Қазақстанда кластердің қалыптасу және дамуы

Кіріспе.
Отандық экономиканың жаңаруы жағдайында алдыңғы қатарлы ұйымдасқан және технологиялық инновацияларды енгізуге үлкен мән беріледі. Осы тұрғыда экономикалық өсудің сапасы ерекше орынға ие. Өйткені, оның салалық, аумақтық, ұдайы өндірістіктік, инновациялық және уақыттық өлшемі ескеріледі. Инновациялық өлшемді қарастырғанда инновациялық экономиканың бәсекеге қабілеттілік негіздерін қалыптастыру туралы мәселе туындайды. Тұрақты экономикалық өсудің негізгі көзі бәсекеге қабілеттілік.
Қазақстан жағдайында ұлттық экономиканың тұрақты бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету алдыңғы катарлы технологиялар, экологиялық таза, қауіпсіз өндірістерді, өнім сапасын басқару жүйелерін, ресурстарды сақтау жүйелерін еңгізу негізінде жүзеге аса алады. Ұлттық экономиканың негізгі қозғаушы күші шикізат факторы болғандықтан, аталған факторлар таукен өнеркәсіп өндірісін дамытуда ерекше мәнге ие. Сол себепті бәсекеге қабілетті экономиканың басымды салаларын және ұзақ мерзімді экономикалық саясатты қалыптастырудың шешуші факторы болып қазақстандық кластерлер жүйесін құру мәселесі айқындалады. Кластерлер ретінде бір саланың бәсекеге қабілетті, бір-бірімен байланысты кәсіпорындары тобының бір аймақга шоғырлану-ынайтады. Оларға орналасу жақындығы, өндірістің мамандандырылуы, көшбасшы позициялары тән болады. Басқа сөзбен айтқанда кластер бүл субъекттердің бәсекелестік жағдайында өз-өзімен ұйымдасуы. Ал осы жағдай жоғары технологияларды еңгізу және нарық заңдары мен принциптерін сактағанды көздейді.
Кластерлердің негізгі ерекшеліктеріне мыналар жатады:
1. Заңды тұлғалардың кластерді құру қажеттілігін сезіну.
2. Кластерге қатысушылардың қаржылық тәуелсіздігі.
3. Жаңа қосылған құнды құрудың біріңғай түйінінде әр бір қатысушының мүддесіне жету.
4. Нарық қатынастарына негізделген қатысушьшар арасында формалды

Әдебиеттер
1. Мынбаев К. Контрасты Казахстана. // Рынок ценных бумаг Казахстана, 2005, № 7.
2.Серікұлы.Б. Мақта кластерін ұйымдастыру.-Қаржы – Қаражат,2005,N6.
Дүйсен.Ү. Қазақстандағы кластерлік факторлар.-Саясат,2006, N9.

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

І.Кіріспе.
ІІ.Негізгі бөлім.
1.Қазақстанда кластердің қалыптасу және дамуы.
2.Кластер құрылымы.
3.Мақта кластерін ұйымдастырудағы баға белгілеудің маңызы.

Әдебиеттер

Кіріспе.
Отандық экономиканың жаңаруы жағдайында алдыңғы қатарлы ұйымдасқан және
технологиялық инновацияларды енгізуге үлкен мән беріледі. Осы тұрғыда
экономикалық өсудің сапасы ерекше орынға ие. Өйткені, оның салалық,
аумақтық, ұдайы өндірістіктік, инновациялық және уақыттық өлшемі
ескеріледі. Инновациялық өлшемді қарастырғанда инновациялық экономиканың
бәсекеге қабілеттілік негіздерін қалыптастыру туралы мәселе туындайды.
Тұрақты экономикалық өсудің негізгі көзі бәсекеге қабілеттілік.
Қазақстан жағдайында ұлттық экономиканың тұрақты бәсекеге қабілеттілігін
қамтамасыз ету алдыңғы катарлы технологиялар, экологиялық таза, қауіпсіз
өндірістерді, өнім сапасын басқару жүйелерін, ресурстарды сақтау жүйелерін
еңгізу негізінде жүзеге аса алады. Ұлттық экономиканың негізгі қозғаушы
күші шикізат факторы болғандықтан, аталған факторлар таукен өнеркәсіп
өндірісін дамытуда ерекше мәнге ие. Сол себепті бәсекеге қабілетті
экономиканың басымды салаларын және ұзақ мерзімді экономикалық саясатты
қалыптастырудың шешуші факторы болып қазақстандық кластерлер жүйесін құру
мәселесі айқындалады. Кластерлер ретінде бір саланың бәсекеге қабілетті,
бір-бірімен байланысты кәсіпорындары тобының бір аймақга шоғырлану-
ынайтады. Оларға орналасу жақындығы, өндірістің мамандандырылуы, көшбасшы
позициялары тән болады. Басқа сөзбен айтқанда кластер бүл субъекттердің
бәсекелестік жағдайында өз-өзімен ұйымдасуы. Ал осы жағдай жоғары
технологияларды еңгізу және нарық заңдары мен принциптерін сактағанды
көздейді.
Кластерлердің негізгі ерекшеліктеріне мыналар жатады:
1. Заңды тұлғалардың кластерді құру қажеттілігін сезіну.
2. Кластерге қатысушылардың қаржылық тәуелсіздігі.
3. Жаңа қосылған құнды құрудың біріңғай түйінінде әр бір қатысушының
мүддесіне жету.
4. Нарық қатынастарына негізделген қатысушьшар арасында формалды және
формалды емес байланыстар торабыыың кластерде болуы.
5. Дайын өнімді өндіру мен сату үшін қажетті факторлар мен жағдайлардың
болуы, яғни тауардың өміршендік кезеңін қамтамасыз ету.
Елдің шикізаттық емес салаларындағы ұзақ мерзімді мамандандырылуы салалық
кластерлер дамуына негізделеді. Ұлттық экономиканың 150 саласына талдау
жасағанда нарық тартымдылығы, сұраныс, ұсыныс және даму болашағына қарай
кластерлеудің жеті басымды бағыттары анықталған. ІАА мен ЕСС ұсынымдарына
орай аталмыш кластерлеудің бағыттарынан біз таукен металлургия кешені және
туризм кластерлерін құрастырамыз . Біріншісі экономикалық өсудің қысқа және
орта болашақтағы "локомотиві", экономиканың шикізаттық ұйтқысы болса,
екіншісі шикізаттық емес сектордың негізі, отандық эко-номиканы
диверсификациялау мен жаңартудың маңызды құралы болмақ . Ұсынылып отырған
кластерлеудің бағыттары экспортқа бағдарланған. Мұның өзі нарықгың
кеңеюіне, алдыңғы қатарлы технологиялардың еңгізілуіне, өндірілген өнім мен
қызметтердің әлемдік стандарттарға лайық болуына, және түпкілікті түрде
ұлттық экономиканың бәсекеге кабілеттілігін арттыруға жол ашады. Сондықтан
экспортты дамыту экономикалық өсудің бірден-бір өлшемі болмақ. Ендігі жерде
аталмыш кластерлерді дұрыс бағалау мәселесі тұр. Осы орай-да таукен
металлургиясы мен туризм кластерлері бойынша бағдарламаны әзірлеу қажет.
Кластерлеудің тиімділігі мемлекеттің дұрыс бағыттағы экономикалық
саясатқа байланысты. Бұл арада мемлекет ролінің белсенділігі айқындалады
(кәсіпорындарға жеңілдетілген несиелер алуға мүмкіндік берілуі керек:
проценттік төмен мөлшерлемесі бойынша несиелер). Макроэкономикалық
құралдардан басқа (қазыналық саясат, ақша ұсынысын реттеу мен процент
мөлшерлемесі). микро- және мезо деңгейде басқаруды жетілдіру ойластырылған.
Экономиканың бәсекеге қабілеттілігін жоғарылату үшін басқаруды жетілдіру
қажеттілігі туып отыр. Бұл қажеттілік келесі қатысушылар арасындағы өз ара
қатынастар мен өз ара байланыстарды оңтайландыруды көздейді: мемлекет
(аймақ) — бизнес — салалық ассоциацялар - ғылыми-зерттеу институттары мен
жоғары оку орындары. Сонымен бірге табысты кластеризация ынталандыруды
кеңінен пайдалану жағын ескереді (жәрдем ақша бөлу, жеңілдік беретін салык
салу, жеңілдетілген несиелеу) және теріс әсер етуші әдістерді:
инфрақұрылымға қызмет көрсетуді тоқтату, жеңілдетілген салық салуды кері
қайтару; несиелерді. қайта шақырту, т.б. ескереді.
Теріс әсер етуші әдістерге таукен металлургия комбинаты дамуының
бағдарламасы аясында құрылыс фирманың қызметін жатқызуға болады. Таукен
байыту цехын тұрғызу үшін фирма жеңілдетілген жағдаймен несие алады, ал
бірақ қаржының бір бөлігін фирма демалыс аймағын құруға жұмсаса, екінші
бөлігін мақсатына қарай пайдаланды. Жеке меншік сектор тұрғысынан несие
орыны қолданылса, ал бірінші мақсаттаты несиені пайдалану тиімділігі
жоспарланғанынан төмен болды.
Осындай жағдай туризм секторында да орын алды. Қазақстанда туризмді
дамытудың бағдарламасына орай туристік фирма ішкі туризммен айналысу
мақсатымен туроператорлық қызмет лицензиясын алды (жеңілдетілген салық салу
құқығы берілді). Бірақ осы лицензияны пайдаланып фирма астыртын қызметпен
шұғылданды. Осы жерде лицензияларды беру мен орынды пайдалануда мемлекеттік
реттеудің ролі күшейеді. Сонымен мәселенің бір бөлігі қаражатты бөлу мен
рұқсат кұжаттарын беруге тірелсе, екінші бөлігі оларды пайдалану жағын
бақылау мен жоспарлауды, әрі мемлекеттік реттеудің әкімшілік қаражаттарын
қоса есептейді. Осы тұста қызметтің аралық көрсеткіштерінің мониторингі
ғана емес, соңғы түпкілікті нәтижесіне баса назар аудару шарт. Сондықтан
экспортқа бағытталған сала туралы айтылса, жалпы алғанда өнім экспорты мен
қызмет көрсетуді қарастырған дұрыс болар еді.
Кластерлеудің табысты өтуі үшін заңды тұлғаларға мемлекет тарапынан
қолдау қажет. Бұл субъектілер экономика салаларындағы мемпекеттік
кәсіпорындарымен айқындалуы мүмкін (коммуналды сфера, ауыр өнеркәсіп, көлік
және энергетика салалары, т.б.). Осы салалар табиғи монополиялар, әскери-
өнеркәсіптік кешен нысандары, сонымен қатар ауқым экономия теориясына тән
кағидаларымен ерекшеленіп айқындалады. Мұндай жағдайда экономиканы
мемлекеттік реттеуге, оның ішінде болжамданған бағдарламаны орындауды
стратегиялық жоспарлау мен мониторинг жасауға ерекше мән беріледі.
Кластерлер тұжырымдамасының негізгі қағидаларын ескере отырып, республика
үшін кластерлеудің басты мәселесі мынада, біріншіден ресурстарды өндіретін
салалардан өндірмейтін салаларға бағытты қайта қуру, екіншіден өндірмейтін
салаларды өнімділікті арттыру, үшіншіден қосылған кұн бөлігі бар өнімдерді
өндіру мен экспорттауды өсіру .
Еліміз экономикасының минералды-шикізат саласы мемлекет аралық
кластерлеудің негізгі алғышарттарына ие, өйткені бұл сала жақын және
шетелдері үшін үлкен қызығушылық танытуда. Жаңару процесстері мен
республиканың дүниежүзілік шаруашылық жүйесіне интеграция-лануы жағдайында
әжептәуір экспортты әлеуеткеие, басымды және ұлттық экономиканың негізгі
кешені болатын тау-кен металлургия кешеніне ерекше орын бөлініп отыр.
Қазақстанның тау-кен металлургия кешені өнімінің экспорт өсімін төмендегі 1
сызбада бейнеленеді.

1 сурет.

Ескерту - 1995—2004 жж. ҚР Статистика жөніндегі агенттігінің мәліметтері
негізінде құрастырылған.

Минералды-шикізат ресурстарды өндіру көлемі тұрақты өсу үрдісімен
ерекшеленеді. Сонымен қатар осыны айтқан жөн: 1) аталмыш үрдіс сыртқы және
ішкі ұсыныстан тәуелді емес; 2) біздің еліміз әлемдік шикизат нарығы
жағдайына әсер ете алмайды, сондықтан ресурстар өндіру көлемдері мен
олардың бағалары арасында осы уақытта кор-реляциялық байланысы жоқ. Осыған
қарамастан нақгы өнімңің экспорт мөлшерінің өзгеруіне әлем шикізат
нарығының конъюнктурасы әсер етеді. Яғни, осы жағдай темір, марганец және
полиметалл қазбаларын, қара металл прокаттарын өндіру мен экспорттауға
қатысы бар. Еліміздегі жалпы шикізат өндіру көлемінің 50%-ке жуығын осы
кешеннің өзіне келеді. Қара және түсті металлургия, мұнайхимияның
республикадағы дамуыыың негізгі факторы минералды-шикізат базасының қазіргі
әлеуеті болып табылады.
Тау-кен металлургия кешенінде терең өндеу процесстерінің мәселелері
туындайды. Мысалы, алтын өндіру саласындағы толық циклына: қазба өндіруден
дайын зергерлік тауарларға дейін дивер-сификациялаумен ерекшеленеді.
Сонымен, аймақтық кластерлер трансшекаралық кластерлерге түрленеді.
Туризм секторында тұтынушыларға толық рекреациялық қызметтер спектірін
қамтамасыз ету кезінде бірігуді, үйлестіруді көздейді. Мысалы,
Ақсу-Жабағылы табиғи қорығының буферлі зонасында осыған барлық алғышарттар
бар: қонақ үйлер, гид-экскурсовод қызметін көрсету, аң аулау, альпинизм
және т.б. жағдайлар жасалады. Кластерлердің құрылымы 2 сызбада
көрсетілген.Кластер ерекше экономикалық жүйе ретінде салалық және сала
ішіндегі өз ара байланыстарды қалыптастырады. Кластердің басты мақсаты
өндіріс факторларының тиімділігінің тұрақты өсуінде. Республиканың
дүниежүзілік шаруашылық қауымдастығына интеграциялануы үшін кластеризация
зор мүмкіндік береді. Сондықтан, біздің ойымызша, біріншіден, тұрақты
субконтрактингтік сызбалар, екіншіден, трансшекаралық кластерлерді
қалыптастыруды қажет болады. Бірақ осы жағдай төмендегі факторларсыз жүзеге
аспайды:
1) елдегі жағымды инвестициялық климат;
2) жетілдірілген бәсекелестік;
3) бірыңғай ақпараттық кеңістік.
Соңғы аталған екі фактор халықаралық ынтымақтастықты қалыптастыру үшін
өте қажет. Экономиканың бәсекеге қабілеттілігі мынадай факторларға
байланысты: экономикалық (макро және микро деңгейде), әлеуметтік,
экологиялық, тарихи, мәдени және т.б. Біздің елімізде тау-кен
металлургиялық және туризм секторларында кластерлер классикалық сызба
бойынша қалыптасуы қажет. Кластер құрылғанда аймақтық фактор ерекше мәнге
ие болады. Аймақтық кластерді қалыптастырғанда мемлекеттік реттеудің маңызы
артады.
Мемлекет экономикасының даму деңгейі кластерді қалыптастырумен тығыз
байланысты. Дамушы елдер экономикалары үшін кластер сызбаларының вертикалды
интеграциясы тән. Сол себепті кластерлік тәсіл микро және мезоэкономикалық
процесстерді зерттеу барысында басқарудың барлық деңгейінің базалық талдау
кұралына айналады. Халықаралық бәсекеге қабілеттілік индикаторларына
мыналарды жатқызуға болады: 1) әлемдік саудадағы сала көлемі бөлігінің
елдің жалпы бөлігінің асуы; 2) салалық тұрғыдағы экспорттың импорттан
артуы.
Кластерлердің дамуы осы факторларды есепке алады:
а) негізгі және қосалқы өндірістер мен мамандырылған сервистің
теңгерімді дамуы;
ә) ішкі бәсекелестіктің жоғары деңгейі;
б) ғылыми-зерттеу және инновациялық әлеует;
в) интенсіттік кластер ішіндегі өз ара іс-кимылдар.
Мемлекеттік экономикалық саясат тұрақты және мүмкіндігі бар кластерлерге
негізделеді. Еліміздің экономикасыңың шикізатқа бағыттылығын қарасақ, бізге
Норвегия, Канада, Австралия және басқа елдердің даму үлгілері пайдалы
болады.
Осы елдердің тәжірибесі стратегиялық ресурстарды экспортгаудың акдіа
қаражаттарын пайдаланудың белгілі үлгісін сипаттайды. Болашақта көптеген
кластерлердің дамуына корпоративтік стратегияныд сапа факторы негізгі мәнге
ие болады. Осы тұрғыда тау-кен металлургия кластерінде корпоративтік
стратегияның негізгі бағыттарына өндірістің икемділігінің өсуі,
инвестициялар арқасындаи өсу, қосылу мен ірілендіріу, сонымен бірге
корпоративтік альянстары, ал экономиканың рекреациялық секторына
инвестициялардың үлкен көлемі, және туристік кызметті бақылау мен
мониторингті косуға болады.
Мақа кластерінің негізгі мақсаты нарықтық қатынастағы
әлем рыногындағы бәсекелестікке қабілетті және тетеп беретін түпкі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.