Жанама салықтарды есептеу және төлеу механизміжәне олардың бюджеттегі орнын талдау (Алматы қаласы Медеу ауданы бойынша Салық Комитетінің мәліметтері негізінде)

Жоспар

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1. Жанама салықтардың экономикалық мазмұны және
олардың шет мемлекеттердегі қолданылу ерекшеліктері
1.1. Жанама салықтардың әлеуметтік.экономикалық мәні ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2.Жанама салықтардың шет елдердегі қолданылу ерекшеліктері ... ... ... ... 25

2. Жанама салықтарды есептеу және төлеу механизміжәне олардың бюджеттегі орнын талдау (Алматы қаласы Медеу ауданы бойынша Салық Комитетінің мәліметтері негізінде)
2.1. Жанама салықтарды есептеу және төлеу механизмі
2.1.1.Қосылған құн салығын есептеу және төлеу механизмі ... ... ... ... ... ... ..33
2.1.2.Акциздерді есептеу және төлеу механизмі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .44
2.2.Жанама салықтардың бюджет кірісіндегі орнын талдау (Алматы қаласы Медеу ауданы бойынша салық комитетінің мәліметтері негізінде) ... ... ... ... .51

3. Жанама салықтардың қызмет ету мәселелері
және олардың даму перспективалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...58

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...67
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .69

Пән: Салық
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 67 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны:
беттер

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3

1. Жанама салықтардың экономикалық мазмұны және
олардың шет мемлекеттердегі қолданылу ерекшеліктері
1.1. Жанама салықтардың әлеуметтік-экономикалық
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2.Жанама салықтардың шет елдердегі қолданылу
ерекшеліктері ... ... ... ... 25

2. Жанама салықтарды есептеу және төлеу механизмі
және олардың бюджеттегі орнын талдау (Алматы қаласы
Медеу ауданы бойынша Салық Комитетінің мәліметтері негізінде)

2.1. Жанама салықтарды есептеу және төлеу механизмі
2.1.1.Қосылған құн салығын есептеу және төлеу
механизмі ... ... ... ... ... ... .. 33
2.1.2.Акциздерді есептеу және төлеу механизмі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..44

2.2.Жанама салықтардың бюджет кірісіндегі орнын талдау
(Алматы қаласы Медеу ауданы бойынша салық комитетінің
мәліметтері
негізінде) ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...51

3. Жанама салықтардың қызмет ету мәселелері
және олардың даму
перспективалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..58

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .67

Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...69

Кіріспе

Қазақстан Республикасы егемендік алып, жоспарлы экономикадан
нарықтық экономикаға өту барысында салықтардың рөлі мен маңызы едәуір
артты. Себебі әр егемен елдің дамуының негізі тұрақты қаржы базасының
болуымен сипатталады. Мемлекет табыстарының қалыптасу мәселесі әрқашан да
мемлекет үшін маңызды.
Салықтар салық салу объектісіне қарай тікелей және жанама салықтар
болып бөлінеді. Тікелей салықтар табысқа немесе мүлікке тікелей салынса,
жанама салықтар тұтынуға, өткізуге салынады.
Жанама салықтар әлемнің көптеген елдерінің салық жүйелерінде
маңызды роль атқарады және бүкіл салықтардың шамамен төрттен бір бөлігін
құрайды. Олар негізінен фискальдық функция атқарады. Жанама салықтардың
экономиканы реттеудегі маңызы зор. Олардың тиімді қолданылуы тұтынудың
құрылымына және бағаны қалыптастыру процесіне оң әсерін тигізе алады. Бұл
бітіру жұмысының өзектілігін сипаттайды.
Жанама және тікелей салықтардың оптималды ара-қатынасы кез келген
салық жүйесінің маңызды мәселесі болып табылады.
Қазақстанда жанама салықтардың екі түрі қолданыста: қосылған құн
салығы және акциздер. Қосылған құн салығы – жанама салықтардың негізгі түрі
болып табылады, ол өндірістің әр сатысында барлық сатулардан алынады. Ал
акциздер Үкімет белгілеген алкоголь және темекі өнімдері, бензин, ойын
бизнесі тәрізді белгілі бір тауарлар мен қызметтер түрлеріне салынады.
Бітіру жұмысының негізгі мақсаты – жанама салықтардың жағдайы мен
даму перспективаларын кешенді зерттеу болып табылады.
Осы мақсатқа байланысты келесідей міндеттер нақтыланды.:
- жанама салықтардың экономикалық мәні мен мазмұнын,
функцияларын жүйелі түрде талдау;
- жанама салықтардың есептелу және алыну механизміне талдау
жасау;
- Алматы қаласы Медеу ауданы бойынша салық комитетінің
мәліметтері негізінде қосылған құн салығы мен акциздердің
бюджет кірісіндегі орнын зерделеу;
- шет мемлекеттеріндегі жанама салықтардың қолданылу
ерекшеліктерін зерттей отырып, Қазақстан үшін ұтымды жақтарын
ұсыну;
- жанама салықтарды одан әрі дамыту бойынша ұсыныс-пікір жасау.
Бітіру жұмысы кіріспе, үш тарау, қорынтынды мен пайдаланылған
әдебиеттер тізімінен тұрады.
Бірінші тарауда салықтардың, оның ішінде жанама салықтар ұғымы ,
әлеуметтік-экономикалық маңызы, олардың атқаратын қызметтері, олардың
экономикалық мәні мен шет елдеріндегі қолданылу ерекшеліктері
қарастырылады.
Екінші тарауда қосылған құн салығы мен акциздердің Қазақстанда
дамуы, қызмет ету механизмі қарастырылып, олардың Алматы қаласы Медеу
ауданы бойынша салық комитетінің мәліметтері негізінде бюджет кірісіндегі
орнына талдау жасалады.
Үшінші тарауда қосылған құн салығы мен акциздердің қазіргі кездегі
қызмет ету мәселелері зеттеліп, оларды одан әрі дамытудың перспективалары
қарастырылады.

1. Жанама салықтардың экономикалық мазмұны және
олардың шет мемлекеттердегі қолданылу ерекшеліктері
1.1. Жанама салықтардың әлеуметтік-экономикалық мәні

Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық-экономикалық құрылысы мен
саяси іс-бағытына қарамастан мемлекет кірістерінің негізгі көзі, ұлттық
табысты қайта бөлудің басты қаржылық құралы, мемлекет кірістерін
қалыптастырудың негізгі көзі болып табылады.
Салықтардың экономикалық мазмұнының ғылыми түсінігі экономикалық
ілімдер тарихында ұзақ жылдар бойы қалыптасты. Салық салу мәселелері сонау
саяси экономияның классиктерінің еңбектерінде зерттеліп, ағылшын
экономистері Фрэнсис Бэкон, Уильям Петти, Адам Смит және тағы басқа
ғалымдар салық салуға байланысты өздерінің тұжырымдарын қалыптастырған.
Адам Смиттің ойынша,”...салықтар – бұл халықтың мемлекет
тапсырмаларын орындау барысында туындайтын шығындарды жабуға қажетті
мемлекеттің табыстарына өзінің табысының бір бөлігімен қатысу әдісі. ”2
Давид Рикардоның еңбектерінде салықтарға мынадай түсінік
беріледі:”Салықтар Үкіметтің пайдалануына түсетін елдің өнімінің және
еңбегінің бір бөлігін құрайды, олар ақыр аяғында ел табыстарынан немесе
капиталынан төленеді. ”3
Қазақстандық белгілі экономист Қарағұсова Г.Ж. ”салықтар деп
жалпымемлекеттік мұқтаждықтарды өтеуге жұмсалатын және қабылданған заң
негізінде мемлекетке алынатын еріксіз немесе міндетті алымдарды айтады”
деген анықтама береді5.
В.Д.Мельниковтың пікірінше, “Салықтар – белгілі бір көлемде және
мерзімде алынатын заң жүзінде көзделген міндетті төлемдер ”4.
Б.Ж.Ермекбаеваның тұжырымдауынша, ”салықтар дегеніміз мемлекеттік
бюджетке заңды және жеке тұлғалардан белгілі бір мөлшерде және мерзімде
түсетін міндетті төлемдер болып табылады”.2
“Салықтар” ұғымы әр түрлі экономикалық әдебиеттерде әр түрлі
тұжырымдалады. Негізінен көптеген әдебиеттерде салықтар мемлекеттік бюджет
қорына белгілі бір көлемде және белгілі бір уақытта түсетін міндетті төлем
ретінде қарастырылады.
Қазақстан Республикасының Салық Кодексінде салықтарға келесідей
анықтама берілген: ”Салықтар – мемлекет біржақты тәртіппен заң жүзінде
белгілеген , белгілі бір мөлшерде жүргізетін, қайтарымсыз және өтеусіз
сипатта болатын бюджетке төленетін міндетті ақшалай төлемдер”1.
Салықтардың экономикалық мәні мынада:
- салықтар шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық табысының
қалыптасуындағы қаржылық қатынастардың бір бөлігін сипаттайды;
- шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық табысының белгілі бір
мөлшерін мемлекет үлесіне жинақтап, жиынтықтаудың қаржылық
қатынастарын көрсетеді.
Экономикалық категория ретінде, салықтар халық пен мемлекет
арасындағы мемлекеттік орталықтандырылған қаржы көздерін құруға байланысты
туындайтын қаржылық қатынастарын сипаттайды.
Салықтар тек экономикалық категория ғана емес, құқықтық категория
да болғандықтан, олардың экономикалық және құқықтық белгілерін ажыратуға
болады. Салықтардың негізгі экономикалық белгілеріне мыналар жатады:
- салықтардың ақшалай нысаны;
- салықтардың қайтарымсыздығы және баламасыздығы;
- салық салу объектісінің, субъектісінің және салықты төлеу мерзімдері
мен мөлшерлерінің анықтылығы,
- мемлекет табысының көзі болып табылатындығы.
Салықтардың құқықтық белгілеріне мыналарды жатқызады:
- салықтар- бұл субъектілер табысының бір бөлігінің мемлекет
иелігіне өтуі:
- салықтар заңмен белгіленеді және енгізіледі:
- салықтар – бұл міндетті төлемдер.
Салықтардың әлеуметтік-экономикалық мәні мен мазмұны олардың
атқаратын функциялары арқылы көрінеді. Салықтар келесідей негізгі
қызметтерді атқарады: фискалдық, реттеушілік, бақылаушылық және қайта
бөлу. Бұлардың әрқайсысы осы категорияның ішкі қасиетін, белгілері мен
ерекшеліктерін сипаттайды.
Фискалдық қызмет – салықтардың барлық мемлекеттерге тән қызметі.
Оның көмегімен бюджеттік қор қалыптасады, мұның өзі салықтардың қоғамдық
міндеттерін арттыра түседі. Өйткені салықтар мемлекеттік бюджет кірісін
толықтыра отырып, экономиканы, әлеуметтік-мәдени шараларды жүзеге асыруды
қамтамасыз етеді.
Салықтардың реттеушілік қызметі мемлекеттің экономикалық қызметінің
ұлғаюымен байланысты пайда болады. Ол ұлттық шаруашылықтың өркендеуіне
орай қабылданған бағдарламаларға сәйкес ықпал етеді. Бұл кезде салықтардың
нысандарын таңдау, ставкалардың өзгеруі, жеңілдіктер мен шегерімдер
пайдаланылады. Бұл тетіктер қоғамдық ұдайы өндірістің құрылымына, тұтыну
ауқымына ықпал етеді, сонымен қатар ақша және баға саясаты, шетелдік
инвесторларды ынталандыру, шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту жұмыстарын
жүзеге асыру үшін қолданылады. Бұл қызметтің өзі ынталандырушы, шектеуші
және ұдайы өндірістік болып бөлінеді
Салық мөлшерін көбейту мақсатында салық ставкаларын тым жоғары қою
өндірістің тоқтауына, өндірушінің өз қызметіне деген ынтасын жоғалтуына
алып келетіні көптеген ғалымдармен тұжырымдалып, дәлелденген. Осы
тұжырымдардың көбісі мынаны айқындайды:
- егер төленетін салық мөлшері салық төлеуші табысының 50%-нан көп
болса, онда ол өндірістің тоқтап қалуына әкеліп соқтырады;
- егер салық мөлшері салық төлеуші табысының 45-50%-ы арасында болса,
онда жай ұдайы өндіріске әкеледі;
- егер салық мөлшері салық төлеуші табысының 35-40%-ы аралығында болса,
онда ол ұлғаймалы ұдайы өндіріске алып келеді2.
Салықтардың бақылаушылық қызметі арқылы салық механизмінің қызмет
етуінің тиімділігі бағаланады, қаржы ресурстарының қимылына бақылау
жүргізіледі, салық жүйесі мен бюджет саясатын жетілдіру жолдары
қарастырылады. Салықтық бақылауды тиімді жүргізу арқылы салықтық тәртіпті
қатаң сақтау, салық төлеушілердің заңға сәйкес төлейтін салықтары мен
алымдарын толық және уақытылы бюджетке төлеп отырылуы қамтамасыз етіледі.
Қайта бөлу қызметі арқылы түрлі субъектілер табысының бір бөлігі
мемлекеттің қарамағына өтеді. Бұл қызметтің іс-әрекетінің ауқымы жалпы ішкі
өнімдегі салықтардың алатын үлесімен анықталады.(1-кесте)

1-кесте
ҚР Мемлекет бюджетіндегі салықтардың жалпы ішкі өнімдегі үлесі ,
пайызбен, 2002*-2004** ж.ж.

Атауы 2002ж 2003ж 2004ж
Барлық түсімдер 21,7 23 24
Оның ішінде 19,9 20,5 20,9
салықтық түсімдер

*Ермекбаева Б.Ж. Салықтар және салық салу. Оқу құралы. Алматы,2003 жыл.
** Статистикалық бюллетень №3, 2005 жыл

Кез келген мемлекеттің салық саясатының негізгі мақсаты – тиімді
салық жүйесін құру және оның қызмет етуіне мүмкіншілік жасайтын салық
механизмін іске асыру болып табылады.
Салық механизміне салық салу қағидалары, салық элементтері, салық
салудың әдістері мен жолдары, салық салуды ұйымдастыру жатады.
Салық салудың классикалық қағидаларын А.Смит ұсынған . Олар:

1) әділеттілік қағидасы, яғни салық салық төлеушінің табысына
сәйкес алынуы тиіс;
2) анықтылық қағидасы, яғни салықтың мөлшері, оны төлеу мерзімі
алдын-ала және дәл анықталуы тиіс;
3) қолайлылық қағидасы, яғни әрбір салық салық төлеуші үшін
неғұрлым қолайлы уақытта және қолайлы әдіспен алынуы тиіс;
4) үнемділік қағидасы, яғни салықты алудың шығындары неғұрлым аз
болуы тиіс.
Бұл қағидаларды пайдалану салық салудағы зорлық-зомбылыққа жол
берілмейді , бұл салық салу процесін реттейді және А.Смитке “салықтар – оны
төлейтіндерге құлшылықтың нышаны емес, бостандықтың нышаны” деп қорытынды
жасауға мүмкіндік берді6.
Қазақстан Республикасының Салық кодексінде салық салудың келесідей
қағидалары белгіленген:
- салық төлеудің міндеттілігі, яғни салық төлеуші салықтық міндетін
толық және белгіленген мерзімде төлеуі тиіс;
- салық салудың нақтылығы, бұл қағида бойынша Қазақстан
Республикасындағы бюджетке төленетін төлемдер мен салықтар нақты болуы
тиіс;
- әділеттілік қағидасы бойынша Қазақстан Республикасындағы салық салу
жалпыға бірдей және міндетті болады, жеке түрдегі жеңілдік жасауға
рұқсат етілмейді;
- біртұтастылық қағидасына сәйкес Қазақстан Республикасы аумағында
жалпыға бірдей салық жүйесі қолданылады:
- жариялылық қағидасы, яғни салықты реттеуші нормативтік-құқықтық
актілер, заңдар ресми басылымдарда жарық көруі тиіс.
Салық салуда мынадай төрт әдіс қолданылады: кадастрлық, декларация
бойынша, табысты алу көзінен ұстап қалу, патент негізінде. Бірінші жағдайда
салықты есептеу және оны алу, салық салу объектілерінің табыстылық нормасын
көрсете отырып, олардың тізімі негізінде жүзеге асады. Декларацияда салық
төлеушілер табыстың көлемін, қажетті жеңілдіктерді, шегерімдерді көрсетеді
және төленуге тиіс салық сомасын есептейді. Үшінші әдіс бойынша салық
төлеуші жұмыс істейтін ұйымның бухгалтериясы одан салықты табыс алынған
жерде есептеп, ұстайды. Төртінші әдіспен салықты кәсіпкерлік қызметтің сан
алуан түрлеріне берілетін патент негізінде төленеді.
Салық салуда кассалық және есептік тәсілдер қолданылады. Кассалық
тәсілде табыстар ретінде берілген уақыт аралығында алынған нақты табыстар ,
ал шығындар ретінде нақты төленген сомалар қаралады. Ал есептік тәсілде
табыс деп берілген салық кезеңінде меншік құқығы пайда болған , олардың
нақты алынуына байланыссыз, барлық сомалар саналады. Ал шығындар ретінде
берілген салық кезеңінде пайда болған міндеттемелер қарастырылады.
Кез келген механизмнің құрамында әр түрлі тетіктер мен элементтер
болады. Сол сияқты салық механизмінің де өзіне тән бірнеше элементтері бар,
олар:
- салық субъектісі;
- объектісі;
- салық көзі;
- салық өлшем бірлігі;
- салық оклады;
- салық жеңілдіктері;
- салық төлеу тәртібі мен мерзімі;
- салық төлеушінің және салық қызметі органдарының құқықтары мен
міндеттері;
- салық төлеуін бақылау;
- салықтық жазалау шаралары және тағы басқа.
Осы элементтердің әрқайсысына қысқаша тоқталып өтейік.
Салық субъектісі – салықтар және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдерді төлеу міндеті жүктелген заңды немесе жеке тұлға.
Қазақстанда салық төлеушілер:
- резидент және резидент емес заңды тұлғалар;
- Қазақстан Республикасының азаматтары, шетел азаматтары және азаматтығы
жоқ тұлғалар болып бөлінеді.
Салық объектісі – заң жүзінде негізделген салық салуға негіз
болатын табыс, мүлік, қызмет көрсету, ақшалай операциялар және тағы басқа
тауарлық-материалдық игіліктер.
Салық көзі – салық салынатын табыс. Ол жылдық жиынтық табыс пен
шегерімдердің айырмасы ретінде анықталады.
Салық ставкасы – бұл бір салық өлшем бірлігінен алынатын салық
мөлшері. Ставкалар тұрақты және пайыздық болып бөлінеді. Тұрақты ставкалар
нақты ақшалай нысанында белгіленсе, пайыздық ставкалар пайыз түрінде
белгіленеді.
Пайыздық ставкалардың өздері прогрессивтік, регрессивтік және
пропорционалдық болып бөлінеді. Прогрессивтік ставка салық салынатын
табыстың өсуіне сәйкес ұлғайып отырады, регрессивтік ставка табыс өскен
сайын азаяды, ал пропорционалды ставкалар салық салынатын табыстың
өзгеруіне байланыссыз тұрақты болып қала береді.
Салық өлшем бірлігі – есептеу үшін берілген салық объектісінің
өлшем бірлігі.
Салық оклады – салық төлеушінің белгілі бір салық объектісіне
төлейтін салық сомасы.
Салық жеңілдіктері – заңға сәйкес салық төлеушіні салық төлеуден
біртіңдеп немесе толық босату. Салық жеңілдіктеріне салық салынбайтын
минимум, шегерімдер, салық ставкасын төмендету, салық төлеу мерзімін ұзарту
және тағы басқалары жатады.
Салық төлеу мерзімі – салықтар мен бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдердің төленетін уақыты.
Салық төлеу тәртібі белгіленген мерзімде салықты төлеген кезде
алдымен бюджетке қандай салықтар төлеу керек екенін, яғни төлеу кезіндегі
белгілі бір дәйектілікті белгілейді.
Салық төлеушінің келесідей құқықтары бар:
- қолданыста жүрген салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдер туралы, салық заңнамасындағы өзгерістер туралы салық қызметі
органдарынан ақпарат алу;
- салық қатынастары мәселелері бойынша өз мүдделерін қорғау;
- салық бақылауы нәтижелерін алу;
- жеке шотынан салық міндеттемелерінің орындалуы жөнінде бюджетпен есеп
айырысудың жай-күйі туралы көшірме алу,
- салықтық тексеру актілері бойынша хабарламаға және салық
қызметкерлерінің әрекетіне немесе әрекетсіздігіне шағым жасау;
- салық құпиясының сақталуын талап ету;
- салық салуға қатысы жоқ ақпарат пен құжаттарды табыс етпеу.
Салық төлеушінің құқықтарымен қатар белгілі міндеттері бар:
- салық міндеттемелерін дер кезінде және толық көлемде орындау,
- салық қызметі органдарының анықталған салық заңдарын бұзушылықтарын
жою туралы заңды талаптарын орындау;
- нұсқама негізінде салық қызметі органдарының салық салу объектісі және
салық салуға қатысы бар объектілерді тексеруіне жол беру,
- салық есептілігі мен құжаттарды заңға сәйкес тәртіппен табыс ету;
- салық операцияларын жасаған немесе қызметтер көрсеткен кезде
тұтынушылармен есеп айырысуды фискальдық жады бар бақылау-касса
машиналарын міндетті түрде пайдалану және тұтынушыға бақылау чегін
беру.
Салықты төлеуді бақылау – салық заңнамаларының орындалуын,
мемлекетке түсетін салықтар мен басқа да міндетті төлемдерді есептеу
дұрыстығын және олардың уақытылы төлену мәселелері бойынша заңды және жеке
тұлғаларды тексеру болып табылады. Оны салық қызметі органдары жүзеге
асырады.
“Салық” ұғымымен “салық жүйесі” ұғымы тығыз байланысты. Мемлекетте
алынатын салық түрлерінің, оларды төлеу кезінде мемлекет пен жеке және
заңды тұлғалардың арасында пайда болатын қаржылық қатынастардың. оны құру
мен алудың нысандары мен әдістерінің, салық қызметі органдарының жиынтығы
салық жүйесін құрайды.
Салық жүйесі мемлекет қаржы көздерін жасаудың ең негізгі құралы
болуымен қатар, ел экономикасын қайта құруға, өндірістің ұлғайып дамуына
және саяси-әлеуметтік шаралардың толығымен іске асуына мүмкіндік туғызады.
Қазақстан салық жүйесінің дамуына келетін болсақ, бұл процесс КСРО
тарағаннан кейін басталды. Қазақстанның салық жүйесі терең өзгерістерден
өтті. Қазақстан Республикасының салық жүйесінің дамуын төрт кезеңге бөлуге
болады.
1 – кезең 1992-1995 жылдар аралығын қамтиды. Бұл кезең жаңа салық
жүйесі базисінің, салық кезеңінің өңделуі және іске қосылуымен сипатталады.
Қазақстан Республикасының 1991 жылдың 24 желтоқсанында қабылданған
Қазақстан Республикасының Салық жүйесі туралы Заң тәуелсіз салық жүйесін
құрудың бастамасы болған. Осы заң бойынша алғаш рет Қазақстан
Республикасында 43 салық түрі қызмет етті, олар үш топқа бөлінді:
- 16 жалпымемлекеттік салық;
- 10 міндетті түрде төленетін жергілікті салық;
- 17 жергілікті салықтар мен алымдар.
2-кезең 1996-1998 жылдарды қамтиды және нарықтық экономикаға сай
келетін салық жүйесін құрумен сипатталады. 1995 жылдың 24 сәуірінде шыққан
Қазақстан Республикасы Президентінің “Салықтар және бюджетке төленетін
басқа да міндетті төлемдер туралы” Заң күші бар жарлығы 1995 жылы 1 шілдеде
іске қосылды, нәтижесінде бұрын қызмет еткен 43 салықтың орнына 11 салық
пен алым қызмет ететін болды. Бұл салық заңдылығы бойынша еліміздің салық
жүйесі нарықтық қатынастар талабына біршама жақындатылды.
3-кезең 1998-2000 жылдар аралығын қамтиды, бұл кезеңде барлық
қағидалардың ескерілуі арқылы салық жүйесіне өзгерістер енгізіліп, салық
жүйесі одан әрі жетілдірілді. 2000 жылы 1қаңтардан бастап 17 түрлі салық
пен алым іске қосылды.
4-кезеңде (2002 жылдан бастап қазіргі кезге дейін) 2001 жылы 12
маусымда жаңа Салық Кодексі қабылданып, 2002 жылдың 1 қаңтарынан бастап
іске қосылды. Жаңа Салық Кодексінде Қазақстан Республикасында 9 салық, 13
алым, 9 төлем, 1 мемлекеттік баж, 4 кедендік алым белгіленген. Салықтарды
атап шығайық:
- корпоративтік табыс салығы;
- жеке табыс салығы;
- қосылған құн салығы;
- акциздер;
- әлеуметтік салық;
- жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнайы төлемдері;
- жер салығы;
- көлік құралдарына салынатын салық;
- мүлік салығы.
Қазіргі Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджетіндегі осы
салықтық төлемдердің үлесін мына кестеден көруге болады.

2-кесте
ҚР мемлекеттік бюджетінің кірісіндегі салықтық түсімдердің
құрылымы, млн. теңге, 2002-2004 ж.ж.*
Атауы 2002ж. Үлесі,% 2003ж. Үлесі,% 2004ж. Үлесі,%
Салықтық 752785 100 947251 100 1186137 100
түсімдер
Оның ішінде:
Корпоративтік
табыс салығы 209054 27,8 272632 28,9 382814 32,3
Жеке табыс 77381 10,3 93281 9,8 98535 8,3
салығы
Әлеуметтік 133852 17,8 157676 16,6 167995 14,2
салық
Қосылған құн 175936 23,4 231338 24,4 242955 20,5
салығы
Акциздер 25443 3,4 26986 2,8 29913 2,5
Барлық 41200868 100 46211832 100 45295860 100
түсімдер
Оның ішінде 38312717 93,0 42273534 91,5 42066680 92,9
Салықтық
түсімдер
Салықтық емес 2370520 5,7 32824157,1 2526968 5,6
түсімдер
Капиталмен 517631 1,3 655883 1,4 702212 1,5
жасалған
операциялардан
түскен
түсімдер

*Алматы қаласы Медеу ауданы бойынша салық комитетінің мәліметтері бойынша
3-кестеде келтірілген мәліметтерден байқалғанындай, 2002 жылы
Алматы қаласы Медеу ауданының бюджетінің кірісі 41200868 мың теңгені
құрады, салықтық түсімдер 38312717 мың теңге немесе бюджет кірісінің 93
пайызын құраған. 2003 жылы бюджет кірісі 46211832 мың теңге болған , оның
ішінде салықтық түсімдер 42273534 мың теңге немесе барлық түсімдердің 91,5
пайызын құраған. 2004 жылы барлық түсімдер 45295860 мың теңге, оның ішінде
салықтық түсімдер 42066680 мың теңге немесе бюджет кірісінің 92,9 пайызын
құрады.
2004 жылы Алматы қаласы Медеу ауданының бюджет кірісіндегі салықтық
түсімдер 2003 жылға қарағанда 206854 мың теңгеге немесе 0,01 есе азайды,
ал 2002 жылмен салыстырғанда 3753963 мың теңгеге немесе 1,1 есе өсті.

4-кесте
Алматы қаласы Медеу ауданы бюджетінің кірісіндегі салықтық түсімдер, 2002-
2004ж.ж.*
Атауы 2002ж. Үлесі, 2003ж. Үлесі,2004 ж. Үлесі,
% % %
Салықтық 38312717 100 42273534 100 42066680 100
түсімдер,
барлығы
Оның ішінде:
Корпоративтік
табыс салығы 14362873 37,5 15378318 36,3 18085316 43,0
Жеке табыс 4687520 12,2 5984403 14,0 6353544 15,1
салығы
Әлеуметтік 7498102 19,6 7649048 18,0 7409883 17,6
салық
Қосылған құн 11111484 29,0 12520073 30,0 9468420 22,5
салығы
Акциздер 260328 0,7 338324 0,8 327219 0,8
Басқа да 392410 1,0 403692 0,9 422298 1,0
салықтар мен
міндетті
төлемдер

*Алматы қаласы Медеу ауданы бойынша салық комитетінің мәліметтері бойынша
4- кестеден көріп отырғанымыздай, салықтардың маңыздыларына, яғни
ең көп түсім алып келетін салықтарға корпоративтік табыс салығы, қосылған
құн салығы, жеке табыс салығы және әлеуметтік салық жатады. Салықтық
түсімдердің арасында корпоративтік табыс салығы бірінші орында болып отыр,
бұл салық түрінен бюджетке 2002 жылы 14362873 мың теңге, 2003 жылы 15378318
мың теңге, ал 2004 жылы 18085316 мың теңге түсті. Бұл барлық салықтық
түсімдердің сәйкесінше, 37,5 пайызын6 36,3 пайызын және 43 пайызын құрады.
Екінщі орында – қосылған құн салығы, оның көлемі 2002 жылы 11111484 мың
теңге немесе 29 пайыз, 2003 жылы 12520073 мың теңге немесе 30 пайыз және
2004 жылы 9468420 мың теңге немесе 22,5 пайыз болды. Әлеуметтік салық
қосылған құн салығынан кейінгі үшінші орынға ие. Бұл салықтан 2002 жылы
7498102 мың теңге, 2003 жылы 7649048 мың теңге, 2004 жылы 7409883 мың теңге
түсті, оның салықтық түсімдердегі үлесі 2002 жылы 19,6 пайыз6 2003 жылы 18
пайыз, 2004 жылы 17,6 пайыз болған. 2004 жылы салықтық түсімдердің 2003
жылғы қарағанда 206854 мың теңгеге азаюы қосылған құн салығының кұрт
төмендеуінен, сондай-ақ әлеуметтік салық пен акциздердің азаюынан болып
отыр.
Жанама салықтардың бюджеттегі роліне келетін болсақ, олар негізінен
фискалдық функция атқаратындықтан бюжетті толтыруда бұл салықтардың орны
ерекше.
Жоғарыдағы мәліметтерден көргеніміздей, қосылған құн салығы
салықтық түсімдер арасында корпоративтік табыс салығынан кейінгі екінші
орында болып отыр. Бұл көрсеткіш қосылған құн салығының бюджеттегі
маңызының зор екендігін білдіреді және ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.