Халықаралық және ішкі мемлекет құқық нормаларының шетел азаматтарының құқықтық мәртебесін реттеудегі мәселелері

Жоспар

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

1. Шетелдік азаматтардың құқықтық мәртебесін анықтау және оның қазіргі ұғымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.1. Халықаралық.құқықтық басқарудағы шетелдіктің субьект ретіндегі жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.2. Шетелдік азаматтың құқықтық мәртебесін сипаттайтың халықаралық.құқықтық қағидалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
1.3. Мемлекет территорясына келген шетелдіказаматтарды топтастыру және халықаралық құқықтағы иммиграциялық орналасудың аспектілері ... ... 15

2. Халықаралық және ішкі мемлекет құқық нормаларыныңшетел азаматтарының құқықтық мәртебесін реттеудегі мәселелері ... ... ... ... ... ... ...18
2.1. Қазақстаң Республикасындағы шетелдіктердің мәртебесі ... ... .22
2.2. Шетелдіктердің Қазақстан Республикасына кіру,шығу және тіркеу тәртібі ... ...22
2.3. ҚР шетелдіктердің қылмыстық.құқықтықжауапкершілігі ... ... ... 27

3. Ұлттық құқық саласындағы шетел азаматтарыныңмәртебесі ... ... ... ... ... ..45
3.1 Қазақстан Республикасы еңбек құқығындағы шетелдіктердін жағдайы ... ... ...45
3.2 Білім саласындағы шетелдік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 52
3.3 Қаржылық реттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..53
3.4 Салық құқығындағы шетелдік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .54
3.5 Қазақстан Республикасында шетелдіктердің отбасы.некелік қатынастары ... ... .57

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .68
Қолданылынған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .72

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 70 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1. Шетелдік азаматтардың құқықтық мәртебесін анықтау және оның қазіргі
ұғымы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.1. Халықаралық-құқықтық басқарудағы шетелдіктің субьект ретіндегі
жалпы
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..8
1.2. Шетелдік азаматтың құқықтық мәртебесін сипаттайтың халықаралық-
құқықтық
қағидалар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... 13
1.3. Мемлекет территорясына келген шетелдіказаматтарды топтастыру
және халықаралық құқықтағы иммиграциялық орналасудың
аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 15
2. Халықаралық және ішкі мемлекет құқық нормаларыныңшетел азаматтарының
құқықтық мәртебесін реттеудегі мәселелері ... ... ... ... ... ... . ..18
2.1. Қазақстаң Республикасындағы шетелдіктердің
мәртебесі ... ... .22
2.2. Шетелдіктердің Қазақстан Республикасына кіру,шығу және тіркеу
тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
2.3. ҚР шетелдіктердің қылмыстық-құқықтықжауапкершілігі... ... ... .27
3. Ұлттық құқық саласындағы шетел
азаматтарыныңмәртебесі ... ... ... . ... ... .45
1. Қазақстан Республикасы еңбек құқығындағы шетелдіктердін
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .45
1. Білім саласындағы
шетелдік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .52

2. Қаржылық
реттеу ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ..53
3. Салық құқығындағы
шетелдік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..54
2. Қазақстан Республикасында шетелдіктердің отбасы-некелік
қатынастары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .57
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...68
Қолданылынған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...72
КІРІСПЕ

Адамның құқығын қоргау-қазіргі заманның ең басты мәселесі болып табылады.
Адамның бас бостандығы мен жеке құқығы азаматтық статустың негізі болып
табылады, бұларсыз қалған құқықтар мен бостандықтар өз мазмұнын жоғалтады.
Елге келген шет елдік азаматтың құқықтық статусын қарастыру мәселесі,
біздің көзқарасымыз бойынша, әлемдегі әр мемлекет ұшін ашаң болып қалады.
Шет елдік азаматтардың құқықтары мен міндеттері, адам құқығы және
бостандығы институтынан алшақ емес, сол себептен де бұл екі аспект ажырамас
біртұтас болып табылады. Тіптен тарихтың өзі көрсетіп отырғандай әр ұрпақ
адамның құқығын қоргау керек. Кез келген мемлекет басқа мемлекетпен
халықаралық байланысты жұзеге асыра отырып, яғни халықаралық құқық
негізінде, байланыса отырып бұл мәселеде мұқият болады.
Адам құқығы - кең мағынадағы тұсінік болып табылады. Адам құқығы мен
шетелдік азаматтарда ие бола алады, сонымен қатар мемлекет территориясында
тұрып жатқан азаматтығы жоқ (апатридтар) тұлғаларда қолдана алады.
XX ғасырдың ірі оқиғасы, Кеңестер Одагының құлауы болып табылады,
нәтижесінде халықаралық байланыстың жаңа жұйесінің құрылуына әсер етті.
1991 жылы Қазақстан өз мемлекеттігін алып, халықаралық құқықтың толық
құқықтық субьектісі болып табылады.
Қазақстан Республикасы тәуелсіз мемлекетке айналып, әлем мемлекеттерімен
дипломатиялық байланысты кеңейтіп, нығайта тұсті. Қазақстан Республикасын
халықаралық аренада БҰҰ-ның құрамындағы 110 мемлекет мұшелері халықаралық
құқық субьектісі ретінде таныды. Бұндай өзгерістер нәтижесінде елге шет
елдік азаматтардың келуі кең етек алды. Бұл жағдайлар халықаралық
экономикалық, ғылыми-техникалық, мәдени, некелік тағы да басқа
байланыстадың дамуына әсер етті.
Адамның негізгі құқықтары ретінде де мемлекет конституциясындағы және
халықаралық құқықтық документтердегі берілген құқықтарды есептеуге болады.
Адамның құқығын қорғау бірінші орында, ұлттық, ішкі мемлекеттікқұқықтық
тәртіп міндеті болып табылады. Адамның құқығы бостандығына кепілдік
Қазақстан Республикасының Конституциясында ресми тұрде айқын көрсетілген.
1945 жылы 24 қазан Біріккен Ұлттар Ұйымының құрамындағы мемлекеттерде, бұл
кұн Біріккен Ұлттар Ұйымының уставының кұшіне енген кұні, яғни Біріккен
Ұлттар Ұйымының кұні ретінде аталып өтеді.
Ереженің 60-статусында Бас Ассамблеяға Біріккен Ұлттар Ұйымы оның
қызметін жалпы басқару, оның ішінде адам құқығы мәселесі де көрсетілген.
Аса маңызды мәселелер Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясының пленарлық
жиналысында қарастырылады.. 13 статусында адам құқығы, негізгі
бостандықтары бәріне тең екендігі, нәсіліне, жынысына, тіліне дініне
қарамайтындығы айтылып өтеді. Бас Ассамблея Біріккен Ұлттар Ұйымының
қызметіндегі адам құқығына қатысты негізгі ұйымдық-құқықтық шараларды
қабылдайды, ол экономикалық және әлеуметтік Кеңес (ЭҚОСОС) арқылы жұзеге
асырылады.Біріккен Ұлттар Ұйымы қалыптасқан адамның құқығын қорғау
саласында көптеген халықаралық-құқықтық актілер дайындалады.
Адам құқығын жалпы декларациясының да жасалғанына көп уақыт болды.
Декларацияның 28 статусында әр адамның құқығын нақтылап белгілегендігін
және оның құқығы толығымен жұзеге асатындығы айтылган. Декларацияның
қабыдцанғанына бір жыл өткеннен кейін Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас
Ассамблеясы әр жыл сайын 10 желтоқсан адам құқыгы кұні деп белгілеп оны
атап өтуді белгіледі.
Өзектілігі. Тақырыптың езектілігі біріншіден адам құқығы мәселесі, және
де ол шетелдік азаматтың статусына байланысты болып табылады, яғни кез
келген шет елдік азамат, шет мемлекетте, көптеген құқықтық мәселелермен
соқтығысады, оның құқықтық жағдайына байланысты адам бостандығы және құқығы
әр кезде де өзекті мәселе екенін айта кеткен де жөн. Тақырып өзектілігінің
тағы бір аспектісі, Қазақстан Республикасының құқықтық базасын нығайтуда
алдағы мемлекеттердің ұлгілерін пайдалану болып табылады.
Қазақстан Республикасының Конституциясындағы азаматтардың құқығы мен
бостандықтары халықаралық құқықтық нормасы мен принциптеріне негізделген.
Қазақстан өз егемендігін алғаннан кейін, мемлекет әлемнің көптеген
мемлекеттерімен дишюматиялық байланыс жасады. Осыган байланысты Қазақстан
Республикасына шет елдіктер көптеп келе бастады. Ендігі жерді Қазақстан
Республикасының алдында мынандай сұрақ туындайды, Қазақстан территориясына
келген шет елдік азаматтардың қандай құқықтары және де міндеттері болуы
керек.
Бұл сұрақтар тек қана теориялық қана емес практикалықта маңызды болды.
Қазақстандагы адам құқығының дамуы өзіндік ерекшелікке ие болды.. Мемлекет
адцында көптеген кұрделі мәселелер тұрды. Қазақстан Республикасының
президенті өзінің "XXI ғасыр тоғысында" еңбегінде " ... Қазақстан алдында
тұрған тапсырмалар кұрделі. Яғни мемлекеттің қалыптасуы бір экономикалық
жұйеден екінші жұйеге өту әлеуметтік және ұлтаралық тұрақтылықты сақтап
қалу және нығайту интеграциялық мәселелер" екенін айтып өтеді.
Қазақстандық зерттеуші, профессор М.А. Сарсембаев былай деп көрсетеді
"Қазақстан Республикасындағы шет елдік азаматтардың негізгі құқықтық
жағдайы болып: біріншіден, ұлттық режим принципі, яғни шет елдік азамат
қазақстанда барлық құқықтық пен бостандықты пайдалануға құқығы бар".
Шетелдіктердің мұдделерін қорғауға байланысты ішкі мемлекеттік құқық және
халықаралық құқықнегізінде шаралар қабылданды. Бұның бәрі Қазақстан
Республикасының азаматтарының құқығын қорғау және қауіпсіздігін сақтау,
қоғамдық тәртіпті сақтау мақсатында жасалып отыр, және же елдегі
Інетелдіктердің мұддесіне сай.
Зерттеу обьектісі. Жұмыстың зерттеу обьектісі болып Қазақстан
Республикасының ішкі мемлекеттік құқығы және халықаралық құқық бойынша шет
елдік азаматтардың статусын анықтау болып табылады.
Зерттеу пәні. Зерттеу пәні болып жалпы теориялық құқық комплексі және
шетелдік азаматтардың Қазақстан Республикасының заңы бойынша міндеттері,
халықаралық құқықтың және ішкі мемлекеттік нормалардың байланысы бұл салады
негізінен ұлгі ретінде Қазақстан Республикасының негізгі заңы және негізгі
халықаралық докуметтер болып табылады.
Зерттеу мақсаты. Зерттеу мақсаты болып шетелдік азаматтардың құқықтық
статусын анықтау мәселесі, мемлекет заңына анализ жасау, оны Қазақстан
Республикасында қолданысқа енгізу.
Зерттеудің міндеттері:
-Адам құқыгы аспектісінде шетелдік азаматтардың құқықтық жағдайына қатысты
қазақстандық және шетелдік құқықтық әдебиеттерді қарастыру.
– Шетелдік азаматтардың сипаттамасын (характеристика) және
топтасуын (классификация) анықтау.
– "Шетелдік" тұсінігін бірнеше мемлекеттің халықаралық-құқықтық
басқаруы ұлгісінде талдау.
– Керекті жерін қарастырып, Қазақстан Республикасының адам
бостандығы мен құқығын қорғау саласындағы маңызды жақтарын ашу,
әрине бұл тұста да шет елдік азаматтарға сәйкестіре отырып.
– Қазақстан Республикасының заңы бойынша шет елдік азаматтардың
құқықтары мен міндеттерінің көлемін анықтау.
Зерттеудің әдісі мен әдіснамасы.
Жұмыста пайдаланылған зерттеудің әдісі мен мен принциптері:
Жалпыгылымдық. - обьективтілік принципі; таным принципі; формальдық
логика әдісі; диалектика әдісі; синергетика әдісі және жұйелік әдіс-тәсілі.
Арнайы немесе жеке — формальды-құқықтық; салыстырмалы-құқықтық; тарихи-
құқықтық; тұсіндіру-анықтау тәсілі.
Жұргізілген жұмыстың мәліметтер (информация) қорын төмендегі құжаттар
құрайды: Қазақстан Республикасының қазіргі заңцары, Қазақстан
Республикасына келуші шет елдіктердің құқықтық статусын анықтаушы,
Қазақстан Республикасының шетел Министрлігінің материалдары, нұсқаулары;
Біріккен Ұлттар Ұйымының аясында қабылданған халықаралық документтер және
де конференциялар, шетелдіктердің құқығы жайында оларға азаматтық және
қылмыстық істеріне құқықтық көмек көрсету жөнінде қабылданған аймақтық және
екі жақ тең келісімдер.
Зерттеудің әдіснамалық дерегі болып Қазақстандық, Ресейлік және де
шетелдік заңгер-ғалымдардың зерттеулері пайдаланылды.
Дипломдық жұмыстың құрылымы.
Дипломдық жұмыс кіріспеден, ұш бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылган
әдебиеттерден тұрады.
1. ШЕТЕЛДІК АЗАМАТТАРДЫҢ ҚҰҚЫҚТЫК МӘРТЕБЕСІН АНЫҚТАУ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚАЗІРГІ
ҰҒЫМЫ

1.1 Халықаралық-құқықтық басқарудагы шетелдіктің субьект ретівдегі жалпы
сипаттамасы.

Мемлекет территориясында, тұрғылықты азаматтардан басқа, шетелдіктерде
тұрады. Әр мемлекет шетелдіктің кім екенін белгілейтін өзіндік ішкі заңы
болады. Жалпылай алғанда басқа елден келген азаматты шетелдік деп атайды.
Құқықтық әдебиеттерде және нормативтік актілерде "шетелдікке" байланысты
екі анықтама бар: кең және тар мағынада. Кең магынада, тұрып жатқан
мемлекетінің азаматтыгын алмаған барлық адам шетелдік болып саналады. Тар
мағынада,шетелдік болып, келген елінің азаматтығы жоқ, бірақ шет
мемлекеттің азаматтығы бар екенін дәлелдейтін құжаты бар адам шетелдік
болып табылады.[1]
1977 жылға дейін ҚСРО-да "шеттелдіктер" және "шетелдік азаматтар" термині
бір мағынада қолданылады, ягни басқа елдің азаматы.[2] Азаматтығы жоқ
адамдар шетелдік болып саналады. 1977 жылғы конституцияларда "шетелдік"
тұсінігін кеңейтті. Ендігі жерде "шетелдік" болып шетелдік азаматтар және
азаматтығы жоқ адамдар да саналады, бірақ бұндай қорытындылау шетелдік
азаматпен, азаматтығы жоқ адамныңқұқықтық статусының толык тең екенідігін
анықталмайды.
"Шетелдік" термині Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясының 1985 жылғы
Декларациясында қолданылады, яғни тұрып жатқан елінің азаматы болып
табылмайтын адамның құқығына қатысты. "Шетелдік" термині төмендегі статьяда
былай делінеді, "өзі тұрып жатқан мемлекеттің азаматы болып табылмайтын
адам.[3]
Бұл декларацияны дайындауға қатысушалар мынандай қорытындыға келді,
"шетелдік" термині, негізінен Біріккен Ұлттар Ұйымының құрамындағы
мемлекеттерге қолайлы, және де олардың ішкі заңдарына сәйкес келеді
делшеді.
Шетелдіктердің құқықтық жағдайының дамуы адамдық өркениеттің қалыптасуымен
байланысты ерте заманда және орта ғасырларда шетелдіктер құқықсыз болған.
Тек XIX ғасырда, жағдай өзгерді, әсер еткен фактор халықаралық экономикалық
байланыстың дамуы әсерінен. Бұл уақытта шет елдіктер бір кезде шек қойылған
арнайы режимді қолдана алды. Соңғы режим туәедді елдерге әдеттегідей болды.
Бұл режимде шетелдіктер айтарлықтай жергілікті юрисдикациядан алып
тасталды.
Халықаралық-құқықтық документтерде шетеддіктерге қатысты құқықтық
жағдайлар тікелей немесе жанама тұрде "шетелдік" тұсінігі анықталмады.1972
жылы адамның құқықтық жағдайына қатысты декларацияның жобасын дайындау
басталғанда, мемлекеттегі азаматтығы жоқ адамдарды "азаматсыз" тұсінігін
ендірмекші болды, бірақ ақырында "шетелдік" тұсінігі қабылданды. Соңында
Біріккен Ұлттар Ұйымының ресми документінде: "шетелдік" болып сол
мемлекетте тұрып жатып сол елдің азаматтығы жоқ адам болып табылады деген
тұсінік қабылданды. Біріккен Ұлттар Ұйымының ресми документінде қорытынды
анықтама былай делінеді: "Шетелдік" басқа елдің азаматтары және жалпы
азаматтығы жоқ адамдар, босқындар, еш мемлекеттің азаматтығын алмаған
адамдар, немесе белгілі саяси себепке байланысты өз елінен кетуге мәжбұр
болған адамдар табылды.
Ресейде шетелдіктер жайлы 1993 жылғы Ресей федерациясының конституциясында
62 статусында: "Шетел азаматтары Ресей Федерациясының құқығын пайдалана
алады, Ресей Федерациясының азаматтарымен тең дәрежеде, тек қана Ресей
Федерациясының халықаралық келісімдері арқылы бекітілген жагдайдан басқа
уақытта" деп аталып өтіледі. Ұлыбританияның 1981 жылғы заңында "шетелдіктер
болып британдық немесе германдық азаматтығы жоқ адамдар есептелінеді"
делінген.
Араб елінде қазіргі тұсінікте шетелдік болып, дәл сол мемлекеттің
азаматтыгын алмаған адамдар есептелінеді. 1993 жылға дейін Германияда Азия
және Африка соңғы жыддары Шығыс Европадан келуші шетелдіктер елдегі
жағдайды қиындатып жіберді. Швейцариядагы федераддық заңда 69 статусына
сәйкес елге келуші, кетуші шетелдіктерді басқарып отырады, сонымен бірге
олардың қанша мерзім тұруын, тұрғылықты жерін, келісімдерін бұзбауын тагы
басқаларды қадағалап отырады. Америка Құрама Штаттарында "шетелдік"
(aliens) термині екі мағынада қолданылады: біріншіден Америка Құрама
Штатының территориясында иммиграциялық қызмет (resident aliens) рұқсаты
арқылытұрып жатқан адамдар болып табылады.
Олардың құқықтары Америка Құрама Штатының азаматтарының құқықтарымен
теңдей болып табылады. Бірақта Америка Құрама Штатының Конституциясы
бойынша олар президенттікке кондидатурасын ұсына алмайды. Келесі бір
мағынасы бойынша "шетелдік" термині мына адамдарға қатысты қолданылады,
яғни Америка Құрама Штатының территориясында тұрмайтын (nonresident aliens)
бірақта штат заңына, федералдық заңға сәйкес мұліктік құқыққа ие (мысалы,
Америка Құрама Штатының территориясында мұрагерлік мұлікке құқығы, өзіндік
жеке жылжымайтын иұлікке құқығы, авторлық құқығы т.б.) адамдар.
Енді Қазақстан Республикасының заңына келер болсақ 1995 жылы 19 маусымда
Қазақстан Республикасының Президентінің кұшке енген "Қазақстан
Республикасының шетелдік азаматтарының құқықтық жағдай" заңына сәйкес,
Қазақстан Республикасының шетелдік азаматтары болып, Республика азаматтығын
алмаған және басқа бір мемлекеттің азаматы екенін растайтын құжаты бар
азамат шетелдік болды деп есептелінеді. Заңда сонымен бірге тұрғылықты
тұрып жатқан шетелдік азаматтарға арналған бөлім бар. Бұнда шетелдік
азаматтардың тұрған мерзімі емес құқықтық міндеттері көрсетіледі. Заңның 4-
бабында Қазақстан Республикасында тұрғылықты тұрып жатқан шетелдік
азаматтар болып ішкі істер ісінің рұқсатын алған азаматтар ғана болып
табылатыны айтылып өткен.[4] Ал, тек белгілі бір мерзімге келген
шетелдіктер өз мерзімі біткен уақытта елден кетуге міндетті. Заңдық негізде
бұндай азаматтар мынандай себептерге байланысты келуі мұмкін, оқуына
байланысты, жұмысы бойынша, немесе турис есебінде т.б.
Қазақстандық заңгер-ғалым Г.С.Сапарғалиев былай деп көрсетеді: "Қазақстан
Республикасында шетелдік азаматтар барлық құқық пен бостандықты пайдалана
алады, сонымен қатар заң арқылы және де конституция арқылы белгіленген
міндеттерді атқарады. Қазақстан Республикасының Конституциясының II-ші
бөлімінде 31 бап бар, оның 17-ші бабы бір мезетте Қазақстан Республикасының
азаматтарының шетелдік азаматтардың белгіленген құқықтары және
бостандықтары жайында берілген.
Бұл статьяларда "шетелдік азаматтар" термині қолданылмайды, негізінен
"әркім", "бәрі", "ешкім" сөздері қолданылады. Шетелдік азаматтардың құқыгы,
бостандықтары және міндеттері Қазақстан Республикасының халықаралық
келісімдері арқылы да бекітілуі мұмкін. Бұл ретте әр мемлекет өзінің
құқықтық жағдайын өзі бекітетінін ескере кетсек те, шетелдік азаматтардың
әр елдігі көлемін ескере кету де керек.
Шетелдік азаматтар мен азаматтығы жоқ адамдар арасындағы шектеу зандық
негізде жұзеге асады. Мысалы шет елдің азаматтығы бар шетелдік тұрып жатқан
мемлекеттің заңымен қатар өз еркінің заңын орындауға міндетті, ал енді
мұлдем азаматтығы жоқ шетеддік тек сол тұрып жатқан мемлекетінің заңын
орындауға міндетті. Конституцияның көптеген статьясында "бәрі тең" немесе
"әркімнің құқығы бар" деген сөздер жиі кездеседі.
Бірақта шетелдіктерге қатысты тыйым салынған заңдар да бар, олардың
қатарына мына төмендегі шектеулер жатады: мемлекет территориясына бөгетсіз
келе беруге, митингі, демонстрация жасауға, жеке меншік жер алуға,
мемлекеттік орынға жұмысқа тұруға т.б. Көптеген елдердің заңцарында
шетелдіктерге кәсіптік қызметке орналасуы құқыгына шек қояды. Шетелдіктің
маңызды құқығы болып, өз мемлекеті тарапынан дипломатиялық көмекті,
қорғауды пайдалана алу құқығы болып табылады. Бұл норма 1963 жылғы Вена
конвенциясында және 1961 жылғы дипломатиялық қатынас туралы Вена
конвенциясында белгіленген.
Халықаралық дәрежеге жету жолында Қазақстан Республикасы адам құқығының
бұзылуына байланысты, оның зардабын шеккендерге және азаматтығы жоқ
адамдарға өз қорғауын көрсететінін және баспана беретінін жариялады.
Баспана құқығы-ол өз еліне не басқа мемлекетте қауіп-қатерсіз тұру құқығын
қамтамасыз етеді. Бұл ертедегі құқықтық институттардың бірі. Баспаның ұш
тұрі белгілі: территориялық (басқа мемлекеттің территорясында көрсетілуі),
діни (діни орындарда паналату-храм т.б.), дипломатиялық (елшілік және
консулдық мекемесінен қолдау көрсету).[5]
Баспана құқығы-босқындарга белгілі бір жеңілдік (льгот) жасай алмайды,
бірақ белгіленген құқықтар мен бостандықтардан айыра алмайды. Қазақстан
Республикасының азаматы болып табылу-оның мемлекетпен саяси-құқықтық
байланысын нақтылайды. 1991 жылы 20 желтоқсанда кұшіне енген Қазақстан
Республикасының "Қазақстан Республикасының азаматтығы туралы" заңы кұшіне
енгеннен бергі барлық қазақстан азаматтары Қазақстан Республикасының
азаматы болып табылады.
Сонымен "шетелдік" тұсінігінің қорыта келгендегі тұсінігі, тұрып жатқан
мемлекеттің азаматы болып табылмайтын адамды, яғни мейлі ол басқа елдің
азаматтығын дәлелдейтін құжаты бола тұрса да шетелдік азамат болып
табылады.

1.2 Шетелдік азаматтың құқықтық статусын сипаттайтын халықаралық-құқықтар
принциптер.

Халықаралық тәжірибеде халықаралық құқық принциптері бар, олардың
негізгілері халақаралық құқықтың принциптерінде, Декларацияда және де
Біріккен Ұлттар Ұйымының Уставында жазылған. Халықаралық құқықтың негізгі
принциптері көпшілік таныған сипатқа ие. Әр мемлекет өз еліндегі
шетелдіктердің құқықтық жағдайын анықтауда, қазіргі заманғы халықаралық
құқықтың негізгі принциптерін ескеру керек. Негізгі принциптердің ішінде ең
маңыздысы адам құқығын қорғау болып табылады. Бұл принциптің талабы адам
құқығы туралы халықаралық фактіде (1966 жылғы) айқын көрініс табады.
1) Функциональді принциптер: а) Халықаралықынтымақтастық принципі:
мемлекеттер ынтымақтастыгы;мемлекеттердің суверендік теңдігі; халықаралық
міндеттерді адалдықпен орындау; б) Бейбітшілік пен қауіпсіздікті
қамтамасызету принципі. Дауларды бейбіт жолмен шешу.
2) Жаңа принциптер (уставты): а) глобальды құндылықтарды қамтамасыз ету
және қорғау принциптері; б) Бейбітшілік пенқауіпсіздікті қамтамасыз ету
принципі.
3) Арнайы принциптер: а) глобальды құндылықтардықамтамасыз ету және
қорғау принциптері. Адамды қоршап тұрғанортаны қорғау; теңдік және
халықтың, ұлттың өз тағдырын өздерішешуі; б) халықаралық ынтымақтастық
принципі. Мемлекеттіңішкі жағдайына кедергі жасамау; мемлекеттік
суверенитеттіқұрметтеу; в) Бейбітшілікті және адамзаттың қауіпсіздігін
қамтамасыз ету. Кұштеуді қолдануға тыиым салу; кез келген таластудырған
мәселені бейбіт жолмен шешу; жалпылай жәнетолығымен қарусыздану;
территориялық тұтастық.
4) Жаңа принциптер (уставтан кейінгі): а) адамды қоршағанортаны қорғау;
б) жалпылай және толығымен қарусыздану.
Шетелдіктердің құқықтың статусының принципі-оның басында тұрған негізін
салушы идея. Олар 1995 жылғы 19 маусымда Қазақстан Республикасының
Президентінің Жарлығында және де Конституцияда бекітілген. Сонымен қатар
мына төмендегі принциптерде бекітілген, ұлттық режим заң алдында бәрінің
тең екендігі, құқықтың, бостандықтың және міндеттің тұтастығы.
Республика президентінің берілген Жарлығында, 3-бабында принциптердің
біріншісі болып ұлттық режим бекітілген. Бұл режим ұлттық занмен бекітіледі
және де халықаралық келісімдерде қарастырылады. Бұл режим республиканы ҚСРО-
уақытынан бері қолданылып келеді. Қазіргі таңда, Қазақстан
Республикасындағы шетелдіктер барлық құқық және бостандықты пайдалана
алады. Тек Қазақстан Республикасының алдын-ала қарастырылған зандары
менхалықаралық келісімдерінен басқа.
Шен қойылған жағдайлар болып: сайлау құқыгы, мемлекеттік органдарда қызмет
атқаруға, белгілі бір қызмет тұрімен айналысу құқығына, щаруашылық қызметті
жұзеге асыруға, әскери мен алуға тыйым салынады. Жекелей алғанда,
шетелдіктерге және шетелдік капиталдарға, мемлекет қарауындағы өндіріс
орындарына араласуға тыйым салынады. Бұл мәселе бойынша келесі тарауда
нақтырақ қарастырылады. Ұлттық режимді қамтамасыз ету мақсатында заң
шығарушы қазақстан азаматымен шетелдіктердің шыққан тегіне, әлеуметтік
жағдайына қарамай тең екендігін ескереді. Бұл ұлттық құқықтың әр саласында
көрініс табады, атап өтер болсақ, азаматтық, еңбектік, әкімшілік, жанұялық
және қылмыстық заңда.
Қазақстанның әлемдік бірлестігі, құқықты өзара қарамағына алуы өзекті
болады. Бұл принцип халықаралық келісімдерде кең қолданысқа ие болады.
Бірақта бұл мәселені практикалық жағынан қарастырып, оны тұсіну қиын еді,
яғни шетелдегі қазақстан азаматының құқығын және міндеттілігін, Қазақстан
Республикасының шетелдіктерге арналған құқықтық жағдайымен теңестіру. Бұл
әр мемлекеттің құқықтық жұйесінің әр тұрлілігіне байланыста мұмкін емес
жағдай. Әр елдегі шетелдіктердің құқықтары мен міндеттері сипаты мен
көлеміндегі ерекшелігіне байланысты сәйкес келе бермейді. Бұл жерде
қазақстан жауаптық шара ретінде реторсия қабылдай алады. Реторсия-ерекше,
бірыңғай шара болып табылады.
Жалпы жағдайда ұлттық режим шетелдіктерге заңда көрсетілген құқықтармен
жеңілдіктерді көрсете алады, ал одан басқа занда көрсетілмеген міндеттерді
талап етуге олардың құқығы жоқ. Реторсияны қазіргі халықаралық құқығы
нормамен сәйкес келгенде гана қолдана алады.

1.3 Мемлекет территорясына келген шетелдік азаматтарды топтастыру және
халықаралық құқықтағы иммиграциялық
орналасудың аспектілері.

Тұрып жатқан елінің азаматы болып саналмайтын адамда, қазіргі халықаралық
тәжірибеде "шетелдік" деп есептейді. Шетелдіктер азаматтығына қарай екі
категорияға бөлінеді: Іпетелдік азаматтар және азаматтығы жоқ тұлғалар
болып. Шетелдік азаматтар екі топқа бөлінеді: уақытша тұрушылар және
тұрғылықты тұрушы шетелдіктер болып. Уақытша тұратын шетелдіктер-бұлар
мемлекет территориясының белгілі ьір мерзім аралығында тұратын, олардың
статусын ішкі заң арқылы анықталады. Олардың мемлекетте тұру мерзімі алдын
ала белгіленіп қойылады. Бұл шетелдіктер негізгі ұш топқа бөлінеді:
Келген елінің юрисдикациясының иммунитетіне иешетелдіктер.
Толық дипломатиялық иммунитетке және ерекшежеңілдіктерге ие шетелдіктер.
3. Толық емес дипломатиялық иммунитетке және ерекшежеңілдіктерге ие
шетелдіктер.
Шетелдік азаматтар тек қана келген елінің зандарына ғана емес, сонымен
қатар өз елінің де зандарына бағынуға, орындауға міндетті. Азаматтығы мұлде
жоқ шетелдіктер белгілі бір мемлекеттің дишюматиялық көмегін ала алмайды.
Шетелдіктер және азаматтығы жоқ азаматтар өзіне қатысты заңдарды білуге
және оларды орындауға тиесілі. Адамның құқығы жайлы Декларацияның 4-бабында
азаматтығы жоқ азаматтарға қатысты былай делінеді: "шетелдіктер өзі тұрып
жатқан мемлекеттің заңын білуге және сол мемлекеттегі ұлттық салт-дәстұрін
құрметтеуге тиісті" Мемлекет аралық соғыс, халықаралық сипаттағы
шиеленістерге, саяси келеңсіздіктер халықтың көпшілігінің басқа елге
кетуіне әкелді. Бұл жағдай ендігі жерде босқындардың шығуына әкеледі.
Босқындар - Қазақстан Республикасының азаматы болып табылмайтын, өз елін
тастап кетуге мәжбұр болған адамдар. Оған себеп болған жағдайлар оларға
белгілі бір қауіп қатердің төнуі, онда да тек өзіне ғана емес жанұясына да
қауіптің төнуінен, және де нәсілдік немесе ұлттық, діни, саяси, әлеуметтік
топқа бөліну, қару мен кұштеу себептеріне де байланысты өз елін тастап,
басқа болуына әкеліп тірейді. Босқын болуға ешкім өз еркіменен келіспейді,
себебі өз елінен кетіп, әр кезде әр мемлекетке барып көшіп-қонып жұруге
саяси тұрақсыздық әкеліп тірейді.
Шетелдіктердің келесі бір тобы болып, өз мемлекетінің құқығымен байланыса
отырып, сол елдің дипломатиялық құқығын пайдаланушылар болып табылады. Олар
ұш категорияға бөлінеді.
Еңбекші- мигрантар, өз елінен басқа елге жұмыс табу ұшінкетеді.
Келген елінің азаматымен некеге отырып, сол мемлекетте өзазаматтығын сақтай
отырып тұруы.
3. Елде өз жұмысымен тұруға келген шетелдіктер.
Мигрант-бұл өз өмірін жақсарту ұшін өз еркімен елінен кеткен адам.
Мигран өз елінің қорғауында бола алады, ал босқындар бұндай мұмкіндікті
пайдалана алмайды.
Қазақстан Республикасының "тұрғындардың миграциялануы" заңына сәйкес,
басқа мемлекеттен Қазақстан Республикасына заңцық негізде тұрғылықты
тұруға, яғни 6 айдан көп мерзімге келсе, ол иммигрант болып табылады.
Имигранттарға оралман статусы беріледі.
Қазақстан Республикасынан басқа мемлекетке зандық негізде 6 айдан көп
мерзімге тұрғылықты тұруға барғандар эмигранттар болып табылады.
Эмигранттар қатарына Қазақстан Республикасының елшідігінің, өкілетінің
мұшелері, шет елде уақытша еңбек етуші, оқу ұшін барғандар жатпайды.
Иммигрантты елге кіргізу ұшін оның ең бірінші құжаты, ягни визасы болу
керек.
Виза (латын тілінен "visus", яғни "қарастырылған") - не паспортта не
жеке куәлікте оған мемлекеттен басқа мемлекетке шығуына рұқсат берілетін
белгі болып табылады. Визалардың тұрлері: шығута, транзиттік және кіруге,
бұлардың әрқайсысы белгілі бір мерзімге беріледі.
Шетелдіктердің негізгі тобын еңбек етуші-мигранттар және олардың
жанұяларының мұшелері құрайды. Тіпті болжам бойынша, мигранттардың бұл тұрі
әр елде 50 млн. адамды құрауыда мұмкін. Адам құқығы жайлы жалпыға ортақ
Декларацияда 23-бабында "Әр адам еңбек етуге құқы бар және де оны өз
еркімен тандауға, бұл жұмыссыздықтан қорғайды" делінген. 8-бабында ел
азаматы болып табылмайтын шетелдіктерге қатысты былай делінеді: "Мемлекет
территориясында заңдық негізде тұрып жатқан шетелдіктер, заңға сәйкес өз
міндеттерін орындау барысында мынадай құқықтарды да пайдалана алады...а)
еңбек ету барысында ондағы жауап беретін, еңбек еткеніне қарай әділ жалақы
тең дәрежеде болу керек, жекелей алғанда әйел адамдар еркектермен тең
дәрежеде болуы керек." Негізінен мигранттар жергілікті тұрғындарға
қарағанда ең ауыр және төменгі төлем ақылы жұмыста орындаушылар болып
табылады.
Еңбекшілердің құқығын қорғаумен Біріккен Ұлттар Ұйымының арнайы ұйымы-
халықаралық еңбек ұйымы айналысады. Мысалы, 1987 жылдың ортасында
халықаралық еңбек ұйымы 162 конвенция және 172 рекомендация қабылдады, яғни
мигранттардың жұмысқа орналасуы, жалақысы, қауіпсіздігі, денсаулығы т.б.
туралы. Бұл ұйым еңбекшілерді еңбекке алушы ұйымдарға, өкіметке әлеуметтік
саяси, және заң шығаруда, институттар құруда көмек көрсетеді.
Қазақстан Республикасының территориясында әкімшілік немесе басқа да құқық
бұзушылық бойынша қылмыс жасаған иммигранттар Қазақстан Республикасының
азаматтарымен қатар жауапкершілікке тартылады. Шетелдіктер және азаматтығы
жоқ азаматтар Қазақстан Республикасының территориясына заңсыз кірсе немесе
Қазақстан Республикасының азаматы басқа мемлекетке шығатын болса, онда
Қазақстан Республикасының заңымен анықталады.
2. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЖӘНЕ ІШКІ МЕМЛЕКЕТ ҚҰҚЫҚ НОРМАЛАРЫНЫҢ ШЕТЕЛ АЗАМАТТАРЫНЫҢ
ҚҰҚЫҚТЫҚ МӘРТЕБЕСІН РЕТТЕУДЕП МӘСЕЛЕЛЕР

2.1. Қазақстан Республикасындағы шетелдіктердің статусы.

Шетел азаматы-белгілі бір мемлекеттің аумағында және сол мемлекеттің
азаматы толмаса, тұрақты немесе уақытша тұрып жатқан тұлға. Шетелдіктердің
құқықтық мәртебесі, осы тұлға қай мемлекеттің аумагында болса сол елдің
заңдарымен анықталады. Сонымен қатар олардың мәртебесі халықаралық құқықпен
реттеледі.
Шетелдіктердің құқықтары мен міндеттері мемлекеттің нормативті актілердің
және зандарымен анықталады. Осы нормалардың жиынтығы, белгілі бір
мемлекетте Іпетелдіктердің құқықтары мен міндеттерінің кешенін құқықтық
режимін құрайды.
Қазақстан Республикасында шетелдіктерге қолайлы режим ұсынылған. Атап
айтқанда Қазақстанның ішкі заңдарында, және қазақстанмен жасалған
халықаралық келісімдерде.
Қазақстан Республикасының заң кұші бар Президент Жарлығы "Қазақстан
Республикасының шетел азаматтарының құқықтық мәртебесі" туралы 1995 жылдың
19 маусымнан онда "... Қазақстан Республикасының шетел азаматтарының
құқықтық мәртебесі Қазақстан Республикасының халықаралық келісімдермен де
анықталады. Егер де Қазақстан Республикасы халықаралық келісімдерде басқа
ережелер ескерілсе, жарлықта көрсетілмеген жағдайда, онда халықаралық
келісімнің ережелері қолданылады".
Шетедціктер ұшін кепілдік ережелері мен олардың мұдделерін қорғайтын ішкі
мемлекеттік құқық және халықаралық келісімдерді негізгі ала отырып
қабылданған. Алайда шетелдіктер жасаған заңға қайшы әрекеттер ұшін
санкциялар кұшейтіледі. Бұл шаралар қоғамдық тәртіпті және Қазақстан
Республикасының азаматтары мен шетелдіктерді қоса алғандағы құқықтары мен
қауіпсіздікті қорғау ұшін бағытталган.
Шетелдіктердің заңдық мұдделері мен құқықтық қорғау кепілдіктері Қазақстан
Республикасының Конституциясының 12 б, 4т. көрсетілген. "Конституцияда,
заңдарда және халықаралық шарттарда өзгеше көзделмесе шетелдіктер мен
азаматтығы жоқ адамдар Республткада азаматтар ұшін белгіленген құқықтар мен
бостандықтары пайдаланылады, сондай-ақ міндеттер атқарады.
Қазақстан Республикасының шетелдіктердің құқықтық мәртебесін реттеудегі
ішкі заңдары: Азаматтық кодекс, Қазақстан Республикасының "Азаматтық
туралы" заң, Көші-қон туралы заң, Қазақстан Республикасының шетел
азаматтарының құқықтық жағдайы туралы заң кұші бар Қазақстан
Республикасының Президенттің Жарлығы, "Қазақстан Республикасының шетел
азаматтарына және азаматтығы жоқ тұлғаларға саяси баспана беру ережелері"
СІМ инструкциялары және т.б.
Халықаралық ынтымақтастық және мемлекеттер арасындағы бірегейлік
принциптері шетелдіктердің мемлекеттердің аумағына кедергісіз ьсіруіне,
әсіресе дискриминация болмауы керек. Шетелдіктердің ережелерін Қазақстан
Республикасының халықаралық нормалармен жұзеге асыра отырып, ішкі зандарда,
ережелер мен инструкцияларда бекітілген.
Шетелдіктер Қазақстан Республикасының территориясына енгеннен бастап
олардың құқықтық мәртебесі қазақстанның зандарымен айқындалады. Ал, бұл
заңдар Қазақстанның халықаралық міндеттеріне сай болу керек.
Құқықтар, бостандықтары мен шетелдіктердің міндеттері-әр мемлекеттің ішкі
құзыретінің ісі. Егер мемлекет халықаралық келісімдердің қатысушы мұшесі
болса, онда мемлекеттің ішкі зандары халықаралық құқықтың нормаларына сай
болу керек.
Шетеддіктер ұшін арнайы және ұлттық режим болады. Арнайы режим,
шетелдіктерге мемлекеттің ішкі заңдарымен және халықаралық келісімдермен
айқындалған құқықтармен пайдаланады. Ал, ұлттық режим Іпетелдіктерге
мемлекеттің азаматтарына белгіленген құқықтар мен бостандықтарды
пайдаланады, сондай-ақ міндеттер атқарады.
Шетел азаматтарына берілген құқықтық жағдайлары Қазақстан Республикасының
Конституциясында, Президент Жарлығында айқындалады.
Біріншіден Конституцияда, заңдарда және халықаралықшартарда өзгеше
көзделмесе шетелдіктер мен азаматтыгы жоқадамдар Республикада азаматтар
ұшін белгіленген құқықтар менбостандықтарды пайдаланады, сондай-ақ
міндеттер атқарады.Басқаша айтқанда, шетелдіктерге ұлттық режим ұсынылады,
бірақ Қазақстан Республикасының азаматтарымен толықтай теңестірілмейді.
Мысалға, шетелдіктер азаматтық тұлғаданшығатын құқықтар мен міндеттерді
алмайды. Бұлар-сайлану құқығы мен әскери қызмет міндетін атқару және т.б.
Екіншіден, Қазақстан Республикасындағы шетел азаматы заң мен сот алдында
тең. Тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мұліктік жағдайына, жынысына,
нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне
байланысты немесе кез келген өзге жағдаяттар бойынша ешкімді ешқандай
кемсітуге болмайды.
Ұшіншіден, шетел азаматтары құқықтары мен бостандықтарын, қажетті
қорғанысты қоса алғанда, заңға қайшы келмейтін барлық тәсілдермен қоргауға
хақылы.
Шетел азаматтары Қазақстан Республикасының территориясына кіру ұшін
шетел құжаты (паспорт) немесе басқадай оны алмастыратын құжат болу керек.
Кіру визасын Қазақстан Республикасының шетелдердегі дипломатиялық және
консулдық өкілдіктерде беріледі, ал кейбір жағдайларда консулдық қызмет
департаменттің немесе әуежайдың консулдық өкілдіктерінде беріледі.
Қазақстан Республикасының территориясына кіру немесе Іпығу, жұріп-тұру,
рәсімдеу, ішкі заңдылықтар тәртіптерін бұзатын болса, онда Қазақстан
Республикасының заңдалықтарымен тәртіпке салынады. Мұндай жағдайда келу
мерзімін қысқарту немесе мемлекеттен шығару болады.
Қазақстан Республикасы мен Ресей Федерациясының арасындағы "Қазақстан
Республикасының азаматтарының құқықтық мәртебесі" журналы келісім. Бұл
келісімде Қазақстан Республикасының азаматтары мен Ресей Федерациясының
аумағында тұрақты тұрғындары, болмаса Ресей Федерациясының азаматтары
Қазақстан Республикасының аумағында тұратындар Мәскеу қаласында 1995 жылдың
20 қаңтарында. Аталған келісім екі мемдекет арасшщаш дастақ қаріж-
қаітшшстардң дамыту, бір мемлекеттің азаматтары екінші мемлекетте тұрақты
тұратын құқықтық мәселелерді реттеу.
Аталған келісім басқа мемлекеттің басқа мемлекеттің аумағында тұрса да ТМД
қарамағында басқа келісімдерге қол қойылған. Екі мемлекеттің азаматтарының
құқықтық мәртебесін анықтау болып табылады. Соның ішінде Қазақстан
Республикасы мен Ресей Федерациясы, Өзбекстан, Қырғызстан, мен Тұркменстан
Республикаларымен "Достық, ынтымақтастық және ізгі лөмек беру туралы
келшсшмдер.
1994жылдың 28 наурызында Ресей Федерациясымен консулдық келісші, 1994
жылдың 20 наурызында Украинамен жасалған Конвенция келісімі. Қазақстан
Республикасы мен Ресей Федерациясының арасындағы келісімі Қазақстан
Республикасының азаматтарының азаматтықты алуды жеңілдету, 20 қаңтар 1995
жыл.
ТМД аумағында құқықтарды қорғау, адамның бостандықтары, әлеуметтік және
көші-қон саясаты туралы көп жақты келісімдерге қол жеткізді.
Еңбектік көші-қон және көші-қон жұмысшылардың әлеуметтік қорғауы туралы
ынтымақтастық келісімі 15 сәуірден 1994ж. Ұлы Отан Соғыс ардагерлері және
мұгедектері басқа мемлекеттің аумағында соғыс қатысушыларына қаза болған
әскер отбасыларына 15 сәуірден 1994ж. және т.б.
Шетел азаматына және азаматтығы жоқ адамға Қазақстан Республикасында
баспана беру мәселесін Қазақстан Республикасының Президенті шешеді.
Қазақстан Республикасының территориясында шетелдіктерге келесідей құқықтар
беріледі:
– Еңбек етуге және демалысқа;
– денсаулығын сақтауға;
– әлеуметтік қамтамасыздық;
– тұрғын ұйге;
– меншік құқығы және басқа да мұлікке;
– авторлық құқық;
– білім алуына;
– қоғамдық бірлестіктерге қатысуына;
– мәдени мұраларды пайдалану;
– некелесуге және оны бұзуға;
– Қазақстан Республикасының аумағында еркін жұріп тұруға;
– тұрғылықты мекенде өз қалауынша таңдап алуына;
– ар-ождан бостандығына.
Шетелдіктер өздерінің құқықтарын асыруға, салықтар мен төлемдерді төлеуге
жауапты, Қазақстан Республикасының әскери қызметке шақырылмайды, сайлауға
және сайлануға құқықтары жоқ.

2.2 Шетелдіктердің Қазақстан Республикасына кіру,
шығу және тіркеу тәртібі.

Қазақстан Республикасынан басқа елдер сияқты шетелдіктердің мемлекеттің
аумағына кіру, тұру және шығу тәртіптері орнатылған. Сол ұшін рұқсат болуы
керек, -яғни виза. Виза (латынның сөзінен алынған "visus" присмотренный)-
төл құжатта немесе басқа да тұлғаны куәландыратын құжатта қойылатын таңба.
Бұл белгілі бір мемлекетке немесе мемлекеттерге кіру болмаса транзиттік
жолға берілетін рұқсат.
Келу төртібіне байланысты визалар келесі котегорияға бөлінеді:
– Кіру.
– Транзиттік.
– Шығу.
Бастапқы визаларды және керекті шетелдерде берілетін құжаттарды
рәсімдейтін органдар, олар Қазақстан Республикасындағы арнайы құзыретті
өкілдіктердің жарамды шетел төл құжаты немесе оны алмастыратын құжатта
Қазақстан Республикасының визасы болуы керек. Болмаса Қазақстан
Республикасы басқаша келісім тәртіптері белгіленген. Бастапқы визаның
мерзімі-30 тәулік. Егер мемлекетаралық келісімдерге сәйкес кіру визасы
міндетті болмаса, онда шетелдіктер кіру визасын рәсімдейді. Белгіленген 30
тәуліктен кейін визасыз келц, уақытысы да, ішкі істер министрлігі және оның
облыстық және қалалық бөлімшелерінде жұріп-тұру (келу) мерзімін ұзартады.
Қазақстан Республикасы шетелдіктерге кіру, Жарғының 22 бабына сәйкес
мынандай жағдайларда рұқсат етілмейді.
– мемлекеттік қауіпсіздік мақсатында, қоғамдық тәртіпті немесе
халықтың денсаулығын қорғау;
– егер ол Қазақстан Республикасының егемендігіне оның тұтастығына
және оның территориясының бірегейлігіне қарсы болған жағдайда;
– ұлтаралық татулықты бұзатын кез келген конституциялық емес деп
танылса;
– Қазақстан Республикасының азаматтарының және басқа да
тұлғалардың құқықтық мұдделерін және құқықтарын қорғау
мақсатында;
– егер де ол сотпен террорлық әрекеттері ұшін сотталған немесе
қауіпті рецидивист болып танылса;
– егер ол Қазақстан Республикасынан қуылған жағдайда;
– егер ол елге кіру кезде Қазақстан Республикасы шетел
азаматтарының құқықтық мәртебесі туралы, кедендік, валюталық және
басқа да заңдарды бұзған жағдайда;
– егер ол елге кіру мағлұматтарын жалған берген болса немесе
керекті құжаттарды бермеген болмаса.
Осы кезекте кіру визалары келесі котегорияларға бөлінеді:
* Дипломатиялық;
* Қызметтік;
* Жеке;
* Туристік;
* Оқуға;
* Емделуге;
* Жұмысқа;
* Кәдімгідей;
* ПМЖ.
Жоғарыда көрсетілген кіру визаларын нақтылап қарап өтейік.
Дипломаттық виза Қазақстан Республикасының Сыртқы Істер Министрлігімен,
консулдық пунктерде СІМҚР және Қазақстан Республикасының консулдық
мекемелерде дипломат төл құжаты бар тұлғаларға беріледі:
* дипломаттарға;
* дипломаттардың жанұя мұшелеріне;
* шетелдік дипломаттық курьерлерге; парламент мұшелеріне, қоғам
қайраткерлері мен мемлекеттік саяси қайраткерлеріне;
• Шетедцік дипломаттарға, штаттық консулдарға және оныңжанұя
мұшелеріне, дипломаттық курьерлерге, ҚазақстанРеспубликасы транзит
арқылы ұшінші мемлекет
Қызмет визасы Қазақстан Республикасының Сыртқы Істер Министрлігі, Сыртқы
Істер Министрлігі консулдық пунктерінде, шетелдегі Қазақстан
Республикасының консулдық мекемелерде, сонымен қатар Қазақстан
Республикасының Ішкі Істер Министрлігіның облыстық ІІБ және Алматы
қаласының ҚІІБ алғашқы СІМҚР консулдық мекеме берген виза негізінде.
* ҚР-ғы консулдық мекемелердің және дипломаттықөкілдіктерінің шетелдік
техникалық және қызметтікжұмысшыл арына;
* ҚР консулдық мекемелердің және дипломаттықөкілдіктерінің қызмет
көрсететін шетелдік азаматтарға;
* жоғарыда аталған категориялардың жанұя мұшелеріне;
* дипломаттық төл құжаты жоқ, дипломаттық поштанытасушы тұлғаға;
* министрліктер, ведомстволар, ұйымдар, мекемелер, өнеркәсіптер,
компаниялар, фирмалар және басқа да заңдытұлғалар, қызметтік және
қоғамдық жұмыстармен берілгеншетелдік азаматтар.
Жеке визалар шетелдігі ҚР СІМ консулдық мекемелері сонымен қатар ҚР ІІМ
облыстық ІІБ және Алматы қаласының ҚІБВ, ҚРСІМ консулдық мекемелері
шетелдік азаматтарға және азаматтығы жоқ адамдарға берілген бастапқы виза
негізінде беріледі. Қазақстандағы туған туыстарын және таныстарының
шақурыына? Дем алуға және басқа да жеке жұмыстарына байланысты беріледі.
Ерекше жағдайларда жеке визалар шетел азаматтарына және азаматтыгы
адамдарға, туысқандарының қайтыс болуына байланысты халықаралық телеграмма
мен қатар дәрігердің куәландырылуы құжат болған жагдайда беріледі.
Туристік визалар шетелдегі ҚР СІМ консулдық мекемелері ҚР туризм және
спорт Агентігінің берілген лицензиясы болған жагдайда және оларды ҚР
туристік мекеме қабылдауы туралы туристік құжаттары болған жағдайда ғана
шетелдік тұлғаларга ғана беріледі. Туристік визалар 30 тәуліктен аспайтын
мерзімге және ұзарту мерзімін ҚР ІІМ, облыстық ІББ және Алматы қаласының
ІББ ерекше жағдайларда яғни туристің науқастануына, табиғи апаттар, төтенше
жағдайларда және т.б. ұзартылуы мұмкін.
Оқуға берілген виза. Бұл виза шетелдегі ҚР СІМ консулдық мекемелері, ҚР
ІІМ, облыстық ІББ және Алматы қаласының ҚІББ ҚР-на білім алуға, оқу
практикасына, стажировкаға беріледі. Ол ұшін керекті құжаттардың
ресімделген шақыру қағазы болуы керек.
Емделу ұшін берілетін виза. Шетелдегі ҚР СІМ консулдық мекемелері
сонымен қатар ҚР ІІМ, облымтық ПВ және Алматы қаласының ІББ ҚР СІМ берілген
алгашқы виза негізінде беріледі. ҚР медициналық қаралуына және емделу ұшін
беріледі.
Жұмыс ұшін берілетін виза шетелдігі ҚР СІМ консулдық мекемелер, сонымен
қатар ҚР ІІМ, облыстық ІББ және Алматы қаласының ҚІББ ҚР жұмыс істеу ұшін,
шақыру құжаттары және ҚР Еңбек Министрлігі берген лицензиясы болуы керек.
Қарапайым визалар. ҚР СІМ консулдық мекемелері, ҚР ІІМ, облыстық ІББ және
Алматы қаласының ІББ ҚР СІМ берген алғашқы виза негізінде беріледі.
• Бұл виза шетелдік азаматтарға және азаматтығы жоқ адамдарға, Мемлекеттік
емес ұйымдардың шақыру құжаты мен жеке істер бойынша ҚР келетіндерге
беріледі.
Тұрақты мекен-жайға (ПМЖ) берілетін виза ҚР шетелдегі СІМ консудцық
мекемелері рәсімделген құжаттармен керекті басқа мәлімет беретін құжаттар
болған жағдайда беріледі. ҚР Президентінің Жарлығының 16 бабына сәйкес "ҚР
шетелдік азаматтардың құқықтық жағдайы" жұріп-тұру және мекен ету бостандық
құқығы берілген.
Шетел азаматтары ҚР аумағында еркін жұріп-тұруға және тұрғылықты мекенді
өз қалауынша таңдап алу құқығына ие. Бұл құқықты шектеу, егер
мемлекетқауіпсіздігіне нұқсан келтірген жағдайда қолданылады.
Азаматтық-бұл саяси-құқықты тұлғаның мемлекетпен тұрақты байланыс. Бұл
құқықты иелену қандай да бір құқықтармен бостандықтарды, сол елдің
билігінде болатын анықтайды. Тұлға мен мемлекет арасындағы байланыс
туылғаннан бастап өліміне дейін болады. "Азаматтық туралы" заң бойынша
азаматтық алу мынандай жағдайларда болады:
* туылғаннан бастап (филиация);
* ҚР азаматтығын алғаннан бастап;
* ҚР халықаралық келісім негіздерінде немесе оныңтәртіптерімен;
* басқа да негіздерде;
Филиация (тумысынан) 2 негізгі принципте болады:
1. қандық құқығы
2. жер (мекен) құқығы.
"Жер құқығы" принципі, тұлға қай мемлекеттің аумағында туылса сол
мемлекеттің азаматы болады. Мысалға, Бразилия, Аргентинада руылған бала сол
мемлекеттердің азаматы болып келеді. Кейбір мемлекеттердің заңдарында
қандық құқығы мен жер құқығы белгіленген, яғни аралас принципті (АҚШ,
Франция, Индия). ҚР "қандық құқық" принципі жұзеге асырылады. ҚР
Конституциясы қос азаматтылық институты болмайды.

2.3 ҚР шетелдіктердің қылмыстық-құқықтық жауапкершілігі.

Адам құқыққа қайшылық әрекет жасаган кезде мемлекет тарапынан әрекет
шараларына тартылып толық көлемде жеке мұліктік зиян өтейді.
Азаматтардың және ұйымның дұрыс жұріп-тұрмауынан, азаматтық жауапкершілік
туындайды. Егер әкімшілік тәртіп бұзылса, әкімшілік жауапкершілік
жұктеледі. Тағы да жұмысшылар еңбектік немесе қызмет міндеттерін бұзғаны
ұшін тәртіптік жауапкершілік жұктеледі. Процессуалдық жауапкершілік туралы
да айтылады. Бұлардың бәрі- зандық жауапкершіліктің әр тұрі.
Осыдан шетелдіктердің жауапкершілігі қандай деген сауал туындайды.
Қазақстан Республикасында әкімшілік немесе басқа құқық бұзушылық қылмыс
жасаган шетел азаматтары. Қазақстан Респуликасының халықаралық шарттарда
бекітілген ерекше жағдайларды қоспағанда Қазақстан Республикасының
азаматтарымен жалпы негізде жауапкершілікке жатады. Бұл азаматтығы жоқ
тұлғаларға да қатысты.[6]
Атап айтқанда, дипломат пен консул ұшін, сондай-ақ олардың жанұясы ұшін
жауапкершілігіне қатысты ерекше тәртіп әрекет етеді. Бұл жоғарыда айтылған
тұлғалардың иммунитетті пайдаланатынымен байланысты, яғни оларды қылмыстық,
әкімшілік немесе азаматтық жауапкершілікке тартуға болмайды. Мұнда да
кейбір ерекшеліктер бар. Шетел дипломаттары азаматтық құқықтық қатынасқа
қатысқан жағдайда (коммерциялық келісім) міндетін бұзған кезде
жауапкершілігі Қазақстан азаматтарына сәйкес басталады.
Дипломатиялық қол сұқпаушылықты пайдаланатын шет елдіктерге "дисмисл"
(ағылшынның (іізтізваі-жұмыстан шығару, кетіру, өзінен шеттету) жариялауы
қажет, оның дипломатиялық артықшылығы мен иммунитетінен айырылуы мен қоса
сыртқы қатынас шетел органындағы дипломатиялық қызметінің мұшесін жеке
тұлға деп жариялау.[7] Қазақстан Республикасының қылмыстық кодексінің 6
бабы, 4 тармағында: "Шет мемлекеттердің өзге де азаматтардың қылмыстық
жауапкершілігі туралы мәселе осы адамдар Қазақстан Республикасының
аумағында қылмыс жасаған жағдайда халықаралық құқық нормаларына сәйкес
шешіледі".
Сонымен осы жоғарыда айтылған барлығын есепке ала, жауапкершіліктің тұрін
қарастыруға болады.
Қазақстанда қоғамдық тәртіпті сақтау туралы кедендік , өртке қарсы ереже,
жол қозғалысы және т.б. көптеген ережелер бар. Бұл ережелер мемлекеттік
немесе қоғамдық тәртіпті, жеке меншікті, азаматтардың құқықтары және
еркіндіктерін, басқару тәртібін сақтау ұшін орнықтырылған.
Осы ережелерді бұзған кезде кінәлігіне біздің заңдылық әкімшілік
жауапкершілікті белгілейді. Шет елдіктерге қатысты жағдайда, егер заңға
немесе халықаралық шарттарға сәйкес оларға әкімшілік юрисдикциялық
иммунитет берілмесе, әкімшілік құқықтық жауапкершілік Қазақстан
азаматтарымен бірге жалпы негізде қолданылады. Бұндай тұлғалардың әкімшілік
жауапкершілігі жөніндегі сауал дипломатиялық долмен шешіледі.
Әкімшілік жауапкершілік жайында Қазақстандық заңдылықтың ережесі қандай
екенін қарастырып көрейік.
Қазақстан Республикасының Әкімшілік Кодекстің 23 бабы сараланудың тұрін
белгілеген. Олар:
* Ескерту;
* Айыппұл;
* Жазаны алып тастау немесе құралды тәркілеу;
* Арнайы куәліктен айыру (мысалы, жол жұргізушілік куәлігіжәне т,б,);
* Әкімшілік қамауга алу;
• Айқындалмаған қызмет тұрін Лицензиядан (панент) айыру.Тек шет ел
азаматтарына және азаматтығы тұлғаларға,
"әкімшілік құқық бұзушылық жасаганы, құқықтық тәртіпті өрескел бұзғаны
ұшін".
Қазақстан Республикасының шнгінен әкімшілік жолмен кетіру қолданылуы
мұмкін.
Заңдылық шетелдіктерді республика шегінен кетіру негіздерін көрсетеді:
1. Егер оның әрекеті мемлекеттік қауіпсіздікті қамтамасыз етумұддесіне
немесеқоғамдық тәртіпті қорғауға қайшы келсе;
2. Егер бұл денсаулықты қорғау жөне елді мекенін өнегелігіне,Қазақстан
Республикасының азаматтары және басқа да тұлғалардың құқықтары тең
заңды мұдделерін қорғау ұшін қажет болса;
3. Егер ол Қазақстандағы шетел азаматтарының құқықтарының жағдайы
туралы заңдылықты, кедендік, қаржылық немесе басқа заңдылықты бұзса;
Кетіру туралы шешім Қазақстанның ішкі істер органдары немесе Ұлттық
Қауіпсіздік Комитетімен іске асырылады. Осы шешімде көрсетілген мерзімде
шетел азаматы Қазақстан Республикасынан кетуге міндетті;
Егер кетуден жалтарған азамат бұндай жағдайда қамауға алуға және мәжбұрлік
тұрде кетірілуге жатады. Қамауга алу, кетіру ұшін қажетті мерзімге ғана
беріледі.[8] Шетеддіктер әкімшілік тәртіпсіздік жасауы мұмкін, бірақ тым
қауіпті қылмыс емес.
Қазақстан Республикасьщың Қылмыстық Кодексінің 6 бабына сәйкес Қазақстан
Республикасының қылмыс жасаған тұлға Қазақстанның заңымен жауаптылыққа
тартылады. Бұл жерде мәселе барлық тұлға жайында, яғни Қазақстан
Республикасының азаматтары туралы және шетел азаматтары, азаматтығы жоқ
тұлғалар жөнінде болып отыр. Жалпы алғанда, шетел азаматтарының қылмыстық-
құқықтық мәртебесін ішкі орнықтырылған заңцылықтың жиынтығы ретінде,
сонымен қатар қылмыстық құқықтың алдағы халықаралық құқықтық актілер құқық,
еркіндік міндеттері.
Және соның негізінде туындаған қылмыстық процессуалдық қатынас сол
тұлғалардың келген мемлекетінің аумағында қылмыс жасауымен байланысты
айқындауға болады. Мұнда шетел азаматының елге келуінің мақсатын, олардың
жұзеге асыратын қызметінің сипатын, шетел мемлекетінің өкілдігінде немесе
халықаралық ұйымда алатын лауазымды жағдайы ескеріледі, яғни мемлекеттің
қылмыстық юрисдикциясына сәйкес тұлғаның иммунитетінің бары немесе жоғы
анықталады.
Тұтастай алғанда шетел азаматтарының қылмыстық құқықтық мәртебесі, сол
топтағы адамдарға қылмыстық заңның әрекет етуі кездейсоқ оқиғаны көрсетеді.
Шетел азаматтарының қылмыстық жауапкершілігін анықтайотырып, Қазақстан
Республикасының халықаралық құқықтыңнегізгі қағидаларына сәйкес әрекет
етеді. Солардың біріқылмыстылықпен кұрес ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.