Бөкей Ордасы



Бөкей Ордасы Еділ мен Жайықтың аралығында орналасқан. Солтүстікте Самар губерниясы, шығыста — Орал облысы, оңтүстікте Каспий теңізі батыс жағында — Астарахан губерниясының Царёв, Енотаев және Краснояр уездері. Жер көлемі — 92 144 5 km2 19 ғ. аяғында Астархан меже бөлімі бойынша — 77 624 km2.Орда өңірініңдегі дала көпшілігі құмды мен сазды жерден тұрады. Көтеріңкі жерлері төмпелі, ойпаттарда жабындық жерлер орналасады, бірақ кей тұстарда былқылдақ құм бар. Солтүстік жағында (Тарғын, Тал, Камыс-Самар, Калмақ) қара топырақты дала кездеседі, Оңтүстігінде көбінесе құм жайлайды. Оңтүстікте құм төбелерінің арасында құмаршық (Triticum cristatum)өсетін ойпаттар кездеседі. Төмпелерде ештеңе өспейді, теңізге жақындағанда тегістеніп кетеді де сорларға айналады. Оңтүстік-батыста Бэр төмпелерікөріне бастайды. Орданың солтүстігінде бірде жалғыз, бірде топтасқан обалар бар, соңғысында әдетте ортасында біреуі ірілеу болады. Енң ірілердің шеңбер диаметрі 30 m шамасына жетеді. Бұл обалар мола екенін қазба жұмыстар дәлелдеді, соның ішінде адам мәйітінен басқа дүние-мүлік табылған, ал кейбіреулерінде зертасты кірпіш қалауы бар.Хан Жәңгір Бөкей ордасына келген ғалым-зерттеушілерді ерекше құрметпен қабыл алған. Осы өңірде болған Г.С. Карелин, В.И. Даль, т.б. хан үйінің қонақжайлылығына ризашылықтарын естелік — зерттеулерінде жазып көрсетеді. Бұлардан басқа Бөкей ордасында 100-ден астам ресей және шетел зерттеушілері болған.1842 ж. Жәңгірдің өтінішімен белгілі картограф, Орыс жағрапиялық қоғамының мүшесі Я.В. Ханыков Бөкей ордасының аумақтық картасын[1] жасайды.Хандықта Кіші жүзден шыққан 5 мың жанұя болды, 19 ғ. 50 жж. Бөкей ордасында 300 мың адам тұрды (50 мың жанұя).Хандық1801 жылы Нұралы ханның екінші ұлы Бөкей сұлтан Орыс патшасына бос жатқан Еділ мен Жайық өзендері аралығындағы атамекеніне көшіп-қоныстануға рұқсат сұраған өтініш жолдайды. Ресей императоры Павел I Бөкей сұлтанның өтінішін қабыл алып, 1801 ж. наурызыдың 11 былай деген рескриптісін (жарлық) шығарады:Қырғыз-Қайсақ Кіші ордасының Хан кеңесінің төрағасы Бөкей сұлтан Нұралы хан ұлын өзіме ризашылықпен қабылдаймын, өзі қалаған жеріне көшіп жүруіне рұқсат етемін және менің рахым етуімнің белгісі ретінде қара лентамен мойынға тағатын өз суретім бар алтын медаль тағайындаймын.Сол жылдың күзінде Бөкей сұлтан өзіне қарасты 5 мың түтін ауылымен Жайықтың ішкі бетіне көшіп-қоныстанады. Тарихта Ішкі Қазақ немесе Бөкей ордасы аталған өлкенің іргесі осылай қаланады.1806 ж. мамырыдың 19 Патшалық Үкіметтің арнайы жарлығымен хандықтың территориялық көлемі 6500 мың десятина болып бөлінеді. Жарлықта былай деп көрсетіледі:Бөкей сұлтанның қол астындағы қазақтарға Үлкен және Кіші өзендерінен Боғда тауларына дейін, одан Шапшашы арқылы Дудацкий немесе Телепнёв батағаларына және теңізге дейін көшуге рұқсат беріледі.1808 жылы шілденің 17 Бөкей хандығы Астрахан әскери губернаторының және Орынбор шекара комиссиясының құзырына бағынышты болып бекітіледі.1812 жылы Александр I патшаның арнайы жарлығымен Бөкей сұлтан Ішкі Қазақ ордасының ханы болып

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі:  Материал
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:   
Бөкей Ордасы Еділ мен Жайықтың аралығында орналасқан. Солтүстікте Самар
губерниясы, шығыста — Орал облысы, оңтүстікте Каспий теңізі батыс жағында —
Астарахан губерниясының Царёв, Енотаев және Краснояр уездері. Жер көлемі —
92 144 5 km2 19 ғ. аяғында Астархан меже бөлімі бойынша — 77 624 km2.Орда
өңірініңдегі дала көпшілігі құмды мен сазды жерден тұрады. Көтеріңкі
жерлері төмпелі, ойпаттарда жабындық жерлер орналасады, бірақ кей тұстарда
былқылдақ құм бар. Солтүстік жағында (Тарғын, Тал, Камыс-Самар, Калмақ)
қара топырақты дала кездеседі, Оңтүстігінде көбінесе құм жайлайды.
Оңтүстікте құм төбелерінің арасында құмаршық (Triticum cristatum)өсетін
ойпаттар кездеседі. Төмпелерде ештеңе өспейді, теңізге жақындағанда
тегістеніп кетеді де сорларға айналады. Оңтүстік-батыста Бэр
төмпелерікөріне бастайды. Орданың солтүстігінде бірде жалғыз, бірде
топтасқан обалар бар, соңғысында әдетте ортасында біреуі ірілеу болады. Енң
ірілердің шеңбер диаметрі 30 m шамасына жетеді. Бұл обалар мола екенін
қазба жұмыстар дәлелдеді, соның ішінде адам мәйітінен басқа дүние-мүлік
табылған, ал кейбіреулерінде зертасты кірпіш қалауы бар.Хан Жәңгір Бөкей
ордасына келген ғалым-зерттеушілерді ерекше құрметпен қабыл алған. Осы
өңірде болған Г.С. Карелин, В.И. Даль, т.б. хан үйінің қонақжайлылығына
ризашылықтарын естелік — зерттеулерінде жазып көрсетеді. Бұлардан басқа
Бөкей ордасында 100-ден астам ресей және шетел зерттеушілері болған.1842 ж.
Жәңгірдің өтінішімен белгілі картограф, Орыс жағрапиялық қоғамының мүшесі
Я.В. Ханыков Бөкей ордасының аумақтық картасын[1] жасайды.Хандықта Кіші
жүзден шыққан 5 мың жанұя болды, 19 ғ. 50 жж. Бөкей ордасында 300 мың адам
тұрды (50 мың жанұя).Хандық1801 жылы Нұралы ханның екінші ұлы Бөкей сұлтан
Орыс патшасына бос жатқан Еділ мен Жайық өзендері аралығындағы атамекеніне
көшіп-қоныстануға рұқсат сұраған өтініш жолдайды. Ресей императоры Павел I
Бөкей сұлтанның өтінішін қабыл алып, 1801 ж. наурызыдың 11 былай деген
рескриптісін (жарлық) шығарады:Қырғыз-Қайсақ Кіші ордасының Хан кеңесінің
төрағасы Бөкей сұлтан Нұралы хан ұлын өзіме ризашылықпен қабылдаймын, өзі
қалаған жеріне көшіп жүруіне рұқсат етемін және менің рахым етуімнің
белгісі ретінде қара лентамен мойынға тағатын өз суретім бар алтын медаль
тағайындаймын.Сол жылдың күзінде Бөкей сұлтан өзіне қарасты 5 мың түтін
ауылымен Жайықтың ішкі бетіне көшіп-қоныстанады. Тарихта Ішкі Қазақ немесе
Бөкей ордасы аталған өлкенің іргесі осылай қаланады.1806 ж. мамырыдың 19
Патшалық Үкіметтің арнайы жарлығымен хандықтың территориялық көлемі 6500
мың десятина болып бөлінеді. Жарлықта былай деп көрсетіледі:Бөкей сұлтанның
қол астындағы қазақтарға Үлкен және Кіші өзендерінен Боғда тауларына дейін,
одан Шапшашы арқылы Дудацкий немесе Телепнёв батағаларына және теңізге
дейін көшуге рұқсат беріледі.1808 жылы шілденің 17 Бөкей хандығы Астрахан
әскери губернаторының және Орынбор шекара комиссиясының құзырына бағынышты
болып бекітіледі.1812 жылы Александр I патшаның арнайы жарлығымен Бөкей
сұлтан Ішкі Қазақ ордасының ханы болып тағайындалады. Бөкейді ақ киізге
көтеріп хан сайлау Орал қаласының маңындағы тоғайда өтеді, кейін ол жер
Хан тоғайы деп аталады.1815 жылдың мамырыдың 21 Бөкей хан қайтыс болады.
Тақ мұрагері Жәңгір жас болғандықтан, хан тағына регент есебінде уақытша
сұлтан Шығай Нұралыұлы отырады.1823 ж. Жәңгір Бөкейұлы хан тағының мұрагері
болып танылып, 1824 ж. маусымдың 22 Хан тоғайында ақ киізге көтеріліп,
хан сайланады.Бөкей хандығының тарихында Жәңгір ханның билік еткен кезеңі
анағұрлым елеулі із қалдырды. Жәңгір ең алдымен қазақтарға ыңғайлы әрі
тиімді тұрмыстың үлгісі етіп, 1827 ж. Нарын құмының Жасқұс деген жеріне Хан
сарайын салдырады. Жәңгірден үлгі алған би-сұлтандар, кейін қарапайым халық
үй тұрғызып, Хан ставкасы саяси-экономикалық маңызға ие орталыққа
айналады.Бөкей ордасы тарихында маңызды орын алатын оқиға — Исатай
Тайманұлы мен Махамбет Өтемісұлы бастаған 1836—1838 жж. халық көтерілісі.
Бүл — патша әкімшілігі мен хан-сұлтандарға қарсы көтерілген халықтың
азаттығы үшін бастаған бой көтеруі болды.1845 жылы тамыздың 11 Бөкей
ордасының саяси, мәдени, экономикалық жағынан дамуына жол бастап, бұл
өлкенің басқару ісіне көптеген өзгерістер енгізген ұлы реформатор, қазақ
даласының ұлы жаңартушысы Хан Жәңгір Бөкейұлы қайтыс болады.Хан Жәңгір
дүние салғаннан кейін хан тағы Паждар корпусында оқыған Жәңгірдің баласына
Сайып-Керейге көшті. Хан дәрежесі берілгенде басқа Жәңгір Бөкейұлының
балаларына сияқты тегі Шыңғысхан деп өзгертілді.1847 ж. Сайып-Керей хан
қайтыс болады, Бөкей ордасындағы хандық басқару құрылымы жойылып, жаңа
әкімшілік — Уақытша Кеңес құрылады. Сол кездегі болған ірі Исатай-Махамбет
, Кенесары көтерілістерінен шошыған Ресей империясы Бөкей Ордасын
аннексияландырады.

Уақытша Кеңес

Уақытша Кеңес 1847—1917 жж. аралығында билік жүргізеді, орталықта және
жергілікті жерлерде жазбаша іс жүргізу енгізілді. Сонымен бірге, Орда
қазынасы пайдасына халыққа салық салудың қатал жүйесі іске асырылды.1860 ж.
Бөкей ордасы 7 әкімшілік бөлікке бөлінеді. Олар: Тарғын, Қалмақ, Нарын,
Қамыс-Самар, Талов қисымдары және I, II Теңіз жағалауы округтері. Әрбір
әкімшілік бөлікті әкім-правительдер басқарады.1862 ж. Хан Ставкасында
кітапхана ашылады. Кітапхана қорында О. Бальзактың, У. Шекспирдің, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Бөкей ордасының тарихи сипаттамалары
БӨКЕЙ ОРДАСЫ ТАРИХИ - МУЗЕЙЛІК КЕШЕНІ
Бөкей ордасының қазақтары
Жәңгір ханның игілікті істері
Жәңгір ханның саяси ұстанымы
Жәңгір ханның саясатын ашып көрсету
Бөкей ордасы тарихы
Бөкей алғашқы жылдары
Бөкей ордасы және Жәңгір хан
БӨКЕЙ ХАНДЫҒЫНЫҢ САЯСИ ҚҰРЫЛЫМЫ
Пәндер