Тілдік қасиеттеріне байланысты студенттердің өзін - өзі сәйкестендіруі

Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 41 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе

Бітіру жұмысының өзектілігі. Бүгінгі таңда тілдік сәйкестілік ұғымы лингвистика саласында маңызды зерттеу нысанына айналып отыр. Тіл адамның қол жеткен ең зор табысы болып есептелетін болса, тілдік сәйкестіліктің өзі белгілі бір қоғамда өмір сүріп отырған жеке тұлғаның ұлтпен қарым - қатынасында маңызды айқындауыш белгі болып табылады. Қазақстан тәуелсіздік алғаннан бері тілдік сәйкестіктердің шарпысуы, тілдер, мәдениеттер арасындағы қақтығыстар анық байқалады. Жалғыз Қазақстан ғана емес, көршілес елдерде де сәйкестілік үрдісі жан - жақты жүргізіліп жатыр. Мұның өзі қазіргі кезде сәйкестіліктің маңыздылығы, оның қажеттілігі туындап отырғанын көрсетеді. Тілдік сәйкестілік болмаған жағдайда ұлттың, мемлекеттің құрып кетуі, жойылып кетуі мүмкін. Себебі ұлттың өзіне тән сәйкестілігі болмаса, оның орнын басқа ұлттың сәйкестілігі басады. Оның анық көрінісін біз қазақ - орыс тілдік байланысынан көріп тұрмыз. Қазақ халқының тілдік сәйкестілігі орыс тілі тарапынан ығыстырылып, ақырында мұның өзі мәдени құлдырауымызға ұласа жаздады. Тілдік сәйкестіліктің келбеті әсіресе, белгілі бір қоғамда анық байқалады. Қазақстан Республикасының тәуелсіздік алуы тілдік сәйкестілігіміздің қалпына келуіне себеп болды.

Сәйкестілік деген ұғымның өзінің мемлекетке, этносқа, тілге, мәдениетке, дінге, гендерге, жасқа, кәсіпке қатысты болып келетінін ескерсек, тұлғаның бұдан сырттап қала алмайтынын көруге болады. Сәйкестілік қозғалмалы, өзгермелі сипатта жүзеге асады.

Тілдік сәйкестілік солардың ішінде маңызды орын алады. Өйткені ұлттың, адамның анықталған бір тілде сөйлеуі оның басқалармен қарым - қатынас жасауына себеп болады. Қазақстандағы тілдік сәйкестіліктердің ішінен студент жастардың тілдік сәйкестілігін қарастыру бүгінгі таңдағы маңызды мәселеге айналып отыр. Себебі ел болашағы, ұлттың болашағы жастардың қолында. Олардың ЖОО - да толықтай білім игеріп шығуы түрлі қолайлы факторлар бойынша Қазақстанның дамуына, өркендеуіне жағдай жасайды. Студенттердің тілдік сәйкестілігі екі басым бағытта өрбіп отыр: қазақ және орыс тілдерінде. Көптеген мәліметтер қазақ тілінің мемлекеттік тіл ретіндегі мәртебесі бірте - бірте көтеріле бастағанын көрсетеді. Ал алынған сауалнамалар нәтижесінде көптеген ұлты қазақ студенттер ана тілінде жақсы сөйлей алмаса да, қазақ тілін ана тілі ретінде танитындықтарын айтқан. Яғни олардағы тілдік сана - сезімнің ояна бастағаны көрінеді.

Көптеген орыс тілді қазақ студенттердің мұндай жағдайға түсуіне кеңестік қоғамның әсері мол болғандығын байқаймыз. Себебі көп жылдар бойы орыс тілі жетекші, басым тіл ретінде танылып келді де, өзге ұлттардың тілі ығысу процесін бастарынан кешірді. Оның ішінде қазақ тілі де болды. Көптеген орыс тілінде сөйлейтін респонденттердің айтуынша, олар өздерінің ана тілдерін білмейді, себебі оларды ес білгеннен орыс тілінде тәрбиелеген, орыстілді балабақшаға апарған, орыстілді ортаға қосқан, орыс тілінде сабақ жүргізілетін мектепке берген. Ата - аналарының кезінде жасаған қадамдары қазіргі кезде студенттер арқылы қоғамдағы тілдік процестерге әсер етіп, одан әрі тілдік сәйкестіліктің де орныға алмай отырғандығының басты белгісіне айналған.

Студенттердің тілдік сәйкестілігі көп жағдайларда қостілділікке, сонымен қатар екінші тілді таңдауына, студенттердің өзін - өзі сәйкестендіруіне келіп тіреледі. Жаһандану жағдайында студенттердің өзін - өзі сәйкестендіруі негізгі сипат алады, себебі студенттер санасы толығып, өзін жеке тұлға ретінде сезінген сайын тілдік бейімділікке де дайын тұрады. Қазақстан Республикасының аумағында жастардың санасына бүгінде тілдік сәйкестілікке орыс тілімен қатар ағылшын тілі де ықпал етіп отырғандығын көруге болады. Ақпараттық қоғам, жаңа технологиялар заманы жастардың тілдік сәйкестіліктерінің өзгеруінің кезеңдерін анықтай түседі. Сонымен қатар бұл ұғымның еліміз үшін маңыздылығы басқа ұлттардың қазақ тілімен өздерін . Аталған мәселелердің барлығы зерттеу еңбектің негізгі бөлімінде толықтай қарастырылды.

Тілдік сәйкестілік ұғымы Қазақстан Республикасында тәуелсіздік алған кезден бастап қана жүйелі түрде қарастырылып келеді. Ал одан бұрын орыс тілі мен жергілікті ұлт тілі өзара қарым - қатынасқа түсіп, байланысып, сол арқылы бірін - бірі байытады деген пікірмен орыс тілінің басым болуына жол ашылған болатын. Күрделі социолингвистикалық өзгерістер қоғамның басқаша тілдік сипатта өрбуіне жол ашты. Қазақ халқының ана тілі - қазақ тілі көп жағдайларда тілдік сәйкестілік тұрғысынан зерттелінбей келді. Бұл жалғыз тілге қатысты емес, халықтың мәдени, әлеуметтік болмысы бастапқы табиғатынан қол үзді. Ғалымдардың пікірлеріне сүйенсек, жекелеген ұлт тілдерінің мүдделері ешқашан есепке алынбаған, сондықтан мемлекеттік басқару орындарында орыс тілінде сөйлеу, орыс тілінде іс қағаздарын жүргізу кең таралған.

Тілдік сәйкестілік жеке тұлғаның бір тілде сөйлеуі, сол тілді қарым - қатынас құралы ретінде қолдануы. Белгілі бір тілмен байланысы оның сол тілге деген сәйкестілігін анықтайды. Қазақстан Республикасындағы жастардың тілдік сәйкестілігі көп ретте олардың тілге деген қарым- қатынасын көрсетеді.

Зерттеу жұмыста көбінесе осы мәселелер жан - жақты талданды, сараланды. Жас ерекшеліктеріне байланысты тіл білімі саласында зерттеушілер түрлі жастағы адамдардың тілдік сәйкестіліктеріне қатысты ғылыми сараптамалар жасап, қоғамның тілдік көрінісіне баға беріп келеді. Алайда қоғамның ең басты бөлшегі болып табылатын студент жастардың тілдік сәйкестілігіне әлі күнге дейін лайықты зерттеу жасалынбай келеді. Тілдердің қақтығысы жастардың тілдік санасына да әсер етеді. Зерттеу жұмысының өзекті болып табылатындығы сауалнама негізінде әр ұлт өкілдерінен құралған студенттердің тілдік сәйкестілігін анықтау болып табылады. Сауалнама жүргізілген студенттердің тілдік сәйкестіктері біркелкі емес екендігі көрінеді. Зерттеу жұмысының алдағы уақытта да студенттердің тілдік сәйкестілігін анықтауға қолдануға болатындығы дәлелденді.

Бітіру жұмысының пәні. Социолингвистика мен тілдік сәйкестілік, Қазақстандағы студент жастардың тілдік сәйкестілігі. Қостілділік және оның Қазақстандағы таралу ерекшеліктері, тілдік сәйкестіліктің әлеуметтік мәселелері.

Бітіру жұмысының мақсаты мен міндеттері. Тілдік сәйкестіліктің қоғамдағы орнын, студент жастар арасындағы көрінісін зерттеу, сол арқылы тілдік сәйкестідліктің қалыптасу ерекшеліктерін сараптау. Әр ұлттағы студенттердің арасына сауалнама жүргізіп, олардың тілдік сәйкестіліктерін талдау.

Бітіру жұмысының нәтижелері. Алғаш рет студенттердің тілдік сәйкестіліктерін анықтау үшін ғылыми - зерттеу жұмыстары жүргізілді. Қазіргі кезде қарқындап дамып келе жатқан тіл білімінің социолингвистика саласының ең маңызды зерттеу жүргізу әдісі сауалнама әдісін қолдану арқылы Алматы қаласындағы студенттердің тілдік сәйкестілігі анықталды. Жалпы зертеу жұмысының ғылыми жаңалықтарын топтап айтатын болсақ олар мынандай:

Әр ұлт өкілдерінен тұңғыш рет кең көлемде сауалнама жүргізілді;
Студент жастарының тілдік құзіреттілігі сарапталды;
Статистикалық мәліметтер қоры жинақталып, түзілді.

Зерттеу жұмысының негізгі нәтижелерін социолингвистика саласында қолдануға болады. Еңбектегі теориялық ойларды Қазақстанның қазіргі тіл саясатына қатысты ғылыми айналымға енгізуге болады. Сонымен қатар тілдік сәйкестікке байланысты еңбектерде жариялауға болады.

Зерттеудегі сауалнама үлгілерін кейін де зерттеулер жүргізген кезде үлгі ретінде қолдануға болады. Сонымен бірге жұмыстағы пікірлерді, анықтамаларды социолингвистикалық сөздіктер жасаған кезде қолдануға жарайды.

Зерттеудің дерек көздері: «Тіл және сәйкестік» Халықаралық ғылыми - теориялық конферециясының материалдарының жинағындағы Орусбаев А., Кулжабаева А «Язык и этническая идентичность», Нагзибекова М. Б. Азизова М. Э. «Языковая идентичность русских в Таджикистане», Пардаев А. С., Мамасолиев И. У. «Русский язык в Узбекистане: лингво - этнические тождество», мақалалары пайдаланылды. Сонымен қатар О. Б. Алтынбекованың «Этноязыковые процессы в Казахстане» монографиясы, «Новая языковая идентичность в трансформирующемся обществе: Казахстан, Кыргызстан, Таджикистан, Узбекистан» зерттеу - әдістемелік еңбегі пайдаланылды.

1 ТІЛДІК СӘЙКЕСТІЛІКТІҢ ТҮРЛЕРІ

1. 1 Тілдік сәйкестілік ұғымы

Сәйкестілік субьективті шындықтың басты элементі болып табылады. Барлық субьективті шындық сияқты ол да қоғаммен диалектикалық байланыста болады. Сәйкестілік әлеуметтік процестер негізінде қалыптасады. Ол әлеуметтік қатынастар арқылы түрленіп, қайта қалыптастырылады. Сәйкестіліктің қалыптасуы мен ұстанынымымен байланысты әлеуметтік процестер әлеуметтік құрылыммен анықталады, керісінше, организмнің әсерімен пайда болған сәйкестілік берілген әлеуметтік құрылымға көмек көрсете отырып, модификациялап немесе қайта қалыптастыра отырып жауап береді. Қоғамда, нәтижесінде арнайы сәйкестілік пайда болатын тарихтар бар, бірақ бұл тарихтарды арнайы сәйкестілігі бар адамдар құрады.

«Осы диалектиканы ескере отырып, «топтық сәйкестілік» жалған түсінігіне жол бермеуге болады. Ерекше әлеуметтік құрылымдар тұлғалық жағдайда танылатын сәйкестілік типтерін тудырады, яғни американдықтың сәйкестілігі французға қарағанда өзгеше. Нью-Йорк қаласының тұрғынынікі - Орталық Батыс тұрғынынан, қызметкердікі дала сыпырушыдан өзгеше болады. Біздің байқағанымыздай, күнделікті өмірдегі ұстаным мен қағида осындай типизацияға байланысты болады. Бұл дегеніміз, сәйкестілік типтері күнделікті өмірде кездеседі, ал олар туралы бекітулерге қарапайым адамдар пікір білдіре алады. Француздар американдықтардан өзгеше деп ойлайтын американдық адам Францияға барып, ондағы жағдайды өз көзімен көре алады. Әрине, мұндай типизациялау мәртебесін әлеуметтік білім құрылымымен салыстыруға келмейді, ал верификация мен мәлімдеме ғылыми әдістің каноны болмайды. Біз күнделікті типизация мен әлеуметтік құрылым арасындағы нақты байланысты әзірше қарастырмауымыз керек. Пуритондық өзінің пуритандық екенін білді және ол өзінің пуритандық екенін ағылшындарға еш қиындықсыз түсіндіріп жеткізді, бірақ Бірақ Макс Вебердің пульсін тексергісі келген әлеуметтанушы басқа күрделі әрекеттерге мән беруі керек. Қазіргі контексте бізді қызықтыратын тек «бақылау» және «верификация» сәйкестілігі типтерінің теорияға дейінгі және ғылыми тәжірибеге дейінгі кезеңі» [1, 3] .

Сәйкестілік индивид пен қоғам арасындағы диалектикалық арақатынастан пайда болатын феномен болып табылады. Сәйкестілік типтері, бір жағынан, әлеуметтік өнімі, обьективті шындықтың тұрақты элементтері. Сәйкестілік теориясы әрқашан шындықтың жалпы интерпретациясы болады; олар таңбалық универсалийлерге теоретикалық заңдылықпен «құрылған» және соңғылардың мінездемесімен түрленеді. Егер әлемде белгілі бір орынға ие болмаса, сәйкестілік түсініксіз болып қалады. Сәйкестілік бойынша кез келген теориялар теоретикалық интерпретация шегінде жүзеге асуы керек. Бұл бөлімді қарастырып көрелік.

Егер сәйкестілік теориясы шындық теориясына қосылатын болса, онда бұл соңғы теориялар терминдерінен пайда болады. Мысалы, эмпирикалық феноменді интерпретациялайтын психология өз матрицасы ретінде космостың мифологиялық теориясына ие, сондықтан ол есептің мифологиялық нүктесі болмайтын интерпретацияға сыймайды. Жалпы, психология әрқашан да космологияны болжаушы болып табылады.

Мұны жиі қолданылатын психиатриялық термин «шындыққа назар аудару» терминінен байқауға болады

Психологияның пайда болуымен сәйкестілік пен қоғам арасында тағы бір диалектикалық байланыс пайда болады - психологиялық теория мен субьективті шындық элементтер арасындағы байланыс. Мұндай теоретизациялау барлық теориялық заңдылықтар сияқты әртүрлі болуы мүмкін. Жоғарыда айтылған заңдастырылған теориялардың көздері мен фазалары осы жағдайда қолдануға болады, бірақ оның маңызды айырмашылығы бар. Психологтар барлық индивидтер үшін өте күшті және ұзақ субьективті релевант болып табылатын шындық өлшеміне жатады. Сондықтан диалектика теориясы мен шындық индивидке жиі және тікелей әсере етеді.

Психологиялық теория интеллектуалды күрделіліктің ең жоғары деңгейіне жеткенде, көп жағдайда бұл осы жүйе үшін (дайындалған) арнайы дайындалған мамандар болғанда жүзеге асады. Бұл мамандардың әлеуметтік ұйымдасуы қандай болмасын, психологиялық теория күнделікті өмірде, проблемалық жағдайларды жоғалту үшін интерпретация сызбасын бере отырып төмендетеді. Субьективті сәйкестілік пен әлеуметтік сәйкестіліктің диалектикалық байланысынан пайда болған мәселелер теоретикалық категориялармен сәйкес топтастырылуы мүмкін, олар кез келген терапияның алдын - ала бір бөлшегі болып табылады.

Психологиялық теория эмпирикалық тұрғыдан тепе - тең немесе тепе - тең емес болуы мүмкін. Мұнда сөз эмпирикалық ғылымдағы терминдердің тепе - теңдігі жайында емес, күнделікті өмірде сарапшы немесе қарапайым адамның эмпирикалық феномендерді қолдануы жайында

Әзірше психологиялық теориялар осы тұрғыдан тепе - тең болып келеді.

Сәйкестілікті тілдік сәйкестілік тұрғысынан қарастыру үшін, ең алдымен, оның ерекшеліктеріне назар аудар қажет.

Сәйкестілік бүгінгі күнге дейін түрлі тұрғыдан зерттеліп келе жатыр. Оның бірі сәйкестілікті классикалық примордиалистік түсіну. Бұл бағыт бойынша кез - келген адам өзін өзгермейтін, нақты топтар және адам мен қоғамнан тыс, объективті өмір сүретін категорияларға жатқызыла алады. Яғни адам белгілі - бір этникалық топқа, дінге, тілге, әлеуметтік нормаларға тиісті болып туылады. Бұл бағыттың мардымсыздығынан сәйкестілікті зерттеудің келесі түрлері пайда болды. Ол инструментализм мен конструктивизм.

Инструментализм бойынша сәйкестілік белгілі - бір мақсаттарға жету үшін пайдаланылатын құрал болып табылады. Ол әдетте элитамен билікке жету үшін қолданылады. Инструментализм халық санағы немесе құжаттарды (жеке куәлік) беру кезінде пайдаланылады.

Ал конструктивизм сәйкестілікті мәдени - құрылымдық феномен ретінде түсіндіреді. Конструктивизм бойынша сәйкестілік саналы түрле белгілі - бір қызығушылықтарды қанағаттандыру үшін және белгілі - бір мақсаттарға жету үшін тұлғамен немесе топпен таңдалынады. Қазақстандық тіл білімінде сәйкестілік деп тұлғаның белгілі бір мемлекетке, этносқа, тілге, мәдениетке, дінге, гендерге, жасқа, кәсіпке т. б. қатыстылығын сезінуін атайды. Сәйкестілікті динамикалық деп суреттейді. Өйткені адам барлық жағдайларда өзінің сәйкестілігін нақты анықтай алмайды. Сәйкестіліктің ауысуы да мүмкін (мысалы: СССР азаматы болған, Қазақстан Республикасының азаматына айналды) . Сонымен қатар сәйкестілікпен саяси ж. т. б. мақсаттарда манипуляция жасауға болады. Сәйкестіліктің түрі көп және олардың барлығы адамның санасында жиынтық сәйкестілік қалыптастырады. Мысалы: жас сәйкестілігі, гендерлік сәйкестілік, азаматтық сәйкестілік, әлеуметік сәйкестілік, діни сәйкестілік, этникалық және тілдік сәйкестілік. Жиынтық сәйкестілік құрылысында қажетті, негізгі категориялар бөлінеді. Олар адамның өзін басқалармен салыстыруында негізгі параметрлерді анықтайды (мысалы: әлеуметтік, тілдік, жас сәйкестілігі) . Жиынтық сәйкестіліктегі сәйкестіліктердің орны жағдайға байланысты өзгеріп отырады.

Ал Эриксон өз еңбектерінде сәйкестілік деп тұлғаның үздіксіздігін және тұтастықты атайды. Сәйкестіліктің қалыптасуы оның дамуының негізгі мақсаты. Эриксон бейбіт өмірге оралған жауынгерлердің психологиясын зерттеу арқылы өзінің сәйкестілік теориясын жасаған. Жауынгерлер майданда соғыстың барлық ауыртпалықтарын тартып, бейбіт өмірге оралғаннан кейін нерв жүйелерінің функционалдық нашарлауымен ауырады. Соғыс кезінде жауынгерлер қоғамда нақты орынға ие болған, өздерінің борышын өтеу үшін нақты мақсатпен өздеріне тән қасиеттері болған. Соғыс аяқталғаннан кейін жауынгерлерге жаңа әлеуметтік қарым- қатынасқа қосылу яғни жаңа сәйкестілік қалыптастыру қажеттілігі туады. Эриксон пікірі бойынша осының нәтижесінде нерв жүйесінің бұзылуы, сәйкестілікті жоғалту пайда болады.

Сәйкестілік субъективті шындықтың негізгі элементі болып табылады. Ол әлеуметтік процестер арқылы қалыптасады және өзгеріп отырады.

Отандық лингвистикада қарастырылып жүрген сәйкестіліктің негізгі түрлерінің бірі:

Гендерлік сәйкестілік - ол тұлғаның гендерге қатыстылығына байланысты анықталатын сәйкестіліктің түрі. Гендер ұғымы лингвистикалық парадигмаға жиырмасыншы ғасырдың екінші жартысында енді. Әйелдер мен ерлер қоғамда әртүрлі қызмет атқарғандықтан, гендер сөйлеушінің тілдік құдыретіне әсер етеді. Бұл өзгешеліктерді табу мен зерттеу тілдік тұлғаның белгісі ретінде еркектік немесе әйелдік сәйкестілікті жасауға мүмкіндік береді. Бұл тақырыбы батыстық феминистік лингвистикада толығымен қарастырылған. Американдық ғалым Робин Лакоффтың тұжырымы бойынша әйелдер беделді болуларына кедергі келтіретін биліксіз тілмен сөйлейді. Олардың тілдеріне батылсыздық, жұмсақтық тән. Әңгіме барысында сөйлеушіні ықыласпен тыңдау, үстемдік етуге тырыспаушылық байқалады. Ерлер болса диалог барысында жағлайды қадағалауға тырысады, агресивті және компромиске бейімсіз болып келеді. Ал әйелдер ерлерге тән тілмен сөйлейтін болса, ол тіл дөрекі болып көрінеді.

Бұл пікірге О. Барр мен В. Аткинстің пікірі қайшы келеді. Олардың айтуынша «биліксіз тіл» қабылдаушыға қарағанда мәртебесі төменірек кез келген сөйлеушімен қолданылуы мүмкін. Оның жынысының әйел болуы шарт емес. Осылайша гендерлік сәйкестілік өзгергіш және варианттары көп болып келеді. Осыдан бір жынысқа жататын адамдардың тіліне тән, екінші жыныстың тіліне қарама қарсы қойылатын ортақтылықтарды табу қиынға соғатыны байқалады.

Азаматтық сәйкестілік - тұлғаның сәйкестіліктерінің бірі. Тұлғаның мемлекетке қатыстылығын сезінуі.

Жас сәйкестілігі - тұлғаның жастық тобына қатыстылығына байланысты анықталады.

Кәсіби сәйкестілік - тұлғаның белгілі - бір кәсіпке қатыстылығын сезінуі. Кәсіби сәйкестілік өзін-өзі сәйкестендіру арқылы анықталады.

Әлеуметтік сәйкестілік - тұлғаның әлеуметке, әлеуметтік топқа қатыстылығын сезінуі. Өзін әлеуметтік мәртебемен теңдестіруі.

Өзін-өзі сәйкестендіру арқылы анықталады (ерлер, кәсіп иелері, этникалық топ өкілдері т. б. ) .

Этникалық сәйкестілік - тұлғаның этникалық топқа тиістілігі.

Сәйкестіліктің ең негізгісі тілдік сәйкестілік. Өйткені қоғамда болып жатқан өзгерістер бірінші кезекте адамның тілінен көрініс табады.

Әлеуметтік лингвистикалық терминдер сөздігінде тілдік сәйкестілікке төмендегідей анықтама берілген:

Тілдік сәйкестілік - тұлғаның белгілі - бір тілге қатыстылығын сезінуі. Тілді\тілдерді білуінен (тілдік құдырет), тілдерді қолдануынан (тіл практикасы), тілдерге қарым-қатынасынан тұратын индивидтың немесе топтың тілдік қасиеттерінің жиынтығы. Тілдік сәйкестілікті анықтау үшін жоғарыда айтылған терминдерге тоқталып өткен жөн.

Тілдік құзырет - тұлғаның өзінің этносының тілін және екінші тілді меңгеруі. Тілдік құдыретті осылайша түсідіру түрлі халықтар мен этникалық топтарда түрліше көрініс табады. Ол туралы сипаттылық мәліметтерді халық санақтарынан алуға болады. Мысалы, Ресей Федерациясында татар, башқыр, чуваш, хакас оқушыларының тек 15-25%, құмық балаларының 30%, алтай оқушыларының 50% ғана ана тілінде оқиды. Жауап берушілердің туған тілін және екінші тілді меңгерулері туралы бағалауларына сүйенген бұл көрсеткіш, тек тілдердің әлеуметтік негізінің сандық параметрлерін ғана анықтауға мүмкіндік береді. Олар тілдердің даму динамикасы және тілдерді меңгерудің салыстырмалы көрсеткіші [2, 330] .

Тіл практикасы - белгілі коммуникациялық контекстегі бар тілдердің ішінен тілдерді таңдау моделі.

Жалпы, тіл тек коммуникация құралы ретінде бейтарап өмір сүрмейді. Ол әлеуметтік және нышандық мағынаға ие. Бұл тіл топтық сәйкестілікпен этникалық байланыстардың негізгі қорғану құралы ретінде қызмет ететін көп тілдік қоғамдарда айқын көрінеді. Тіл этникалық, азаматтық және мемлекеттік сәйкестіліктердің нышандық элементі ретінде өте маңызды рөл атқарады.

Мемлекеттілікті құрастырудағы тілдің рөлі өскені соншалықты, ұлттық/мемлекеттік тілдің болмауы мемлекеттіліктің өзіне күмән туғызады. Ал мемлекеттік тілді білмеу азаматтық қатыстылыққа күмән туғызады. Сонымен қатар, тілдер әлеуметтік және саяси үстемдіктің нышаны ретінде танылады. Тұлғалар өздерін белгілі-бір әлеуметтік топтармен сәйкестендіреді. Ол топқа қатыстылығы сол топпен байланысты жағымды немесе жағымсыз бағаны сезінуімен ұштасады. Кез-келген сәйкестілік белгілі дәрежеде анықталған бір тілмен немесе тіл вариантымен байланысты болады.

Жиынтық сәйкестіліктер ішіндегі негізгі сәйкестіліктермен (әлеуметтік, саяси, мәдени т. б. ) байланысты тілдер де бағалырақ және даму жағынанда да алдыда болады. Бұл нышандық басымды топтың тілі табиғатынан сапалы тіл болып қабылдануына әкелуі мүмкін. Мысалы ресми тіл миноритар тілдерге қарағанда бағалырақ және белгілі әлеуметтік қызметтер атқаруға арналған тіл болып табылады.

Сондықтан тілді таңдау әлеуметтік акт болып табылады. Тіл таңдау арқылы тұлға өзін белгілі әлеуметтік топпен сәйкестендіргісі келетінін көрсетеді. Тұлғалар тілдік репертуарындағы түрлі элементтерді қолдану арқылы өздерінің әлеуметтік сәйкестіліктерінің белгілі аспектілерін ерекше белгілейді немесе төмендетеді. Мысалы, кейбір жағдайларда адам өзінің этникалық қатыстылығын ерекше көрсету үшін этникалық тілді(мыс, қазақ) қолданады. Басқа жағдайда сол адам қалалық космополит болғысы келгендіктен, орыс тілін таңдайды.

Тіл таңдау арқылы адам әлеуметтік шындықты жасай отырып, сәйкестілікті жасап шығарады. Тіл таңдау ол тек бар тілдік сәйкестіліктердің біреуіне тоқталу емес, ол сол сәйкестілікті жүзеге асыру.

1. 2 Жасқа байланысты тілдік сәйкестілік

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.