор

Алматы 2006

РЕФЕРАТ

Жұмыстың тақырыбы: Әзиз Несин әңгімелерінің қазақша тәржімасы

Жұмыстың көлемі: 55 бет

Пайдаланылған әдебиеттер саны: 19

Жұмыстың негізгі мақсаты: Әзиз Несин әңгімелерінің аудармаларын талдау арқылы сатиралық шағын әңгімелердің қазақ тіліне аударылу ерекшеліктерін айқындау.

Жұмыстың құрылымы: Жұмыс кіріспеден, негізгі екі тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

Жұмыстың мазмұны: Кіріспеде жалпы аударма, Қазақстандағы аударма мәселері, Түркиямен мәдени қарым-қатынас, түрік сатирасының қазақ жеріне келуі, XX ғасыр көрнекті түрік сатиригі Әзиз Несин шығармаларының қазақ тіліне аударылуы. Әзиз Несин әңгімелерін қазақ тіліне аударуға атсалысқан қазақ аудармашылары жайлы шолу жасалады.

Негізгі бөлім екі тараудан тұрады. «Әзиз Несин сатирик» атты бірінші тарауда жалпы сатира деген не, сатираға қандай адам бейім келеді, әжуа мысқыл сөздің жүйрігі Әзиз Несиннің сатиралық әңгімелерінің дүниежүзілік әдебиеттің баюына қосқан үлесі, әңгімелерінің өзектілігі жөнінде болмақ.

Екінші тарау жалпы аударма деген не, аударма теориясы, Әзиз Несин әңгімелерінің қазақ тіліне аударылуы, әр аудармашының аударма нұсқасына жеке-жеке тоқталады. Аудармалардан мысал келтіру арқылы, ондағы жетістіктер мен кемшіліктерге тоқталдық. Сонымен бірге, аудармаларды талдай келе, орыс тілінен қазақ тіліне аударылу ерекшеліктерін анықтауға тырыстық.

Жұмыстың қорытындысы:

Жұмыстың мазмұнын сипаттайтын тірек сөздер : аударма, аударма теориясы, көркем аударма, әдебиет, сатира, әңгіме, түпнұсқа, әзіл-оспақ т. б.

МАЗМҰНЫ

Кіріспе . . . 4

Негізгі бөлім

1 тарау. Әзиз Несин сатирик

Сатира деген не? . . . 10

1. 2Әзиз Несин шығармашылығы . . . 15

1. 3 Әзиз Несин әңгімелерінің өзектілігі . . . 26

2 тарау. Әзиз Несин әңгімелерінің аудармалары

2. 1 Аударма деген не? . . . 32

2. 2 Әзиз Несин әңгімелерін талдау . . . 34

Қорытынды . . . 51

Пайдаланылған әдебиеттер . . . 54

КІРІСПЕ

Қазақстан Республикасы Тәуелсіздік алғаннан кейін он бес жыл көлемінде дүнижүзінің жүздеген елдерімен дипломатиялық қарым-қатынас орнатты. Бара-бара олармен саяси экономикалық алуан түрлі қарым-қатынастары күннен-күнге қарқынды дамып, өрістеп келеді.

Осы тұрғыдан келгенде президентіміз Н. Ә. Назарбаевтың 2005 жылғы Қазақстан халқына жолдауында былай деген:

Құрметті қазақстандықтар!

Ардақты ағайын!

Біздің елімізді түбегейлі өзгертіп, Қазақстан Тәуелсіздікке ие болған өткен ғасырдың тоқсаныншы жылдарының тарихқа озғанына да көп уақыт оза қойған жоқ.

Біз тарихымызда тұңғыш рет Шығыс Азия мемлеаеттерінің тәжірибесін және өзіміздің көп ұлтты, әрі көп дінді қоғамымыздың ерекшелігін ескеріп, Батыс демократиясының қағидаттарына сай келетін тәуелсіз мемлекетімізді орнаттық.

Қазақстан бүгін Еуропа мен Азия арасындағы коммуникациялар легінің түйіскен тұсында тұр. Біздің міндет - осынау бірегей геосаяси жағдайларымызды өз еліміз бен халықаралық қоғамдастықтың мүддесі үшін ұтымды пайдалану болып табылады.

XXI ғасыр деңгейінде білім беру мен кәсіптік даярлау мәселесі де алға қойылғанын да айта кеткен жөн.

Менің тапсырмам бойынша биылғы жылы Қазақ Ұлттық университеті мен Еуразия Ұлттық университетіне жиырма шетелдік оқытушы-кеңесшілер тарту мақсатында екі миллион доллар бөлінді.

Қазақстандағы конференциялар аралық татулықтың аса маңызды тұғырларының бірі. Біз өзіміздің жатсынбас тұрпатымызбен, этностар аралық, кнференциялар аралық татулығымызбен және өзара үндесуімізбен күллі әлемге таныламыз.

Қазақстан өз азаматтары үшін өмір сүрудің жоғары стандарттарын жасай отырып, әлемнің тиімді дамып келе жатқан елдерінің қатарына қосылуы тиіс. Біз мұны ұлтымыз бен экономикамыз бәсекеге қабілетті болған жағдайда ғана істей аламыз.

"Егеменді Қазақстан"

19 ақпан 2005 жыл

Қазіргі кезеңде қарым-қатынасқа деген ұмтылыстың дамуы, елдер мен халықтар арасындағы экономикалық, саяси, мәдени байланыстар ауқымының кеңеюі тек қана аударма ісінің ілгерілеуі мен білікті мамандарды қажет етіп қоймай сонымен қатар тәржіма қызметінің көптеген зәру мәселелерін күн тәртібіне ұсынып отыр. Тәуелсіз Қазақстанның әлемдік аренадағы орнының нығаюы ақпарат алмасуға, тілдік, мәдени ауыс-түйісті арттыруға да тәуелді. Осы орайда заман талап етіп отырған тұрғыдағы тәржіма ісінің көкейкесті мәселелерін арнайы зерттеп оқытудың, талдап-талқылаудың маңызы зор.

Қоғамдағы сан-салалы өзгерістер әдеби аудармаға да тың көзқарастар туғызып отыр. Ұлттық рухани байланысты басқа ұлттар мен ұлыстарға өз тілінде ұсынудың мүмкіншіліктері, әлемдегі озық үлгілерді қазақша сөйлету жолдары назардан тыс қалмауы қажеттіліктен туындап отыр.

Аударма жалпы әдебиеттің бір бөлімі ретінде тәжірибеде, яғни іс-әректте көрсетіледі. Аударма арқылы орыс, қазақ және басқа әдеби шығармалардың байланысы, бір-біріне әсер етуі, типологиясы мен поэтикасы, әдеби әдіс-амалдары, аударма кезіндегі шығарма тілінің өзгеруі, қайта жаңғыруы, аударма шеберлерінің іс-тәжірибелері, отандық және шетелдік аударма мектептерінің жетістіктері қарастырылады.

Әлемде әр алуан тіл, әр алуан ұлт өмір сүріп отырған жағдайда аударма мәселесінің күнделікті қажетті іске айналуы заңды. Аударма жұмысы қазір біздің өмірімізден үлкен орын алады. Тіл дамуындағы процестің барысында аударма қызметінің атқаратын рөлі орасан зор. Қай халықты тексеріп қарасақ та, ол өзінің мәдени, рухани байлығын ең алдымен екі негізде алып дамытып отырған. Бірі өзінің ішкі мүмкіндіктері болса, екіншісі - өзге жұрттың байлығына иек арту. Өзге тілдің рухани дүниесімен сусындай отырып, өз мәдениетін өркендеткен, өз мәдениетін дамытқан халық қашан да басқа елдің ғылым-білімін үйренуге ұмтылады. Осындай игі істің жандануына аударманың айрықша қызмет атқарғандығы мәлім. Егер біз дүниежүзі халықтарының бәріне ортақ неше алуан мәдени, әдеби, тарихи мұраларды тізіп, санап, оқып шыға алатын халде болсақ, ол тек аударманың арқасы.

Кез-келген халықтың мәдени байлығы әдебиет болып саналады.

Әдебиет - сөз өнері. Ол өнердің бір саласы. Қ. Бітібаевтың сөзімен айтсақ, "әдебиет пәні де өнер пәні. Әдебиетті ұлағатты адамдар "адамтану құралы" десе, әдебиет пәнін "адам тәрбиелеу пәні" дер едік. Әрбір саналы азамат өзін өмір сүріп жатқан елді меккеннің, мемлекеттің жеке тұлғасы ретінде тануы үшін сол халықтың тарихын, тілін, дінін, дәстүрін, тұрақты территориясын білуі қажет. Ал әрбір халықтың өмір сүруі оның тілімен байланысты. Кез-келген елді, оның тарихын, мәдениетін жете білу үшін алдымен тілін, содан соң әдебиетін меңгеру арқылы оның бет-бейнесі, тұлғасы танылады. Еліміз егемендік алып, тәуелсіз ел болып отырған қазіргі кезеңде, қазақ тілі мемлекеттік тіл дәрежесіне ие болған шақта жан-жақты дамыған саяси-қоғамдық, кәсіби белсенділігі жоғары аудармашылар тәрбиелеу - заманымыздың басты талаптарының бірі болып отыр.

Әдебиет тарихы - халық тарихы дейміз. Халық бар жерде әдебиет сахнадан түсуі мүмкін емес. Әдебиетті халықтың ой-санасы өсуінің, халықтың рухани дамып, кемелденуінің көркемдік тарихы дейміз.

Әдебиет - бір халықты екінші халыққа кеңінен таныстырып, оларды өзара табыстыратын, бір-бірін өзара шын пейілден құрметтеуге үндейтін, қысқасы, рухани теңестіретін өнер екені мәлім. Осыған орай әдебиеттің көтерер жүгі, атқарар міндеті ерекше.

Әлем халықтарының сонау ілкі заманнан қалыптасқан діни, рухани, наным-сенімдік дүниетанымының айнасы, поэтикалық құдіретін танытушы фольклерлік мұраларды толыққанды етіп өзге тілдерге аудару мәселесі әсіресе біздің елде XX ғасырда бой көтере бастады.

Әдебиет өз тілінде, ұлт көлемінде өсумен қатар, басқа да өскелең ұлт әдебиетінің шығармаларын ұдайы қосып алып, байып отыратыны бәрімізге белгілі.

Сонымен қатар біздің бүгінгі таңда тілі мен діні туыстас түркі тұқымдас елдерменен тығыз әдеби, мәдени байланыстарымыз жолға қойылған шақта.

Қазақ әдебиетінің бай мұрасы, оның жиналу, жариялану тарихы көптеген еңбектерге негіз болды. Ұшан-теңіз ауыз әдебиеті мұраларының ішінде сатираның алатын орны ерекше.

Сол Түрік әдебиетнде өзінің табиғи таланты мен дарындылығы арқасында идеялық-көркемдік сапасы мен құндылығы жағынан тамаша сатиралық әңгімелер берген аты әлемге әйгілі әзіл-сықақшы сатирик жазушысы Әзиз Несин әңгімелері қазақ оқырмандарына да жақсы мәлім.

"Чарли Чаплин кпитализмнің қара ордасына, ондағы қара жүрек қауымға күлкі оғын боратты. Сөйтіп, ол күлкіні бомбаға айналдырды", - деп мексикалық киносыншы Лоренто Туррент Розас айтқандай, стирик Әзиз Несин елді тұмшалаған түнектің тап ортасына күлкінің туын қадап, қаймықпай дабыл қақты.

Әзиз Несин әдебиет өнерінің сатира жанрында аса көзге түскен қаламгерлер тарапынан ерекше орынға ие. Осы Әзиз Несин шығармашылығымен таныса отырып XX ғасырдағы жалпы түрік әдебиетіндегі сатира жанрының қозғаған мәселелерімен толығырақ таныса кетеміз. Сол кездегі сатириктердің сатираны қару ретінде ала отырып халқының қандай күн кешіп, қандай қиындықтарға душар болғандығына көз жеткіземіз.

Әзиз Несин өз әңгімелер жинағында жазып өтекендей: "Түрік сатирасының басқа әдебиет жанрынан айырмашылығы, ол қарапайым халықты меңзейді, халыққа қызмет етеді, халық сөзін сөйлейді. Біздің халық сатираға біріншіден, ішкі жан дүниесін шығарып шерін тарқату үшін, екіншіден, өз еріктері мен бостандықтарын қорғау үшін сатираны пайдаланады. "

"Тарихта - дейді Әзиз Несин, - сатира жанрына қарсы күрестің нәтижесі, әрқашан сатираға күресті бастағандардың пайдасына емес, керісінше, олардың сатира алдында тізе бүгуіне әкеп соқтырады. " Әсте ол солай болады.

Сатирик жазушы Әзиз Несин шығармашылық өзінің ұзақ ғұмырында кітаптары дүние жүзіне бірте-бірте шағын әңгімелерімен танылды. Әзиз Несин әңгімелерінің ерекшелігі оның әрқашан халқының ең бір маңызды, көкейкесті мәселелерін ашық жазуында, яғни оның күші шындықта жатыр.

Түркияның өзінде Әзиз Несиннің 57 кітабы, оның ішінде 31 - әңгімелер жинағы, 7 - романы, 1 - ел аңызы, 1 - сатиралық өлеңдер, 3 - фельетоны, 8 - пьсасы, 2 - ертегілері және 4 - еске алу кітаптары жарық көрген. Жалпы кітаптарының тиражы 1200-ден асып кеткен екен. Бұл өзінше ұлттық рекорд болып саналады. Ал егер басқа тілдерге аударылған кітаптарымен алғандағы тиражы екі миллион данадан да артық болды.

1973 жылы Әзиз Несин кітаптары Түркияда - 87 рет, Иранда - 38 рет, Болгарияда - 5 рет, Германияда - 5 рет, Грецияда - 3 рет, Румынияда - 3 рет, Венгрияда - 2 рет және де Польшада, Францияда, Югославияда, Австрияда, Албания - бір реттен шықты. Кеңес Одағында оның кітаптары 4 рет орыс тілінде, 2 рет әзірбайжан тілінде, 2 рет грузин тілінде, эстон мен армиян тілдерінде бір-бір реттен жарыққа шықты.

Осы сатираны қазақ оқырмандары да сүйіп оқиды десем қателеспген болар едім. Осы түріктің көрнекті сатиригі Әзиз Несиннің әңгімелерінің қазақ тілінде сөйлегеніне де біраз болды. Өзіміз білеміз кез-келген жанрдағы шығарманы аудару үшін аудармашы да сол жанрды ерекше білуі қажет, дәлірек айтсақ "сатираны аударатын адам да сатирик болу керек" деген сөз. Ал Әзиз Несин әңгімелерін қазаққа танытуда ерекше үлес қосқан аудармашыларымыз сатирик болды ма, жоқ па. Олар мыналар еді.

Оспанхан Әубәкіров (1934 - 1986) Алматы облысының Жамбыл ауданындағы Үшбұлақ аулында дүниеге келген. Құрманғазы атындағы Қазақ мемлекеттік консерваториясының театр жакультетін тамамдаған. Негізгі мамандығы актер болғанымен, өзінің шығармашылық мұратын сатирадан тапқан.

Ол республикалық газеттерде, "Арада" қызмет істеген. Сатиралық жанрмен бірге, балаларға арналған өлең-жыр, ертегі, пьеса, белгілі композиторлардың әндеріне мәтін жазумен, ал ең бастысы бізге аудармамен айналысады.

Әзиз Несиннің "Ахиреттен келген хаттарын", Бранислав Нушичтің "Менің өмірбаяным", Лао Шэнің "Мысықтар қаласын", Э. Рапкенің "Мюнхаузеннің хикаяларын" қазақ оқырмандарына ұсынған.

1983 жылы балаларға арналған "Қағаз қалпақ" сатиралық жинағы үшін Қазақстан жазушылар одағының сыйлығы берілді.

Қалтай Мұхамеджанов (1928 - 2001) Қызылорда облысының Тереңөзек ауданындағы Шіркейлі аулында дүниеге келген. 1953 жылы Ташкенттің театр және көркемөнер институтын бітіріп шығады. Қазақстан Республикасының Мәдениет министрлігінде, мемлекеттік кино комитетінде, Қазақстан Жазушылар одағының, Киномотографистер одағының екінші, бірінші хатшысы болады. 1988 - 1998 жылы республикалық "Ара - Шмель" журналында, халықаралық "Заман Қазақстан" газетінде бас редактор болды. Өмірінің соңғы жылдары халықаралық "Түркістан" газетінің бас редакторы қызметін атқарды.

Шығармашылық жолын М. Горькийдің "Тоғышарлар", С. Айнидің "Құлдар", Айбектің "Киелі қан" сияқты атақты туындаларын аударудан бастаған. 1959 жылы М. Әуезов атындағы мемлекеттік академиялық драма театрында "Бөлтірік бөрік астында" атты тұңғыш драмалық туындысының премьерасы болды. Мұнан соң қаламынан "Құдағи келіпті", "Қуырдақ дайын", "Өзіме де сол керек" сияқты комедиялары туып, сондай-ақ "Жат елде", "Біз періште емеспіз", "Көктөбедегі кездесу"(Ш. Айтматовпен бірігіп жазған) атты драмалары республикалық және облыстық театрлар сахналарында тұрақты қойылды.

"Шыңдағы шынар", "Айман-Шолпан" киносценарилерінің де авторы. А. Қаһардың "Ауру тістерін", Ш. Айтматовтың "Ана - Жер - Ана", "Арманым, Әселім" пьесаларын, "Ақ неке" повесті және шығыс классикасының "Мың бір түн" ертегісін (бірінші, төртінші томдарын!) қазақшалады. 1978 жылы "Жазушы" баспасынан таңдамалы шығармасының екі томдығы жарық көрген. Қазақ халық жазушысы (1992 жылы) "Құрмет Белгісі", Халықтар достығы, "Парасат" ордендерімен, сондай-ақ бірқатар мемлекеттік жоғары наградаларымен марапатталған.

Есенжол Домбаев 1938 жылы 2 мамырда Атырау облысының Шолақ Шағыр деген жерде туған. Осы ауылдағы Елтай орта мектебін 1956 жылы бітірген соң, Алматыдағы "Қазақфильм" киностудиясында, НИИАТ-та қара жұмысшы болып істеген. 1961 жылы Құрманғазы атындағы Алматы мемлекеттік консерваториясының театр факультетін бітірген. Бұдан кейінгі жылдары "Қазақстан пионері", "Ара", "Жаңа фильм" киностудиясында әдеби қызметкер, фельетонист, бөлім меңгерушісі, аға редактор, бірлестік директоры болып қызмет істейді. Жұмыс жасай жүріп, ҚазМУ-дің журналистика факультетінде сырттай оқиды. 1957 жылы оның Әліби Жангелдин Қазақ қаласында діни семинарияда оқып жүрген кезінен жазған "Алғашқы сабақ" атты бір актілі драмасы республикалық бәйгеде екінші сыйлық алды. "Біздің ауылда қызықтар бола береді", "Өтірік әңгіме" атты комедиялары облыстық театрларда қойылған. Н. Гогольдің "Мұрын" повесін, М. Салтыков-Щедриннің "Бір қаланың тарихы" романын, серб сатиригі Б. Нушичтің "Менің өмірбаяным", болгар сатиригі Чудомирдің "Ескерткіш" деген атпен шыққан әңгімелерін, және де осы түрік сықақшысы Әзиз Несиннің әңгімелерін қазақ тілінде сөйлеткен.

Ғаббас Қабышұлы 1935 жылы көкек айының 9-да Шығыс Қазақстан облысындағы Ұлан ауданының Ұранхай аулында дүниеге келген. 1955 жылы облыстық "Алтай большевигі" (Қазіргі "Дидар") газетінде корректор, бөлім меңгерушісі, жауапты хатшы болды. 1966 жылы республикалық "Қазақ әдебиеті" газетінің редакциясына ауысып, жауапты хатшының орынбасары, көркем әдебиет, әдеби сын бөлімдерінде меңгеруші болып істейді. 1962-68 жылы ҚазМУ-да журналистика факультетінің сырттай оқып, жоғары білім алады. 1983 жылы республикалық "Ара-Шмель" сатирал журналының бас редакторы болды.

Әзіл сықақ, әңгіме, хикаят, сын, көркем очерк, көсемсөз, мақала жазды. 14 жинақтың авторы. Орыс әдебиетінен А. Чехов, Д. Ленч, С. Михалковтың; украин әдебиетінен О. Вишнянның, серб әдебиетінен Б. Нушичтің әңгімелерін, түрік әдебиетінен Әзиз Несиннің "Футбол королі" сықақ романын, таңдаулы әзіл-сықақ әңгімелерін аударып шыққан.

Қазақ баспасында да "Өзің кінәлі" деген әңгімелер жинағы, "Король футболы" деген романы, "Ахиреттен келген хаттар" атты кітаптары жарық көріп ұсынылған.

Сатирик жазушының шығармашылық ұзақ жолын, жолындағы көптеген қиыншылықтарын, әңгімелерінің астарлығын, тарихи маңыздылығын, оның алдымен орыс тіліне одан кейін орыс тілінен қазақ тіліне тәржімаланғандығын, тәржімаларының ерекшеліктерін салыстыра қарастыратын бұл еңбек 3 бөлімнен тұрады. 1 тарауда сатириктің өмір жолы мен шығармашылық жолын нақтылы деректермен негізге ала отырып XX ғасыр түрік әдебиеті мен тарихына көз жібереміз. Ұлы қаламгердің жазушылық келбетін танып, өмір жолындағы танымын, парасат-пайымын жете түсініп, ұғамыз, қаламгердің әңгімелерінің өзектілігін, тақырыптық аясын, сатиралық әңгіме астарында не жатқанын жете түсінуге тырыстық. Ал қаламгер еңбектерінің қазақ тіліне аударылған әңгімелерінің орыс тілімен салыстырып талдған 2-тарауда аудармашыларымыздың аударма ерекшеліктері мен сөз шеберлігі, түпнұсқаның негізгі ойын дәл берілген-берілмегендігін, аударма теориясына сай қолданған тәсілдеріне анализ жасалды.

1-ТАРАУ. ӘЗИЗ НЕСИН САТИРИК

1. 1 Сатира деген не?

Cатира терминінің шығу тарихын, этимологиясын әркім әр түрлі түсіндіреді. Кейбір ғалымдардың айтуынша, ежелгі гректер жүзім өсірушілердің, жүзім шарабын жасаушылардың құдайы - Дионистің ән салып, би билеп, күлдіріп, көңілдендіріп жүретін жол серіктерін "Saturos" деп атаған. "Сатира" атауы сол сөзден шыққан деп тұжырымдайды.

Қазір "сатира" атауы әр түрлі мағынада қолданыла береді. Біреулер әдебиеттің бір тегі (род) деп түсіндіреді. Тағы біреулердің ұғымында, сатира - жағымсыз болмыс, құбылыс атаулыны сынап-мінеп, әшкерелейтін әдеби шығарма. Мысалы, Д. Н. Ушаковтың редакциялауымен шыққан "Орыс тілінің түсіндірме сөздігінде "сатира" - өмірдің жағымсыз құбылыстарын күлкілі, келемеж түрінде көрсететін әшкереулеуші әдеби шығарма" делінген.

1941 жылы шыққан "Шетел сөздерінің сөздігінде": "Сатира - болмыстың жағымсыз құбылыстарын ащы күлкіге айналдыратын көркем әдебиеттің тегі" деп жазылған. Сатираны көп зерттеген, бұл түрдің үлкен теоретигі Я. Эльсберг: "Сатира - болмысты әдебиет пен өнерде көрсетудің бір әдіс-тәсілі" деп түсіндіреді. "Сатира" - маңызды, пайдалы нәрсе, бірақ бұл өнердің айқындаушы жанры емес" деп, сатираны түр ретінде қарастырады Д. Николаев [7, 9] .

Зерттеушілердің басым көпшілігі сатираны жанр деп біледі, біреулер болмысқа көзқарастың бір көрінісі деп санайды, енді біреулер оны типтендіру әдісі деп те атайды, тағы біреулер әдебиеттің тегі (род), түрі ретінде таниды.

Сөйтіп, сатираның қоғамдағы жағымсыз болмыс, құбылыстарды, адам бойындағы ұнамсыз мінез-құлық, әдеп, тәртіптерді әшкерелеп, күлкіге жығу, келемеж ету ниетімен жазылатыны жөнінде әдебиет зерттеушілерінің пікірлері бір арнаға саяды, бәрі де оның осы пафосын мойындайды. Бірақ олардың бірі үшін сатира - әдебиеттің бір тегі, екіншісі үшін - өмірдің жеке елестерін суреттеп берудің әдіс-тәсілі, үшіншісі үшін - әшкерелеуші әдеби шығарма, төртіншісі үшін - көркем әдебиеттің өзіндік түрі.

Жазушыларымыз бастан-аяқ күлкілі ситуацияға негізделіп, сықақтық пафоспен жазылған, таза сатиралық шығармалары әдебиеттің дербес бір тегін құрайды. Өйткені оларда өмірді зерттеп білудің, суреттеп берудің өзіндік эстетикалық принциптері, көркемдік әдіс-тәсілдері қолданылады. Болмыс - құбылыстарды бағалап, түсінудің ерекше формалары пайдаланылады. Яғни сатира қиялдауға, шарттылыққа, кездейсоқтыққа, түсінбестікке, әсірелеуге негізделеді. Шаржға, карикатураға, гротеск, сарказм, иронияға иек артады.

Сатирада ащы кекесін, күлкі ету, мазақ қылу, жоққа шығару, үкім айту, адам қиналысын аңдау, адам жүрегінің түкпіріне үңілу, көңілділік пен күрсініс, тенденциялық пен қатаң әділдік, лирикалық сезім мен ғылыми талдау тоғысып жатады. Сонымен, сатира қарама-қайшылықтардың бірлігінен туындайды.

Сатира - болмысқа эстетикалық қатысының өзіндік ерекшеліктері бар, өмір құбылыстарын зерттеу, көрсетуде, өзіндік әдіс-құралдары, өзіне тән табиғаты, сыр-сипаты бар дербес әдебиет жанры деп түсінеміз. Сатираның әшкерелеу пафосымен жазылатын көркем шығарма екені де рас. Сатиралық роман мен повесть те, сатиралық әңгіме мен мысал да, породия, шарж, эпиграмма да, фельетон, памфлет - бәрі де көркем туынды. Бәріне де әдемі тіл, әдеби ажар шарт. Оларды оқырмандар сөз жоқ көркем шығарма деп оқиды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.