Юпитер жөнінде жалпы мәліметтер

1. Юпитер жөнінде жалпы мәліметтер.
Юпитер – Күн жүйесінің ең үлкен ғаламшары. Ол өте алып ғаламшар, Күн жүйесінің Күннен бастап санағандағы бесінші ғаламшары. Оның массасы қалған ғаламшардың бәрінің массасын қосқандағыдан 2,5 есеге асып түседі, ал Жер массасынан 318 есе көп. Юпитердің көрінерлік шартабағы оның созылыңқы атмосферасының жоғарғы қабаты болып табылады. Тіпті, шағын телескоптың өзінен ғаламшардың айналу осі бойымен 1/16-ге тең сығылыңқы екені байқалады. Экваторлық шартабағының диаметрі полюс аймағындағысынан 1,07 есе үлкен болып келеді. Ғаламшардың экваторлық радиусы R = 71400 км, ол Жер радиусынан 11,2 есе үлкен. Ғаламшардағы еркін түсу үдеуі Жердікінен 2,67 есе көп, ал оның бетіндегі ең жоғарғы жылдамдық секундына 60,4 км-ге тең. Юпитер Жер сияқты батыстан шығысқа қарай айналады, оның үстіне айналу осі өзінің орбитасының жазықтығына бар болғаны 3007/-қа көлбеген. Юпитер тура бағытта айналады.
Юпитердің едәуір сығылыңқы болуы осін жылдам айналуынан, ол әр аймақ әрқалай. Экваторлық аймағы 9С50,5 м, ал қоңыржай аймақтары 9С55,7 м периодпен, яғни баяуырақ айналады. Бұл шартабағының табиғаты газ екенін көрсетеді, онда қарайған жолақтар мен дақ жақсы көрінеді. Олар атмосферадағы газ ағындарынан түзілетін өзіндік бұлт болып табылады. Экватор бойымен созылып жатқан екі енді экваторлық жолақтар белсенді әрекетті, ондағы газ ағындарының жылдамдығы 100 м/с-қа жетеді.
Юпитердің Күннен орташа қашықтығы 5,203 а.б. немесе 777,8 млн. км. Орбита эксцентриситеті 0,0484, орбитаның эклиптика жазықтығына көлбеулігі 1018. Ғаламшардың Күнді айналу периоды (сидерлік немесе жұлдыздық) 4332 тәулік 14 сағат 7 минут (11,86 жыл), орбита бойындағы жылдамдығы 13,05 км/сек. Юпитердің полюстық радиусы 68813 км-ге тең, орташа тығыздығы 1,31 г/см3. Қарусыз көзбен қарағанда Юпитердің түсі ашық сары түсті жұлдыз түрінде болады. Оның жұлдызының шамасы – 1,2-ден 2,7-ге дейін өзгереді.

Әдебиеттер

1. П.Әбдікәрімов, С. Рамазанова, Р.Тоқсейітова. Астрономия І, ІІ бөлім – Шымкент -1994.
2. М.М.Дагаев, В.Г.Демин и др. Астрономия – М. Наука 1983.
3. Жарков В.Н. Внутреннее строение Земли и планет – М. Наука 1978.
4. Корненко. Названия звездного неба.
5. Келдши М.В. Маров М.Я. Космические исследования – М. Наука 1981.
6. Ксанфомалити Л.В. Планеты открытые занова - М. Наука 1978.
7. Левин Б.Ю. Проехождение Земли и планет - М. Наука 1964.
8. Маров М.Я. планеты солнечной системы - М. Наука 1981.
9. Тейфель В.Г. Планеты Юпитер - М. Наука 1969.
10. Шаронов В.В. Природа Планет - М. Наука 1958.
11. Мороз В.И. Физика Планет - М. 1967.
12. Мортынов Д.Я. Планеты решенные и нерешенные проблемы, М.1970.
13. Долгинов Ш.Ш. магнетизм планет М. 1974.
14. Планеты и спутники под. ред А.Долбфюса – М.

Пән: Астрономия
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

1. Юпитер жөнінде жалпы мәліметтер.
2. Юпитердің физикалық табиғаты.
3. Юпитердің серігі
4. Юпитерді зерттеу әдістері.
5. Юпитерге ұшырылған ғарыштық аппараттар.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Юпитер жөнінде жалпы мәліметтер.
Юпитер – Күн жүйесінің ең үлкен ғаламшары. Ол өте алып ғаламшар, Күн
жүйесінің Күннен бастап санағандағы бесінші ғаламшары. Оның массасы қалған
ғаламшардың бәрінің массасын қосқандағыдан 2,5 есеге асып түседі, ал Жер
массасынан 318 есе көп. Юпитердің көрінерлік шартабағы оның созылыңқы
атмосферасының жоғарғы қабаты болып табылады. Тіпті, шағын телескоптың
өзінен ғаламшардың айналу осі бойымен 116-ге тең сығылыңқы екені
байқалады. Экваторлық шартабағының диаметрі полюс аймағындағысынан 1,07 есе
үлкен болып келеді. Ғаламшардың экваторлық радиусы R = 71400 км, ол Жер
радиусынан 11,2 есе үлкен. Ғаламшардағы еркін түсу үдеуі Жердікінен 2,67
есе көп, ал оның бетіндегі ең жоғарғы жылдамдық секундына 60,4 км-ге тең.
Юпитер Жер сияқты батыстан шығысқа қарай айналады, оның үстіне айналу осі
өзінің орбитасының жазықтығына бар болғаны 3007-қа көлбеген. Юпитер тура
бағытта айналады.
Юпитердің едәуір сығылыңқы болуы осін жылдам айналуынан, ол әр аймақ
әрқалай. Экваторлық аймағы 9С50,5 м, ал қоңыржай аймақтары 9С55,7 м
периодпен, яғни баяуырақ айналады. Бұл шартабағының табиғаты газ екенін
көрсетеді, онда қарайған жолақтар мен дақ жақсы көрінеді. Олар
атмосферадағы газ ағындарынан түзілетін өзіндік бұлт болып табылады.
Экватор бойымен созылып жатқан екі енді экваторлық жолақтар белсенді
әрекетті, ондағы газ ағындарының жылдамдығы 100 мс-қа жетеді.
Юпитердің Күннен орташа қашықтығы 5,203 а.б. немесе 777,8 млн. км. Орбита
эксцентриситеті 0,0484, орбитаның эклиптика жазықтығына көлбеулігі 1018.
Ғаламшардың Күнді айналу периоды (сидерлік немесе жұлдыздық) 4332 тәулік 14
сағат 7 минут (11,86 жыл), орбита бойындағы жылдамдығы 13,05 кмсек.
Юпитердің полюстық радиусы 68813 км-ге тең, орташа тығыздығы 1,31 гсм3.
Қарусыз көзбен қарағанда Юпитердің түсі ашық сары түсті жұлдыз түрінде
болады. Оның жұлдызының шамасы – 1,2-ден 2,7-ге дейін өзгереді.

2. Юпитердің физикалық табиғаты.

Ғаламшардың аймақтық жылдам айналуы мен оның орташа тығыздығы Юпитердің газ
күйінде екенін, үстінің қатты емес екенін білдіреді. 1950-1951 жылдары
Кеңес астрофизиктері В.Г.Фесенков пен проф. А.Г.Масевич Юпитер және басқа
да алып ғаламшарлардың шамамен 75-85% сутегі, 15-25% гелийден және неғұрлым
ауыр химиялық элементтердің қоспасынан тұрады деп алсақ, онда олардың
физикалық сипаттары түсіндіруге келеді деп дәлелдеді. Алып ғаламшардың
терең қойнауларында температура ондаған мың кельвинге жете алады, ал алапат
қысымнан сутегі сұйық жағдайда және тіпті, токты жақсы өткізе алатын
металдық сутегі дейтін айрықша тығыз жағдайда болуы мүмкін.
Бірақ Юпитерге Жерден жүргізілген бақылаулар арқылы оның атмосферасынан
гелий табылды.
Юпитердің бетінен 130 000 және 43 000 км қашықтықтан ұшып өткен американ
автоматты Пионер - 10 (1973 жылғы желтоқсан) және Пионер -11
станциялары оның атмосферасынан спектрлік сызықтары көмескі және Жерден
байқалмайтын гелийді тапты. Сөйтіп бұрынғы Кеңес астрофизиктерінің
теориялық есептері ғаламшарды жақыннан зерттеудің нәтижесінде тұжырымдалды.

Зерттеу мәліметтері бойынша Юпитердің ішкі құрылысының модельдері
есептелді. Жеңіл және ауыр химиялық элементтердің пайыздық құрамына
байланысты ұсынылған модельдердің кейбір айырмашылықтары бар. Юпитер
массасының 72% сутегі, 22% гелий және 6% ғаламшарлардың қойнауында жатқан
ауыр химиялық элементтерден тұрады деген модель аса ықтимал келеді. Осы
модельде Юпитердің газды сутекті-гелийлі атмосферасы 4-6 мың км-ге дейінгі,
немесе 0,08 R (ғаламшар радиусы) тереңдікке және оның құрамында метанның,
аммиактың, цианидтердің және су буының мардымсыз қосындысы бар.
Атмосферасының жоғары қабаттарындағы температура - 1300С-қа жақын, олардағы
қысым 103гПа (1 атм) жақындайды, ал тығыздық 10-14 гсм3 шамасында.
Тереңдеген сайын бұл шамалар арта түседі және атмосфераның төменгі
қабаттарында сутегі мен гелий аралас газды сұйық күйінде жатыр. 24 000 км
(0,35) тереңдікте температура 11 000 К-ге, қысым - 3·103 гПа-ға (3·106 атм)
дейін көтеріледі және осы ғаламшар қысымда сутегінің тығыздығы бірден 0,6-
0,8 гсм3-ге дейін артады, ол сұйық металдық фазаға ауысады және электр
өткізгішке айналады. Температурасы 25 000 К және қысымы - 2·1010 гПа
(2·107 атм) 0,94 (66 000 км) шамасындағы тереңдікте ғаламшар ядросының
шекарасы бар. Ядро аса тығыз (3-4 гсм3) сұйық фазада және сутегінен,
силикаттар, темір мен никельдердің қосындысы бар гелийден тұрады. Оның
диаметрі 9000 – 10000 км-ден аспайды. Ядроның ортасындағы қысым 8·1010 гПа
(8·107 атм), ал температура 30000 К шамасында.
Юпитер жылуды Күннен Жерге қарағанда 27 есе аз алады және атмосфераның
жоғарғы қабаттары алған энергияның 45 пайызын шағылдырады, ондағы
температура 1600С шамасында болуы тиіс. Бірақ оның күндізгі және түнгі
шағындағы Пионер - 10 американ автоматты станциясы өлшеген температура –
1300С шамасында болды, өйткені Юпитердің ыстық қойнауы Күннен өзі алатын
жылудан 2 есе артық жылу бөледі.
Юпитердің сұйық қойнауы мен жылдам айналуы оның магнит өрісін тудырады, ол
Жердің магнит өрісінен 50 есе күшті. Ғаламшар магнит өрісінің осі оның
айналу осінен 100-қа көлбеу жатыр. Юпитердің магнитосферасы 6·106 км (80 R-
ге жуық) жайылады және онда 2,5·106, шамамен 35 R км-ге жететін
радиациялық белдеу түзіледі, ол Жердің радиациялық белдеуінен 40 000 есе
күшті. Неғұрлым күшті белдеу ғаламшардың 1,5-нан 6 радиусындай (428 000 км)
аймағында орналасқан. Дәл осы аймақ Юпитердің 1955 жылы Жерден жүргізілген
бақылаулар арқылы ашылған қуатты радио сәулесінің басты көзі болып
табылады. Оның алдына тек күннің радиосәулесі ғана түсе алады.
Юпитердің оңтүстік жарты шарында Қызыл Дақ деген атпен белгілі үлкен
тұрақты ойық пішінді және қызғылт түсті түзіліс айрықша көрінеді. Оның
көлемі бойлық бойынша 35 000 км-ге және ендік бойынша 14 000 км-ге жетеді,
ал белсенділігі ылғи құбылады және оның нашар байқалатын жылдары да болады.
Атомосфералық ағым оны барлық жағынан ағып өтеді. Пионер - 11 және
Вояджер - 1 ғарыш станцияларынан (1979 жылғы наурыздың басында 300 мың км
қашықтықтан ұшып өткен) алынған суреттерде циклонды құйындар айқын
көрінеді. Қызыл Дақ – бұл ғаламшар атмосферасындағы тұрақты құйын; оның
айналу мерзімі шамамен 6 тәулік. Осыған ұқсас шағын көлемді, оның ішінде
кесекөлденеңі 16 000 км келетін Ақ Дақ та табылды.
1960 жылы Киев университетінің профессоры С.К.всехсвятский Юпитердің
экваторын қоршаған майда тастар мен тозаңдардан тұратын жіңішке сақинасының
барын болжап айтты. Бұл болжам ғаламшар экваторын бойлай жіңішке қара
жолақтың оқтын-оқтын пайда болуына негізделеді, оны Всехвятский сақина
көлеңкесі деп есептеді. 1979 жылғы наурыздың 4-де Вояджер - 1, ал 1979
жылғы шілденің 10-да Вояджер - 2 сақинаны суретке түсірді. Сақинаның
сыртқы радиусы 126 000 км-ге жуық. Сақина өте жіңішке, Жерге қырымен
қараған, сондықтан Жерден көрінбейді.

3. Юпитердің серігі
Қазіргі кезеңде Юпитердің 61 серігі анықталды. Олардың бәрі де қатты
денелер, төртеуі неғұрлым ірі және айдың көлемі мен массасымен
салыстырарлықтай шар тәрізді. Бұл төрт серікті 1610 жылдың қаңтарында
- ақ Галилей ашқан. Олар тіпті дүрбі арқылы да көрінеді.
Серіктердің өз өосінен айналу жылдамдықтары Юпитердің төңірегіндегі
айналу жылдамдықтары Юпитерге ылғи бір жарты шарымен (Ай сияқты)
қараған күйде және оның экваторы белдеуі бойымен айналады.
Оларға ежелгі грек мифологиясынан алынған: Ио (айдың тәңірісі), Еуропа
(жер шаруашылығының тәңірі), Ганимед және Калисто деген есімдер
берілген. Юпитер спутниктерінің қысқаша сипаттамасы.

№ Аталуы Жарқы-рауЮпитерден Айналу Диометр Айдағы
ы қашықтығы периоды массасы
103 км тәулікпен мен
алынған
масса
Км Ай
диаметр
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.