Ерте темір дәуіріндегі тайпалық одақтар мен көне мемлекеттік құрылымдар
Біздің заманымыздан бұрынғы V ғасырдың 40-жылдар аяғында грек тарихшысы Геродоттың «Тарих» деп аталатын еңбегінде және басқа қол жазбаларда біздің заманымыздан бұрынғы I мың жылдың орта шенінде Орта Азия мен Қазақстан жерінде сақ деп аталатын бірнеше тайпалардың қуатты жауынгер одақтары болғаны айтылады. Ол одақтар массагеттер, каспийші- лер, есседондар, кейініректе алаңдар, сарматтардан тұрған. Персия патшасы I Дарийдің Накширустамдағы (Персополға жақын) тас жазуларында Сақ тайпалары үш топқа:сақ-хаумаваргаларға (хаома сусынын дайындайтын сақтар), Сақ-тиграхаудаларға (төбесі шошақ бас киімдері бар сақтар), Сақ-парадараяндарға (теңіздің арғы бетіндегі сақтар) бөлінеді делінген. Бірінші топтоғы сақтар Ферғана жерінде мекендесе, екіншілері Сырдарияның орта аймағы және Жетісу жерін жайлап, үскифтер немесе Арал теңізі және Сырдарияның арғы жағындағылар болған.
Геродоттың айтуынша: Сақтар скиф тайпалары, бастарына тік тұратын төбесі шошақ тығыз киізден іселінген бөрік және шалбар киген. Олар садақ, қысқа семсер және айбалтамен қаруланған. Тамаша атқыш жауынгерлер.
Сақ әулетінің іргесін қалаушы Алып Ер Тұлға (Афрасиаб) болған деген деректер бар. Сақтар көк тәңіріне табынған. Археологиялық қазбаларға қарағанда, сақ тайпалары темірден зат жасай білседе, мыс пен қоланы пайдалануды артық көрген. Оларда жабайы аңдардың суреттері салынған қоладан құйылған үлкен тай қазандар болған. Сақтардың дүние жүзіне аңдарды өрнектеумен әйгілі болған даналық өнері жалпы адамзаттық мәдениетті дамытуға елеулі әсерін тигізді.
Сақ тайпаларында көпке дейін матриархаттық ел билеу тәртібі сақталып, әйелдер ерекше жағдайда болған. Мәселен, олардың көсемдерігнің бірі-
Геродоттың айтуынша: Сақтар скиф тайпалары, бастарына тік тұратын төбесі шошақ тығыз киізден іселінген бөрік және шалбар киген. Олар садақ, қысқа семсер және айбалтамен қаруланған. Тамаша атқыш жауынгерлер.
Сақ әулетінің іргесін қалаушы Алып Ер Тұлға (Афрасиаб) болған деген деректер бар. Сақтар көк тәңіріне табынған. Археологиялық қазбаларға қарағанда, сақ тайпалары темірден зат жасай білседе, мыс пен қоланы пайдалануды артық көрген. Оларда жабайы аңдардың суреттері салынған қоладан құйылған үлкен тай қазандар болған. Сақтардың дүние жүзіне аңдарды өрнектеумен әйгілі болған даналық өнері жалпы адамзаттық мәдениетті дамытуға елеулі әсерін тигізді.
Сақ тайпаларында көпке дейін матриархаттық ел билеу тәртібі сақталып, әйелдер ерекше жағдайда болған. Мәселен, олардың көсемдерігнің бірі-
Негізгі әдебиеттер
1. Қазақстан тарихы. Очерктер. 30-56-бб.
2. Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін). Бес томдық. I-том. Алматы, 1996. 2-бөлім, 1-3-тараулар.
3. Рысбайұлы К. Қазақстан Республикасының тарихы, 2-бөлім
4. Акишев К. Курган Иссык. М., 1978.
5. Бичурин Н.Я. Средняя Азия и Восточный Туркестан А., 1997.
6. Гумилев Л.Н. Хұндар. А., 1998.
Қосымша әдебиеттер
1. Өтениязов С. Аттила А., 2000.
2. Ирмуханов Б.Б. Древняя история Казахстана. А., 1997.
3. Кляшторный С.Г., Султанов Т.И. Государства и народы евраазиских степей. М. 2004
1. Қазақстан тарихы. Очерктер. 30-56-бб.
2. Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін). Бес томдық. I-том. Алматы, 1996. 2-бөлім, 1-3-тараулар.
3. Рысбайұлы К. Қазақстан Республикасының тарихы, 2-бөлім
4. Акишев К. Курган Иссык. М., 1978.
5. Бичурин Н.Я. Средняя Азия и Восточный Туркестан А., 1997.
6. Гумилев Л.Н. Хұндар. А., 1998.
Қосымша әдебиеттер
1. Өтениязов С. Аттила А., 2000.
2. Ирмуханов Б.Б. Древняя история Казахстана. А., 1997.
3. Кляшторный С.Г., Султанов Т.И. Государства и народы евраазиских степей. М. 2004
Ерте темір дәуіріндегі тайпалық одақтар мен көне мемлекеттік құрылымдар
1. Сақ тайпалық одақтары. Сарматтар.
2. Үйсін және Қаңлы тайпаларының одағы.
3. Ғұн тайпалары.
Біздің заманымыздан бұрынғы V ғасырдың 40-жылдар аяғында грек тарихшысы
Геродоттың Тарих деп аталатын еңбегінде және басқа қол жазбаларда біздің
заманымыздан бұрынғы I мың жылдың орта шенінде Орта Азия мен Қазақстан
жерінде сақ деп аталатын бірнеше тайпалардың қуатты жауынгер одақтары
болғаны айтылады. Ол одақтар массагеттер, каспийші- лер, есседондар,
кейініректе алаңдар, сарматтардан тұрған. Персия патшасы I Дарийдің
Накширустамдағы (Персополға жақын) тас жазуларында Сақ тайпалары үш
топқа:сақ-хаумаваргаларға (хаома сусынын дайындайтын сақтар), Сақ-
тиграхаудаларға (төбесі шошақ бас киімдері бар сақтар), Сақ-парадараяндарға
(теңіздің арғы бетіндегі сақтар) бөлінеді делінген. Бірінші топтоғы сақтар
Ферғана жерінде мекендесе, екіншілері Сырдарияның орта аймағы және Жетісу
жерін жайлап, үскифтер немесе Арал теңізі және Сырдарияның арғы
жағындағылар болған.
Геродоттың айтуынша: Сақтар скиф тайпалары, бастарына тік тұратын
төбесі шошақ тығыз киізден іселінген бөрік және шалбар киген. Олар садақ,
қысқа семсер және айбалтамен қаруланған. Тамаша атқыш жауынгерлер.
Сақ әулетінің іргесін қалаушы Алып Ер Тұлға (Афрасиаб) болған деген
деректер бар. Сақтар көк тәңіріне табынған. Археологиялық қазбаларға
қарағанда, сақ тайпалары темірден зат жасай білседе, мыс пен қоланы
пайдалануды артық көрген. Оларда жабайы аңдардың суреттері салынған қоладан
құйылған үлкен тай қазандар болған. Сақтардың дүние жүзіне аңдарды
өрнектеумен әйгілі болған даналық өнері жалпы адамзаттық мәдениетті
дамытуға елеулі әсерін тигізді.
Сақ тайпаларында көпке дейін матриархаттық ел билеу тәртібі сақталып,
әйелдер ерекше жағдайда болған. Мәселен, олардың көсемдерігнің бірі-тамаша
сұлу, әрі жігерлі, елге әйгілі патша ханум Заррине ел билеп, қалаларды
салуға және жорықтарға қатысқан.
Персия мемлекетінің патшасы Кир, Мидия патшасы Крезбен б.з.б. 558-529
жж. соғысқан кезде, сақтармен одақ жасасып, олардан әжептәуір көмек алған.
Кейін Кир сақтар мен массагеттерді өзіне бағындаруды ұйғарды. Сөйтіп, Мидия
патшалығын жеңгеннен кейін Кирдің әскерлері Сақтардың жеріне басып кіреді.
Кирдің әскерлері өздерінің жеңісін тойлап жатқан кезде, сақтарлың
жауынгерлері тұтқиылдан лап қойып, парсыларды қырып салады.Осы шайқаста
олар Кирдің өзін де өлтіреді.
Кирдің Орта Азиядағы басқыншылық жорықтарын I Дарий (б.з.б. 521-486
жылдар) жалғастырды. Жеке-жеке отырған Сақ тайпаларын бір-бірлеп
бағындырған ол аз уақыт болса да оларды басып алды. Сақ тайпаларының біраз
бөлігі оларға салық төледі және парсы патшасына жасаққа жігіттер беріп
тұрды. Тіпті сақтардың біразы парсы патшасының өлмейтін он мың деп
аталатын ұланының құрамына кіріп қызмет етті.
Б.з.б. IV ғасырдың 30-жылдарында македониялық гректер Александр
Македонскийдің басшылығымен соңғы Ахеменид. III Дарий Кодоманның армиясын
талқандап, Орта Азияға баса көктеп кірді. Олар Маракандты (Самаркандты)
алып, Сырдарияға бет алды. Сырдария бойына бекініп алу үшін кіші-гірім
“Александар Крайный” немесе “Шеткі Александр” деген қала салдырды.
Александр Македонскийдің басқыншылық әрекетіне қарсы көшпелі Сақ
тайпалары асқан ерлікпен, табан тіресе соғысты, кескілескен ұрыстарды
катапультпен қаруланған гректер оқтың күшімен сақтарды кейін шегіндірді.
Соғыста сақтар мыңдаған адамынан айырылды. Гректер сақтардың біраз жерін
басып алды. Бірақ Алексендар Македонскийдің әскерлері сақтардың жерінде көп
тұра алмады. Ыстық күн, жолсыз шөл дала, ержүрек сақтардың тынымысыз
шабуылы, Александр Македонскийдің сырқаттанып қалуы гректерді қашуға мәжбүр
етті. Олар Сыр бойындағы “Шеткі Александрді” тастап, Самарканд қаласына
шегінді. Сөйтіп Сырдария сыртындағы Сақ тай- палары грек басқыншылығына
қарсы күресте өз тәуелсіздігін сақтап қалды.
Сақ тайпалары көшпелі және жартылай көшпелі мал шаруашылығымен
байланысты. Оның себебі, біріншіден, бұл тұста климат жағдайы өзгеріп,
құрғақшылық болып, күн ысып, өзен, көл сулары тартылып, шөп шықпайтын
шөлейт жерлер пайда бола бастаған еді. Екіншіден, бұл жерлер бұрынғы
теңіздің табаны болғандықтан оның біраз бөлігі құнарсыз, сусыз, сортаң
болып келді. Мұндай жерлерге өсімдік, шөп шықпайды, егін егуге де болмайды.
Сондықтан бұл жердегі адамдар мал өсірумен шұғылданып, оны өзінің тұрақты
кәсібіне айналдырды. Малдың жайылымына қарай олар көшіп қонып жүрді.
Сақтардың мал шаруашылығын негізгі бағыты қой шаруашылығы еді. Оның еті
мен сүті ғана емес, сонымен бірге киіз басу, арқан есу үшін жүні де іске
асты. Сақтардың тұрмысында жылқы да үлкен рөль атқарады. Өйткені ол мінсе
көлік, жесе тамақ, ім-шсе сүті сусын қымыз.
Сақтардың заманында жылжымалы арба да болған. Иппократ скифтер- дің
тұрмысын суреттей келіп, былай деп көрсетеді: Арбалар өте шағын, төрт
доңғалақты. Басқа бір алты доңғалақты арбалар киізбен жабылатын үйге ұқсас
екі және үш қабат киіз жабылған арбалар жасалып, олар жаңбыр мен желден
пана болды... бұл арбаларда балаларымен әйелдер отырып, ал ерлер қашанда ат
үстінде жүретін. Оңтүстік Қазақстан жеріндегі (Сырдария аңғары, Арыс,
Келес т.б. өзендер бойы) сақ тайпалары егіншілікпен де айналысқан. Олар
тары, арпа, бидай еккен. Кейбір жерлерде (Сырдария) суармалы егін
шаруашылығы дамыған.
Сақ тайпалары мал шаруашылығы мен егіншіліктен басқа аңшылық пен балық
аулау кәсіптерімен де шұғылданған. Олар тау теке, арқар, қабан, бұғы,
бұлан, дуадақ аулайтын. Жартастағы суреттер таулы-далалық тайпалардың аңды
салт атпен қоршалып аулайтыны бейнеленген.
Б.з.б. I мың жылдықтың орта шенінде, яғни сақ заманында өндірістің
мамандырылған түрлері болды. Бұлар руданы өндіру және өңдеу, темір
ұсталығы, темірді құю және зергерлік істер еді. Сақтар темірден үзеңгі,
ауыздық жасауды үйреніп, соғыс құралдарын, қару-жарақтарды, жебенің
ұштарын, қысқа семсерлер-ақинақ, қанжар, ұзын семсерлер, найза, түрлі
балталар жасады. Металл өңдеумен бірге қолөнердің тұрмыстық ыдыс-аяқ жасау,
тас қашау, суйек ою, тері илеу, жіп иіру және тоқымашылықтың түрлері де
болды. Темірден пышақ, металдан ыдыс, балта, темір ілгектер, шоттар,
қашаулар т.б. заттар жасалынды.
Сақтар Алтай, Сібір, Шығыс және Батыс Еуропа халықтарымен тығыз
байланыс жасап тұрды. Бұл жөніндегі қазылған ескі молалардан табылған
заттар сақтардың өмірі туралы көптеген мағлұматтар береді. Сақтардың
әлеуметтік қоғамы жөніндегі айтқанда, олардың басты үш топқа бөлінгенін
көрсетуге болады. Бірінші-әскери топтар, екіншілері-ауқатты бай топтар,
діни адамдар, жрецтер, үшіншілері-жай қатардағы сақтар, бұлар кедейлер,
оларға соқа және екі өгіз тән болған.
Сарматтар деген халықтың аты б.з.б. III ғасырдан бері белгілі. Сол кез-
дері сарматтардың скифтері жаулап алуы басталады. Олар Скифияның едәуір
бөлігін басып алып, жеңілгендердің бірінде қалдырмай қырып-жойған. Сөйтіп
елдің басым бөлігін шөлге айналдырған. Сарматтардың бір тайпасы-роксолондар
б.з.I ғасырында Мидияның шекарасына жетіп, Риммен соғысқан. Олардың ізімен
алаңдар жүріп отырған.
Сарматтар өздері басып алған жерлер халықтарының саяси өміріне белсене
қатысқан: Мысалы, б.з. дейінгі II ғасырдың соңғы кезінде Понтия патшасы
Митридаттың қолбасшысы Диафантпен болған соғыста сарматтық росоландар
скифтерге қосылады. Б.з. дейінгі I ғасырда Митридат Римге қарсы күрескенде
сарматтар оның жағында болған. Б.з. дейінгі 49-жылы римдіктер мен сарматтар
тайпасы бірлесіп, Боспор патшасының одақтастары сирактарды (сарматтардың
басқа тайпасы) жеңеді. Басқа тайпаларға қарағанда жорыққа кешірек шыққан
алаңдар Қара теңіздің солтүстік өңіріне дейін жетеді. Кейінірек олар
ғұндарға қосылып, Испаниядан барып шығады. Жалпы атауы сарматтар деп
аталатын, қандас-туыс бұл тайпалар одағы Оралдың оңтүстік өңірінен шыққан
болатын.
Б.з.б. IV ғасырдың бас кезінде сарматтар Доннан Ембіге дейінгі жерлер-
ді алып жатқан. Осынау уақытта бұл жерде мәдениеттің екі басты бағыты
құрылып қалыптасты, олар: Батыс Болғар-Дон мәдениеті мен Шығыс Орал
мәдениеті.
Сармат тайпалары (Прохоров мәдениеті) өлген кісілерін әдетте топырақ
үйінділерінің астына қойған. Олар қабірдің үстін немесе айналасын балшықпен
сылап не таптап, кейде тіпті тегістеп күйдіріп алаңқай жасап қоятын болған.
Сол сияқты олар қбірдің ішін ағашпен, кесінділермен не қабықпен көмкереді
екен.
Екінші кезеңде (Суслов мәдениеті) б.з. дейінгі II ғасырдың аяғынан б.з.
I ғасырының ьасына дейін қабір құрылысының түрлері өзгермей, бұрынғы
күйінде қала береді. Бірақ бұл кезде ішкі көмкермелері молалар саны күрт
кеміп, жасанды үңгірлер мүлде жоғалады. Кемері ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1. Сақ тайпалық одақтары. Сарматтар.
2. Үйсін және Қаңлы тайпаларының одағы.
3. Ғұн тайпалары.
Біздің заманымыздан бұрынғы V ғасырдың 40-жылдар аяғында грек тарихшысы
Геродоттың Тарих деп аталатын еңбегінде және басқа қол жазбаларда біздің
заманымыздан бұрынғы I мың жылдың орта шенінде Орта Азия мен Қазақстан
жерінде сақ деп аталатын бірнеше тайпалардың қуатты жауынгер одақтары
болғаны айтылады. Ол одақтар массагеттер, каспийші- лер, есседондар,
кейініректе алаңдар, сарматтардан тұрған. Персия патшасы I Дарийдің
Накширустамдағы (Персополға жақын) тас жазуларында Сақ тайпалары үш
топқа:сақ-хаумаваргаларға (хаома сусынын дайындайтын сақтар), Сақ-
тиграхаудаларға (төбесі шошақ бас киімдері бар сақтар), Сақ-парадараяндарға
(теңіздің арғы бетіндегі сақтар) бөлінеді делінген. Бірінші топтоғы сақтар
Ферғана жерінде мекендесе, екіншілері Сырдарияның орта аймағы және Жетісу
жерін жайлап, үскифтер немесе Арал теңізі және Сырдарияның арғы
жағындағылар болған.
Геродоттың айтуынша: Сақтар скиф тайпалары, бастарына тік тұратын
төбесі шошақ тығыз киізден іселінген бөрік және шалбар киген. Олар садақ,
қысқа семсер және айбалтамен қаруланған. Тамаша атқыш жауынгерлер.
Сақ әулетінің іргесін қалаушы Алып Ер Тұлға (Афрасиаб) болған деген
деректер бар. Сақтар көк тәңіріне табынған. Археологиялық қазбаларға
қарағанда, сақ тайпалары темірден зат жасай білседе, мыс пен қоланы
пайдалануды артық көрген. Оларда жабайы аңдардың суреттері салынған қоладан
құйылған үлкен тай қазандар болған. Сақтардың дүние жүзіне аңдарды
өрнектеумен әйгілі болған даналық өнері жалпы адамзаттық мәдениетті
дамытуға елеулі әсерін тигізді.
Сақ тайпаларында көпке дейін матриархаттық ел билеу тәртібі сақталып,
әйелдер ерекше жағдайда болған. Мәселен, олардың көсемдерігнің бірі-тамаша
сұлу, әрі жігерлі, елге әйгілі патша ханум Заррине ел билеп, қалаларды
салуға және жорықтарға қатысқан.
Персия мемлекетінің патшасы Кир, Мидия патшасы Крезбен б.з.б. 558-529
жж. соғысқан кезде, сақтармен одақ жасасып, олардан әжептәуір көмек алған.
Кейін Кир сақтар мен массагеттерді өзіне бағындаруды ұйғарды. Сөйтіп, Мидия
патшалығын жеңгеннен кейін Кирдің әскерлері Сақтардың жеріне басып кіреді.
Кирдің әскерлері өздерінің жеңісін тойлап жатқан кезде, сақтарлың
жауынгерлері тұтқиылдан лап қойып, парсыларды қырып салады.Осы шайқаста
олар Кирдің өзін де өлтіреді.
Кирдің Орта Азиядағы басқыншылық жорықтарын I Дарий (б.з.б. 521-486
жылдар) жалғастырды. Жеке-жеке отырған Сақ тайпаларын бір-бірлеп
бағындырған ол аз уақыт болса да оларды басып алды. Сақ тайпаларының біраз
бөлігі оларға салық төледі және парсы патшасына жасаққа жігіттер беріп
тұрды. Тіпті сақтардың біразы парсы патшасының өлмейтін он мың деп
аталатын ұланының құрамына кіріп қызмет етті.
Б.з.б. IV ғасырдың 30-жылдарында македониялық гректер Александр
Македонскийдің басшылығымен соңғы Ахеменид. III Дарий Кодоманның армиясын
талқандап, Орта Азияға баса көктеп кірді. Олар Маракандты (Самаркандты)
алып, Сырдарияға бет алды. Сырдария бойына бекініп алу үшін кіші-гірім
“Александар Крайный” немесе “Шеткі Александр” деген қала салдырды.
Александр Македонскийдің басқыншылық әрекетіне қарсы көшпелі Сақ
тайпалары асқан ерлікпен, табан тіресе соғысты, кескілескен ұрыстарды
катапультпен қаруланған гректер оқтың күшімен сақтарды кейін шегіндірді.
Соғыста сақтар мыңдаған адамынан айырылды. Гректер сақтардың біраз жерін
басып алды. Бірақ Алексендар Македонскийдің әскерлері сақтардың жерінде көп
тұра алмады. Ыстық күн, жолсыз шөл дала, ержүрек сақтардың тынымысыз
шабуылы, Александр Македонскийдің сырқаттанып қалуы гректерді қашуға мәжбүр
етті. Олар Сыр бойындағы “Шеткі Александрді” тастап, Самарканд қаласына
шегінді. Сөйтіп Сырдария сыртындағы Сақ тай- палары грек басқыншылығына
қарсы күресте өз тәуелсіздігін сақтап қалды.
Сақ тайпалары көшпелі және жартылай көшпелі мал шаруашылығымен
байланысты. Оның себебі, біріншіден, бұл тұста климат жағдайы өзгеріп,
құрғақшылық болып, күн ысып, өзен, көл сулары тартылып, шөп шықпайтын
шөлейт жерлер пайда бола бастаған еді. Екіншіден, бұл жерлер бұрынғы
теңіздің табаны болғандықтан оның біраз бөлігі құнарсыз, сусыз, сортаң
болып келді. Мұндай жерлерге өсімдік, шөп шықпайды, егін егуге де болмайды.
Сондықтан бұл жердегі адамдар мал өсірумен шұғылданып, оны өзінің тұрақты
кәсібіне айналдырды. Малдың жайылымына қарай олар көшіп қонып жүрді.
Сақтардың мал шаруашылығын негізгі бағыты қой шаруашылығы еді. Оның еті
мен сүті ғана емес, сонымен бірге киіз басу, арқан есу үшін жүні де іске
асты. Сақтардың тұрмысында жылқы да үлкен рөль атқарады. Өйткені ол мінсе
көлік, жесе тамақ, ім-шсе сүті сусын қымыз.
Сақтардың заманында жылжымалы арба да болған. Иппократ скифтер- дің
тұрмысын суреттей келіп, былай деп көрсетеді: Арбалар өте шағын, төрт
доңғалақты. Басқа бір алты доңғалақты арбалар киізбен жабылатын үйге ұқсас
екі және үш қабат киіз жабылған арбалар жасалып, олар жаңбыр мен желден
пана болды... бұл арбаларда балаларымен әйелдер отырып, ал ерлер қашанда ат
үстінде жүретін. Оңтүстік Қазақстан жеріндегі (Сырдария аңғары, Арыс,
Келес т.б. өзендер бойы) сақ тайпалары егіншілікпен де айналысқан. Олар
тары, арпа, бидай еккен. Кейбір жерлерде (Сырдария) суармалы егін
шаруашылығы дамыған.
Сақ тайпалары мал шаруашылығы мен егіншіліктен басқа аңшылық пен балық
аулау кәсіптерімен де шұғылданған. Олар тау теке, арқар, қабан, бұғы,
бұлан, дуадақ аулайтын. Жартастағы суреттер таулы-далалық тайпалардың аңды
салт атпен қоршалып аулайтыны бейнеленген.
Б.з.б. I мың жылдықтың орта шенінде, яғни сақ заманында өндірістің
мамандырылған түрлері болды. Бұлар руданы өндіру және өңдеу, темір
ұсталығы, темірді құю және зергерлік істер еді. Сақтар темірден үзеңгі,
ауыздық жасауды үйреніп, соғыс құралдарын, қару-жарақтарды, жебенің
ұштарын, қысқа семсерлер-ақинақ, қанжар, ұзын семсерлер, найза, түрлі
балталар жасады. Металл өңдеумен бірге қолөнердің тұрмыстық ыдыс-аяқ жасау,
тас қашау, суйек ою, тері илеу, жіп иіру және тоқымашылықтың түрлері де
болды. Темірден пышақ, металдан ыдыс, балта, темір ілгектер, шоттар,
қашаулар т.б. заттар жасалынды.
Сақтар Алтай, Сібір, Шығыс және Батыс Еуропа халықтарымен тығыз
байланыс жасап тұрды. Бұл жөніндегі қазылған ескі молалардан табылған
заттар сақтардың өмірі туралы көптеген мағлұматтар береді. Сақтардың
әлеуметтік қоғамы жөніндегі айтқанда, олардың басты үш топқа бөлінгенін
көрсетуге болады. Бірінші-әскери топтар, екіншілері-ауқатты бай топтар,
діни адамдар, жрецтер, үшіншілері-жай қатардағы сақтар, бұлар кедейлер,
оларға соқа және екі өгіз тән болған.
Сарматтар деген халықтың аты б.з.б. III ғасырдан бері белгілі. Сол кез-
дері сарматтардың скифтері жаулап алуы басталады. Олар Скифияның едәуір
бөлігін басып алып, жеңілгендердің бірінде қалдырмай қырып-жойған. Сөйтіп
елдің басым бөлігін шөлге айналдырған. Сарматтардың бір тайпасы-роксолондар
б.з.I ғасырында Мидияның шекарасына жетіп, Риммен соғысқан. Олардың ізімен
алаңдар жүріп отырған.
Сарматтар өздері басып алған жерлер халықтарының саяси өміріне белсене
қатысқан: Мысалы, б.з. дейінгі II ғасырдың соңғы кезінде Понтия патшасы
Митридаттың қолбасшысы Диафантпен болған соғыста сарматтық росоландар
скифтерге қосылады. Б.з. дейінгі I ғасырда Митридат Римге қарсы күрескенде
сарматтар оның жағында болған. Б.з. дейінгі 49-жылы римдіктер мен сарматтар
тайпасы бірлесіп, Боспор патшасының одақтастары сирактарды (сарматтардың
басқа тайпасы) жеңеді. Басқа тайпаларға қарағанда жорыққа кешірек шыққан
алаңдар Қара теңіздің солтүстік өңіріне дейін жетеді. Кейінірек олар
ғұндарға қосылып, Испаниядан барып шығады. Жалпы атауы сарматтар деп
аталатын, қандас-туыс бұл тайпалар одағы Оралдың оңтүстік өңірінен шыққан
болатын.
Б.з.б. IV ғасырдың бас кезінде сарматтар Доннан Ембіге дейінгі жерлер-
ді алып жатқан. Осынау уақытта бұл жерде мәдениеттің екі басты бағыты
құрылып қалыптасты, олар: Батыс Болғар-Дон мәдениеті мен Шығыс Орал
мәдениеті.
Сармат тайпалары (Прохоров мәдениеті) өлген кісілерін әдетте топырақ
үйінділерінің астына қойған. Олар қабірдің үстін немесе айналасын балшықпен
сылап не таптап, кейде тіпті тегістеп күйдіріп алаңқай жасап қоятын болған.
Сол сияқты олар қбірдің ішін ағашпен, кесінділермен не қабықпен көмкереді
екен.
Екінші кезеңде (Суслов мәдениеті) б.з. дейінгі II ғасырдың аяғынан б.з.
I ғасырының ьасына дейін қабір құрылысының түрлері өзгермей, бұрынғы
күйінде қала береді. Бірақ бұл кезде ішкі көмкермелері молалар саны күрт
кеміп, жасанды үңгірлер мүлде жоғалады. Кемері ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz