Қаржыландыру стратегияларының салыстырмалы сипаттамасы
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1. Қазақстандағы корпоративтік облигациялардың мәні мен мазмұны
1.1. Облигациялар түсінігі мен олардың түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.2. Облигацияларды эмиссиялаудың реттегіштік аспектілері ... ... ... ... ... ..7
1.3. Қазақстандық корпоративтік облигациялар нарығының дамуы мен ағымдағы жағдайы ... ... ...12
2. Қаржыландыру стратегияларының салыстырмалы сипаттамасы
2.1. Компания қызметін қаржыландыру үшін бағалы қағаздар нарығының мүмкіндіктері ... ... ... ... 20
2.2. «Басқарушы Компания «Инвестициялық ресурстар» Акционерлік Қоғамының қызметі ... ... ... ... ..23
3. Қазақстан қор биржасында корпоративтік облигациялар листингісінің ерекшеліктері ... ... ... .33
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1. Қазақстандағы корпоративтік облигациялардың мәні мен мазмұны
1.1. Облигациялар түсінігі мен олардың түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.2. Облигацияларды эмиссиялаудың реттегіштік аспектілері ... ... ... ... ... ..7
1.3. Қазақстандық корпоративтік облигациялар нарығының дамуы мен ағымдағы жағдайы ... ... ...12
2. Қаржыландыру стратегияларының салыстырмалы сипаттамасы
2.1. Компания қызметін қаржыландыру үшін бағалы қағаздар нарығының мүмкіндіктері ... ... ... ... 20
2.2. «Басқарушы Компания «Инвестициялық ресурстар» Акционерлік Қоғамының қызметі ... ... ... ... ..23
3. Қазақстан қор биржасында корпоративтік облигациялар листингісінің ерекшеліктері ... ... ... .33
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1. Қазақстандағы корпоративтік облигациялардың мәні мен мазмұны
1. Облигациялар түсінігі мен олардың
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
2. Облигацияларды эмиссиялаудың реттегіштік
аспектілері ... ... ... ... ... ..7
3. Қазақстандық корпоративтік облигациялар нарығының дамуы мен ағымдағы
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...12
2. Қаржыландыру стратегияларының салыстырмалы сипаттамасы
1. Компания қызметін қаржыландыру үшін бағалы қағаздар нарығының
мүмкіндіктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
2. Басқарушы Компания Инвестициялық ресурстар Акционерлік Қоғамының
қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .23
3. Қазақстан қор биржасында корпоративтік облигациялар листингісінің
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37
Пайдаланған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...39
Кіріспе.
Қаржылық жүйенің бір буыны ретінде корпоративтік бағалы қағаздар нарығы
жасампаз нарықтық экономиканың ажырағысыз элементі болып табылады. Нарықтық
өзгертулерден өткен Қазақстан корпоративтік бағалы қағаздар нарығы
қалыптасу кезеңін бастан кешті. Қазақстандық корпоративтік облигациялар
нарығының дамуының ерекшелігі – бұл оның кейбір көрші елдермен
салыстырғандағы шапшаң даму деңгейінде. Аталған жағдайдың басты себептері
қатарында қаржы секторының сәтті реформалануы, макроэкономикалық тұрақтылық
пен экономикалық өсім. Әйтсе де, қазақстандық кәсіпорындар үшін
корпоративтік облигациялар нарығы толықтай тұрақты маңызды құрал көзі емес:
көп кәсіпорындар өздерінің меншікті ресурстарына сүйенуді жөн санайды
немесе құралдарды банктік несиелер түрінде тартуды артық көреді. Бұның
бірнеше себептері бар. Бірақ бүгінгі күні дүние жүзінде орын алған
өтімділік дағдарысы мен мемлекеттің сыртқы қаржыландыруда ұстанған саясаты
себептерінен жергілікті эмитенттердің корпоративтік облигациялары
қаржыландыру көзінің құралы ретінде қызығушылық тудыруын атап өткен жөн. Ал
жинақтаушы зейнетақы қамсыздандыру жүйесінің жоғары дамығандығы, пайлық
инвестициялық қорлар дамуының белсенді алға басуы қор нарығының бұл
құралына сұраныстың артуына әкелуі мүмкін.
Берілген курстық жұмысты жазудың басты мақсаты – бұл корпоративтік
облигацияларды, олардың эмиссиясының реттегіштік аспектілерін құрылымды
түрде қарастыру мен Қазақстан Республикасындағы берілген нарықтың осы
шақтағы даму тенденциясын зерттеу.
Алға қойған мақсатқа орай келесідей міндеттерді шешу талабы қойылды:
▪ Қазақстандық тәжірибеде қолданылатын корпоративтік облигациялар мен
олардың түрлерін, топтастырылуын заңнамалық тұрғыдан зерттеу.
▪ Корпоративтік облигацияларды эмиссиялаудың реттегіштік
аспектілерінің негіздерін анықтау.
▪ Қазақстандық корпоративтік облигациялар нарығының дамуы мен ағымдағы
жағдайын талдау.
▪ Компания қызметін қаржыландыру үшін бағалы қағаздар нарығының
мүмкіндіктерін бағалау.
▪ Басқарушы Компания Инвестициялық ресурстар Акционерлік Қоғамының
клиенттерінің сеніп тапсырған қаржы құралдарынан тұратын инвестициялық
қор мен инвестициялық портфельді сенімгерлік басқарудағы қызмет ету
ерекшеліктерін қарастыру.
▪ Қазақстан қор биржасының корпоративтік облигациялар бойынша
листингтен өту ерекшеліктерін, эмитенттердің ақпартты ашу тәртібін,
саудының өту үрдісін анықтап, жақын арада қабылданатын жаңа (ортақ)
листингтік ережеге көңіл бөлу.
1. Қазақстандағы корпоративтік облигациялардың мәні мен мазмұны
1.1. Облигациялар түсінігі мен олардың түрлері
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінде берілген анықтамаға
сәйкес, облигация – шығару кезінде айналыс мерзімі алдын ала белгіленген,
оны шығару шарттарына сәйкес облигацияны шығаратын тұлғадан ол бойынша
сыйақы алу және оның айналыс мерзімінің аяқталуы бойынша облигацияның
ақшалай немесе өзге де мүліктік балама түрдегі нақты құнын алу құқығын
куәландыратын бағалы қағаз.
Облигациялар тек атаулы эмиссиялық бағалы қағаздар ретінде шығарылады.
Батыс мемлекеттерінде облигация дегенде ең алдымен ұзақмерзімді бағалы
қағаз танылады. Сол мемлекеттер әдебиетінде берілетін облигациялардың
анықтамаларының бірі: Облигациялар – бұл эмитенттің белгілі бір мерзім
ішінде бекітілген пайыз бен қарызды өтеу уақыты келгенде негізгі соманы
қайтаруға деген міндеттемесін растайтын ұзақмерзімді бағалы қағаздар.
Облигациялар (эмитенттің қарыздық міндеттемесі) бірқатар міндетті
элементтерге ие:
o Нақтылы құн (номинал) – облигация сертификатының бет жағында
белгіленетін ақша сомасы.
o Купондық қойылым – эмитент төлейтін, бағалы қағаздың нақтылы құнының
айтулы белгіленген пайызы.
o Қамтамасыздандыру – ҚР заңнамаларына сәйкес облигацияларды шығару
кезіндегі кепілзат болып табылатын эмитент мүлігі, кепілдемелер мен
басқа да әдістер. Қамтамасыз етілген облигациялар эмитент активтеріне
дәмеленуге құқық береді, эмитенттің қарыз бойынша міндеттемелерін
орындамаған жағдайда сонымен қатар бір уақытта облигациялар ұстаушы өз
пайдасына өткізіп жіберетін кепілзат есебінде де қолданылуы мүмкін.
Егер кәсіпорын банкротқа айналса немесе таратылатын болса, онда
облигацияларды иеленушілер алдындағы борыштар мейлі жай акциялар болсын
немесе артықшылықты акциялар болсын, акцияларды иеленушілерге кез келген
төлемдерден бұрын төленетін болады. Бағалы қағаздардың осы үш санатының
ішінен өздерінің ақшасын алуға бірінші болып кезекте тұратындар
облигацияларды иеленушілер болады, екінші тұратын – артықшылықты акцияларды
иеленушілер және үшінші – жай акцияларды иеленушілер болады.
Компания өзі пайда алды ма, жоқ па, оған қарамастан жыл сайын
облигацияларды иеленушілерге өсім төлеп отыруға міндетті, сондай-ақ
облигациялар өтелетін күні олардың атаулы құнын қайтаруға тиіс. Егер іс
сәтті жүрсе, және компания облигациялар бойынша қарызға алынған капиталдан
көп пайда алған болса, онда бәрі де жақсы. Компания облигацияларды өтеп,
олар бойынша өсімдерді төлей алады, және де бұл орайда онда тартылған
ақшадан алынған пайданың бір бөлігі қалады. Бірақ егер оның жұмысы онша
жақсы жүрмесе немесе мүлде нашар жүрген болса, онда компания залал шегеді.
Кесте № 1.
Облигациялар классификациясы:
Классификация Түрлері
Эмитентке байланысты: - мемлекеттік;
- корпоративтік;
- шетел.
Облигациялық қарыз алдын ала келісілген өтеу мерзімімен:
мерзімдеріне байланысты: - қысқамерзімді (бір жылдан аз);
- ортамерзімді (1-5 жыл);
- ұзақмерзімді (бес жылдан артық);
- мерзімсіз.
белгіленген өтеу мерзімінсіз.
Шығарылым нысанына - құжатсыз (есепшоттағы жазулар түрінде);
байланысты: - құжатты.
Иелену тәртібіне байланысты:- атаулы;
- ұсынымды.
Табысты алу әдісіне - табыс берерлік (бұлар бойынша пайыз
байланысты: эмитентте жеткілікті мөлшерде табыс болған
жағдайда төленеді);
- пайызсыз (дисконтпен, номиналды құнынан
төмен бағамен сатылады);
- қалқымалы пайызды (бұлар бойынша пайыз
банктік қойылымға бекітіледі).
Өтеу әдісіне байланысты: - сериялық;
- бір реттік.
Айналым тәртібіне - конверсияланатын;
байланысты: - конверсияланбайтын.
Қамтамасыз етілуіне - қамтамасыз етілген;
байланысты: - қамтамасыз етілмеген.
Бірақ бұл орайда облигациялар бойынша өсімдерді төлеу және
облигациялардың өздерін өтеу табысқа пайда салығы салынғанға дейінгі
табыстан жүзеге асырылады. Ал дивидендтер керісінше пайда салығы
төленгеннен кейін барып төленеді. Осылайша, компанияға ақшаның белгілі бір
мөлшерін тек акцияларды иеленушілерге ғана төлегеннен гөрі, дәл сондай
мөлшерді облигациялар үшін төлеген әлдеқайда тиімді.
Акциялардан өзгеше, облигациялар тек құжатсыз нысанда ғана емес, сондай-
ақ құжатты нысанда да шығарылуы мүмкін. Соңғы жағдайда облигациялар
заңнаманың талаптарына сәйкес басып шығарылған қорғанысы бар арнайы
бланктерде шығарылады.
Облигациялардың тартымдылығын арттыру үшін компаниялар айырбасталымды
деп аталатын облигацияларды шығара алады. Жалпы, айырбасталымды бағалы
қағаздар дегеніміз бұл белгілі бір жағдайларда бағалы қағаздардың басқа
түрлеріне айырбастала алатын бағалы қағаздар болып табылады. Бірақ екі
түрін де бір эмитент шығарған болуға тиіс. Сонымен, айырбасталымды
облигацияларды, мысалы, жай акцияларға айырбастауға болады. Егер
компанияның жай акцияларының бағамы көтерілсе, онда, өздерінің
облигацияларын аталған жай акцияларға айырбастап, облигационерлер
акционерлерге айналады. Сол кезде компанияның осы облигацияларды өтеуі
қажет болмайды, ал иеленушілер акционерлерге айналып, осыдан туындайтын
барлық құқықтарды иеленеді.
Егер облигациялар бойынша табыс алу тәсілдері туралы айтсақ,
төмендегіні бөліп көрсетуге болады: кейбір облигациялар бойынша табыс
аталған бағалы қағаздың атаулы құнының өсімі түрінде алынуы мүмкін. Мұндай
өсім әдетте жыл сайын төленеді. Оның мөлшері шығару кезінде белгіленуге
тиіс, және ол бүкіл айналым мерзімі ішінде тұрақты, яғни беркітілген өсім
болады. Айналым мерзімі бір жыл және одан жоғары облигациялар бойынша
табысты әдетте компанияның табысы айқындалған кезде, қаржылық жылдың
қорытындысы бойынша төленеді. Алайда бұл шарт міндетті емес.
Сонымен қатар компаниялар дисконттық облигациялар шығаруы мүмкін.
Мұндай бағалы қағаздар бойынша пайыз (өсім) түріндегі сыйақы белгіленбейді.
Бірақ осыған қарамастан олар да табыс әкеледі, себебі дисконт арқылы, яғни
атаулы құнынан төмен бағаға сатылады. Сөйтіп, облигацияны атаулы құнынан
төмен бағаға сатып алып, оның иеленушісі айналым уақыты аяқталғаннан кейін
оның толық атаулы құнын алады. Осы айырма облигациялардың осы түрі бойынша
табыс болады.
Сондай-ақ қалқымалы өсімі бар облигациялар да шығарылуы мүмкін. Яғни,
сыйақы мөлшері бекітілмеген, ол қандай да бір параметрге, мысалы, банктің
пайыздық мөлшерлемесіне қарай үнемі өзгеріп отырады.[1]
Акциялар және банктік несиелермен қатар облигациялар да экономикалық
субъектілердің қажетті ресурстарды тартудағы сыртқы қаржыландырудың қайнар
көзінің бірі болып табылады.
Облигацияларды пайдаланумен байланысты негізгі түсініктерді нақтылайық:
• Облигацияның нақтылы (номиналды) құны – облигация құнының ол
шығарылған кезде белгiленген, купондық облигация бойынша пайызбен
көрсетiлген сыйақы есептелетiн ақшалай көрiнiсi, сондай-ақ
облигацияны өтеген кезде оны ұстаушыға төленуге тиiстi сома;
• Өтеу мерзімі – облигация бойынша қарызды қайтару мерзімі;
• Айналым мерзімі (өтеуге дейінгі мерзім) – шығару күні мен өтеу
күні аралығы мерзімі, ол аяқталған соң облигация иесіне нақтылы
құн (өтеу құны) төленеді;
• Ұлттық бiрдейлендiру нөмiрi – эмиссиялық бағалы қағаздарды
бiрдейлендiру және есепке алуды жүйелеу мақсатында оларға
уәкiлеттi орган беретiн әрiптiк-сандық код;
• Облигациялық бағдарлама – эмитент бiрнеше облигациялар шығаруды,
оның iшiнде шығарылымның тиiстi проспектiсi белгiлейтiн әртүрлi
құрылыммен шығаруды жүзеге асыруға құқылы болатын шекте
облигациялар шығару;
• Облигацияларды өтеу – эмитенттiң орналастырылған облигацияларды
сыйақы және облигацияның нақтылы құнын төлеу (кейiннен сату
мақсатынсыз) немесе оны облигациялар шығару проспектiсiнде
белгiленген тәртiппен сол эмитенттiң акциясына (акцияларына)
айырбастау арқылы айналыстан алып қою жөнiндегi iс-әрекетi;
• Облигацияларды ұстаушылардың өкiлi - эмитентпен жасалған шарт
негiзiнде қайталама бағалы қағаздар рыногындағы ипотекалық және
өзге де қамтамасыз етiлген облигациялар айналысы, облигациялар
бойынша сыйақы төлеу және оларды өтеу процесiнде облигацияларды
ұстаушылардың мүдделерiн көздеп iс-әрекет жасайтын ұйым;
Мемлекет облигацияларды эмиссиялаудың процедурасының қатаң белгіленген
тәртібін орнатты, соның ішінде мемлекеттік тіркеу мен ақпаратты ашудың
талаптары ерекше атап өтілген. Өйткені облигация инвесторлардың кең
көлеміне эмитент дефолты туындаған жағдайда шығын келтірудің потенциалды
қаупін тудыруы мүмкін. Сонымен қатар, облигацияның тағы бір ерекше қасиеті
– бұл оның эмитент міндеттемелері бойынша жеңілдетілген жаза тәртібінің
ықтималдығының болмауында.
2. Облигацияларды эмиссиялаудың реттегіштік аспектілері
ҚР Бағалы қағаздар рыногы туралы Заңда берілген анықтамаға сәйкес,
эмиссиялық бағалы қағаздар шығару – эмитенттiң эмиссиялық бағалы
қағаздардың азаматтық құқықтар объектiсi ретiнде пайда болуына бағытталған
iс-әрекетi, немесе орналастырылуы, айналыста болуы және өтелуi осы
эмиссиялық бағалы қағаздарды шығару проспектiсiне сәйкес жүзеге асырылатын
белгiлi бiр бағалы қағаздардың жиынтығы.
Бағалы қағаздар эмиссиясы процессін реттейтін басты нормативтік
құқықтық заңнамалар болып Бағалы қағаздар рыногы туралы мен Акционерлік
қоғамдар туралы Қазақстан Республикасының Заңы табылады.
Мемлекеттiк емес эмиссиялық бағалы қағаздар шығаруды мемлекеттiк тiркеу
уәкiлеттi органмен жүзеге асырады және келесілерді қамтиды:
1) табыс етiлген құжаттардың және олардың сараптамасының Қазақстан
Республикасының заңдарына сәйкестiгiн қарау;
2) эмиссиялық бағалы қағаздарға ұлттық бiрдейлендiру нөмiрлерiн берудi
және эмиссиялық бағалы қағаздардың мемлекеттiк тiзiлiмiне олар және эмитент
туралы мәлiметтер енгiзу;
3) эмиссиялық бағалы қағаздар шығаруды және эмиссиялық бағалы қағаздар
шығару проспектiсiн (айналыс мерзiмi үш айдан аспайтын мерзiммен
облигациялар шығаруды қоспағанда) мемлекеттiк тiркеу туралы куәлiктер
беру.
ҚР Бағалы қағаздар рыногы туралы Заңда берілген анықтамаға сәйкес,
эмиссиялық бағалы қағаздар шығару проспектiсi – эмитент, оның қаржылық жай-
күйi, сатылады деп болжанатын эмиссиялық бағалы қағаздары, шығарылымның
көлемi, шығарылымдағы бағалы қағаздардың саны, оларды шығару, орналастыру,
айналыста болуы, дивидендтер (сыйақы) төлеу, өтеу рәсiмi мен тәртiбi туралы
мәлiметтер және инвестордың бағалы қағаздар сатып алу туралы шешiмiне ықпал
етуi мүмкiн басқа да ақпарат бар құжат.
Эмиссиялық бағалы қағаздар шығару проспектiсi агенттік облигациялар, үш
айдан көп емес мерзімге айналымға түсетін облигациялар шығару
проспектілерінен, облигациялық бағдарлама мен облигациялық бадарлама
шеңберінде шығарылатын облигациялардан басқаларын ескермегенде
төмендегідей мәлiметтерді қамтуы тиiс:
1) эмитент пен оның қызмет түрлерi туралы;
2) эмитенттің жарғылық капиталындағы үлестің он және одан да көп
процентіне иелік ететін ірі акционерлері және (немесе) қатысушылары туралы;
3) басшы қызметкерлер, олардың лауазымдары туралы соңғы үш жылдағы
мәлiметтер, сондай-ақ эмитенттiң орналастырылған акцияларының оларға
тиесiлi саны (жарғылық капиталындағы үлестерiнiң мөлшерi) туралы мәлiметтер
көрсетiле отырып, эмитент органдарының құрылымы туралы;
4) баланстық құны көрсетiле отырып, эмитенттiң активтерi туралы,
эмитенттiң өзi өндiретiн немесе тұтынатын тауарлардың (жұмыстардың,
көрсетiлетiн қызметтердiң) жалпы құнының бес және одан да көп процентiн
құрайтын көлемдегi тауарды (жұмысты, көрсетiлетiн қызметтердi) тұтынушылары
және жеткiзiп берушiлерi туралы;
5) эмитенттiң мүлкiн бағалау туралы (қамтамасыз етiлген облигациялар
шығарған кезде);
6) кредиторлардың (дебиторлардың) тiзбесi көрсетiле отырып, эмитент
активтерiнiң баланстық құнының бес және одан да көп процентiн құрайтын
кредиторлық және дебиторлық берешектер, оларды өтеу мерзiмдерi туралы;
7) осы аталғандардың 2) тармақшасында аталған тұлғаларды қоспағанда,
эмитенттiң аффилиирленген тұлғалары туралы;
8) жарияланған эмиссиялық бағалы қағаздардың саны, олардың түрi , төлеу
тәсiлдерi, бағалы қағаздар бойынша кiрiс алу, оның iшiнде облигациялардың
нақтылы құны, олардың айналыс мерзiмi және өтелу тәртiбi туралы;
9) бағалы қағаздарды (айырбасталатын бағалы қағаздар шығарған кезде)
айырбастау тәртiбi туралы;
10) облигация ұстаушылардың өкiлi туралы (инфракұрылымдық, сондай-ақ
ипотекалық және өзге де қамтамасыз етiлген облигациялар шығарған кезде);
11) төлем агентi туралы;
12) эмитенттiң бағалы қағаздарын ұстаушылар тiзiлiмдерi жүйесiн
жүргiзудi жүзеге асыратын тiркеушi туралы.
ҚР заңнамасына сәйкес келесі заңды тұлғалар қарыздық бағалы қағаздарды
шығаруына құқықтары жоқ:
• Зейнетақы активтерін инвестициялық басқарушылар;
• Жинақтаушы зейнетақы қорлары;
• Сақтандыру (қайтасақтандыру) мекемелері;
• Акционерлік инвестициялық қорлар.
Тiзбесiн уәкiлеттi орган белгiлейтiн рейтинг агенттiктерiнiң бiрiнiң
талап етiлетiн ең төмен рейтингi бар эмитенттiң эмиссиялық бағалы қағаздар
шығару проспектiсiнiң мазмұнына қойылатын талаптарды уәкiлеттi орган
белгiлейдi. Эмиссиялық бағалы қағаздар шығару проспектiсiнiң құрылымы және
оны жасау мен ресiмдеу тәртiбi уәкiлеттi органның нормативтiк құқықтық
актiлерiмен белгiленедi.
Облигациялық бағдарлама шегіндегі әрбір облигацияның шығарылымы өзінің
жеке ұлттық бірдейлендіру нөміріне ие.
Эмитент және облигациялық бағдарламаны немесе облигациялық бағдарлама
шегiнде облигациялар шығаруды мемлекеттiк тiркеу үшiн эмитент табыс еткен
құжаттар ҚР Бағалы қағаздар рыногы туралы Заңның және Қазақстан
Республикасының өзге де нормативтiк құқықтық актiлерiнiң талаптарына сәйкес
келген жағдайда, уәкiлеттi орган осындай мемлекеттiк тiркеудi жүзеге
асырады және эмитентке облигациялық бағдарламаның немесе облигациялық
бағдарлама шегiнде облигациялар шығарудың мемлекеттiк тiркелгенi туралы
куәлiк бередi.
Уәкiлеттi орган мынадай жағдайда, егер:
1) қор биржасында осы облигациялық бағдарлама шегiнде шығарылған
облигациялар бойынша сауда-саттық тоқтатыла тұрса;
2) осы облигациялық бағдарлама шегiнде шығарылған облигацияларға
делистинг жүргiзiлсе;
3) облигациялық бағдарлама шегiнде облигациялар шығаруды мемлекеттiк
тiркеу нәтижесiнде айналыстағы облигациялар шығарылымының жалпы сомасы
осындай облигациялық бағдарламаның тiркелген көлемiнен асып кетсе;
4) облигациялық бағдарлама шегiнде облигациялар шығаруды мемлекеттiк
тiркеу үшiн құжаттар табыс етiлген күнi эмитент ҚР Бағалы қағаздар рыногы
туралы Заңның 14-бабының 1-тармағында белгiленген талаптарға сай келмесе,
эмитентке облигациялық бағдарлама шегiнде облигациялар шығаруды мемлекеттiк
тiркеуден бас тартуға құқылы.
Инвесторлардың облигацияларға ақша құю тәуекелдігін азайту үшін
мемлекет бірқатар шараларды қабылдады. Мысалы, заңнамаға облигациялар
шығаратын компанияларға әдетте облигациялар шығарған кезде міндетті шарт
ретінде, қарызға алынған қаражатты қайтарудың кепілдігі ретінде өздерінің
мүлкін кепілге беру туралы талаптар енгізілген. Дегенмен кейбір жағдайларда
қамтамасыз етілмеген облигациялар да шығарылады.
ҚР Бағалы қағаздар рыногы туралы Заңға сәйкес ұйымдастырушылық-
құқықтық акционерлік қоғам нысанында құрылған эмитент, сонымен қатар,
арнайы қаржылық компания келесі шарттарды орындаған жағдайда (2 және 3
пункттер инфрақұрылымды облигациялар шығарғанда қатысты емес) облигациялық
бағдарлама шегінде облигацияларды шығаруға құқылы:
1) дефолт фактiлерi болмаған, облигациялар шығару туралы шешім
қабылдаған күні міндеттемелерді орындамау фактілері болмаған;
2) соңғы үш жыл iшiнде қызметтi залал шекпей жүзеге асырған (арнайы
қаржы компаниясын қоспағанда);
3) облигациялық бағдарламалар шегiнде шығарылатын облигацияларды сауда-
саттықты ұйымдастырушының тiзiмiне енгiзуге үмiткер эмитенттерге сауда-
саттықты ұйымдастырушы қойған талаптарға сай келген жағдайларда
облигациялық бағдарлама шегiнде облигациялар шығаруды жүзеге асыруға.
Сонымен қатар эмитент облигациялық бағдарлама шегiнде құрылымы бойынша
әртүрлi облигациялар шығаруды жүзеге асыруға құқылы.
Облигациялық бағдарламалар шегiнде шығарылған облигацияларды мерзiмiнен
бұрын өтеу талаптары мен тәртiбiне қойылатын талаптар, облигациялық
бағдарлама шегiнде облигациялар шығаруды жүзеге асыратын эмитент орындауға
тиiс ерекше талаптар мен шектеулер облигациялық бағдарлама проспектiсiмен
белгiленедi.
Яғни, облигациялар шығару үшін компания тұрақты, серпінді әрі табысты
дамып келе жатқан компания болуға тиіс.
Инфрақұрылымдық, сондай-ақ ипотекалық және өзге де қамтамасыз етiлген
облигациялардың шығарылуы мен айналысы кезiнде эмитент алдында
облигацияларды ұстаушылардың мүдделерiн бiлдiрудi облигацияларды
ұстаушылардың өкiлi (эмитентпен аффилиирленбеген кастодиалды немесе
брокерлік-дилерлік қызметті жүзеге асыратын бағалы қағаз нарығының
профессионалды қатысушысы) жүзеге асырады.
Инфрақұрылымдық облигацияларды ұстаушылырдың өкілі шығарылым
шарттарымен сәйкес инфрақұрылымдық жобаның орындалуының уақыттылығы мен
сапасының мониторингісін жүргізеді.
Егер облигациялар шығарылымын мемлекеттiк тiркеу үшiн құжаттарды
уәкiлеттi органға табыс ету күнi эмитентте сыйақы төлеу немесе бұрын
шығарылған облигацияларды өтеу жөнiндегi мiндеттемелерiн уақтылы
орындамаған немесе орындамаған жағдайлар болмаса, өзi бұрын шығарған
облигациялар бағалы қағаздардың қайталама рыногында айналыста болған кезде
және ол, инфракұрылымдық облигациялар эмитентін қоспағанда, төмендегi
талаптардың бiрiн сақтаған жағдайда:
1) облигациялар шығарылымын мемлекеттiк тiркеу үшiн құжаттарды
уәкiлеттi органға табыс ету күнi эмитентте уәкiлеттi органның нормативтiк
құқықтық актiсiнде белгiленген талаптарға сәйкес рейтинг агенттiктерiнiң
бiреуi талап ететiн ең төменгi рейтингi болса;
2) облигациялар шығарылымын мемлекеттiк тiркеу үшiн құжаттарды
уәкiлеттi органға табыс ету алдындағы соңғы тоқсанның қорытындылары бойынша
эмитенттiң левередж шамасы екеуден аспаса және жаңа шығарылымның барлық
облигацияларын орналастыру нәтижесiнде көрсетiлген шамадан аспайтын болса;
3) жаңадан шығарылған облигациялар ипотекалық облигациялар немесе
Қазақстан Республикасының секьюритилендіру туралы заңнамасына сәйкес арнайы
қаржы компаниясы шығаратын облигациялар болса, эмитент облигациялардың одан
кейiнгi шығарылымын жүзеге асыруға құқылы.
Банк немесе банк операцияларының жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын
ұйым уәкiлеттi органның нормативтік құқықтық актілерімен белгiленген
талаптар сақталған жағдайда, өзi бұрын шығарған облигацияларды қайталама
бағалы қағаздар рыногына айналысқа жiберген кезде облигациялардың кейiнгi
шығарылуын жүзеге асыруға құқылы.
Айналыс мерзiмi үш айдан аспайтын облигациялар шығаруды бағалы
қағаздары листингтiң ең жоғары санаты бойынша қор биржасы тiзiмiне
енгiзiлген эмитент жүзеге асыруға құқылы. Айналыс мерзiмi үш айдан аспайтын
облигацияларды орналастыру және айналысқа жiберу қор биржасының сауда
жүйесiнде ғана жүзеге асырылады. Айналыс мерзiмi үш айдан аспайтын
облигациялар шығаруды мемлекеттiк тiркеудiң талаптары мен тәртiбi уәкiлеттi
органның нормативтiк құқықтық актiсiмен белгiленедi.
Акционерлiк қоғамның ұйымдастырушылық-құқықтық нысанында құрылған
эмитент айырбасталатын облигациялар шығаруды жүзеге асыруға құқылы.
Айырбасталатын облигациялар шығару мүмкiндiгi акционерлiк қоғамның
жарғысында көзделуге тиiс. Облигацияларды акционерлiк қоғамның акцияларына
айырбастау облигацияларды эмитенттiң акцияларына айырбастаудың облигациялар
шығару проспектiсiнде белгiленген талаптары мен тәртiбiне сәйкес
жүргiзiледi.
Эмиссиялық бағалы қағаздарды орналастыру кезiнде эмитент (андеррайтер,
эмиссиялық консорциум) инвестордың бiрiншi талап етуi бойынша оған танысу
үшiн эмиссиялық бағалы қағаздарды шығару проспектiсiн немесе оның
көшiрмесiн беруге мiндеттi.
Эмитент (андеррайтер, эмиссиялық консорциум) эмиссиялық бағалы қағаздар
орналастыруды ұйымдастырылмаған бағалы қағаздар рыногында аукцион немесе
жазылым жүргізу арқылы жүзеге асыруға құқылы. Эмиссиялық бағалы қағаздарды
ұйымдастырылған бағалы қағаздар рыногында орналастыру сауда-саттықты
ұйымдастырушының iшкi құжаттарына сәйкес жүзеге асырылады.
Эмитенттің тиісті органы эмиссиялық бағалы қағаздарды инвесторлардың
шек қойылмаған тобы арасында орналастыру туралы шешім қабылдағаннан кейін
эмитент күнтізбелік он күн ішінде мемлекеттік және орыс тілдерінде
бұқаралық ақпарат құралдарында эмиссиялық бағалы қағаздарды орналастыру
туралы хабарлама жариялауға міндетті.
Эмиссиялық бағалы қағаздарды орналастыру туралы хабарда:
1) эмитенттiң толық атауы және орналасқан жерi;
2) эмиссиялық бағалы қағаздар шығаруды мемлекеттiк тiркеу күнi, олардың
түрi және орналастырылуға тиiстi саны; акционерлердің акцияларды
артықшылықпен сатып алу құқығын іске асырудың мерзімдері мен тәртібі туралы
мәліметтер;
3) эмитенттiң бөлiмшелерi мен лауазымды адамдары, эмиссиялық бағалы
қағаздар шығару проспектiсiмен немесе олар туралы өзге де ақпараттармен
танысуға мүмкiн болатын андеррайтердiң (эмиссиялық консорциумның) атауы мен
орналасқан жерi туралы мәлiметтер;
4) эмиссиялық бағалы қағаздарды орналастыру бағасы мен оларды төлеу
туралы мәлiметтер болуға тиiс.
Эмиссиялық бағалы қағаздарды ұйымдастырылмаған бағалы қағаздар
рыногында орналастыру эмитентке (андеррайтерге, эмиссиялық консорциумға)
инвесторлар табыс еткен жазбаша өтiнiмдер негiзiнде аукцион өткiзу немесе
жазылым жүргiзу арқылы жүзеге асырылады. Аукциондар немесе жазылуды өткізу
шарттары мен тәртібі эмитенттің ішкі құжаттарымен белгіленеді және ол
орналастырылатын эмиссиялық бағалы қағаздарды сатып алуға ниеті бар
инвесторларға қойылатын талаптарды қамтуға тиіс.
Эмитент (андеррайтер, эмиссиялық консорциум) инвестор бағалы қағаздарға
ақы төлеу жөнiндегi мiндеттемесiн орындаған күннен бастап екi жұмыс күнi
iшiнде бағалы қағаздарды ұстаушылардың тiзiлiмдерi жүйесiндегi инвестордың
жеке шотына сатып алынған эмиссиялық бағалы қағаздарды аудару туралы
бұйрықты тiркеушiге (нақтылы ұстаушыға) табыс етуге мiндеттi.
Облигацияларға ақы төлеу тек қана ақшалай жүзеге асырылады.
Облигацияларды жазылым жүргiзу арқылы орналастыру облигацияларды шығару
проспектiсiнде белгiленген талаптар мен тәртiп бойынша жүзеге асырылады.
Мемлекет облигациялар шығаратын компаниялардың алдына қоятын шектеулер
инвесторлардың, яғни соның ішінде сіз бен біздің мүдделерімізді қорғауға
бағытталған. Себебі, кез келген адам өзінің қалауы мен мүмкіндіктеріне
қарай қазір немесе болашақта облигацияларды иелене алады. Сондай-ақ аталған
шаралардың өткен жылдардағы теріс тәжірибенің нәтижесі болып отырғанын айта
кету керек.
1.3. Қазақстандық корпоративтік облигациялар нарығының дамуы мен
ағымдағы жағдайы
Қазақстанның бағалы қағаздар нарығының дамуы көп жағдайда 90-шы
жылдардың екінші жартысындағы мемлекеттің қаржы секторының сәтті қайта
реформалануымен тікелей байланысты, ол ұлттық нарық үшін жаңа болып
табылатын қор құралдары – корпоративтік облигациялардың пайда болуының
алғышарттарын тудырды.
Аталған активтердің алғашқы шығарылымдары 1998 жылы орындалған, бірақ
бұл қағаздардың ерекше белсенді эмиссиясы 2000 жылдан бастап өткізіле
бастады. Корпоративтік облигациялар нарығы даму процессінің эволюциясы
көптеген факторлармен анықталған, олардың негізгілері – бұл
макроэкономикалық тұрақтылық пен 1999-2000 жылдардағы ұлттық экономиканың
өсуі, сондай-ақ берілген құралдарға тұрақты сұранысты қамтамасыз еткен
жинақтаушы зейнетақы қорлары түріндегі ішкі портфельдік инвесторлардың
мықты классының пайда болуы. Бұл факторлар облигациялар нарығы дамуының
айтарлықтай қарқындылығы мен оның құрылымының байыпты сапалы өзгерістерінің
алғышарты болды. Қазақстандық корпоративтік облигациялар нарығының 2000
жылдан бастап даму кезеңі нақты сектор эмитенттері өкілдері санының көбеюі,
бизнестің инвестициялық ресурстарға жеңілдетілген кіру мүмкіндігі,
жергілікті компаниялардың қаржы менеджментінің халықаралық стандарттарын
игеруі және т.б. сияқты аспектілерде білінетін оның құрылымының сапалы оң
өзгерістерімен қатар қызу өсімімен де айқындалды. Экономиканың қазіргі
заманғы даму кезеңі үшін корпоративтік облигациялардың рөлі әралуан. Ең
алдымен аталған құралдардың қор нарығы даму процессін ынталандыруда
маңыздылығын атап өткен жөн. Қор типті басқа активтердің елеулі
жеткіліксіздігі жағдайында корпоративтік облигациялар соңғы бірнеше жылдар
көлемінде нарықтың барлық өрістерін, әсіресе инфрақұрылымын, жұмыс істеу
қалпында көтере тұрып, оның дамуының жалғыз сүйрегіші дерлік болып
табылады. Алайда қор нарығы дамуынан басқа практикада берілген құралдардың
қазақстандық корпоративтік қаржыландыруының пайда болуы жалпы ел
экономикасы үшін, атап айтсақ, оның қаржылық-инвестициялық секторы үшін
маңызды оң салдарға ие.
Банктік жүйе – Қазақстан экономикасының ең қарқынды даму секторы.
Республика экономикасына ену деңгейі бойынша (ЖІӨ-нің 90%-на жуығы) оны
Евросоюз мемлекеттері көрсеткіштеріне теңеуге болады. Сонымен қатар сыртқы
қаржыландыру Қазақстан банк жүйесі өсімінің негізгі факторларының бірі
болып табылады.
01.07.2011ж. банк секторының жалпы активтері жыл басынан 25,9%-ға,
немесе 2301,8 млрд. теңгеге көтеріліп, 11 137,8 млрд. теңгені құрады.
Активтердің елеулі өсімі реттеуші органдардың талаптарына жауап беру
үшін банктерге олардың есеп айырысу меншікті капитал көлемін тұрақты
өсіруді мәжбүрлетеді. 2011 жылдың бірінші жарты жылдығында банктердің жалпы
реттегіштік капиталының көлемі 351,9 млрд. теңгеге (30,1%) өсіп,
01.07.2011ж. 1520,5 млрд. теңгені құрады.
Халықаралық мемлекеттік несиелерді тарту мен пайдалану үшін (сыртқы
қарыз алу) экономикалық қауіпсіздік принципі олардың сыртқы қарыз көбеюі
мен кері сальдоның көтерілуі сияқты экономикалық қауіпсіздік көрсеткіштерін
ескеру керек дегенді білдіреді.
Дүниежүзілік өтімділік кризисінің пайда болуы қазақстандық банк жүйесі
үшін күтпеген жағдай болды. Халықаралық капиталдар нарықтарына кіруді
шектеудің салдарлары пассивтерді қалыптастыруда шетел қаржыландыруының
үлкен көлемін есепке ала отырып, жеткілікті деңгейде қатты болуы мүмкін
еді.
Standard & Poor's-тың жарияланған Өтімділік жеткіліксіздігі
қазақстандық банктерді тежегішті басуға мәжбүр етті, бірақ бетпе-бет
қақтығыстан құтылу мүмкін бола ма?: Банк секторы тәуекелдерінің анализі
(Standard & Poor's, Париж, 19.02.08) есебінде айтылғандай дүниежүзілік
өтімділік кризисі банк секторы мен Қазақстан реттеуші-қадағалау органдарын
соңғы жылдардың ең қиын сынағына әкеп соқтырды. Қазақстандық банк
секторының дестабилизациясының тікелей себебі сыртқы қаржыландырудың
тапшылығы болды, ал бұл сектордың ішкі, құрылымдық жеткіліксіздіктері пайда
болған ауыр жағдайды одан әрі ауырлатады. Қазақстан банктерінің
несиеқабілеттілік деңгейін меншік құрылымдарының жеткіліксіз ашықтығы,
бұрынғысынша құрылымданбаған корпоративтік сектор, ресурстар көздері мен
несиелік операциялардың жоғары концентрациясы, тез өсірілген несиелік
портфельдердің жеткіліксіз ұстамдылығы, операциялардың жоғары дәрежедегі
долларизациясы, әлсіз капитализация мен тәуекел менеджменті жүйелерінің
тексерілмегендігі сияқты факторлар ұстап тұрады.
Біз белгісіздік пен өтіп жатқан тәуекелдерді қайта бағалау өтімділік
қиындықтарының, кең несиелік спредтер мен жоғарылатылған волатильдіктің
сақталынуына (кем дегенде жақын болашақта) септігін тигізеді деп ойлаймыз,-
деп айрықша атап өтті Трофимова ханым, Standard & Poor's несиелік
сараптамашысы.
Экономикалық құлдырау мерзімі ұзарған сайын оның қазақстандық
банктердің негізгі көрсеткіштеріне әсері мүмкінкіндігі көбейеді, сәйкесінше
олардың несиелік рейтингтерінің жағымсыз өзгеру болашағы ақиқаттала түседі.
Ең жақын болашақта қажетті орындалуға тиісті шаралардың ауырлығына
қарамастан, олар нәтижесінде қаржы секторының сауығуына әкеліп, ерекше
тұрақты болатын бизнес-стратегиялардың пайда болуына, қаржыландырудың ішкі
көздерінің дамуы мен банктердің консервативтік қаржылық түрлерінің
қалыптасуына негіз болады, - деп түсіндірді Трофимова ханым.
2011 жылы Қазақстан қор биржасының (KASE) қарыздық бағалы қағаздар
нарығын сараптай отырып, корпоративтік облигациялардың биржалық нарығындағы
өтімділік кризисі делінетін жағдаймен байланысты туындалған екіайлық
тыныштығы қыркүйек айында белсенділіктің көрінісімен ауыстырылды деп айтуға
болады. Бұл айда KASE-де 2011 жылдың тамыз айының көрсеткішін төрттен артық
деңгейде асып түсетін, $671,8 млн. құрайтын мәмілелердің рекордты көлемі
тіркелді. Алайда айналым құрылымының ұқыпты зерттелімі келесі суретті
көрсетеді: берілген сегменттің ерекше белсенділігі биржалық нарықта АҚ
ТұранӘлем Банкі облигацияларымен (BTASb7) орындалған бірқатар ішкі
мәмілелер тіркелген 13-ші және 27-ші қыркүйекке келіп тұр. Төменде
ұсынылған материалдардан көрініп тұрғандай, берілген облигацияға қыркүйек
айының биржалық нарығының жалпы айналымының 53,9%-ы жатады, бұл нарық
концентрациясы көрсеткішінің өте жоғары мағынасын түсіндіреді. ИРБИС
сараптамашыларында суреттелген транзакциялардың мәні бойынша толыққанды
нарықтық болмаған деп санауына негіз бар. Бұдан сарапталушы айдың
корпоративтік облигацияларының өтімділігі төмен деңгейде болды деген
қорытынды шығады.
Қыркүйектегі корпоративтік облигациялардың бағалық сипаты келесідей
көріністе болды. Қайталама нарыққа тартылған 113 облигациялар атауларынан
84 атаулысы дисконтпен, 29-ы сыйақымен саудаға түсті. Әсіресе жиі қайта
сатып алынғандар Мангистауская распределительная электросетевая компания
АҚ-ның төртінші шығарылымының купонды облигациялары (MREKb4) (орташа
өлшенген таза бағасы 110,88%-ды құрады), әсіресе жиі қайта сатылғандар
болып Астана-Финанс АҚ-ның тоғызыншы шығарылымның субординацияланған
облигациялары (ASFIb9) (76,23%) көрінді. Тамыз айында қайталама нарықта
мәмілелер 52 атауы бар облигациялармен өткен, дисконтпен 41 атты қағаз,
сыйақымен – 10 және нақтылы құнымен (номинал бойынша) – 1 қағаз саудаға
түсті. Әсіресе жиі қайта сатып алынғандар Караганды Жарык ЖШС-нің бірінші
шығарылымының купонды облигациялары (KRZHb1) (117,71%), әсіресе жиі қайта
сатылғандар болып Аграрная кредитная корпорация АҚ-ның бірінші
шығарылымның купонды облигациялары (AGKKb1) (84,28%) көрінді.
Қыркүйекте қайталама нарықтағы корпоративтік облигациялардың орташа
өлшенген таза бағасы тамыздағы 101,78%-дан 96,13%-ға дейін құлады.
Бір ай ішінде жасалған мәмілелер бойынша сатып алушы үшін өтелуге тиіс
облигациялардың табыстылығы 78 корпоративтік облигацияда өсіп, 29-ында
төмендеді. Бес қағаздың табыстылығын ештеңемен салыстыруға келмеді. Тамыз
айының сәйкес көрсеткіштері – 30, 19 және 3.
Олай болса, Қазақстан қор биржасындағы корпоративтік облигациялар
нарығы қыркүйек айында дүниежүзілік қаржы нарығының турбуленттілік әсерін
толық деңгейде бастан кешті десек қате болмайды. Облигацияларды бағалары
сезінерліктей түсті.
Кесте №2.
Қазақстан қор биржасындағы 2011 жылдың қыркүйек және тамыз айларындағы
корпоративтік облигациялар нарығының статистикалық мінездемесі
(көрсеткіштер тікелей мәмілелерді есептей отырып ұсынылған).
Көрсеткіш Ай: Тренд
2011 жылдың 2011 жылдың 2011 қыркүйегінің
қыркүйегі тамызы 2011 тамызына
Сауда көлемі, мың USD 671 786,0 131 243,9 +411,9%
Сауда көлемі, млн. KZT81 877,5 16 374,8 +400,0%
соның ішінде (с.і.) 0 4 097,6 X
орналастырулар
бойынша, мың USD
с.і. орналастырулар 0 505,3 X
бойынша, млн KZT
с.і.. АӨҚО АСА, мың 49 307,8 102,7 +47 920,8%
USD
с.і.. АӨҚО АСА, млн 6 006,7 12,7 +47 352,1%
KZT
Мәмілелер саны 402 152 +164,5%
Мәмілелерге тартылған 113 52 +117,3%
құралдар саны
Тікелей мәмілелер 0,2 1,3 -1,1 пп
үлесі (саны), %
Тікелей мәмілелер 0,1 0,1 +0,02 пп
үлесі (көлемі), %
Зейнетақы активтері 11,0 10,6 +0,4 пп
қатысуы, брутто
бойынша %
Жеке тұлғалардың 1,5 3,7 -2,2 пп
қатысуы, брутто
бойынша %
Мәмілелерді жасаған 33 31 +6,5%
биржа мүшелерінің саны
Нарық концентрациясы, 76,9 50,9 +26,0 пп
%*
Алматы өңірлік қаржы орталығы арнайы сауда алаңында (АӨҚО АСА) алғашқы
сауда өткізулер 2011 жылдың 27-ші ақпанында басталды. Сол кезде тек бір
ғана, ипотекалық несиелеу саласында 10 млн. теңгеден артық сомаға MAG
акционерлік қоғамының бірінші шығарылымның купонды облигациялары бойынша
(табыстылығы 11,62%, 10 мың дана облигация көлемінде) мәміле жасалған
болатын. Содан бері бір айға жуық уақыт өтсе де нәтижелер мүлдем жоқтың
қасы: жалпы сомасы $200 мыңнан аспайтын бірнеше ғана мәміле орындалды.
Кесте №3.
2011 жылдың қыркүйегінде Қазақстан қор биржасында саудаға түсетін
корпоративтік облигациялар тізімдерінің өзгерісі.
Кіру категориясы Облигациялардың:Құралдардың: Эмитенттердің:
саны тренд саны тренд саны тренд
A 200 +4 200 +4 63 +1
B 24 0 24 0 24 0
A+B 224 +4 224 +4 87 +1
C (АӨҚО АСА) 52 0 52 0 16 0
A+B+C 224 +4 276 +4 87 +1
Кестеге анықтама: A, B – KASE-нің ресми тізімінің категориялары; C –
АӨҚО АСА ресми тізімінің категориясы; АӨҚО АСА іске қосумен байланысты бір
атқа ие бағалы қағаз бойынша (облигация) сауда коды, есеп жүргізулер мен
сауда жүргізулер шарттары бойынша айырылатын екі биржалық құрал болуы
мүмкін.
Қор нарығының абсолютті мағынадағы капиталдандырылуының төмендеуі, қор
нарығы капиталдандырылуының жалпы ішкі өнімге қатысты капиталдандырылу
көрсеткіші азаюы көрінеді. Солай, 2012 жылдың 1-ші қаңтарында KASE-дегі
жалпы капиталдандырылу 8 264 396 млн. теңгені құрады, бұл ЖІӨ-нің 54,19%
болып табылады. 2011 жылдың 1-ші қаңтарына деген дәл сондай көрсеткіш
101,17%.
Кесте №4.
2010 және 2011 жылдардағы Қазақстан қор биржасында мәмілелер көлемі
көрсеткіштері, сонымен қатар биржалық нарық айналым құрылымының динамикасы
(егер басқасы көрсетілмесе, млн. USD). Бағалау айналымның долларлық
эквивалентінде өткізілген.
KASE нарық сеторы Нарықтың көлемі мен 2010 жылдың 2009 жылға
құрылымы: тренді
2011 жылы 2010 жылы млн. USD %
Шет ел валютасы 91 421,8 41 695,5 +49 726,2 +119,3
28,4% 24,6%
Қазақстандық МБҚ 8 065,7 6 621,5 +1 444,3 +21,8
2,5% 3,9%
Шетелдік МБҚ 0,264 0,315 -0,051 -16,1
0,0001% 0%
Акциялар 8 924,4 4 026,6 +4 897,8 +121,6
2,8% 2,4%
с.і. АӨҚО АСА 113,4 0 +113,4 X
0,04% 0%
Корпоративтік 4 302,5 3 015,5 +1 286,9 +42,7
облигациялар 1,3% 1,8%
с.і. АӨҚО АСА 399,8 0 +399,8 X
0,1% 0%
ХҚҰ облигациялары 0 0 0 X
0% 0%
БАРЛЫҒЫ 322 474,5 169 344,6 +153 129,9 +90,4
100% 100%
с.і. АӨҚО АСА 513,2 0 +513,2 X
0,2% 0%
Кестеге қосымша түсіндірме: Мемлекттік бағалы қағаздар секторында (МБҚ) тек
бастапқы нарық пен қайталама нарықтағы сатып алу-сату мәмілелері есепке
алынады. Мемлекеттік емес эмиссиялық бағалы қағаздар секторында (МЕБҚ –
акциялар мен корпоративтік облигациялар) тек бастапқы нарық пен қайталама
нарықтағы сатып алу-сату мәмілелері есепке алынады.
2010 жыл үшін KASE-нің акциялар бойынша жалпы айналымы – 4 026,6 млн.
USD, корпоративтік облигациялар бойынша – 3 015,5 млн. USD.
2011 жыл үшін мемлекеттік емес бағалы қағаздармен мәмілелер көлемі
14,7%-ға артты. Сонымен қатар, ресми тізімге енгізілген А категориясы
бойынша 14,74%, В категориясы бойынша 31,47%-ға мәмілелер көлемі көбейсе,
Листингтік емес бағалы қағаздар секторы бойынша 55%-ға төмендеу орын
алды.
Сурет №3.
Акциялар мен корпоративтік облигациялардың ЖІӨ-ге қатысты айналымы,
млн. USD.[2]
Кесте №5.
Қазақстан қор биржасының 2012 жылдың қаңтар және ақпан айлары үшін айналымы
мен оның құрылымы бойынша салыстырмалы мәліметтер.[3]
Нарық Миллиард KZT Миллион USD
секторы
Қаңтар Ақпан Тренд Қаңтар Ақпан Тренд
2012 2012 2012 2012
Ккөлем Ң% Ккөлем
Ресми А тізімі бойынша, соның1 646 070 1 888 672 14,74
ішінде:
бастапқы орналастырулар: 227 264 270 433 19,0
акциялар бойынша 226 456 255 432 12,8
- облигациялар бойынша 808 15 001 18,5 есе
қайталама айналым: 214 156 226 735 5,87
акциялар бойынша 130 066 125 924 -3,18
- облигациялар бойынша 84 090 100 811 19,88
Репомәмілелері: 1 204 650 1 391 504 15,51
акциялар бойынша 870 068 780 973 -10,24
- облигациялар бойынша 334 582 610 531 82,47
Ресми В тізімі бойынша, соның23 090 30 357 31,47
ішінде:
бастапқы орналастырулар: 0 0 -
по акциям 0 0 -
- по облигациям 0 0 -
қайталама айналым: 10 821 19 968 84,53
акциялар бойынша 8 643 15 746 82,18
- облигациялар бойынша 2 178 4 222 93,85
Репомәмілелері: 12 269 10 389 -15,32
акциялар бойынша 9 755 6 310 -35,32
- облигациялар бойынша 2 514 4 079 1,6 есе
Листингтік емес бағалы 2 294 1 032 -55,01
қағаздар секторы бойынша
Барлығы 1 671 454 1 920 061 14,87
Деректеме: Қазақстан Республикасының 2012 жылдың 1 қаңтарына ағымдағы
бағалы қағаздар нарығының жағдайы. ҚҚА есебі.
Биржалық нарықтың өсуі – институционалдық инвесторлардың
активтерінің өсуінің бірден-бір белгісі. 2010 жылдың аяғына қарағандағы бұл
активтердің көлемі 78,5 млрд. USD болса, олардың 89,0% банктік активтер, ал
9,1% жинақтаушы зейнетақы қорлары активтері болып табылады.
2. Қаржыландыру стратегияларының салыстырмалы сипаттамасы
2.1. Компания қызметін қаржыландыру үшін бағалы қағаздар нарығының
мүмкіндіктері
Бағалы қағаздар нарығы компанияның қызметін қаржыландыру үшін кең
ауқымды мүмкіндіктер тізбегін ұсынады. Дәстүрлі түрде нарықтық шығарулар ең
ірі деген компаниялардан тұратын шағын топтарға ғана мүмкін болса, қазіргі
таңда дүние жүзіндегі кіші және орта деңгейді компаниялардың да өздерінің
бағалы қағаздарын жетекші қор биржаларының арнайы алаңдарымен қатар
биржадан тыс нарықтарда да орналастыру және олардың қайталама айналымын
ұйымдастыру мүмкіндігі пайда болды.
Нарықтық және банктік қаржыландыру механизмдерінің салыстырмалы
сипаттамасы.Банктік несиелер (синдикаттық несиелендіруді қоса алғанда) мен
облигациялық қарыздарды салыстыру екі түрлі кескінде қарастырылуы мүмкін:
өнімдерді салыстыру көзқарасынан және өнімдерді шығару мен айналымға
жіберудің экономикалық шарттары көзқарасынан. Корпоративтік облигацияларды
шығару және несиелендіруді ұйымдастыру түрлеріндегі қаржыландыруды тарту
бойынша жобаларды саралау бұл өнімдердің қарыз алушылар тарапынан да
(бірқатар дәрежеде), инвесторлар тарапынан да ұқсастығын көрсетеді.
№9 кестеден көрініп тұрғандай, облигациялық қарыздар мен несиелендіруді
салыстырғанда компанияны синдикаттық несиелендіруді тарту жолымен
қаржыландыру шарттар тізбегінің көпшілігінен артықшылықтарға ие. Бірақ
синдикаттық несиелендіруді пайдаланудың шектеулі көлемде болуы банктік өнім
ретіндегі қаржыландырудың берілген механизмі қарыз алушыға оны пайдалануда
бірнеше себептер тізбегі нәтижесінде толық дәрежеде ұтпауы салдарынан
түсіндірілуі мүмкін. Синдикаттық несиелендіруді пайдаланғанда қарыз алушыда
келесі жағдайлар пайда болады:
• ақпаратты көп адамдар санына ашу қажеттігі;
• ұзақ мерзімдер мен консорциалды несиені ұйымдастыруға шығындар;
• қаржылық қиыншылықтар туындаған жағдайда займды қайта құрылымдау
(реструктуризация) қиындықтары.
Басқа жағынан алғанда нарықтық несиенің жағымды жақтары синдикаттық
несиеде толығымен қол жетерлік болмайды, оның себебі келесіде:
• салыстырмалы түрде қарыз алу мерзімінің қысқалығы;
• компанияның қарызын нарықтық басқару мүмкіндігінің болмауы. Өтімділік
жағынан қарастырғанда синдикаттық несие облигациялық қарыздан ұтылады.
Синдикаттық несиеде инвестордың өз үлесін сату жағдайында келісім-
шарттық құжаттамаларды қайта рәсімдеу, потенциалды инвестормен несие
мен кепілдің (әдетте, облигациялық қарызға қарағанда едәуір көп
болады) барлық шарттарын келісу сияқты көптеген қиындықтырмен тығыз
байланысты. Кейбір жағдайларда келісім-шарттар синдикат
қатысушыларының басқа мүшелерімен де келісу жолымен қабылдануы керек.
Синдикаттық несиенің өтімділігі ерекше шектеулі болғандықтан,
синдикатқа қатысу туралы шешім қабылдағанда инвестор несиенің толық
мерзіміне шамалануы тиіс. Бұл өз кезегінде компаниялар үшін қарыз алу
құнын көбейтеді;
• Мәміленің сәтті іске асуының төмен ықтималдығы. Бұл жағынан алғанда
корпоративтік облигацияларды шығару тиімді болып көрінеді. Егер
ұсынылатын өнімге инвесторлар тарапынан қызығушылық туындамаса,
ұйымдастырушы (әрине, егер бұл ірі эмитент болса) шығарылымның барлық
сатылмаған көлемін өзі сатып ала алады, сол арқылы өзінің сәтті
орналастыруының кепілі болады. Болашақта эмитент – мәміле
ұйымдастырушысы өзі сатып алған шығарылымның белгілі бір бөлігін
қайталама нарықта сата алады.
Компания акцияларының эмиссиясын өткізудің қолайлы уақыты болып
акциялардың курстық құнының ең жоғары деген мезгілі (қосымша эмиссияның
болатыны жағдайында) немесе ұзақ мерзімді серпілісэкономикалық өсім
толқынының аяқталуы мерзімі (бірінші ретті орналастыру орын алғанда)
табылатынын атап өту керек. Бұл компания акция шығаруы кезінде үлкен
көлемді қаржы құралдарын тартумен не болмаса аз акциялар орналастыру арқылы
капиталды жуып-шаю эффектісін төмендетумен байланысты.
Үлестік қаржыландырудың жағымсыз бір жағы – бұл егер компания акциялар
шығару мен аталған акцияларды қор нарығына орналастыру туралы шешім
қабылдаса, онда ол реттеуші органдар мен қор биржасының акционерлер мен
басқа қызығушылығын білдірген тұлғалар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1. Қазақстандағы корпоративтік облигациялардың мәні мен мазмұны
1. Облигациялар түсінігі мен олардың
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
2. Облигацияларды эмиссиялаудың реттегіштік
аспектілері ... ... ... ... ... ..7
3. Қазақстандық корпоративтік облигациялар нарығының дамуы мен ағымдағы
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...12
2. Қаржыландыру стратегияларының салыстырмалы сипаттамасы
1. Компания қызметін қаржыландыру үшін бағалы қағаздар нарығының
мүмкіндіктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
2. Басқарушы Компания Инвестициялық ресурстар Акционерлік Қоғамының
қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .23
3. Қазақстан қор биржасында корпоративтік облигациялар листингісінің
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37
Пайдаланған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...39
Кіріспе.
Қаржылық жүйенің бір буыны ретінде корпоративтік бағалы қағаздар нарығы
жасампаз нарықтық экономиканың ажырағысыз элементі болып табылады. Нарықтық
өзгертулерден өткен Қазақстан корпоративтік бағалы қағаздар нарығы
қалыптасу кезеңін бастан кешті. Қазақстандық корпоративтік облигациялар
нарығының дамуының ерекшелігі – бұл оның кейбір көрші елдермен
салыстырғандағы шапшаң даму деңгейінде. Аталған жағдайдың басты себептері
қатарында қаржы секторының сәтті реформалануы, макроэкономикалық тұрақтылық
пен экономикалық өсім. Әйтсе де, қазақстандық кәсіпорындар үшін
корпоративтік облигациялар нарығы толықтай тұрақты маңызды құрал көзі емес:
көп кәсіпорындар өздерінің меншікті ресурстарына сүйенуді жөн санайды
немесе құралдарды банктік несиелер түрінде тартуды артық көреді. Бұның
бірнеше себептері бар. Бірақ бүгінгі күні дүние жүзінде орын алған
өтімділік дағдарысы мен мемлекеттің сыртқы қаржыландыруда ұстанған саясаты
себептерінен жергілікті эмитенттердің корпоративтік облигациялары
қаржыландыру көзінің құралы ретінде қызығушылық тудыруын атап өткен жөн. Ал
жинақтаушы зейнетақы қамсыздандыру жүйесінің жоғары дамығандығы, пайлық
инвестициялық қорлар дамуының белсенді алға басуы қор нарығының бұл
құралына сұраныстың артуына әкелуі мүмкін.
Берілген курстық жұмысты жазудың басты мақсаты – бұл корпоративтік
облигацияларды, олардың эмиссиясының реттегіштік аспектілерін құрылымды
түрде қарастыру мен Қазақстан Республикасындағы берілген нарықтың осы
шақтағы даму тенденциясын зерттеу.
Алға қойған мақсатқа орай келесідей міндеттерді шешу талабы қойылды:
▪ Қазақстандық тәжірибеде қолданылатын корпоративтік облигациялар мен
олардың түрлерін, топтастырылуын заңнамалық тұрғыдан зерттеу.
▪ Корпоративтік облигацияларды эмиссиялаудың реттегіштік
аспектілерінің негіздерін анықтау.
▪ Қазақстандық корпоративтік облигациялар нарығының дамуы мен ағымдағы
жағдайын талдау.
▪ Компания қызметін қаржыландыру үшін бағалы қағаздар нарығының
мүмкіндіктерін бағалау.
▪ Басқарушы Компания Инвестициялық ресурстар Акционерлік Қоғамының
клиенттерінің сеніп тапсырған қаржы құралдарынан тұратын инвестициялық
қор мен инвестициялық портфельді сенімгерлік басқарудағы қызмет ету
ерекшеліктерін қарастыру.
▪ Қазақстан қор биржасының корпоративтік облигациялар бойынша
листингтен өту ерекшеліктерін, эмитенттердің ақпартты ашу тәртібін,
саудының өту үрдісін анықтап, жақын арада қабылданатын жаңа (ортақ)
листингтік ережеге көңіл бөлу.
1. Қазақстандағы корпоративтік облигациялардың мәні мен мазмұны
1.1. Облигациялар түсінігі мен олардың түрлері
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінде берілген анықтамаға
сәйкес, облигация – шығару кезінде айналыс мерзімі алдын ала белгіленген,
оны шығару шарттарына сәйкес облигацияны шығаратын тұлғадан ол бойынша
сыйақы алу және оның айналыс мерзімінің аяқталуы бойынша облигацияның
ақшалай немесе өзге де мүліктік балама түрдегі нақты құнын алу құқығын
куәландыратын бағалы қағаз.
Облигациялар тек атаулы эмиссиялық бағалы қағаздар ретінде шығарылады.
Батыс мемлекеттерінде облигация дегенде ең алдымен ұзақмерзімді бағалы
қағаз танылады. Сол мемлекеттер әдебиетінде берілетін облигациялардың
анықтамаларының бірі: Облигациялар – бұл эмитенттің белгілі бір мерзім
ішінде бекітілген пайыз бен қарызды өтеу уақыты келгенде негізгі соманы
қайтаруға деген міндеттемесін растайтын ұзақмерзімді бағалы қағаздар.
Облигациялар (эмитенттің қарыздық міндеттемесі) бірқатар міндетті
элементтерге ие:
o Нақтылы құн (номинал) – облигация сертификатының бет жағында
белгіленетін ақша сомасы.
o Купондық қойылым – эмитент төлейтін, бағалы қағаздың нақтылы құнының
айтулы белгіленген пайызы.
o Қамтамасыздандыру – ҚР заңнамаларына сәйкес облигацияларды шығару
кезіндегі кепілзат болып табылатын эмитент мүлігі, кепілдемелер мен
басқа да әдістер. Қамтамасыз етілген облигациялар эмитент активтеріне
дәмеленуге құқық береді, эмитенттің қарыз бойынша міндеттемелерін
орындамаған жағдайда сонымен қатар бір уақытта облигациялар ұстаушы өз
пайдасына өткізіп жіберетін кепілзат есебінде де қолданылуы мүмкін.
Егер кәсіпорын банкротқа айналса немесе таратылатын болса, онда
облигацияларды иеленушілер алдындағы борыштар мейлі жай акциялар болсын
немесе артықшылықты акциялар болсын, акцияларды иеленушілерге кез келген
төлемдерден бұрын төленетін болады. Бағалы қағаздардың осы үш санатының
ішінен өздерінің ақшасын алуға бірінші болып кезекте тұратындар
облигацияларды иеленушілер болады, екінші тұратын – артықшылықты акцияларды
иеленушілер және үшінші – жай акцияларды иеленушілер болады.
Компания өзі пайда алды ма, жоқ па, оған қарамастан жыл сайын
облигацияларды иеленушілерге өсім төлеп отыруға міндетті, сондай-ақ
облигациялар өтелетін күні олардың атаулы құнын қайтаруға тиіс. Егер іс
сәтті жүрсе, және компания облигациялар бойынша қарызға алынған капиталдан
көп пайда алған болса, онда бәрі де жақсы. Компания облигацияларды өтеп,
олар бойынша өсімдерді төлей алады, және де бұл орайда онда тартылған
ақшадан алынған пайданың бір бөлігі қалады. Бірақ егер оның жұмысы онша
жақсы жүрмесе немесе мүлде нашар жүрген болса, онда компания залал шегеді.
Кесте № 1.
Облигациялар классификациясы:
Классификация Түрлері
Эмитентке байланысты: - мемлекеттік;
- корпоративтік;
- шетел.
Облигациялық қарыз алдын ала келісілген өтеу мерзімімен:
мерзімдеріне байланысты: - қысқамерзімді (бір жылдан аз);
- ортамерзімді (1-5 жыл);
- ұзақмерзімді (бес жылдан артық);
- мерзімсіз.
белгіленген өтеу мерзімінсіз.
Шығарылым нысанына - құжатсыз (есепшоттағы жазулар түрінде);
байланысты: - құжатты.
Иелену тәртібіне байланысты:- атаулы;
- ұсынымды.
Табысты алу әдісіне - табыс берерлік (бұлар бойынша пайыз
байланысты: эмитентте жеткілікті мөлшерде табыс болған
жағдайда төленеді);
- пайызсыз (дисконтпен, номиналды құнынан
төмен бағамен сатылады);
- қалқымалы пайызды (бұлар бойынша пайыз
банктік қойылымға бекітіледі).
Өтеу әдісіне байланысты: - сериялық;
- бір реттік.
Айналым тәртібіне - конверсияланатын;
байланысты: - конверсияланбайтын.
Қамтамасыз етілуіне - қамтамасыз етілген;
байланысты: - қамтамасыз етілмеген.
Бірақ бұл орайда облигациялар бойынша өсімдерді төлеу және
облигациялардың өздерін өтеу табысқа пайда салығы салынғанға дейінгі
табыстан жүзеге асырылады. Ал дивидендтер керісінше пайда салығы
төленгеннен кейін барып төленеді. Осылайша, компанияға ақшаның белгілі бір
мөлшерін тек акцияларды иеленушілерге ғана төлегеннен гөрі, дәл сондай
мөлшерді облигациялар үшін төлеген әлдеқайда тиімді.
Акциялардан өзгеше, облигациялар тек құжатсыз нысанда ғана емес, сондай-
ақ құжатты нысанда да шығарылуы мүмкін. Соңғы жағдайда облигациялар
заңнаманың талаптарына сәйкес басып шығарылған қорғанысы бар арнайы
бланктерде шығарылады.
Облигациялардың тартымдылығын арттыру үшін компаниялар айырбасталымды
деп аталатын облигацияларды шығара алады. Жалпы, айырбасталымды бағалы
қағаздар дегеніміз бұл белгілі бір жағдайларда бағалы қағаздардың басқа
түрлеріне айырбастала алатын бағалы қағаздар болып табылады. Бірақ екі
түрін де бір эмитент шығарған болуға тиіс. Сонымен, айырбасталымды
облигацияларды, мысалы, жай акцияларға айырбастауға болады. Егер
компанияның жай акцияларының бағамы көтерілсе, онда, өздерінің
облигацияларын аталған жай акцияларға айырбастап, облигационерлер
акционерлерге айналады. Сол кезде компанияның осы облигацияларды өтеуі
қажет болмайды, ал иеленушілер акционерлерге айналып, осыдан туындайтын
барлық құқықтарды иеленеді.
Егер облигациялар бойынша табыс алу тәсілдері туралы айтсақ,
төмендегіні бөліп көрсетуге болады: кейбір облигациялар бойынша табыс
аталған бағалы қағаздың атаулы құнының өсімі түрінде алынуы мүмкін. Мұндай
өсім әдетте жыл сайын төленеді. Оның мөлшері шығару кезінде белгіленуге
тиіс, және ол бүкіл айналым мерзімі ішінде тұрақты, яғни беркітілген өсім
болады. Айналым мерзімі бір жыл және одан жоғары облигациялар бойынша
табысты әдетте компанияның табысы айқындалған кезде, қаржылық жылдың
қорытындысы бойынша төленеді. Алайда бұл шарт міндетті емес.
Сонымен қатар компаниялар дисконттық облигациялар шығаруы мүмкін.
Мұндай бағалы қағаздар бойынша пайыз (өсім) түріндегі сыйақы белгіленбейді.
Бірақ осыған қарамастан олар да табыс әкеледі, себебі дисконт арқылы, яғни
атаулы құнынан төмен бағаға сатылады. Сөйтіп, облигацияны атаулы құнынан
төмен бағаға сатып алып, оның иеленушісі айналым уақыты аяқталғаннан кейін
оның толық атаулы құнын алады. Осы айырма облигациялардың осы түрі бойынша
табыс болады.
Сондай-ақ қалқымалы өсімі бар облигациялар да шығарылуы мүмкін. Яғни,
сыйақы мөлшері бекітілмеген, ол қандай да бір параметрге, мысалы, банктің
пайыздық мөлшерлемесіне қарай үнемі өзгеріп отырады.[1]
Акциялар және банктік несиелермен қатар облигациялар да экономикалық
субъектілердің қажетті ресурстарды тартудағы сыртқы қаржыландырудың қайнар
көзінің бірі болып табылады.
Облигацияларды пайдаланумен байланысты негізгі түсініктерді нақтылайық:
• Облигацияның нақтылы (номиналды) құны – облигация құнының ол
шығарылған кезде белгiленген, купондық облигация бойынша пайызбен
көрсетiлген сыйақы есептелетiн ақшалай көрiнiсi, сондай-ақ
облигацияны өтеген кезде оны ұстаушыға төленуге тиiстi сома;
• Өтеу мерзімі – облигация бойынша қарызды қайтару мерзімі;
• Айналым мерзімі (өтеуге дейінгі мерзім) – шығару күні мен өтеу
күні аралығы мерзімі, ол аяқталған соң облигация иесіне нақтылы
құн (өтеу құны) төленеді;
• Ұлттық бiрдейлендiру нөмiрi – эмиссиялық бағалы қағаздарды
бiрдейлендiру және есепке алуды жүйелеу мақсатында оларға
уәкiлеттi орган беретiн әрiптiк-сандық код;
• Облигациялық бағдарлама – эмитент бiрнеше облигациялар шығаруды,
оның iшiнде шығарылымның тиiстi проспектiсi белгiлейтiн әртүрлi
құрылыммен шығаруды жүзеге асыруға құқылы болатын шекте
облигациялар шығару;
• Облигацияларды өтеу – эмитенттiң орналастырылған облигацияларды
сыйақы және облигацияның нақтылы құнын төлеу (кейiннен сату
мақсатынсыз) немесе оны облигациялар шығару проспектiсiнде
белгiленген тәртiппен сол эмитенттiң акциясына (акцияларына)
айырбастау арқылы айналыстан алып қою жөнiндегi iс-әрекетi;
• Облигацияларды ұстаушылардың өкiлi - эмитентпен жасалған шарт
негiзiнде қайталама бағалы қағаздар рыногындағы ипотекалық және
өзге де қамтамасыз етiлген облигациялар айналысы, облигациялар
бойынша сыйақы төлеу және оларды өтеу процесiнде облигацияларды
ұстаушылардың мүдделерiн көздеп iс-әрекет жасайтын ұйым;
Мемлекет облигацияларды эмиссиялаудың процедурасының қатаң белгіленген
тәртібін орнатты, соның ішінде мемлекеттік тіркеу мен ақпаратты ашудың
талаптары ерекше атап өтілген. Өйткені облигация инвесторлардың кең
көлеміне эмитент дефолты туындаған жағдайда шығын келтірудің потенциалды
қаупін тудыруы мүмкін. Сонымен қатар, облигацияның тағы бір ерекше қасиеті
– бұл оның эмитент міндеттемелері бойынша жеңілдетілген жаза тәртібінің
ықтималдығының болмауында.
2. Облигацияларды эмиссиялаудың реттегіштік аспектілері
ҚР Бағалы қағаздар рыногы туралы Заңда берілген анықтамаға сәйкес,
эмиссиялық бағалы қағаздар шығару – эмитенттiң эмиссиялық бағалы
қағаздардың азаматтық құқықтар объектiсi ретiнде пайда болуына бағытталған
iс-әрекетi, немесе орналастырылуы, айналыста болуы және өтелуi осы
эмиссиялық бағалы қағаздарды шығару проспектiсiне сәйкес жүзеге асырылатын
белгiлi бiр бағалы қағаздардың жиынтығы.
Бағалы қағаздар эмиссиясы процессін реттейтін басты нормативтік
құқықтық заңнамалар болып Бағалы қағаздар рыногы туралы мен Акционерлік
қоғамдар туралы Қазақстан Республикасының Заңы табылады.
Мемлекеттiк емес эмиссиялық бағалы қағаздар шығаруды мемлекеттiк тiркеу
уәкiлеттi органмен жүзеге асырады және келесілерді қамтиды:
1) табыс етiлген құжаттардың және олардың сараптамасының Қазақстан
Республикасының заңдарына сәйкестiгiн қарау;
2) эмиссиялық бағалы қағаздарға ұлттық бiрдейлендiру нөмiрлерiн берудi
және эмиссиялық бағалы қағаздардың мемлекеттiк тiзiлiмiне олар және эмитент
туралы мәлiметтер енгiзу;
3) эмиссиялық бағалы қағаздар шығаруды және эмиссиялық бағалы қағаздар
шығару проспектiсiн (айналыс мерзiмi үш айдан аспайтын мерзiммен
облигациялар шығаруды қоспағанда) мемлекеттiк тiркеу туралы куәлiктер
беру.
ҚР Бағалы қағаздар рыногы туралы Заңда берілген анықтамаға сәйкес,
эмиссиялық бағалы қағаздар шығару проспектiсi – эмитент, оның қаржылық жай-
күйi, сатылады деп болжанатын эмиссиялық бағалы қағаздары, шығарылымның
көлемi, шығарылымдағы бағалы қағаздардың саны, оларды шығару, орналастыру,
айналыста болуы, дивидендтер (сыйақы) төлеу, өтеу рәсiмi мен тәртiбi туралы
мәлiметтер және инвестордың бағалы қағаздар сатып алу туралы шешiмiне ықпал
етуi мүмкiн басқа да ақпарат бар құжат.
Эмиссиялық бағалы қағаздар шығару проспектiсi агенттік облигациялар, үш
айдан көп емес мерзімге айналымға түсетін облигациялар шығару
проспектілерінен, облигациялық бағдарлама мен облигациялық бадарлама
шеңберінде шығарылатын облигациялардан басқаларын ескермегенде
төмендегідей мәлiметтерді қамтуы тиiс:
1) эмитент пен оның қызмет түрлерi туралы;
2) эмитенттің жарғылық капиталындағы үлестің он және одан да көп
процентіне иелік ететін ірі акционерлері және (немесе) қатысушылары туралы;
3) басшы қызметкерлер, олардың лауазымдары туралы соңғы үш жылдағы
мәлiметтер, сондай-ақ эмитенттiң орналастырылған акцияларының оларға
тиесiлi саны (жарғылық капиталындағы үлестерiнiң мөлшерi) туралы мәлiметтер
көрсетiле отырып, эмитент органдарының құрылымы туралы;
4) баланстық құны көрсетiле отырып, эмитенттiң активтерi туралы,
эмитенттiң өзi өндiретiн немесе тұтынатын тауарлардың (жұмыстардың,
көрсетiлетiн қызметтердiң) жалпы құнының бес және одан да көп процентiн
құрайтын көлемдегi тауарды (жұмысты, көрсетiлетiн қызметтердi) тұтынушылары
және жеткiзiп берушiлерi туралы;
5) эмитенттiң мүлкiн бағалау туралы (қамтамасыз етiлген облигациялар
шығарған кезде);
6) кредиторлардың (дебиторлардың) тiзбесi көрсетiле отырып, эмитент
активтерiнiң баланстық құнының бес және одан да көп процентiн құрайтын
кредиторлық және дебиторлық берешектер, оларды өтеу мерзiмдерi туралы;
7) осы аталғандардың 2) тармақшасында аталған тұлғаларды қоспағанда,
эмитенттiң аффилиирленген тұлғалары туралы;
8) жарияланған эмиссиялық бағалы қағаздардың саны, олардың түрi , төлеу
тәсiлдерi, бағалы қағаздар бойынша кiрiс алу, оның iшiнде облигациялардың
нақтылы құны, олардың айналыс мерзiмi және өтелу тәртiбi туралы;
9) бағалы қағаздарды (айырбасталатын бағалы қағаздар шығарған кезде)
айырбастау тәртiбi туралы;
10) облигация ұстаушылардың өкiлi туралы (инфракұрылымдық, сондай-ақ
ипотекалық және өзге де қамтамасыз етiлген облигациялар шығарған кезде);
11) төлем агентi туралы;
12) эмитенттiң бағалы қағаздарын ұстаушылар тiзiлiмдерi жүйесiн
жүргiзудi жүзеге асыратын тiркеушi туралы.
ҚР заңнамасына сәйкес келесі заңды тұлғалар қарыздық бағалы қағаздарды
шығаруына құқықтары жоқ:
• Зейнетақы активтерін инвестициялық басқарушылар;
• Жинақтаушы зейнетақы қорлары;
• Сақтандыру (қайтасақтандыру) мекемелері;
• Акционерлік инвестициялық қорлар.
Тiзбесiн уәкiлеттi орган белгiлейтiн рейтинг агенттiктерiнiң бiрiнiң
талап етiлетiн ең төмен рейтингi бар эмитенттiң эмиссиялық бағалы қағаздар
шығару проспектiсiнiң мазмұнына қойылатын талаптарды уәкiлеттi орган
белгiлейдi. Эмиссиялық бағалы қағаздар шығару проспектiсiнiң құрылымы және
оны жасау мен ресiмдеу тәртiбi уәкiлеттi органның нормативтiк құқықтық
актiлерiмен белгiленедi.
Облигациялық бағдарлама шегіндегі әрбір облигацияның шығарылымы өзінің
жеке ұлттық бірдейлендіру нөміріне ие.
Эмитент және облигациялық бағдарламаны немесе облигациялық бағдарлама
шегiнде облигациялар шығаруды мемлекеттiк тiркеу үшiн эмитент табыс еткен
құжаттар ҚР Бағалы қағаздар рыногы туралы Заңның және Қазақстан
Республикасының өзге де нормативтiк құқықтық актiлерiнiң талаптарына сәйкес
келген жағдайда, уәкiлеттi орган осындай мемлекеттiк тiркеудi жүзеге
асырады және эмитентке облигациялық бағдарламаның немесе облигациялық
бағдарлама шегiнде облигациялар шығарудың мемлекеттiк тiркелгенi туралы
куәлiк бередi.
Уәкiлеттi орган мынадай жағдайда, егер:
1) қор биржасында осы облигациялық бағдарлама шегiнде шығарылған
облигациялар бойынша сауда-саттық тоқтатыла тұрса;
2) осы облигациялық бағдарлама шегiнде шығарылған облигацияларға
делистинг жүргiзiлсе;
3) облигациялық бағдарлама шегiнде облигациялар шығаруды мемлекеттiк
тiркеу нәтижесiнде айналыстағы облигациялар шығарылымының жалпы сомасы
осындай облигациялық бағдарламаның тiркелген көлемiнен асып кетсе;
4) облигациялық бағдарлама шегiнде облигациялар шығаруды мемлекеттiк
тiркеу үшiн құжаттар табыс етiлген күнi эмитент ҚР Бағалы қағаздар рыногы
туралы Заңның 14-бабының 1-тармағында белгiленген талаптарға сай келмесе,
эмитентке облигациялық бағдарлама шегiнде облигациялар шығаруды мемлекеттiк
тiркеуден бас тартуға құқылы.
Инвесторлардың облигацияларға ақша құю тәуекелдігін азайту үшін
мемлекет бірқатар шараларды қабылдады. Мысалы, заңнамаға облигациялар
шығаратын компанияларға әдетте облигациялар шығарған кезде міндетті шарт
ретінде, қарызға алынған қаражатты қайтарудың кепілдігі ретінде өздерінің
мүлкін кепілге беру туралы талаптар енгізілген. Дегенмен кейбір жағдайларда
қамтамасыз етілмеген облигациялар да шығарылады.
ҚР Бағалы қағаздар рыногы туралы Заңға сәйкес ұйымдастырушылық-
құқықтық акционерлік қоғам нысанында құрылған эмитент, сонымен қатар,
арнайы қаржылық компания келесі шарттарды орындаған жағдайда (2 және 3
пункттер инфрақұрылымды облигациялар шығарғанда қатысты емес) облигациялық
бағдарлама шегінде облигацияларды шығаруға құқылы:
1) дефолт фактiлерi болмаған, облигациялар шығару туралы шешім
қабылдаған күні міндеттемелерді орындамау фактілері болмаған;
2) соңғы үш жыл iшiнде қызметтi залал шекпей жүзеге асырған (арнайы
қаржы компаниясын қоспағанда);
3) облигациялық бағдарламалар шегiнде шығарылатын облигацияларды сауда-
саттықты ұйымдастырушының тiзiмiне енгiзуге үмiткер эмитенттерге сауда-
саттықты ұйымдастырушы қойған талаптарға сай келген жағдайларда
облигациялық бағдарлама шегiнде облигациялар шығаруды жүзеге асыруға.
Сонымен қатар эмитент облигациялық бағдарлама шегiнде құрылымы бойынша
әртүрлi облигациялар шығаруды жүзеге асыруға құқылы.
Облигациялық бағдарламалар шегiнде шығарылған облигацияларды мерзiмiнен
бұрын өтеу талаптары мен тәртiбiне қойылатын талаптар, облигациялық
бағдарлама шегiнде облигациялар шығаруды жүзеге асыратын эмитент орындауға
тиiс ерекше талаптар мен шектеулер облигациялық бағдарлама проспектiсiмен
белгiленедi.
Яғни, облигациялар шығару үшін компания тұрақты, серпінді әрі табысты
дамып келе жатқан компания болуға тиіс.
Инфрақұрылымдық, сондай-ақ ипотекалық және өзге де қамтамасыз етiлген
облигациялардың шығарылуы мен айналысы кезiнде эмитент алдында
облигацияларды ұстаушылардың мүдделерiн бiлдiрудi облигацияларды
ұстаушылардың өкiлi (эмитентпен аффилиирленбеген кастодиалды немесе
брокерлік-дилерлік қызметті жүзеге асыратын бағалы қағаз нарығының
профессионалды қатысушысы) жүзеге асырады.
Инфрақұрылымдық облигацияларды ұстаушылырдың өкілі шығарылым
шарттарымен сәйкес инфрақұрылымдық жобаның орындалуының уақыттылығы мен
сапасының мониторингісін жүргізеді.
Егер облигациялар шығарылымын мемлекеттiк тiркеу үшiн құжаттарды
уәкiлеттi органға табыс ету күнi эмитентте сыйақы төлеу немесе бұрын
шығарылған облигацияларды өтеу жөнiндегi мiндеттемелерiн уақтылы
орындамаған немесе орындамаған жағдайлар болмаса, өзi бұрын шығарған
облигациялар бағалы қағаздардың қайталама рыногында айналыста болған кезде
және ол, инфракұрылымдық облигациялар эмитентін қоспағанда, төмендегi
талаптардың бiрiн сақтаған жағдайда:
1) облигациялар шығарылымын мемлекеттiк тiркеу үшiн құжаттарды
уәкiлеттi органға табыс ету күнi эмитентте уәкiлеттi органның нормативтiк
құқықтық актiсiнде белгiленген талаптарға сәйкес рейтинг агенттiктерiнiң
бiреуi талап ететiн ең төменгi рейтингi болса;
2) облигациялар шығарылымын мемлекеттiк тiркеу үшiн құжаттарды
уәкiлеттi органға табыс ету алдындағы соңғы тоқсанның қорытындылары бойынша
эмитенттiң левередж шамасы екеуден аспаса және жаңа шығарылымның барлық
облигацияларын орналастыру нәтижесiнде көрсетiлген шамадан аспайтын болса;
3) жаңадан шығарылған облигациялар ипотекалық облигациялар немесе
Қазақстан Республикасының секьюритилендіру туралы заңнамасына сәйкес арнайы
қаржы компаниясы шығаратын облигациялар болса, эмитент облигациялардың одан
кейiнгi шығарылымын жүзеге асыруға құқылы.
Банк немесе банк операцияларының жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын
ұйым уәкiлеттi органның нормативтік құқықтық актілерімен белгiленген
талаптар сақталған жағдайда, өзi бұрын шығарған облигацияларды қайталама
бағалы қағаздар рыногына айналысқа жiберген кезде облигациялардың кейiнгi
шығарылуын жүзеге асыруға құқылы.
Айналыс мерзiмi үш айдан аспайтын облигациялар шығаруды бағалы
қағаздары листингтiң ең жоғары санаты бойынша қор биржасы тiзiмiне
енгiзiлген эмитент жүзеге асыруға құқылы. Айналыс мерзiмi үш айдан аспайтын
облигацияларды орналастыру және айналысқа жiберу қор биржасының сауда
жүйесiнде ғана жүзеге асырылады. Айналыс мерзiмi үш айдан аспайтын
облигациялар шығаруды мемлекеттiк тiркеудiң талаптары мен тәртiбi уәкiлеттi
органның нормативтiк құқықтық актiсiмен белгiленедi.
Акционерлiк қоғамның ұйымдастырушылық-құқықтық нысанында құрылған
эмитент айырбасталатын облигациялар шығаруды жүзеге асыруға құқылы.
Айырбасталатын облигациялар шығару мүмкiндiгi акционерлiк қоғамның
жарғысында көзделуге тиiс. Облигацияларды акционерлiк қоғамның акцияларына
айырбастау облигацияларды эмитенттiң акцияларына айырбастаудың облигациялар
шығару проспектiсiнде белгiленген талаптары мен тәртiбiне сәйкес
жүргiзiледi.
Эмиссиялық бағалы қағаздарды орналастыру кезiнде эмитент (андеррайтер,
эмиссиялық консорциум) инвестордың бiрiншi талап етуi бойынша оған танысу
үшiн эмиссиялық бағалы қағаздарды шығару проспектiсiн немесе оның
көшiрмесiн беруге мiндеттi.
Эмитент (андеррайтер, эмиссиялық консорциум) эмиссиялық бағалы қағаздар
орналастыруды ұйымдастырылмаған бағалы қағаздар рыногында аукцион немесе
жазылым жүргізу арқылы жүзеге асыруға құқылы. Эмиссиялық бағалы қағаздарды
ұйымдастырылған бағалы қағаздар рыногында орналастыру сауда-саттықты
ұйымдастырушының iшкi құжаттарына сәйкес жүзеге асырылады.
Эмитенттің тиісті органы эмиссиялық бағалы қағаздарды инвесторлардың
шек қойылмаған тобы арасында орналастыру туралы шешім қабылдағаннан кейін
эмитент күнтізбелік он күн ішінде мемлекеттік және орыс тілдерінде
бұқаралық ақпарат құралдарында эмиссиялық бағалы қағаздарды орналастыру
туралы хабарлама жариялауға міндетті.
Эмиссиялық бағалы қағаздарды орналастыру туралы хабарда:
1) эмитенттiң толық атауы және орналасқан жерi;
2) эмиссиялық бағалы қағаздар шығаруды мемлекеттiк тiркеу күнi, олардың
түрi және орналастырылуға тиiстi саны; акционерлердің акцияларды
артықшылықпен сатып алу құқығын іске асырудың мерзімдері мен тәртібі туралы
мәліметтер;
3) эмитенттiң бөлiмшелерi мен лауазымды адамдары, эмиссиялық бағалы
қағаздар шығару проспектiсiмен немесе олар туралы өзге де ақпараттармен
танысуға мүмкiн болатын андеррайтердiң (эмиссиялық консорциумның) атауы мен
орналасқан жерi туралы мәлiметтер;
4) эмиссиялық бағалы қағаздарды орналастыру бағасы мен оларды төлеу
туралы мәлiметтер болуға тиiс.
Эмиссиялық бағалы қағаздарды ұйымдастырылмаған бағалы қағаздар
рыногында орналастыру эмитентке (андеррайтерге, эмиссиялық консорциумға)
инвесторлар табыс еткен жазбаша өтiнiмдер негiзiнде аукцион өткiзу немесе
жазылым жүргiзу арқылы жүзеге асырылады. Аукциондар немесе жазылуды өткізу
шарттары мен тәртібі эмитенттің ішкі құжаттарымен белгіленеді және ол
орналастырылатын эмиссиялық бағалы қағаздарды сатып алуға ниеті бар
инвесторларға қойылатын талаптарды қамтуға тиіс.
Эмитент (андеррайтер, эмиссиялық консорциум) инвестор бағалы қағаздарға
ақы төлеу жөнiндегi мiндеттемесiн орындаған күннен бастап екi жұмыс күнi
iшiнде бағалы қағаздарды ұстаушылардың тiзiлiмдерi жүйесiндегi инвестордың
жеке шотына сатып алынған эмиссиялық бағалы қағаздарды аудару туралы
бұйрықты тiркеушiге (нақтылы ұстаушыға) табыс етуге мiндеттi.
Облигацияларға ақы төлеу тек қана ақшалай жүзеге асырылады.
Облигацияларды жазылым жүргiзу арқылы орналастыру облигацияларды шығару
проспектiсiнде белгiленген талаптар мен тәртiп бойынша жүзеге асырылады.
Мемлекет облигациялар шығаратын компаниялардың алдына қоятын шектеулер
инвесторлардың, яғни соның ішінде сіз бен біздің мүдделерімізді қорғауға
бағытталған. Себебі, кез келген адам өзінің қалауы мен мүмкіндіктеріне
қарай қазір немесе болашақта облигацияларды иелене алады. Сондай-ақ аталған
шаралардың өткен жылдардағы теріс тәжірибенің нәтижесі болып отырғанын айта
кету керек.
1.3. Қазақстандық корпоративтік облигациялар нарығының дамуы мен
ағымдағы жағдайы
Қазақстанның бағалы қағаздар нарығының дамуы көп жағдайда 90-шы
жылдардың екінші жартысындағы мемлекеттің қаржы секторының сәтті қайта
реформалануымен тікелей байланысты, ол ұлттық нарық үшін жаңа болып
табылатын қор құралдары – корпоративтік облигациялардың пайда болуының
алғышарттарын тудырды.
Аталған активтердің алғашқы шығарылымдары 1998 жылы орындалған, бірақ
бұл қағаздардың ерекше белсенді эмиссиясы 2000 жылдан бастап өткізіле
бастады. Корпоративтік облигациялар нарығы даму процессінің эволюциясы
көптеген факторлармен анықталған, олардың негізгілері – бұл
макроэкономикалық тұрақтылық пен 1999-2000 жылдардағы ұлттық экономиканың
өсуі, сондай-ақ берілген құралдарға тұрақты сұранысты қамтамасыз еткен
жинақтаушы зейнетақы қорлары түріндегі ішкі портфельдік инвесторлардың
мықты классының пайда болуы. Бұл факторлар облигациялар нарығы дамуының
айтарлықтай қарқындылығы мен оның құрылымының байыпты сапалы өзгерістерінің
алғышарты болды. Қазақстандық корпоративтік облигациялар нарығының 2000
жылдан бастап даму кезеңі нақты сектор эмитенттері өкілдері санының көбеюі,
бизнестің инвестициялық ресурстарға жеңілдетілген кіру мүмкіндігі,
жергілікті компаниялардың қаржы менеджментінің халықаралық стандарттарын
игеруі және т.б. сияқты аспектілерде білінетін оның құрылымының сапалы оң
өзгерістерімен қатар қызу өсімімен де айқындалды. Экономиканың қазіргі
заманғы даму кезеңі үшін корпоративтік облигациялардың рөлі әралуан. Ең
алдымен аталған құралдардың қор нарығы даму процессін ынталандыруда
маңыздылығын атап өткен жөн. Қор типті басқа активтердің елеулі
жеткіліксіздігі жағдайында корпоративтік облигациялар соңғы бірнеше жылдар
көлемінде нарықтың барлық өрістерін, әсіресе инфрақұрылымын, жұмыс істеу
қалпында көтере тұрып, оның дамуының жалғыз сүйрегіші дерлік болып
табылады. Алайда қор нарығы дамуынан басқа практикада берілген құралдардың
қазақстандық корпоративтік қаржыландыруының пайда болуы жалпы ел
экономикасы үшін, атап айтсақ, оның қаржылық-инвестициялық секторы үшін
маңызды оң салдарға ие.
Банктік жүйе – Қазақстан экономикасының ең қарқынды даму секторы.
Республика экономикасына ену деңгейі бойынша (ЖІӨ-нің 90%-на жуығы) оны
Евросоюз мемлекеттері көрсеткіштеріне теңеуге болады. Сонымен қатар сыртқы
қаржыландыру Қазақстан банк жүйесі өсімінің негізгі факторларының бірі
болып табылады.
01.07.2011ж. банк секторының жалпы активтері жыл басынан 25,9%-ға,
немесе 2301,8 млрд. теңгеге көтеріліп, 11 137,8 млрд. теңгені құрады.
Активтердің елеулі өсімі реттеуші органдардың талаптарына жауап беру
үшін банктерге олардың есеп айырысу меншікті капитал көлемін тұрақты
өсіруді мәжбүрлетеді. 2011 жылдың бірінші жарты жылдығында банктердің жалпы
реттегіштік капиталының көлемі 351,9 млрд. теңгеге (30,1%) өсіп,
01.07.2011ж. 1520,5 млрд. теңгені құрады.
Халықаралық мемлекеттік несиелерді тарту мен пайдалану үшін (сыртқы
қарыз алу) экономикалық қауіпсіздік принципі олардың сыртқы қарыз көбеюі
мен кері сальдоның көтерілуі сияқты экономикалық қауіпсіздік көрсеткіштерін
ескеру керек дегенді білдіреді.
Дүниежүзілік өтімділік кризисінің пайда болуы қазақстандық банк жүйесі
үшін күтпеген жағдай болды. Халықаралық капиталдар нарықтарына кіруді
шектеудің салдарлары пассивтерді қалыптастыруда шетел қаржыландыруының
үлкен көлемін есепке ала отырып, жеткілікті деңгейде қатты болуы мүмкін
еді.
Standard & Poor's-тың жарияланған Өтімділік жеткіліксіздігі
қазақстандық банктерді тежегішті басуға мәжбүр етті, бірақ бетпе-бет
қақтығыстан құтылу мүмкін бола ма?: Банк секторы тәуекелдерінің анализі
(Standard & Poor's, Париж, 19.02.08) есебінде айтылғандай дүниежүзілік
өтімділік кризисі банк секторы мен Қазақстан реттеуші-қадағалау органдарын
соңғы жылдардың ең қиын сынағына әкеп соқтырды. Қазақстандық банк
секторының дестабилизациясының тікелей себебі сыртқы қаржыландырудың
тапшылығы болды, ал бұл сектордың ішкі, құрылымдық жеткіліксіздіктері пайда
болған ауыр жағдайды одан әрі ауырлатады. Қазақстан банктерінің
несиеқабілеттілік деңгейін меншік құрылымдарының жеткіліксіз ашықтығы,
бұрынғысынша құрылымданбаған корпоративтік сектор, ресурстар көздері мен
несиелік операциялардың жоғары концентрациясы, тез өсірілген несиелік
портфельдердің жеткіліксіз ұстамдылығы, операциялардың жоғары дәрежедегі
долларизациясы, әлсіз капитализация мен тәуекел менеджменті жүйелерінің
тексерілмегендігі сияқты факторлар ұстап тұрады.
Біз белгісіздік пен өтіп жатқан тәуекелдерді қайта бағалау өтімділік
қиындықтарының, кең несиелік спредтер мен жоғарылатылған волатильдіктің
сақталынуына (кем дегенде жақын болашақта) септігін тигізеді деп ойлаймыз,-
деп айрықша атап өтті Трофимова ханым, Standard & Poor's несиелік
сараптамашысы.
Экономикалық құлдырау мерзімі ұзарған сайын оның қазақстандық
банктердің негізгі көрсеткіштеріне әсері мүмкінкіндігі көбейеді, сәйкесінше
олардың несиелік рейтингтерінің жағымсыз өзгеру болашағы ақиқаттала түседі.
Ең жақын болашақта қажетті орындалуға тиісті шаралардың ауырлығына
қарамастан, олар нәтижесінде қаржы секторының сауығуына әкеліп, ерекше
тұрақты болатын бизнес-стратегиялардың пайда болуына, қаржыландырудың ішкі
көздерінің дамуы мен банктердің консервативтік қаржылық түрлерінің
қалыптасуына негіз болады, - деп түсіндірді Трофимова ханым.
2011 жылы Қазақстан қор биржасының (KASE) қарыздық бағалы қағаздар
нарығын сараптай отырып, корпоративтік облигациялардың биржалық нарығындағы
өтімділік кризисі делінетін жағдаймен байланысты туындалған екіайлық
тыныштығы қыркүйек айында белсенділіктің көрінісімен ауыстырылды деп айтуға
болады. Бұл айда KASE-де 2011 жылдың тамыз айының көрсеткішін төрттен артық
деңгейде асып түсетін, $671,8 млн. құрайтын мәмілелердің рекордты көлемі
тіркелді. Алайда айналым құрылымының ұқыпты зерттелімі келесі суретті
көрсетеді: берілген сегменттің ерекше белсенділігі биржалық нарықта АҚ
ТұранӘлем Банкі облигацияларымен (BTASb7) орындалған бірқатар ішкі
мәмілелер тіркелген 13-ші және 27-ші қыркүйекке келіп тұр. Төменде
ұсынылған материалдардан көрініп тұрғандай, берілген облигацияға қыркүйек
айының биржалық нарығының жалпы айналымының 53,9%-ы жатады, бұл нарық
концентрациясы көрсеткішінің өте жоғары мағынасын түсіндіреді. ИРБИС
сараптамашыларында суреттелген транзакциялардың мәні бойынша толыққанды
нарықтық болмаған деп санауына негіз бар. Бұдан сарапталушы айдың
корпоративтік облигацияларының өтімділігі төмен деңгейде болды деген
қорытынды шығады.
Қыркүйектегі корпоративтік облигациялардың бағалық сипаты келесідей
көріністе болды. Қайталама нарыққа тартылған 113 облигациялар атауларынан
84 атаулысы дисконтпен, 29-ы сыйақымен саудаға түсті. Әсіресе жиі қайта
сатып алынғандар Мангистауская распределительная электросетевая компания
АҚ-ның төртінші шығарылымының купонды облигациялары (MREKb4) (орташа
өлшенген таза бағасы 110,88%-ды құрады), әсіресе жиі қайта сатылғандар
болып Астана-Финанс АҚ-ның тоғызыншы шығарылымның субординацияланған
облигациялары (ASFIb9) (76,23%) көрінді. Тамыз айында қайталама нарықта
мәмілелер 52 атауы бар облигациялармен өткен, дисконтпен 41 атты қағаз,
сыйақымен – 10 және нақтылы құнымен (номинал бойынша) – 1 қағаз саудаға
түсті. Әсіресе жиі қайта сатып алынғандар Караганды Жарык ЖШС-нің бірінші
шығарылымының купонды облигациялары (KRZHb1) (117,71%), әсіресе жиі қайта
сатылғандар болып Аграрная кредитная корпорация АҚ-ның бірінші
шығарылымның купонды облигациялары (AGKKb1) (84,28%) көрінді.
Қыркүйекте қайталама нарықтағы корпоративтік облигациялардың орташа
өлшенген таза бағасы тамыздағы 101,78%-дан 96,13%-ға дейін құлады.
Бір ай ішінде жасалған мәмілелер бойынша сатып алушы үшін өтелуге тиіс
облигациялардың табыстылығы 78 корпоративтік облигацияда өсіп, 29-ында
төмендеді. Бес қағаздың табыстылығын ештеңемен салыстыруға келмеді. Тамыз
айының сәйкес көрсеткіштері – 30, 19 және 3.
Олай болса, Қазақстан қор биржасындағы корпоративтік облигациялар
нарығы қыркүйек айында дүниежүзілік қаржы нарығының турбуленттілік әсерін
толық деңгейде бастан кешті десек қате болмайды. Облигацияларды бағалары
сезінерліктей түсті.
Кесте №2.
Қазақстан қор биржасындағы 2011 жылдың қыркүйек және тамыз айларындағы
корпоративтік облигациялар нарығының статистикалық мінездемесі
(көрсеткіштер тікелей мәмілелерді есептей отырып ұсынылған).
Көрсеткіш Ай: Тренд
2011 жылдың 2011 жылдың 2011 қыркүйегінің
қыркүйегі тамызы 2011 тамызына
Сауда көлемі, мың USD 671 786,0 131 243,9 +411,9%
Сауда көлемі, млн. KZT81 877,5 16 374,8 +400,0%
соның ішінде (с.і.) 0 4 097,6 X
орналастырулар
бойынша, мың USD
с.і. орналастырулар 0 505,3 X
бойынша, млн KZT
с.і.. АӨҚО АСА, мың 49 307,8 102,7 +47 920,8%
USD
с.і.. АӨҚО АСА, млн 6 006,7 12,7 +47 352,1%
KZT
Мәмілелер саны 402 152 +164,5%
Мәмілелерге тартылған 113 52 +117,3%
құралдар саны
Тікелей мәмілелер 0,2 1,3 -1,1 пп
үлесі (саны), %
Тікелей мәмілелер 0,1 0,1 +0,02 пп
үлесі (көлемі), %
Зейнетақы активтері 11,0 10,6 +0,4 пп
қатысуы, брутто
бойынша %
Жеке тұлғалардың 1,5 3,7 -2,2 пп
қатысуы, брутто
бойынша %
Мәмілелерді жасаған 33 31 +6,5%
биржа мүшелерінің саны
Нарық концентрациясы, 76,9 50,9 +26,0 пп
%*
Алматы өңірлік қаржы орталығы арнайы сауда алаңында (АӨҚО АСА) алғашқы
сауда өткізулер 2011 жылдың 27-ші ақпанында басталды. Сол кезде тек бір
ғана, ипотекалық несиелеу саласында 10 млн. теңгеден артық сомаға MAG
акционерлік қоғамының бірінші шығарылымның купонды облигациялары бойынша
(табыстылығы 11,62%, 10 мың дана облигация көлемінде) мәміле жасалған
болатын. Содан бері бір айға жуық уақыт өтсе де нәтижелер мүлдем жоқтың
қасы: жалпы сомасы $200 мыңнан аспайтын бірнеше ғана мәміле орындалды.
Кесте №3.
2011 жылдың қыркүйегінде Қазақстан қор биржасында саудаға түсетін
корпоративтік облигациялар тізімдерінің өзгерісі.
Кіру категориясы Облигациялардың:Құралдардың: Эмитенттердің:
саны тренд саны тренд саны тренд
A 200 +4 200 +4 63 +1
B 24 0 24 0 24 0
A+B 224 +4 224 +4 87 +1
C (АӨҚО АСА) 52 0 52 0 16 0
A+B+C 224 +4 276 +4 87 +1
Кестеге анықтама: A, B – KASE-нің ресми тізімінің категориялары; C –
АӨҚО АСА ресми тізімінің категориясы; АӨҚО АСА іске қосумен байланысты бір
атқа ие бағалы қағаз бойынша (облигация) сауда коды, есеп жүргізулер мен
сауда жүргізулер шарттары бойынша айырылатын екі биржалық құрал болуы
мүмкін.
Қор нарығының абсолютті мағынадағы капиталдандырылуының төмендеуі, қор
нарығы капиталдандырылуының жалпы ішкі өнімге қатысты капиталдандырылу
көрсеткіші азаюы көрінеді. Солай, 2012 жылдың 1-ші қаңтарында KASE-дегі
жалпы капиталдандырылу 8 264 396 млн. теңгені құрады, бұл ЖІӨ-нің 54,19%
болып табылады. 2011 жылдың 1-ші қаңтарына деген дәл сондай көрсеткіш
101,17%.
Кесте №4.
2010 және 2011 жылдардағы Қазақстан қор биржасында мәмілелер көлемі
көрсеткіштері, сонымен қатар биржалық нарық айналым құрылымының динамикасы
(егер басқасы көрсетілмесе, млн. USD). Бағалау айналымның долларлық
эквивалентінде өткізілген.
KASE нарық сеторы Нарықтың көлемі мен 2010 жылдың 2009 жылға
құрылымы: тренді
2011 жылы 2010 жылы млн. USD %
Шет ел валютасы 91 421,8 41 695,5 +49 726,2 +119,3
28,4% 24,6%
Қазақстандық МБҚ 8 065,7 6 621,5 +1 444,3 +21,8
2,5% 3,9%
Шетелдік МБҚ 0,264 0,315 -0,051 -16,1
0,0001% 0%
Акциялар 8 924,4 4 026,6 +4 897,8 +121,6
2,8% 2,4%
с.і. АӨҚО АСА 113,4 0 +113,4 X
0,04% 0%
Корпоративтік 4 302,5 3 015,5 +1 286,9 +42,7
облигациялар 1,3% 1,8%
с.і. АӨҚО АСА 399,8 0 +399,8 X
0,1% 0%
ХҚҰ облигациялары 0 0 0 X
0% 0%
БАРЛЫҒЫ 322 474,5 169 344,6 +153 129,9 +90,4
100% 100%
с.і. АӨҚО АСА 513,2 0 +513,2 X
0,2% 0%
Кестеге қосымша түсіндірме: Мемлекттік бағалы қағаздар секторында (МБҚ) тек
бастапқы нарық пен қайталама нарықтағы сатып алу-сату мәмілелері есепке
алынады. Мемлекеттік емес эмиссиялық бағалы қағаздар секторында (МЕБҚ –
акциялар мен корпоративтік облигациялар) тек бастапқы нарық пен қайталама
нарықтағы сатып алу-сату мәмілелері есепке алынады.
2010 жыл үшін KASE-нің акциялар бойынша жалпы айналымы – 4 026,6 млн.
USD, корпоративтік облигациялар бойынша – 3 015,5 млн. USD.
2011 жыл үшін мемлекеттік емес бағалы қағаздармен мәмілелер көлемі
14,7%-ға артты. Сонымен қатар, ресми тізімге енгізілген А категориясы
бойынша 14,74%, В категориясы бойынша 31,47%-ға мәмілелер көлемі көбейсе,
Листингтік емес бағалы қағаздар секторы бойынша 55%-ға төмендеу орын
алды.
Сурет №3.
Акциялар мен корпоративтік облигациялардың ЖІӨ-ге қатысты айналымы,
млн. USD.[2]
Кесте №5.
Қазақстан қор биржасының 2012 жылдың қаңтар және ақпан айлары үшін айналымы
мен оның құрылымы бойынша салыстырмалы мәліметтер.[3]
Нарық Миллиард KZT Миллион USD
секторы
Қаңтар Ақпан Тренд Қаңтар Ақпан Тренд
2012 2012 2012 2012
Ккөлем Ң% Ккөлем
Ресми А тізімі бойынша, соның1 646 070 1 888 672 14,74
ішінде:
бастапқы орналастырулар: 227 264 270 433 19,0
акциялар бойынша 226 456 255 432 12,8
- облигациялар бойынша 808 15 001 18,5 есе
қайталама айналым: 214 156 226 735 5,87
акциялар бойынша 130 066 125 924 -3,18
- облигациялар бойынша 84 090 100 811 19,88
Репомәмілелері: 1 204 650 1 391 504 15,51
акциялар бойынша 870 068 780 973 -10,24
- облигациялар бойынша 334 582 610 531 82,47
Ресми В тізімі бойынша, соның23 090 30 357 31,47
ішінде:
бастапқы орналастырулар: 0 0 -
по акциям 0 0 -
- по облигациям 0 0 -
қайталама айналым: 10 821 19 968 84,53
акциялар бойынша 8 643 15 746 82,18
- облигациялар бойынша 2 178 4 222 93,85
Репомәмілелері: 12 269 10 389 -15,32
акциялар бойынша 9 755 6 310 -35,32
- облигациялар бойынша 2 514 4 079 1,6 есе
Листингтік емес бағалы 2 294 1 032 -55,01
қағаздар секторы бойынша
Барлығы 1 671 454 1 920 061 14,87
Деректеме: Қазақстан Республикасының 2012 жылдың 1 қаңтарына ағымдағы
бағалы қағаздар нарығының жағдайы. ҚҚА есебі.
Биржалық нарықтың өсуі – институционалдық инвесторлардың
активтерінің өсуінің бірден-бір белгісі. 2010 жылдың аяғына қарағандағы бұл
активтердің көлемі 78,5 млрд. USD болса, олардың 89,0% банктік активтер, ал
9,1% жинақтаушы зейнетақы қорлары активтері болып табылады.
2. Қаржыландыру стратегияларының салыстырмалы сипаттамасы
2.1. Компания қызметін қаржыландыру үшін бағалы қағаздар нарығының
мүмкіндіктері
Бағалы қағаздар нарығы компанияның қызметін қаржыландыру үшін кең
ауқымды мүмкіндіктер тізбегін ұсынады. Дәстүрлі түрде нарықтық шығарулар ең
ірі деген компаниялардан тұратын шағын топтарға ғана мүмкін болса, қазіргі
таңда дүние жүзіндегі кіші және орта деңгейді компаниялардың да өздерінің
бағалы қағаздарын жетекші қор биржаларының арнайы алаңдарымен қатар
биржадан тыс нарықтарда да орналастыру және олардың қайталама айналымын
ұйымдастыру мүмкіндігі пайда болды.
Нарықтық және банктік қаржыландыру механизмдерінің салыстырмалы
сипаттамасы.Банктік несиелер (синдикаттық несиелендіруді қоса алғанда) мен
облигациялық қарыздарды салыстыру екі түрлі кескінде қарастырылуы мүмкін:
өнімдерді салыстыру көзқарасынан және өнімдерді шығару мен айналымға
жіберудің экономикалық шарттары көзқарасынан. Корпоративтік облигацияларды
шығару және несиелендіруді ұйымдастыру түрлеріндегі қаржыландыруды тарту
бойынша жобаларды саралау бұл өнімдердің қарыз алушылар тарапынан да
(бірқатар дәрежеде), инвесторлар тарапынан да ұқсастығын көрсетеді.
№9 кестеден көрініп тұрғандай, облигациялық қарыздар мен несиелендіруді
салыстырғанда компанияны синдикаттық несиелендіруді тарту жолымен
қаржыландыру шарттар тізбегінің көпшілігінен артықшылықтарға ие. Бірақ
синдикаттық несиелендіруді пайдаланудың шектеулі көлемде болуы банктік өнім
ретіндегі қаржыландырудың берілген механизмі қарыз алушыға оны пайдалануда
бірнеше себептер тізбегі нәтижесінде толық дәрежеде ұтпауы салдарынан
түсіндірілуі мүмкін. Синдикаттық несиелендіруді пайдаланғанда қарыз алушыда
келесі жағдайлар пайда болады:
• ақпаратты көп адамдар санына ашу қажеттігі;
• ұзақ мерзімдер мен консорциалды несиені ұйымдастыруға шығындар;
• қаржылық қиыншылықтар туындаған жағдайда займды қайта құрылымдау
(реструктуризация) қиындықтары.
Басқа жағынан алғанда нарықтық несиенің жағымды жақтары синдикаттық
несиеде толығымен қол жетерлік болмайды, оның себебі келесіде:
• салыстырмалы түрде қарыз алу мерзімінің қысқалығы;
• компанияның қарызын нарықтық басқару мүмкіндігінің болмауы. Өтімділік
жағынан қарастырғанда синдикаттық несие облигациялық қарыздан ұтылады.
Синдикаттық несиеде инвестордың өз үлесін сату жағдайында келісім-
шарттық құжаттамаларды қайта рәсімдеу, потенциалды инвестормен несие
мен кепілдің (әдетте, облигациялық қарызға қарағанда едәуір көп
болады) барлық шарттарын келісу сияқты көптеген қиындықтырмен тығыз
байланысты. Кейбір жағдайларда келісім-шарттар синдикат
қатысушыларының басқа мүшелерімен де келісу жолымен қабылдануы керек.
Синдикаттық несиенің өтімділігі ерекше шектеулі болғандықтан,
синдикатқа қатысу туралы шешім қабылдағанда инвестор несиенің толық
мерзіміне шамалануы тиіс. Бұл өз кезегінде компаниялар үшін қарыз алу
құнын көбейтеді;
• Мәміленің сәтті іске асуының төмен ықтималдығы. Бұл жағынан алғанда
корпоративтік облигацияларды шығару тиімді болып көрінеді. Егер
ұсынылатын өнімге инвесторлар тарапынан қызығушылық туындамаса,
ұйымдастырушы (әрине, егер бұл ірі эмитент болса) шығарылымның барлық
сатылмаған көлемін өзі сатып ала алады, сол арқылы өзінің сәтті
орналастыруының кепілі болады. Болашақта эмитент – мәміле
ұйымдастырушысы өзі сатып алған шығарылымның белгілі бір бөлігін
қайталама нарықта сата алады.
Компания акцияларының эмиссиясын өткізудің қолайлы уақыты болып
акциялардың курстық құнының ең жоғары деген мезгілі (қосымша эмиссияның
болатыны жағдайында) немесе ұзақ мерзімді серпілісэкономикалық өсім
толқынының аяқталуы мерзімі (бірінші ретті орналастыру орын алғанда)
табылатынын атап өту керек. Бұл компания акция шығаруы кезінде үлкен
көлемді қаржы құралдарын тартумен не болмаса аз акциялар орналастыру арқылы
капиталды жуып-шаю эффектісін төмендетумен байланысты.
Үлестік қаржыландырудың жағымсыз бір жағы – бұл егер компания акциялар
шығару мен аталған акцияларды қор нарығына орналастыру туралы шешім
қабылдаса, онда ол реттеуші органдар мен қор биржасының акционерлер мен
басқа қызығушылығын білдірген тұлғалар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz