19 ғасырдағы реформалар

Жоспар

Реформалар және олардың жылы
Мақсаты
Ерекшелігтері
Нәтижесі

Пән: Жалпы тарих
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

Реформалар және олардың
жылы Мақсаты Ерекшелігтері Нәтижесі

1822 Басты міндеті Осы жаңа реформаны əзірлеуді патша сол жылдары -Қазақстанды басқаруды
Қазақстандағы белгілі либералдықпиғылдағы қайраткер, өз дəуірінің жеңілдетіп,өзара рулық
тəуелсіздіктің соңғыаса білімді тұлғаларының бірі граф М.М.Сперанскийге қырқыстарға соққы берді.
қалдықтарын жойып, жүктеді. Аз зерттелген аудандарды неғұрлым толық -Өлкені шаруашылық жағынан
қазақ даласын зерттеу жəне жинақтап көрсету үшін М.М.Сперанский игеруге қолайлы жағдай
империя құрамына Сібір жерлерін мəлім етуді ұсынды. Бұл жазбаны жасады. Жарғымен
қосып алу болды. Осыжасақтауға болашақ желтоқсаншы Г.С.Батюшков белсене міндеткерлік пен салықтардың
мақсатпен Орта жүз қатысты. Сібірді басқару туралы заң жобаларымен жаңа санаттары енгізілді.
жерлерінде хандық қатар, қосымшалар-құрғақтағы жол қатынастары, Реформа Қазақстанда
билік жойылып, этаптар құру, жер аударылған бұратаналар, Орта сауда-экономикалық үрдістің
сыртқы округтер Орда даласына орыс билігін тарату бөлімдерін өсуі үшін оң алғышарттар
ұйымдастырылды. əзірледі. Орта жүзде жаңа әкімшілік құрылым мен тұғызды. Жарғының негізінде
сайлау жүйесі енгізілді. Уставта денсаулық сақтау қазақтарға өз тауарларын еш
жөнінде кейбір шаралар бегіленді, атап айтқанда шектеусіз еркін өткізуге
1. Қазақстанның қырдағы бекіністер гарнизонына қызмет көрсету үшін мүмкіндік берді.
солтүстік-шығыс ауруханалар салу, көшпелі халық арасында шешекке
өңірінде əкімшілік, қарсы егу жұмысын жүргізу белгіленді. Қазақтарға -Ресми отаршыл саясатын
сот, саяси арналған балаларын жалпы негіздерде империяның оқу кеңейтуге жол ашты.
басқару-ды өзгерту. орындарына жіберуге құқық берілді. Устав бойынша -Хандық билікті жойды.
2. Орта жүздегі Сібір қырғыздарының облысы сыртқы және ішкі -1822 жылғы Сібір қазақтары
хандық билікті жою. округтерге бөлінді. Сыртқы округтерге Ертістің туралы жарғы, алғашқы
3. Рулық-феодалдық сыртында көшіп-қонып жүрген қазақтар кірді. Округтерпатшалық
тəртіптерді болыстарға, болыстық ауылдарға бөлінді. Болысты реформа ретінде бүкіл
əлсірету. бөлудің негізінен жераумақтық (территориялық) емес, дəстүрлі билік құрылымын
рулық принцип алынды. Сондықтан да болыс ру қиратып, əлеуметтік - саяси
аттарымен мысалы Кенжеғали, Қаржас және т.б деп жəне шаруашылық өмірдің
аталды. Жаңа заңды іске асыру барысында рушылдықтың барлық жақтарын қамтыды,
іргесі сөгіліп, айтақаларлықтай өзгерістерге қазақ қоғамы
ұшырады. Қазақтардың белгілі бір әкімшілік ішіндегі ең алдымен патшалық
шеңберінен екінші бір әкімшіліктің жеріне ауысуы өзгерістерді, негізінен
шектеліп, бұрыңғы көшіп қонудың рулық тәртібі қиналмай
бұзылды. қабылдаған шеп маңайындағы
ауылдар арасындағы жəне кең
Орта жүздегі дəстүрлі мемлекеттілікті таратып, хан далада еркін көшіп жүріп,
атағын мүлде көшпелі тəуелсіздіктің ең
артық деп жойып жіберген үкімет Сібір қазақтары берілген жақтаушылары
туралы жарғыға ретінде сұлтандардың,
сүйеніп, басқарудың жаңа нысанын енгіді. 3 – билердің ақыл беру бойынша
параграфқа сəйкес, патшалық өзгерістерге
географиялық жағынан Оңтүстік – батыс Сібірді көнбегендер арасындағы онсыз
мекендеген қазақтар да өткір қайшылықтарды
көшпелі бұратаналар сословиесі болып есептеледі тереңдетіп,
жəне тең құқықтарды пайдаланады, ал сібір қазақтарыҚазақстандағы отаршылдыққа
елі ең алдымен 1838 жылы Батыс Сібір қазақтарын қарсы оппазиция-ның
шекаралық басқару құрылғанға дейін Омбы облысына топтасуын күшейте түсті.
бағынып келген сыртқы округтерден құрылды.
Реформа Орта жүз халқын ағартуға арналған жағдайды
кеңейтті.
Жарғының 250-параграфы округтік приказдарды
өздеріне сеніп
тапсырылған халықтың ешбірі қайршылыққа ұшырамауына
жəне
қамқорсыз қалмауын барлық амалдармен ойластыруға
міндеттелді. Аға сұлтан Құнанбай Өскенбаев Жарлықтың
осы бабын басшылыққа ала отырып, Қарақаралы
приказында мектеп пен мешіт ашуға Батыс Сібірдің
Шекаралық басқармасы бастығының келісімін алды.
Барлығы 7 округ ашып, кейін олардың санын 8-10-ға
дейін жеткізу
көзделді, мақсат одан əрі Орта Азия шебіне шығу
болатын.Алғашқы округ - Қарқаралы округі 1824 жылы 8
сəуірде ашылды. Жаңадан құрылған 7 округке кіретін
болыстар құрамында 20 мың шаңырақ-шамамен алынған
есептеулер бойынша, 60000-ға дейін ер-азамат болды.

Орта жүздің əкімшілік құрылымы:
• ОКРУГ- (15-20 болыс) басқарушысы округтік приказ
жəне аға
Сұлтан.
• БОЛЫС- басқарушысы-болыс. (10-12 ауыл)
• АУЫЛ- Ауыл басқарушысы- Старшын. (50-70
шаңырақтан)

Полиция мен сот өкіметі органдарын округтік приказ
басқарды, ал оларға үш жылдық мерзіммен сайланатын
аға сұлтандар билік жүргізді. Олардың патша
әкімшілігі белгілеген орыстан екі кеңесші болды.
Сонымен қатар қазақ зиялылырынан сұлтандар мен
билердің сайлауы арқылы қойылған екі заседатель
отырды.
Жарғы билер сотын жалпы империялық сотпен
біртіндеп алмастырып, олардың құқықтарын шектеудің
негізін қалады. Сот әкімшіліктен бөлінбеді.
Жергілікті өкімет органдарына полиция функциялары да
берілді. Олар қылмыс істеді деп айыпталған адамдарды
іздеп табу, тергеу және оларды ұстау міндеттерін
атқарды.
Сот ісі:
• Қылмыстық істер.
• Талап ету.
• Шағым айту.

1824 Кіші жүзде Кіші жүздің соңғы ханы Шерғазы Орынборға қызметке 1. Орталық басқарылу
жал-құйрығы шақырылып, Кіші жүздегі хандық жойылды,тек Еділ мен нығайтылды.
күзелген, патша Жайық аралығында құрылған Бөкей хандығында ғана 18452.Табиғат байлықтарын
үкіметіне мейлінше жылға дейін сақталды. 1822 жылы Орынбор қырғыздарыкеңінен игеруге мүмкіндік
тəуелді Ішкі Орда туралы Жарғының жобасы жасалды. Кіші жүзде хандық туды.
аталмыш ат билік 1824 жылы Азия комитеті бекіткен Орынбор
төбеліндей Бөкей генерал-губернаторы П.П.Эссеннің Орынбор қазақтары
хандығы ғана туралы Устав деп аталған жоба негізінде жойылды. 1822-1824 жылғы жарғылар
сақталып қалды. 1824Кіші жүз үш бөлікке Шығыс, Орта жəне Батыс алғашқы патшалық реформа
жылы Кіші жүздің бөліктерге бөлініп, ретінде, бүкіл дəстүрлі
соңғы ханы Шерғазы оларды сұлтандар басқарған. Билеуші сұлтандар билік құрылымын қиратып,
Орынборға қызметке Орынбор шекаралық əлеуметтік-саяси жəне
шақырылып, Кіші комиссиясының шенеуніктері еді. Шекаралық шаруашылық өмірдің
жүздегі хандық биліккомиссияның құрамына төраға, төрт кеңесші, ауқатты барлық жақтарын қамтыды. Хан
жойылды. 1845 жылы қазақтардан төр заседательдер болды. билігі жойылғаннан кейін
Жəңгір ханның Шекаралық комиссияның міндеттері: тəртіпті сақтау, Қазақстанның Ресейге
өліміне байланысты жергілікті бағынышты аймақтарында
бұл хандық та күшін шенеуніктердің жəне қамқоршылардың əрекеттерін Ресейдің саяси-əкімшілік
жойды. Оны уақытша бақылау, салық жинау, сот істері, дəрігерлік жағын жүйесін енгізуге нақты
кеңес арқылы бақылау. Жергілікті əкімшіліктің құрамына жүздер мүмкіндік туды. Мұнда жаңа
басқару, билік орыс бөліктерінің билеуші сұлтандары, дистанциялар мен аумақтық құрылыс енгізіліп,
шенеуніктерінің жергілікті жерлердің бастықтары енді. соған орайластырылып, бүкіл
қолына өтті. Билеуші сұлтандарды Орынбор əскери губернаторы, ал Ресей империясындағыға ұқсас
қалған басқару органдары құрылды.
шендегілердің бəрін Шекаралық комиссия тағайындады. Реформа
Əрбір билеуші сұлтандар жанында 100-200 адамнан патшаның отаршылдық
тұратын əскери топ болды. саясатына қарсы оппозицияның
Кіші жүздегі басқару билігіндегі бір ерекшелік-шеп топтасуын күшейте түсті.
бойындағы
қамқоршы лауазымының енгізілуі. Бұл билікке тек
патша шенеуніктері тағайындалды. Олар шеп бойындағы
қазақтарға қамқорлық жасаушы органдар ретінде
құрылды. Алайда бұлар да патша өкіметінің саясатын
жүргізді.
Бөліктер:
• Батыс
• Орта
• Шығыс
Бөліктерді сұлтандар басқарды.

1867-1868 Реформалардың басты Далалық комиссия Қазақ даласын басқарудың жобасын Патша өкіметі 1867-1868
мақсаттары мыналар ұсынды. 1867 жылдың 11 шілдесінде II Александр патшажылдардағы ережені уақытша
болды: “Жетісу жəне Сырдария облыстарын басқарудың уақытша енгізген болатын. Халықтың
1) Басқаруды қайта ережелерін”, ал 1868 жылдың 21 қазаныныда “ Орынбор қарсылығы туып кетер деген
ұйымдастыру – жəне батыс Сібір генерал-губернаторлықтарының сақтықпен ол ереженің күшін
реформаға дейінгі далалық облыстарын 80-жылдарға дейін сақтап
кезеңмен басқару туралы уақытша ережелерін” бекітті. Жаңа келген. Ереженің көптеген
салыстырғанда отаршылдық əкімшілік реформа бойынша Қазақстанның тармақтарына
неғұрлым тиімді бүкіл аумағы өзгерістер жасап отырды. Сол
əкімшілік аппарат үш генерал-губернаторлыққа: Түркістан, Орынбор жəне өзгерістерді 80-90 жылдары
құру жəне өзін-өзі Батыс Сібір генерал-губернаторлықтарына бөлінді. аяқтап, патша
қаржыландыруға Генерал-губернаторлар барлық əскери жəне азаматтық өкіметі Қазақстанда шексіз
тиісті жергілікті билікті түгелдей өз қолдарына шоғырландырды. Əрбір саяси үстемдік жүргізу үшін
“өзін-өзі басқарудыңгенерал-губернаторлық облыстарға бөлінді. Мəселен, өзінің жаңа
жаңа жүйесін құру”. Орынбор генерал-губернаторлығына – Орал жəне Торғай реформаларын енгізе бастады.
2) Аса маңызды Орта облыстары, Батыс Сібірге – Ақмола жəне Семей,
Азиялық рыноктарды Түркістанға - Жетісу жəне Сырдария облыстары кірді. Реформалардың жүзеге
басып алу, оның аса Бұрынғы Бөкей асырылуы нəтижесінде
бай хандығының аумағы 1872 жылы Астрахан губерниясының Қазақстанға капиталистік
өсімдігі мен құрамына кірді, ал Маңғыстау приставы 1870 жылы – элементтер ене бастады.Қазақ
минералды Кавказ əскери округінің қарауына, ал біршама жерлерін отарлау нəтижесінде
ресурстарын игеру кейініректе Закаспий облысының құрамына енді. орыс капитализмі
үшін жəне Орталық Облыс əкімшілігін əскери жəне əкімшілік билік кеңінен дами бастады. Жаңа
Азияға одан əрі берілген əскери губернатор əкімшілік басқару жүйесінің
шабуыл жасау үшін басқарды. Ол облыс аумағында орналасқан казак орнатылуы жергілікті халықты
Қазақстанды патша əскерлерінің атаманы болып табылды. отарлық езгіде ұстауға
өкіметінің базалық Жетісу жəне Сырдария обдыстарының əскери көмектесті. Жалпы алғанда,
лагеріне айналдыру. губернаторлары шекаралық істермен де айналысты. бұл реформалар орыс
3) Əскери Жалпы əскери губернаторларды патша тағайындап, капитализмі мүддесі үшін
бөлімшелерді жəне қызметінен босататын болды. жүргізіліп, қазақ даласында
шенеуніктердің Əскери губернатордың жанынан облыстық басқарма отаршылдық саясатты
орасан зор көп құрылып, оның нығайтты.
мөлшерін төрағасы вице-губернатор болды. Басқарма үш
ұстауға арналған бөлімшеден: өкім беруші, шаруашылық жəне сот 1867-1868 жылдардағы
шығындарды жабу үшінбөлімшелерінен тұрды; əрқайсысын аға кеңесші реформаның жалпы
салық жинауды басқарды. алғанда отаршылдық сипаты
көбейту. Өз кезегінде облыстар уездерге бөлінді. басым болды. Ол реформалар
4) Қазақстан жерін Облыстар уездерге бөлінді Қазақстанды Ресейге қосып
мемлекеттік меншік Облыс аты Уездері алу үрдісінің толық
деп жариялау – қазақ1. Жетісу облысы Сергиополь, Қапал, Верный, аяқталғанын көрсетті.
даласын Ыстықкөл, Қазақстанның кең-байтақ жері
одан əрі отарлау Тоқмақ, Жаркент Ресейдің мемлекеттік
үшін алғышарттар 2. Сырдария облысы Қазалы Перовск, Түркістан, меншігіне өтті. Патша
жасау. Шымкент, үкіметі бұдан былай
5) Əкімшілік Əулиеата, Ташкент, Ходжент, Жизақ қазақтардың жерін кез келген
басқаруды жеңілдету 3. Орал облысы Орал, Гурьев, Калмыков, Ембі (Темір) сылтаумен оп-оңай тартып ала
жəне қазақ халқына 4. Торғай облысы Елек (Ақтөбе), Николаевск беретін болды. Мұның ақыры
салық салу (Қостанай), дала тұрғындарының
жүйесін жетілдіру Ырғыз, Торғай ежелгі атамекен жерлерінен
мақсатымен нақты 5. Ақмола Ақмола, Көкшетау, Омбы, Петропавл айырылып қалуына, сөйтіп
əкімшілік-аумақтық 6. Семей облысы Баянауыл, Зайсан, Көкпекті, қайдағы бір құнарсыз және
бөліністі айқындау Қарқаралы, тұзы бетіне шығып жатқан
жəне Сот ісін басқару құрылымы: сортаң жерлерге
оны дамыту. • Əскери сот комиссарлары ығыстырылуына жеткізді.
6) Жалпыимпериялық • Уездік соттар Құнарлы жерлер ішкі Ресейден
азаматтық жəне • Билер мен қазылар соты қоныс аударып келген
қылмыстық заңдарды Бұл ережелер екі жыл мерзімге тəжірибе түрінде орыс шаруалары мен
қолдану. уақытша қазақтарға, шенеуніктерге
7) Сот енгізілген болатын. Алайда, бұл тəжірибе берілді. Патша үкіметінің
органдарынының жергілікті халыққа теріс əсер етуі ықтимал деген Қазақстанның табиғи бай
байырғы халықтың қауіппен 20 жылдан астам уақытқа созылды. ресурстарын оңды-солды
қарсылығын неғұрлым Павлодар, Өскемен емін-еркін пайдалануы бұл
икемді реттейтін Уезд басқарушыларын облыстар əскери губернаторының өлкені
жəне өзінің өткір ұсынуы Ресей экономикасының қосалқы
жүзін олардың бойынша офицерлерден генерал-губернатор тағайындап арзан шикізат көзіне
күресіне қарсы отырды. Əрбір уезд бастығының екі-аға жəне кіші айналдырды.
бағыттайтын көмекшісі болды. Өкімет билігі уезд бастығының
жаңа құрылымын қолында болды. Полициялық өкімет орындарын да соның
жасау. өзі басқарды. Уезд орналасқан əскери бөлімдерде
мекемелер мен бекіністер уезд бастығына бағынды.
Уезд аймақтық жүйе бойынша болыстардан құрылды. Ал
болыстар шаруашылық жағынан бірнеше ауылдардан
біріктірілді. Ауылдар 100-200 шаңырақтан құралып,
болыстар 1000-2000,
кейде 3000-ға дейінгі шаңырақты қамтыды.
1867-1868 жылдардағы реформалар бойынша əскери-сот
комиссиялары мен уездік соттар құрылды. Олар
негізінен империялық заңдар жүйесінде отарлау
мақсаттарына бейімделіп жұмыс істеді.
Ауылдарда феодалдық билер соттары, ал Сырдария
облысының
қыстақтарында-қазылар соттары сақталған. Əрбір
болыста 4-тен 8 биге дейін сайланды. Билерді əскери
губернатор бекітті. Бұларға жалақы төленбеді. Ақыны
билік айтқаны үшін айыптылар төлеген. Олар
дау-жанжалды шешкенде, тек шариғат ережелерін
басшылыққа алды. Əскери жəне уездік соттардың
қарауына жатпайтын азаматтық жəне қылмыстық істердің
барлығын облыстық басқармалар қарады.
1867-1868 жылғы “Уақытша ережелер” даладағы сот
жүйесіне ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.