Өскемен

Жоспар

Өскемен қаласы
Қаланың құрылу тарихы
Өскемен қаласы 1720 жылы ұлы мәртебелі І Петр патшалық құрып тұрғанда қамал.бекініс ретінде салынған еді. 1868 жылы Өскеменге қала статусы берілді. Қалада сауда, ауылшаруашылығы өнімдерін өңдейтін өндіріс орындары дами бастады, айлақ (пристань) құрылысы басталды. Кейіннен жеңілөнеркәсіп, теміржол құрылысы салына бастады. Ұлы Отан соғысы (1941.1945 жылдары) ауыр өнеркәсіп дамыды.

Қысқаша сипаттама
Өскемен Қазақстанның батыс.шығыс бөлігінде Ертіс пен Үлбі өзендерінің сағасында орналасқан; көлемі 54,4мың га жерді алып жатыр. Табиғаты өткір континенталды. Қала халқын 320,2 мың адам құрайды. Қазіргі күні Өскеменде 76,8 мың зейнеткер ( жалпы санының 23,9 құрайды, оның 2476 .ы Ұлы Отан соғысына қатысқан адамдар.
Қазіргі Өскемен Қазақстандағы түсті металдар орталығының бірінен саналады. Аймақтың жетекші салалары . түсті металдар өндіру, машина жасау. Өскемен қаласы бойынша 6072 шаруашылық субьектісі, 143 акционерлік қоғам, 2335 жауапкершілігі шектеулі серіктестік, 48 шаруа қожалығы, 1333 сауда кәсіпорны тіркелген. Өскемен қаласының ірі және орта кәсіпорындары мен ұйымдарына 78,7 мың адам еңбекке тартылған, оның ішінде 31,4 мың адам өндіріс сферасында, 5,8 мың адам . құрлыста, 16,1 мың. адам . білім мен денсаулық сақтау саласында, 9,7 мың. адам саудада, 10,3 мың адам . көлік пен байланыс саласында т.б. еңбек етеді.
17,7 мың. адам шағын және орта бизнеске қамтылған.
Шығыс Қазақстан облысындағы байланыс автомобиль, темір жол, өзен және әуе жолдары арқылы жүзеге асырылады.
Көлік желісі автомобиль жолдарына негізделген.
Қала аумағында 631 орындық 10 қонақжай, 63 мектеп (52. мемлекеттік түрдегі және 11. жеке) 47,1 мың оқушыны қамтиды, 14 жоғары оқу орны (17,1 мың. оқушы), 11 орта оқу орындары( 6,3 мың. оқушы), 7 Кәсіби.техникалық мектеп(3,4мың. оқушы), 26 мектепке дейінгі балалар мекемелері және 29 мәдениет мекемелері бар.
Өскемен қаласы . егемендік алған Қазақстанның көрікті қалаларының бірі. Мемлекеттік билік ҚР Конституциясына сәйкес заңдық, атқару және сот билігі принциптеріне негізделген. Қаладағы заңдық билікті Мәслихат жүзеге асырады. Оның құрамында 25 депутат бар. Сот билігін Өскемен қалалық соты және арбитраж соты жүзеге асырады.

Оқиғалар хроникасы
Өскемен бекінісінің салыну құрылысы жөніндегі жазбаша мәліметтерді боярин Федор Байков қалдырған еді.
1714 ж.. І Петрге сібір губернаторы М.Гагарин Иркеть өзенінің жағасында "алтын құмдар” бар екендігін айтады.

Пән: География
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Өскемен қаласы
Қаланың құрылу тарихы
Өскемен қаласы 1720 жылы ұлы мәртебелі І Петр патшалық құрып тұрғанда қамал-
бекініс ретінде салынған еді. 1868 жылы Өскеменге қала статусы берілді.
Қалада сауда, ауылшаруашылығы өнімдерін өңдейтін өндіріс орындары дами
бастады, айлақ (пристань) құрылысы басталды. Кейіннен жеңілөнеркәсіп,
теміржол құрылысы салына бастады. Ұлы Отан соғысы (1941-1945 жылдары) ауыр
өнеркәсіп дамыды.

Қысқаша сипаттама
Өскемен Қазақстанның батыс-шығыс бөлігінде Ертіс пен Үлбі өзендерінің
сағасында орналасқан; көлемі 54,4мың га жерді алып жатыр. Табиғаты өткір
континенталды. Қала халқын 320,2 мың адам құрайды. Қазіргі күні Өскеменде
76,8 мың зейнеткер ( жалпы санының 23,9 құрайды, оның 2476 –ы Ұлы Отан
соғысына қатысқан адамдар.
Қазіргі Өскемен Қазақстандағы түсті металдар орталығының бірінен саналады.
Аймақтың жетекші салалары – түсті металдар өндіру, машина жасау. Өскемен
қаласы бойынша 6072 шаруашылық субьектісі, 143 акционерлік қоғам, 2335
жауапкершілігі шектеулі серіктестік, 48 шаруа қожалығы, 1333 сауда
кәсіпорны тіркелген. Өскемен қаласының ірі және орта кәсіпорындары мен
ұйымдарына 78,7 мың адам еңбекке тартылған, оның ішінде 31,4 мың адам
өндіріс сферасында, 5,8 мың адам - құрлыста, 16,1 мың. адам – білім мен
денсаулық сақтау саласында, 9,7 мың. адам саудада, 10,3 мың адам – көлік
пен байланыс саласында т.б. еңбек етеді.
17,7 мың. адам шағын және орта бизнеске қамтылған.
Шығыс Қазақстан облысындағы байланыс автомобиль, темір жол, өзен және әуе
жолдары арқылы жүзеге асырылады.
Көлік желісі автомобиль жолдарына негізделген.
Қала аумағында 631 орындық 10 қонақжай, 63 мектеп (52- мемлекеттік түрдегі
және 11- жеке) 47,1 мың оқушыны қамтиды, 14 жоғары оқу орны (17,1 мың.
оқушы), 11 орта оқу орындары( 6,3 мың. оқушы), 7 Кәсіби-техникалық
мектеп(3,4мың. оқушы), 26 мектепке дейінгі балалар мекемелері және 29
мәдениет мекемелері бар.
Өскемен қаласы – егемендік алған Қазақстанның көрікті қалаларының бірі.
Мемлекеттік билік ҚР Конституциясына сәйкес заңдық, атқару және сот билігі
принциптеріне негізделген. Қаладағы заңдық билікті Мәслихат жүзеге асырады.
Оның құрамында 25 депутат бар. Сот билігін Өскемен қалалық соты және
арбитраж соты жүзеге асырады.

Оқиғалар хроникасы
Өскемен бекінісінің салыну құрылысы жөніндегі жазбаша мәліметтерді боярин
Федор Байков қалдырған еді.
1714 ж.- І Петрге сібір губернаторы М.Гагарин Иркеть өзенінің жағасында
"алтын құмдар” бар екендігін айтады.
1715 ж. Шілде – Тобылдан шыққан И.Бухгольц отряды Ертісті бойлай жүзеді.
Жуық арада Ямышев бекінісі салынады.
1719 жылы І Петр Яркенд алтынын іздеуге және сібір губернаторы Матвей
Гагариннің озбырлық қылықтарын әшкерелеу үшін жаңа отряд жібереді.
1720 жылдың мамыр айында И.М. Лихаревтің экспедициясы Ертіс бойымен Зайсан
көліне қарай бойлай жүзеді. Үлбінің Ертіске құяр сағасынан жаңа - Өскемен
бекінісінің негізі қаланады. Ресей империясының картасынан Өскемен қамалы
орын алады.
1882-1885 ж.ж. – Покров шіркеуі салынды.
1902 ж. Мариин әйелдер училищесі тұрғызылды. Педагогикалық курс
тыңдуашылары Халыққа білім беру қоғамының қаржысына оқыды.
1912 ж. "Эхо” синематографы ашылды, ол кейіннен "Октябрь” кинотеатры
аталды.
1917 жылдың қазан-қараша айларында Өскеменде большевиктік ұйымдар құрылды.
Большевиктер өз совдептерін құрды. Оған жиырма төрт жастағы майдангер Яков
Васильевич Ушанов жетекшілік жасады.
1918 жылдың 14 наурызы күні билік большевиктік совдеп қолына көшті.
1918 ж.- " Усть-Каменогорская жизнь” газеті шықты.
1919 жылдың жазында Өскемен абақтысында колчактардың қамауындағы
қызылдардың көтерілісі болды.Н.Тимофеев пен С.Гончаренко ғана тірі қалды.
1919 жылдың күз айында жергілікті партизан отрядтары бірікті. Бірінші Алтай
Қызыл қырандарының полкы құрылды. Полк командирі болып коммунист Никита
Иванович Тимофеев тағайындалды.
1920 жылдың бас кезеңінде Кенді Алтайда Кеңес үкіметі орнады.
1920 жылдың 4 сәуірі күні Халық Үйінде Өскемен қаласының жастары жиналды.
Бұл Өскемендік комсомолдардың бірінші жиыны еді.
1924 ж.- Бірінші телефон желісі Қалалық комиссариат пен қалалық Кеңес
арасына тартылды.
1925 ж.- Б-4 типті бірінші радиоқабылдағыш құрылды.
1930 ж., қазан – Семей қаласынан әкелінген құрал-жабдықтар негізінде
Қалалық телефон станциясы ұйымдастырылды. Бұл құрал-жабдықтар нөмір қоятын
құралдан және 20 телефон аппаратынан тұрды.
1931 жылы Рубцовка-Риддер темір-жолының құрылысы басталды. 1938 жылы бұл
жол Кенді Алтайды Транссібір және Орта Азия магистралдарымен байланыстырды.

1934 ж. – астық жинау науқанына орай республикамызға Сергей Киров келді. Ол
үш күн Шығыс Қазақстанда болды. Осыған орай Большая көшесіне Киров есімі
берілді. 1934 жылы Киров сөз сөйлеген көне ғимарат ( бұрынғы облыстық
Атқару комитет) іқазір тарихи ескерткіш болып саналады.
1935 ж.- облысты аудандармен байланыстрып тұрған әуе жолы ашылды.
1936 ж.- Атеистік саяси көзқарастың әсерімен Покров храмы құлатылды.
Пожарный деп аталатын қалтарма көшеге Максим Горький есімі берілді.
1939 ж.- Өскемен қаласы Шығыс Қазақстан облысының орталығы болды.
Өскемен су-электр станциясының құрлысы басталды.
1941 жылдың 8 мамыры күні жол құрлысының екінші кезеңі басталды. Жол
құрлысына соғыстың кедергісі көп болды, бірақ, құрлыс жалғаса берді және
соғыстың бірінші жылы аяқталды.
1942 ж.- Мыс өндіретін электролит зауытының құрлысы басталды.
1947 ж., қыркүйек – Мыс зауыты алғашқы металл өнімін берді.
1949 ж.- Қазан айында Үлбі металлургия зауыты өз өнімдерін шығара бастады.
1950 ж.- Металл кадмииін өндіру игерілді.
1950 жыл – түсті металдар ғылыми- зерттеу институтының Алтай филиалы
құрылды - "Гинцветмет”- " Алтайцветмет”. 1955 жылы Түсті металдардың
Бүкілодақтық тау-кен институты деп қайта өзгертіліді.( ВНИИцветмет)
1951 жыл- Өскемен қалалық пионерлер үйі облыстық деп өзгертілді.
1951 ж. Өскемен мыс зауыты қорғасын-мырыш зауыты деп қайта аталды.
1952 ж, маусым- Қорғасын зауыты алдыңғы қатарлы кәсіпорындардың қатарынан
орын алды.
1952 ж. 20 желтоқсан – ГЭС тұңғыш өндірістік ток қуатын берді.
1953 ж. 3 маусым- Өскемен су-электр станциясының тұңғыш шлюзы пайдалануға
берілді.
Маусым айында конденсатор зауытының құрлысы басталды.
1954 ж. қаңтар айында Защита-Зырян темір жолы пайдалануға ұсынылды.
1955 ж. маусым. Жаңа мыс зауыты іске қосылды. Өндіріске бүкіләлемдік
стандартқа сәйкес метал өндіруге лайықты жаңа технология енгізілді.
1956 ж., 19 маусым - Өскемен жиһаз фабрикасы бірінші өнімін берді.
1957 ж, 30 сәуір - Өскеменде Металлургтердің мәдениет сарайы ашылды.
1958 ж., 15 наурыз - Өскемен телеорталығы тұңғыш теле хабар ұйымдастырды,
осыдан кейін телехабарлар үздіксіз жалғасын тапты.
1958 ж., қазан- Өскемен құрлыс- жол институты ашылды.
1958 ж. 6 қараша - алаңда В.И.Ленинге ескерткіш тұрғызылды.
1958 жылы Шығыс машина жасау зауытында болат қорытылды.
1959 ж., сәуір - Өскемен конденсатор зауыты алғашқы өнімін берді. ( 62
конденсатор шығарылды.)
1959 жылдың аяғында өскемендік құрылысшылар қала халқына Байланыс Үйін
сыйға тартты.
1960., 19 сәуір - Өскемен су қоймасына су жіберілді.
1961 ж., 16 қазан Өскемен аспаптар зауыты тұңғыш өнімін шығарды.
1962 ж., 11 тамыз - Өскемен Орталық мәдениет Үйі ашылды.
1962 ж., 10 қазан- Өскемен титан-магний комбинаты тұңғыш өнімін берді.
1963 ж., 3 наурыз - Өскемен титан-магний комбинатының тәжірибе цехы титан
губкасын өндірді.
1965 ж., 27 наурыз - Өскемен титан –магний комбинаты толық пайдалануға
ұсынылды.
1965 ж., 12 қазан - Өскемен аэропортына Өскемен-Алматы авиарейсін орындаған
АН-24 лайнері қондырылды.
1965 ж., 6 қараша – " Юбилейный” кинотеатры ашылды.
1968 ж., қаңтар. - Өскемен қаласында керамзит зауытының құрлысы басталды.
1969 ж., 22 наурыз- Өскеменде Спорт сарайы ашылды. (5100 орын)
1970 ж., қаңтар – Шығысқазақстандықтардың Мәскеу, Алматы телехабарларын
көруіне арналған магистралдық байланыс желісі пайдалануға берілді.
1970 ж., 9 тамыз - Өскеменде Ертіс арқылы өтетін көпір құрлысы пайдалануға
берілді.
1970., қазан - " Өскемен” қонақүйі пайдалануға берілді.
1970., шілде - Өскемен жібек-маталар фабрикасының негізі қаланды.
1973., сәуір - Өскеменде екі аудан құрылды: Үлбі және Октябрь аудандары.
1974 ж., қараша – Жаңа Согра поселкасында бақша өнімдерін өндіретін арнаулы
КПСС ХХІІІ сьезі атындағы совхоз құрылды.
1975., 7 мамыр - Өскемен қаласының Ертіс жағалауында Ұлы Отан соғысында
қаза тапқан шығысқазақстандықтарға ескерткіш қойылды.
1975., қыркүйек - Өскемен мәдени-ағарту училищесі ашылды.
1979ж., желтоқсан – Жібек –маталар комбинатының 500 тігін станогынан
тұратын құрылысының үшінші кезеңі басталды.
1980 ж., мамыр – Шығыс Қазақстан аумағында қорықтар туралы шешім
қабылданды: оған Күршім, Тарбағатай, Марқакөл, " Рахман көлі” қорықтары
енді.
1981., қараша – О.Бөкеевтің " Ән салады шағылдар” кітабы жарыққа шықты.
1982 ж., тамыз - Өскемен қаласында Қазақстан композиторларының әндеріне
арналған фестиваль өтті.
1986 ж., -Малеев кені пайдалануға берілді.
1987 ж., желтоқсан – қатты аязда Үлбі көпірі істен шықты.
1989 ж., облыстық типография құрлысы аяқталды.
1990 ж., 14 маусым.- Зайсан ауданында 9 баллдық күшті жер сілкінісі болды.
1990ж., 12 қыркүйек- Үлбі металлургия зауытының бериллий өндірісінде
жарылыс болды.
1992.ү қаңтар - Қалпына келтірілген Троицк Храмына "Христос Вседержитель”
иконы қайтарылды.
1994 ж.,- қаңтар - Өскемен қаласындағы тұңғыш жекешелендірілген жоғары оқу
орны Шығыс Гуманитарлық институтының негізі қаланды.
1996 ж., қаңтар – 70 жылдан кейін Троицк Храмы қызметін бастады.
1997., мамыр – Шығыс Қазақстан және Семей облыстары біріктірілді. Қыркүйек
айында Краснооктябрьск көшесіне жазушы Мұхтар Әуезов тың есімі берілді.
Қазір М.Әуезов даңғылы деп аталады.
1998 ж., 25 қазан – Ертіс өзені арқылы өтетін жаңа көпір пайдалануға
берілді.
1999 ж., Қазақстан хоккей құрамасы қысқы Азия ойындарының чемпионы болды.
Тарих және адамдар

Өскемен қаласының құрметті азаматтары
Славский Ефим Павлович, 1898ж.т., Бірінші атты әскер армиясының комиссары
болған. Мәскеу түсті металдар институтын бітіргеннен кейін Орджоникидзе
қаласында " Электроцинк” зауытының директоры қызметін атқарған. Славский
Е.Ф. машинажасау министрі кезінде Өскемен қаласын дамытуға еңбек сіңірді..
Протозанов Александр Константинович, 1915 ж.т. 1969-1984 жылдар аралығында
Шығыс –Қазақстан обкомының бірінші хатшысы болған. Осы жылдары Жаңа Сограда
теплица, сол сияқты, құс фабрикасы, кинотетрлар, мәдениет үйлері
тұрғызылды..
Чистяков Митхаил Иванович, 1917ж.т., майдангер, ақын,Қазақстан жазушылар
Одағының мүшесі.Жуықта ақынның жаңа жинағы жарық көрді.
Куленов Ахат Сәлемхатович.,”УК СЦК” АҚ бұрынғы президенті. Оның
бастамасымен комбинатта алтын және күміс өндірілді. Ахат Сәлемхатович
Ертістің сол жағалауына тұрғын –үй коттедждері құрылысын ұйымдастырды,
халықтың айтуынша Куленов немесе Металлургтер поселкасы деп аталады.
Иванов А.С., 1928., жазушы, " Повитель”, "Тени исчезают в полдень”, "
Вечный зов” романдарының авторы.
Баталов Юрий Васильевич Д.Серікбаев атындағы Шығыс –Қазақстан техникалық
университетінің ректоры. Ю. В.Баталовтың тұсында Өскемен құрлыс-жол
институты Қазақстанның ең ірі оқу орнының біріне айналды.
Мамбетқазиев Ережеп Әлхайырұлы, 1937 ж.т., Шығыс –Қазақстан мемлекеттік
университетінің ректоры. Ережеп Әлхайырұлының ұйымдастыруымен бұл оқу орны
Қазақстанда бірінші болып классикалық университет статусын алды.
Шаяхметов Бағдат Мұхаметұлы қарапайым жұмысшыдан Өскемен титан-магний
комбинатының директорлығына дейінгі жолдан өтті. Комбинатты 90 – шы
жылдардағы экономикалық қысымнан шығарды.
Плахута Алексей Егорович, 1936 ж.т., Ертіс құрлыс басқармасын басқарған.
Оның басшылығымен Өскеменде Спорт сарайы, Орталық Мәдениет үйі, Ертіс
жағалауы мен Қызыл қырандар жағалауы, алты мектеп, балалар бақшасы,
училищелер, Ұлы Отан соғысында қаза тапқандарға арналған ескерткіш
тұрғызылды.
Коротина Мария Ивановна, 1927ж.т., бас хирург, жедел жәрдем ауруханасы бас
дәрігерінің орынбасары . Мария Ивановна өз өмірін денсаулық сақтау ісіне
арнаған жан.

Сәулет (Қала құрлысының дамуы жөніндегі қысқаша шолу)
ХІХ ғасырдың басында Ресей үкіметі өзінің оңтүстік Сібір аумағын кеңейтіп,
шекарадағы әскери қорғаныс шебін күшейтті. 1720 жылдың 12 тамызы күні Ресей
армиясының әскери отряды Ертіс пен Үлбі өзендерінің түйіскен жеріне келіп
тоқтап, қамал құрлысын бастады. Бұл күн Өскемен қаласының негізі қаланған
күн болып саналады.
І Петр дәуірінде тұрғызылған бұл қаланың өз заманына сәйкес келбеті және
қала құрлысын дамыту жоспары болды.
1845 жылы бұрынғы бекіністің, яғни қала құрлысын одан әрі дамытудың негізгі
жобасы бекітілді. Бұл жоба бойынша қала аумағының құрлысы солтүстік бағытта
дамыды. Қала негізін шіркеулер мен дүкендер, көпшілік орындар қалады. Сауда
алаңдары бұрынғы бейіттердің орнына орналасып жатты. Шөп, ағаш сататын
алаңдар бұрынғы бейіттің орны (Орджоникидзе мен Ушанов көшелерінің
қиылысқан жері) қазір қаланың негізгі алаңдарының біріне айналған. Бұрынғы
мұсылмандар зиратының орнына бүгінгі күні Орталық базар орналасқан.
Жедел қарқынмен өсіп келе жатқан қала бос жатқан жерлерге қанатын кең жая
бастады. Жол тораптары тармақталып, жер-жерлермен қарым-қатынас және
байланыс дамыды. Жол бойындағы әсем табиғат көркімен көз тартады.
Қазіргі Бажов, Ворошилов көшелері және Ленин даңғылы бұрындары Семей
қаласына апаратын жол болған. Ал, бұрынғы Бұқтырма бекінісінің орнында
саябақтар мен алаңдар пайда болды. Осы тоғайлы алаңдардың негізінде Жамбыл
атындағы саябақ ұйымдастырылған.
Қаланың экономикалық өрлеуі ХІХ ғасырдың аяғы мен ХХ ғасырдың басында өтті.
1861 – 1913 жылдар аралығында қала халқының саны жер аударылғандардың
есбінен бес есеге өсті (3334 тен – 17980 адамға). Қала негізінен солтүстік-
шығыс аумақта дамыды. 1868 жылдан бастап Үлбі өзенінің оң жағалауында,
Семейге апаратын жол бойында Заречный хутор аталатын елді мекен құрылды.
1859- 1917 жылдар аралығында қала аумағы 319 га-ны құрады, ал, басқа құрлыс
аймағы 316 га болды.
Өткен ғасырдың 20 –жылдарында қала орталығы толығымен қаланды. Ертіс
өзенінің сол жағалауымен байланыс бірнеше паром өткелдері арқылы жүзеге
асты. ХХ ғасырдың 20-30 жылдарында солтүстік-батыс жағалауда алғашқы
өнеркәсіптік аймақ пайда болды. Бұл жер темір жол арқылы Рубцовск-Риддерді
басып өтетін және оны өзен кемежайымен байланыстыратын орын болды. Сол
кезеңде маңызды обьктілер қатарындағы аэропорт және қорғасын-мырыш
комбинатының құрлысы басталды. 1934 жылы Собор алаңы мен сауда алаңы
саябаққа айналдырылды, ал, сауда қатарлары мен қоғамдық ғимараттар өз
маңыздылығын жойды. 1936 жылы идеологиялық көзқарастың әсерімен Покров
соборы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.