Табиғатты қорғау түсінігі

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны:

І. Табиғатты қорғау түсінігі

ІІ. Табиғатты қорғау мәселелерін шешу алгоритмі.

ІІІ. Ауаны, суды, жерді қорғау.

ІV. Табиғатты қорғайтын ұйымдар.

V. Табиғат-тал бесік.

Табиғи ортаны зиянды қалдықтармен ластау, табиғи ресурстарды тауысу және табиғатта экологиялық байланыстардың бұзылу қаупі қоғам мен табиғи ортаның өзара әрекеттілігінің табиғатты қорғау деп аталатын нысанын тудырды. Бұл нысан-адамның қоршаған ортадағы бұзу-бүлдіру әрекеттілігіне қарсы жауап қату болып табылады. Пайдаланудан айырмасы, бұл қоғамдық және мемлекеттік әрекеттіліктің табиғи ресурстарды сақтау мен қайта өндіруге бағытталған саналы нысаны.

Табиғатты қорғау идеясы сонау ерте заманда-ақ пайда болып, табиғат мұраларын, оның ескіден қалған жұрнақтары мен көрнекті объектілерін адамзаттың бүлдіруінен, залал келтіруінен қорғау ретінде қарастырылады.

Біртіндеп табиғи ортаны қорғау идеясы табиғатты қорғау әрекетінің басқа нысандарына өтті. Қоғам мен табиғаттың өзара әрекеттестігінің екінші нысаны бола отырып, табиғатты қорғау табиғи ортаны тұтыну мен пайдаланудың өсу шамасына қарай пайда болып, дамыды. Әрине, егер табиғатқа ешкім де, ешнәрсе де залал тигізіп, бүліншілік әкелмесе, оны қорғау қажеттілігі туындай қоймайды. Қорғау табиғи ортаны бүлдіру жүретін, табиғатты тұтыну туындап, дамитын жерде пайда болын, жетіледі. Табиғатты қорғау мемлекеттің табиғатты қорғау әрекеттілігінің нысаны ретінде, оның функциясы ретінде өндірістік күштердің өсуінің, өндірістік ауқымдардың артуының, табиғи ортаның үстінен экономикалық қысымның күщею шамасы бойынша дамып, жетіледі деп тарихи тұжырымдалады.

Жиырмасыншы ғасырда табиғи ортаны консервативтік қорғаумен қатар қоршаған ортаны қорғаудың табиғи ресурстарды орынды пайдалануы деген ат лаған екінші нысаны дамиды. «Орынды» ұғымына экономикалық қана емес, экологиялық деген мән де саяды. Басқаша айтқанда, орынды-бұл табиғи шикізаттардың, табиғи ресурстардың қайнар көздерін қоршаған ортаны қорғаудың талаптарын санатқа ала отырып, үнемді, құнтпен пайдалану қоршаған ортаның жай-күйіне терең теріс із қалдырса, оны орынды деп санауға болмайды.

Жиырмасыншы ғасырдың ортасынад (1950-1960жылдары) табиғи ресурстарды орынды пайдалану мәселесі табиғатты қорғау нысаны ретінде адамды қоршаған ортаны қорғау, сауықтыру мәселесіне айналды. Қорғаудың тікелей объектілері табиғи объектілер мен олардың ресурстары болған алдыңғы нысандардан айырамсы, мұнда қоршаған табиғи ортаны қорғау тікелей қоғау объектісі ретінде адамды, оның өмірін, оның денсаулығын, оның ектік болашағын алға шығарды. Біртіндеп бұл қорғаныс нысаны басты, әрі айқындауыға айналды.

Адам денсаулығы мен жақсы тұрмыс халі қоршаған ортаны қорғаумен тікелей байланысты. Сондықтан қазіргі нормативтік құжаттарда табиғатты қорғаудың бірлігі байқалады, яғни олардың аттарының өзінде табиғатты қорғау туралы айтылады.

Қоршаған ортаның өзгеруі зиянды заттарды шығарумен және төгумен ғана емес, әсіресе, өндіріс жағдайларында және ландшафтардың бағытты қайта түзілуінде өзгерулерімен байланысты (қалаларды, өнеркәсіптік кешендерді, ашық кеніштерді, су қоймаларын слу, ормандарды кесу, т. б) . Осының нәтижесінен көлемді аумақтарда климаттық өзгерістер, топырақ эрозиясы, «жасанды жер сілкіністері», «қолдан жасалған шөлдер» пайда болады. Қоршаған ортаның сапасының жергілікті өзгерістері ғаламдыққа айналып, дағдарысты экологиялық жағдай күйін тудыруы мүмкін.

Кетенің жоғарғы бөлігі әрекеттіліктің түрлі салаларының табиғи жүйелерді өзгерту

және оларға қалдықтардың түсуі салдарынан қоршаған орта үшін мүмкін негативті

салдар тудыратынын көрсетеді. Бұл үрдістер түрлі негативті салдармен қосарланады.

Төменгі үш блок туындап отырған мәселелерді шешу мақсатында табиғатты

тиімді пайдалануды басқару жолдарын көрсетеді. Сол жақтағы төменгі блокта негативті

салдарды жеңуге немесе орнын толтыруға болатын, яғни экологиялық мәселелерді шешу-

ге болатын әрекеттіліктің кейбір мүмкін бағыттары көрсетілген. Әрине, бұған ең оңай

жол-ресурстарды пайдалануды азайту есебінен жетуге болады.

1-кесте. Табиғатты қорғаудың мәселелерін инженерлік және ұйымдастырушылық шаралардың негізінде шешу алгоритмі.

Қоршаған ортадағы негативті үрдістердің көздері:

-өнеркәсіптік өндіріс;

-транспорт;

-ресурстарды алу мен дайындау;

-энергетика;

-мал шаруашылығы;

-тұрмыстық шаруашылық;

-ауыл шаруашылығын химияландыру.

Мекен ортасына әсер ету формалары:

-табиғи ортаға ластанған заттарды шығару;

-Табиғи жүйенің өзгеруі мен бүлінуі.

Негізгі салдар:

-қоршаған ортаның химиялық өзгеруі;

-экологиялық жүйелердің өнімділігінң төмендеуі, аштық қаупі;

-халық денсаулығына зардабы;

-тектік қордың жойылуы.

Табиғатты қорғау аспектісінде табиғатты пайдаланудың міндеттері:

-технологиялық үрдістерді жетілдіру;

-ресурстарды үнемдеу;

-стратегияны оңтайландыру;

-қоршаған ортаның ластануын нормаалу және шектеу;

-құрал-жабдықтардың штаттық жұмысын қамтамасыз ету.

Міндеттерді шешу мен мақсатқа жету жолдары:

-ақпа сулар мен газ-тозаңды шығарындылардан тазалау;

-энергияның альтернативті көздерін пайдалану;

Қалдықтары екінші реттік материалдық ресурстарға айналдыру;

-қорықтық іс;

-табиғатты қорғауды экономикалық басқару;

-құқықтық механизмдер.

Негізгі қол жететін нәтижелер:

-мекен ортасының жоғарғы немесе жеткілікті сапасы,

-осы және келешке ұрпақ үшін табиғарт ресурстарын сақтау;

-ауылшаруашылық және орман өндірісінің өнімділігін сақтау және ұлғайту;

-биосфераның тектік қлрын сақтау.

Табиғат-бізді қоршаған орта болғандықтан, біз қоршаған ортаны құраушылардың

бірнешеуіне жеке тоқталуды жөн көрдік.

Ауаны ластанудан қорғау шаралары:

-қоршаған орта мониторингін жүргізетін біртұтас кешенді бақылау жүйесін құру және қабылданған заңдардың сақталуын қатаң бақылау;

-өндіріс орындарында атмосфераға уытты, зиянды қалдықтар жібермейтін тазартқыш қондырғылар орнату;

-елдімекендерде санитарлық қорғау аймақтарын қатаң сақтау;

-автокөліктер және жанармайлар сапасын арттыру, олардың жүрісін реттеу, зияны мейлінше аз жанармайлар шығару, жанар-жағар май сапасының төмен болмауын қадағалау;

-автокөліктерді техникалық тексеруден дұрыс өткізіп, уыттылықты өлшейтін арнаулы құралдармен қамтамасыз етілуіне қол жеткізу;

-ескірегн, артта қалған технологияларды жаңартып, қалдықсыз, қалдығы аз технологияларға көшу;

-халықтың экономикалық сауаттылығын арттыру.

Су қорларын қорғау және үнемді пайдаланудың жолдары:

-су көздерінің сапасын жүйелі және қатаң бақылап отыру;

-қондырығыларды, машиналарды, жабдықтарды су орнына ауаны пайдаланып салқындатуға көшу;

-кәсіпорындарда, коммуналды шаруашылықта су тазартқыш қондырғылар орнатып, ластанған су қалдықтарын түгел тазартудан өткізу;

-техникалық қажетке, көше, машина, жабдықтар жууға таза су пайдалануды тоқтатып, тазартудан өткен суларды пайдалануға көшу;

-өзендерді, жылғаларды, батпақтарды ластауға, құрғатуға, шаруашылық қажетіне пайдалануға тыйым салу;

-тазартылған суды өзендерге, көлдерег жібермей, қайта пайдалану немесе егістік жерлерді суаруға жұмсау;

-су тазартқыш қондырғылары жоқ кәсіпорындардың жұмыс істеуіне тыйым салу;

-теңіздер мен мұхиттарда жүзетін кемелерді мұнай мен май қалдықтарын жинайтын ыдыспен қамтамасыз етіп, жиналған қалдықтарды жағадағы қабылдау орнына тапсыру.

Жер, оның ішінде топырақты эрозиядан қорғау:

-топырақтың ерекшелігін ескере отырып, егістіктерді айналмалы жүйе бойынша орналастыру;

-жерді топырақтың түріне сәйкес әдіспен жырту;

-топырақты қорғайтын көпжылдық шөптер егу;

-агротехникалық, гидротехникалық шараларды жүзеге асыру;

-су эрозиясымен күресу үшін көлбеулігі екі градусқа жететін беткейлерді көлденеңінен жырту керек. Ал көлбеулігі екі градустан артық жерлерде көлденең су жинатын микролимандар, қатарларды реттеу сияқты агротехникалық шаралар жүргізеді. Мұндай жағдайда көлдеенң жүргізген әр боразда мен жыртылған арықтың қырлары суға тосқауыл болады, өсімдік суды жақсы сіңіреді және құнарлы топырақ ағып кетпейді;

-Шортандыдағы Бүкілодақтық астық шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты топырақ эрозиясына қарсы жерді аудармай жырру әдісін ұсынды. Аталған әдісті пайдалану;

-мал жайылатын жерлерге қорғаныс тоғайлар өсіріп, мал жаюды оқшаулау. Гурьев, Қызылорда, Жезқазған сияқты шөлді облыстардағы қорғаныс тоғайлары үшін қандым, жыңғыл, сексеуіл өсімдіктерін пайдалануға болады;

-суармалы жер үшін бір қауіпті құбылыс-сортаңдану. Оны болдырмау үшін ғылыми негізделген мелиоративтік шаралар жүргізу керек;

-топырақты зиянды заттармен ластанудан сақтау үшін миералды тыңайтқыштарды есеппен пайдалану, технологиялық және тұрмыстық қалдықтарды дұрыс тазарту және жою жұмыстарын жолға қою керек.

Жануарлар мен өсімдіктерді қорғау шаралары.

Қорықтар-бұл табиғат объекттерін, оның ішінде жануарлар мен өсімдіктерді қорғаудың ең жоғарғы фрмасы. Қорық териториясы шаруашылық айналымынан босатылып, онда табиғатқа зиян келтіретін әр түрлі жұмыстар жүргізуге тыйым салынған. Қорық ұйымдастырылған жердің табиғаттағы сол аймақтың ландшафтфқ-географиялық белдеуінің үлгісі, эталоны ретінде қорғалуы керек.

Қазақстан Республикасында 9 қорық, 6 ұлттық бақ, 55 зауазник және 24 табиғат ескерткіштері бар. Ел территориясына шаққанда қорғалатын жер 3 пайызды ғана құрайды. Мұның өзі табиғат қорғау проблемасының әлі де толық шешімін таппай отырғанын көрсетеді. Дегенмен, республикада қорықтар ұйымдастыру исоңғы жылдары қолға алына бастады. Мысалы, соңғы жылдары Батыс Алтай мен алакөл қорығы, Алтай-Эмель, Ордабасы, Қарқаралы, Іле Алатау ұлттық бақтары ұйымдастырылды.

Негізінде ландшафтарды қорғаудың 10 котегориясы бар:

-қорықтар;

-заказчиктер;

-ұлттық бақтар;

-табиғат ескерткіштері;

-қорғалатын ландшафтар;

-табиғат ресурстарының резерваттары;

-биосфералық қорықтар;

-микроқорықтар;

-табиғат объекттері;

-көп мақсатты қорғауға алынған жерлер.

Қазақстандағы ерекше қорғалатын территориялар-Ақсу-Жабағылы, Алматы, Наурызым, Қорғалжын, Марқакөл, Барсакелмес, т. б қорықтары; Алтынемел ұлттық саябағы, «Әнші тау» табиғи ескерткіші, т. б.

Табиғатта жануарлар мен өсімдіктер санының жылма-жыл сирей түсуі дүние жүзі ғалымдарын толғантты. Сондықтан әр түрлі елдеред «Табиғатты және табиғат ресурстарын қорғаудың халықаралық одағы» құрылып, жойылып кету қаупіндегі жануарлар мен өсімдіктерді арнайы кітапқа тіркеуді қолға алды. Ол «Қызыл кітап» деп аталды. Алғашқы «Қызыл кітап» 1966 жылы жарық көрді. Оның бірінші томы сүтқоректілерге, екінші томы құстарға, үшінші томы қосмекенділер мен бауырымен жорғалаушыларға арналды. Қазіргі кезде әр елдің ғалымдары балықтар мен өсімдіктер туралы мәлімет жинауда.

Қазақстанда «Қызыл кітап» 1977 жылдан бастап ұйымдастырылды.

Табиғи ортаны қорғау, оның байлықтарын сақтап, тиімді пайдалану, елдің өсіп-өнуіне жұмсау жұмыстарын халық сенген үкімет орындары басқарады. Осы мемлекеттік орындардың жүргізген экономикалық, әлеуметтік және экологиялық саясаты азаматтардың әл-ауқатын түзеуге бағытталса, ел көркейіп, дүние жүзінде беделі артады. Әр мемлекеттің экологиялық жағдайы сол мемлекеттің басқару орындарымен және олардың жүргізіп отырған саясатымен тығыз байланысты болады.

Басқа мемлекеттер сияқты Қазақтан Республикасы да қоршаған ортаны қорғау, оның байлықтарын сақтап, тиімді пайдалану, азаматтарға экологиялық білім мен тәрбие беру мәселелерін мемлекет тарапынан басқаратын, іске асыратын, бақылау жасайтын, жауапқа тартатын мемлекеттік орындар бар. Оларға Қазақстан Республикасы Парламенті, Министрлер Кабинеті, министрліктер мен мемлекеттік комитеттер, және жергілікті өкілдер.

Қазақстан Республикасының Парламенті атмосфераны қорғау туралы Заң, Жер Кодексі, Халықтың денсаулығын сақтау туралы Заң, Қоршаған табиғи ортаны қорғау туралы Заң, жер қойнауы және минералды шикізаттарды өңдеу туралы Кодекс, ОрманКодексі, Жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту және пайдалану туралы Заң сияқты құжаттар бекітті.

Қоршаған ортаны басқаратын халықаралық орындар. Экологиялық мәселелер бір елдің емес, бірнеше елдің қатысы бар мәселелер. Дүние жүзінде жетпісінші жылдардан бастап экологиялық дағдарыстан шығу жолдарын бірігіп іздестіріп, қажетті шараларды бірге жүргізу туралы келісімге қол жетті.

Табиғат қорғау проблемаларына арналған бірінші халықаралық жиналыс 1971 жылы сәуір айында Чех елінде өтті. Бұл Біріккен Ұлттар Ұйымының Еуропалық экономикалық комиссиясының симпозиумы болатын.

1972 жылы 5 маусымда Стокгольм қаласында Біріккен Ұлттар Ұйымының қоршаған орта жөніндегі Конференциясы ашылды. Осы күн халықаралық ынтымақтастықтың басталу күні болып есептеліп, Конференция «Жер біреу» деген ұранмен өтті. Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясы бесінші маусымды «Дүниежүзілік қоршаған ортаны қорғау күні» деп жариялап, ол күн жыл сайын аталып өтетін болды.

Ауаның, мұхиттардың, топырақтың ластануын болдырмау үшін, нақтылай түскенде табиғатты қорғау үшін мемлекетаралық келісімдер жасалып, тиісті ұйымдық, әкімшілік және құқықтық шаралар қабылданып, іске асырылажды.

Халықаралық табиғатты қорғау ұйымдарына төмендегілер кіреді:

-Халықаралық Ғалымдар Одағы;

-Қоршаған орта жөніндегі ғылыми комитет;

-ЮНЕСКО-ның «Адам және табиғат» бағдарламасы;

-Біріккен Ұлттар Ұйымының «Қоршаған орта» туралы бағдарламасы;

-Қоршаған орта мониторингінің ғаламдық жүйесі;

-Халықаралық табиғат қорғау Одағы;

-Дүниежүзілік Денсаулық сақтау ұйымы;

-Дүниежүзілік метеорологиялық ұйым;

-Халықаралық океонографиялық комитет;

-Халықаралық азық-түлік және ауылшаруашылығы жөніндегі ұйым;

-Дүниежүзілік білім, ғылым және мәдениет мәселеелрі жөніндегі ұйым және т. б.

1975 жылы шілде айында Хельсинки қаласында авропалық отыз үш мемлекет және Америка құрама Штаттары мен канада елдері басшылары қорытынды актқа қол қойып, ауаның ластануына қарсы күрес, тұщы су мен теңіз суларын, топырақ бетін, тірі ағзаларды қорғау, қорықтар құру, елді мекендерді қоршаған ортаны жақсарту, қоршаған ортаны зерттеу жұмыстарын халықаралық ынтымақтастық негізінде және халықаралық бағдарламаларға сәйкес жүргізуге келісті.

Қоршаған орта мониторингі деп табиғи орталарды, табиғи ресурстарды, өсімдіктер мен жануарлар дүниесін, олардың күйін және антропогендік әсерден оларда болып жатқан құбылыстарды арнайы қабалданған бағдарлама бойынша үздіксіз бақылауды атайды.

Мониторинг жүйесіне мынадай бағыттағы әрекеттер кіреді:

-бақылау объектін бөліп анықтап алу;

-бақылау объектіне арналған ақпараттық модель құру;

-өлшеулерді жоспарлау;

-бақылау объектінің күйін бағалау және ақпараттық моделін сәйкестендіру;

-бақылау объектінің күйін өлшеуді болжамдау;

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.