Терроризмге қарсы күрестің халықаралық тәжірибесі
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. Қазіргі терроризм және оған қарсы күрестің құқықтық негізі ... ... ... ... ... ... ... 6
1.1. Терроризм түсінігі және сипаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.2. Қазіргі терроризм және оның ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
1.3. Терроризмге қарсы күрестің құқықтық негізі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
2. Терроризмге қарсы күрестің халықаралық тәжірибесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
2.1. Терроризмге қарсы күрес практикасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .35
2.2. Терроризмге қарсы күрестегі халықаралық ынтымақтастық ... ... ... ...42
3. Қазақстан Республикасындағы терроризмге қарсы күрес әрекеттері ... ... ... ..50
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 59
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕЬИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...61
1. Қазіргі терроризм және оған қарсы күрестің құқықтық негізі ... ... ... ... ... ... ... 6
1.1. Терроризм түсінігі және сипаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.2. Қазіргі терроризм және оның ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
1.3. Терроризмге қарсы күрестің құқықтық негізі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
2. Терроризмге қарсы күрестің халықаралық тәжірибесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
2.1. Терроризмге қарсы күрес практикасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .35
2.2. Терроризмге қарсы күрестегі халықаралық ынтымақтастық ... ... ... ...42
3. Қазақстан Республикасындағы терроризмге қарсы күрес әрекеттері ... ... ... ..50
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 59
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕЬИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...61
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 61 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 61 бет
Таңдаулыға:
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТІРЛІГІ
ҚАЗАҚ ГУМАНИТАРЛЫҚ ЗАҢ УНИВЕРСИТЕТІ
АЛМАТЫ ЗАҢ АКАДЕМИЯСЫ
Халықаралық құқық факультеті
Халықаралық құқық және халықаралық қатынастар кафедрасы
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
ТЕРРОРИЗМГЕ ҚАРСЫ КҮРЕСТІҢ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ТӘЖІРИБЕСІ
.
АЛМАТЫ 2007
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. Қазіргі терроризм және оған қарсы күрестің құқықтық
негізі ... ... ... ... ... ... ... 6
1.1. Терроризм түсінігі және
сипаты ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.2. Қазіргі терроризм және оның
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .16
1.3. Терроризмге қарсы күрестің құқықтық
негізі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 29
2. Терроризмге қарсы күрестің халықаралық
тәжірибесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..34
2.1. Терроризмге қарсы күрес
практикасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... 35
2.2. Терроризмге қарсы күрестегі халықаралық
ынтымақтастық ... ... ... ...42
3. Қазақстан Республикасындағы терроризмге қарсы күрес
әрекеттері ... ... ... ..50
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..59
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН
ӘДЕЬИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .61
Кіріспе
Зерттеу та0ырыбыны өзектілігі. Терроризм қазіргі танда ең
қауіпті қылмыстардың бірі болуда.Ол күннен- күнге ұлғайып әртүрлі нысанда
көрініс табуда. Террористік әрекеттер адам өліміне,материалдық және рухани
байлықтардың жойылуна алып келеді. Мемлекеттер арасында қарама-қайшылықтар
туғызады. Террористік әрекеттердің көбейуі қазіргі таңда терроризмге қарсы
тұратын халықаралық жүйені құруға итермелейді. Бірақ нашар дамыған
мемлекеттерде терроризм гүлденуде Бұндай елдерге Ливия, Иран, Иракті
жатқызуымызға болады. Сонымен қатар дамыған Еуропа мемлекеттерінде
террористік ұйымдар орын тапқан. Бұл кейбір опазициялық қозғалыстарға
тиімді болуда. Мысалы: Ирландия сепаратистеріне, тоталитарлық діни
ұйымдарға. Қазіргі уақытта қылмыстық терроризм көптеп орын алуда. Олар
масштаб жағынан кішкентай болғанымен, жиі болып тұрады. Бұл әрекеттер
қарсыластарын қррқыту, жою мақсатында, өздерінің қызметіне қолайлы жағдай
жасау мақсатында мемлекеттік билікке әсер ету үшін жасалады. Қазіргі таңда
саяси, діни, сепорратистік террористік ұйымдар пайда табу максатына бет
алса, ал қылмыстық террористтер саяси бағытты көздейді. Осылардың бірігуі
қоғамға қауіпті болып келеді. Біз білетіндей саясаткерлерді қылмыскерлермен
теңестіруге болады, ол қылмыскерлер саясатқа ұмтылуда.Көптеген адамдармен
ұйымдардың басты мақсаты терроризм арқылы өз мәселесін шешу. Терроризмге
бас сұғатындар ол басқа жолмен жетістікке жете алмайтындар, баюдың жеңіл
жолын іздейтіндер қолдайды.
Тақырыптың зерттелу деңгеиіне өтетін болсақ, бұл тақырып
бойынша көптеген авторлар өз еңбектерін жазған болатын. Соның ішінде:
Шведюк В.Ф Уголовно-правовые аспекты борьбы с терроризмом Право и
государство. Будницкий О. Терроризм в Россий: освободительное движение.
Современный терроризм: анализ оснавных направлений под.ред А.Е Тараса.
Устинов В.В Мнждународный опыт борьбы с терроризмом.
Кудайбергенов М. “Международно-правовое регулирование вопросов
борьбы с терроризмом”. Осы әдебиеттерге қысқаша шолу жасайтын болсақ әлемде
терроризмге қарсы күрес жаңадан үрдіс алуда. Терроризмге қарсы күрес
әдістері айтылған. Қазақстан Республиксындада көптеген заңдар
қабылданған.Одардың ішінде: Қазақстан Республикасының Терроризмге қарсы
күрес туралы заңы 1999ж. Қазақстан Респуьликасының Ұлттық қауіпсіздік
комитеті туралы заңы 1995ж. Қазақстан Респуьликасының Қазақстан мен
Венгерия Республикасы арасындағы терроризммен бірігіп күресу және өзара
ынтымақтастықты бекіту туралы қаулысы 1997ж. Қазақстан Республикасының
Президентінің Терроризм мен экстримизмді алдына алу туралы жарғысы 2000
ж. Қазақстан Республикасының Қазақстан мен Германия Федератифтік
Республикасы арасындағы терроризмге қарсы, басқада қауіпті қылмыстарға
қарсы бірігіп күресу туралы қаулы 1997ж. Біздің зерттеп отырған
тақырыбымыз яғни толық қарастырылмаған десек болады. Өйткені бұл заңдар
мен қаулылар тақырыптың толық құқықтық қырларын ашуға жеткіліксіз деп
ойлаймыз.
Зерттеудің мақсаты мен осы мақсатқа жету үшін орындалуға тиісті
міндеттерді тұжырымдау өте маңызды мәселелердің бірі болып табылады. Біздің
зерттеп отырған жұмысымыздың мақсаты терроризмге қарсы күрестің халықаралық
деңгейдегі мемлекеттердің тәжірибесі зерттеу, тұжырымдау, ұсыныстар жасау.
Осы мақсатқа жету үшін келесі міндеттер белгіленді:
– қазіргі терроризм және оған қарсы күрестің құқықтық негізін саралау,
талдау.
– қазергі терроризм және оның ерекшеліктеріне сипаттама беру,
анықтау.
– терроризмге қарсы күрестің халықаралық тәжірибесін бейнелнп,
жетістіктерін қорытындылау.
– терроризмге қрсы күрестің халықаралық ынтымақтастық деңгейін
қорытындылау.
– Қазақстан Республикасындағы терроризмге қарсы күрес әрекеттерін
сипаттау, талдау, болжау.
Зерттеудің пәні мен объектісі. Зерттеу объектісі ретінде
терроризмге қарсы күрестің халықаралық ынтымақтастығы белгіленеді. Зерттеу
пәні терроризмге қарсы күрес ынтымақтастығының құқықтық қырлары арқылы
көрініс табады.
Зерттеу әдістері. Дипломдық жұмысымды зерттеу барысында
келесі зерттеу әдістері қолданылды: жүйелеу, сараптау, талдау, салыстыру,
синтез.
Зерттеу барысында алынған тұжырымдар.
─ Қазіргі терроризм және
оған қарсы күрестің құқықтық негізі ғаламдану, ғылыми – техникалық прогресс
жетістіктерімен ұштасады. Ғылымның дамуы қазіргі уақытта терроризмнің
нысандарының өзгеруіне алып келеді. Бұл өз алдына терроризммен күресуді
қиындатады. Терроризм халықаралық деңгейде болғандықтан оған қарсы күрестің
халықаралық құқықтық базасы қалыптасқан. Терроризмге қарсы күрес жүргізу
үшін ең алдымен бұл құбылыстың кімге керек екенін және не үшін керек екенін
түсінуіміз керек. Терроризм мемлекеттер арасында қарама-қайшылықтар
туғызады. Сондай-ақ терроризм әлем бойынша қаружарақтың көптеп сатылуының
бірден-бір көзі болып табылады. Жоғарыда айтылғандардың бәрі халықаралық
қауымға әсерін тигізеді. Бұл құбылыстарды болдырмау үшін терроризмді
түсініп,террористік әрекеттер үшін заңды жауапкершілікті қаталдату керек.
Трроризм бұл әлемдік масштабта болғандықтан, оған қарсы күресті бірлесіп
жүргізу керек. Мысалға қазіргі уақытта көптеген мемлекеттер арасында өзара
ынтымақтастық, терроризм мен экстримизмге қарсы күресті бірлесіп жүргізу
туралы келісімдер жасалған. Осындай келісімдер қазіргі уақытта көп,бірақ
оның санына қарамай сапасын арттыру қажет.
─ Сонымен қатар терроризм мемлекеттердің қолындағы әлемдік саясатқа әсер
ететін қаруы. Мемлекеттер біреулерімен күреседіде, екіншілерді қолдап өз
қарсыластарына қару ретінде қолданады. Сондықтанда мемлекеттер терроризмге
қарсы күресті қатал жүргізу керек. Әлемде терроризмнің ұлғайуына жол
берілмеуі керек. Бұған себеп егерде терроризм ұлғайып, бір мемлекетті
тұтастай жойып жіберетіндей жағдайға жетсе,терроризмді жеңу мүмкін болмай
қалады. Сондай-ақ терроризмге қарсы күрестің мыңнан-бір емі бұл
терроризмнің әлемге тигізетін зардаптарын ұғыну. Терроризм әлемдік
масштабтағы мәселе болып отыр, оныменмемлекеттер ішкі саясатында
күресуде. Мысалға АҚШ-қа қарсы жасалған террористік актіден кеиін АҚШ
авиациясы Ливияны бомбылап,Иранға экономикалық санкция көздеді. Осыдан
көріп отырғанымыздан бір қатыгездік екінші қатыгездікті туғызуда. Терроризм
осынысымен қауіпті болады. Себебі екі жақтанда қарапайым халық зардап
шегеді. Қазіргі уақытта террористерді қолдайтын ұйымдар көптеп пайда
болуда. Олардың ішінде діни ұйымдар жиі кездеседі. Террористік қылмыстарды
әшекерелеу өз қиындықтарын туғызады, оған себеп террористердің құқық
қорғау органдарымен, лауазымды тұлғалармен сыбайлас жемқорлықта болуында.
Сондықтан террористік өкілдерді тергеуге аса назар аудару керек. Осы
мәселелерді шешу жолдарын көрсету қажет.
Диплом жұмысының құрлымы. Кіріспеден, үш бөлімнен, қорытынды мен
әдебиеттер тізімінен тұрады. Жұмыстың жалпы көлемі 63 бет.
1.Қазіргі терроризм және оған қарсы күрестің құқықтық негізі.
1.1. Терроризм түсінігі және сипаты
Терроризм әр түрлі және формасы көріну саны барлық әлемде үрдіс
өсуіне статикалық деректердің талдауы көрсетеді. 60-ы- 80 жылдарында-ақ
терроризм әлемнің әр елінде кең пәрмен қабылдай бастады.
Интернационал секюрити ревью журнал мәліметі бойынша, 1970-
1978ж. Кезінде 5534 террорлық акт тіркелген Джорнел оф енд диштомэси
амирикалық журнал деректері бойынша, 1981 әлемнің әр аудандарында, бірақ
негізінде 50елде, әрекетеннетін 125 террористік топтармен 2700 террористік
акт жасалды. 1985 жылы деректер, 1981ж. салыстыру бойынша ондай акттің 15%
көбейгенін көрсетеді. Журналды террорлық зорлық-зомбылық акт дәрежесіне,
топсалушылық, болса және т.б. азаматтар мүддесіне және меншілігіне қарсы
бағытталған, шетелдік элементімен әрекетенуіне жатқызады. Егер 80ж. басында
террористік акт саны жылына орташа- 500 құраса, сол журнал деректері
бойынша 1984ж. Ол сан 700 дейін, 1985ж-800 ( 80%өсу) дейін көтерілді.[1]
Амиракандық жыл сайынғы терроризм бойынша шолуында ,бұл әдіс көп емес
ауытқуымен өсу жалғастыруын белгілейді. 1987ж. 832 терракт жасалды, 1989ж-
856 және т.б. Терроризм оқиға саны КСРО және кеңес лагері күйрегеннен кейін
әсіресе өсті. 1995-1997 жылдарында, көбінесе бейбітшіл халыққа қарсы
бағытталған, террорлық акттер аса қатал бола басталды. [2]
Террорлық ұйым байланысы, қылмыстық топтар бірігуі, қарулануы
ұйымдастырылуы күшейді. Терракт саны азайсада, 1996-1998ж халықаралық
терроризм саны өсті, террористер бейбітшіл халыққа қарсы ажал келтіретін
қаруды аса пайдаланды. Сонымен, 1996ж. Халықаралық терракт саны қысқарсада
, өлік саны 1995 ж- 177 адамннан 311 ге көбейді. 1996 жылы террористтер
қолынан 2652 адам жарақат алды. Шри-Ланкіде жалғыз жарылыс кесірінен
1400аса адам жарақаттанып 90өлді. [3]
Халықаралық терроризм ұғымы террор терроризм террористік акт
секілді трактовкаға тығыз байланысты. Құқық әдебиетінде белгіленгендей,
терроризм ұғымы нақ немесе кең қабылданған дифинициясы жоқ. М.Бассиони
және В.Найди редакциялығымен АҚШ-та шыққан Халықаралық қылмыстық құқық
трактатында, террористіктің жалпы қабылданған заңдық анықтауы, террор және
варварлық, қорқыныш, сонымен әр түрлі зорлық актілер сериясын білдіреді,
қайта өңдеуі объективтік қиындығына көрсетеді.
Қылмыстың алдын алу және құқық бұзушыға үндеу бойынша БҰҰ
конгресінің қатысушылары, терроризмнің аса немесе кем нақты анықтауын беру
қиын екендігін қортындылай келді.
Ондай дифиринция болмауы ол ұғымның қылмыстық сот әділ процесі
түпмәтінінде қарағанда байыпты зардабы бар. Американдық авторлар В.
Миллисон және С.Миллисон, террор және терроризм, айқын анықталған нақты
оқиғалармен бірдейлендірілетін, ұғымға жатпайды деп есептейді. Құқықтық
доктринада, кең маңызы бар, терминдер аз табылады. Сондықтан, террор және
терроризм бірмағыналы факт немесе құқық тұжырымдамасына жатпайды.
Террор сөзі латын тілінен (Lerror-үрей) келген. Lerror (ағыл),
Terreur(фр)-үрей сөздердің ұқсас мағынасы бар. Сонымен қатар террорлық
акті (acle o ″e Lerreur) деген сөзі бар.
В. Миллисон және С.Миллисон мынадай анықтау береді: Террор зорлықпен
көпшілік және саяси мақсатқа жету үшін зорлықпен қорқытуды шектен шыға
жүйелі пайдаланылады. Олар саяси міндеттерді шешуінде террорды
пайдаланады.Халықаралық терроризм және барлық әлем қауіпсіздігі кітабында
терроризм аса кең және белгісіз деп сарамалдайды: зорлықпен урейлендіру,
зорлық жеке акті немесе зорлық компаниялары, бірінші орынға бірте-бірте
үрей иландырылуы террорландыру мақсатын қойып. Халықаралық қылмыстық құқық
трактатты атаған авторлардың бірі 90 жылдары Дживанович, Лешкинжәне
Салдана берген, терроризмұғымының абстракті, формальдық анықтауына
сүйеніп, белгілі мақсат және міндетке жету мақсатында зорлық және
үрейлендіру арқылы істелетін, халықаралық қылмысты білдіру мүмкіндігін,
көрсетеді. Қылмыстын алдын алу және құқық бұзушыға үндеу бойынша БҰҰ
конгресінің баяндамашысы сөз сөйлегенде, азаптау және терроризм бір
зұлымның екі жағын, адамдарды азап шегу немесе өлім үрейімен мемлекеттік
аппарат жеке тұлға немесе топтарға бағыну мақсатымен зорлық қолдануында
бекітілетін,сөзімен ұсынады.
1976 жылы алтыншы БҰҰ бас Ассамблея Комитетінде проблема
талқылаукезінде терроризм ұғымына анықтау беруге тырысты. Р.Арой пікірі
бойынша зорлық акті, оның психалогиялық акті, оның психалогиялық әсері оның
күштік нәтижесінен кері тепе-тең жайында ғана террорлық секілді қаралады. Э
Арегача терроризмді өз бетімен дәстүрлі нысананың жалпы қылмыстық қылмысы
бар, бірақ үрей және ұйымдастырылған қоғамда тәртіпсіздік шақыру, қоғам
тәртібін бұзу, террорға қоғамдық күш жағынан қарсы әрекетін
дәрменсіздендіру және кесапатты және қоғам азап шегуін қарқындандыру
мақсатында акт секілді анықтады. И.В.Даль түсіндірме сөздігінде, терроризм
көзделуі-өлім, өлім жазасы, зорлықпен қорқыту, негізгі ой көрсетілген.
И.В.Дальдің терроризм саражолдауы қазіргі заман терроризациялау
ұғымына жақын 1) үрейлендіру, қорқыту, зорлық және күштік жою күш қолдану
арқылы ырқына көндіруінде ұстау; 2) қатал жазалау шаралары және
азаптаулар, атулар және т.б. түзетулер орнату.
С.И.Ожегов мынадай тәптішті нақтылайды; террор саяси қарсыластарға
қатысы бойынша, күштеп жоюға дейінгі, күштік зорлық. Ондай нақтылау, егер
оны тек саяси қарсыластарға жатқызсақ, терроризм ұғымын жөнсіз тарылтады.
Сонда, егер кінәлі саяси емес қарсыластар қатынасында, ал мысалы қарапайым
азаматтар, саяси ниетпен зорлық қылса, онда ондай әрекет террорлыққа
жатқызуға болмайтын болғаны.
Шет тілінің сөздігінде (И.В. Мхин және т.б. ред) террор қарсыласын
күшпен жоюына дейін зорлық қолдану секілді анықталады. Әрі терроршы
террорлық акт қатысушысы, террорлық –террор сияқты, үрей қорқыныш
иландырады. И.В.Даль, М.В. Лехин және т.б. берген тұжымдалған саражолдауы,
аса толық және нақты деп, С.И. Ожегов ойы артық саясиланған деп көрінеді,
сөздік дайындалған сол тарихи-саяси жағдайын түсіндіру мүмкіндігін бізге
ұсынады.
Халықаралық терроризм халықаралық сипатта террорлық акт,
мемлекеттік терроризм ұғымдарына қатысты, әзір олардың жалпы танылған
сипаттары жоқ.
Батыс авторлар қаламына Халықаралық терроризм ұғымының анықталуына
елеулі саны жатады. Сонымен Халықаралық қылмыстық трактаттарында тероризм
адам тыныштығы және қауіпсіздігіне қорқыныш, жалпыға бірдей ар-ожданның
қорлауды және адамдық қасиетіне зиян келтіретін, халықаралық қылмыс.
Арасынша терроризм сондай-ақ, елдің мемлекеттік және саяси нақтылығын
қозғайды, адамдар мертігу және өлім себебі болады, елеулі материалдық зиян
келтіреді, аумақтық тұтастықты қорқытады. Дж. Дугард (ОАМ) ойы бойынша,
халықаралық терроризм –Халықаралық қатынасты үзетін және халықаралық
қоғамдастықтың қажетті тәртіп мөлшерінде үйлесімсіз секілді қарайтын, саяси
өзгерістер шақыру мақсаты бар, зорлық акттер. Дж.Дугард халықаралық жүйелі
байланысын түсіруіне және халықаралық мораль және құқық мөлшеріне қайшылық
келтіруіне бағытталған, террорлық акттер туралы айтады. [4]
Дж. Дугард халақаралық терроризмнің алуан түрлілігінің бірі
халықаралық қылмыстық терроризм жататын жағдайын есептемеген деп, ойлайық
оған қатысушылар әлде-қандай саяси мақсаттан алыс болуы мүмкін, ал террор
акциялары басқа елдерде бәсекелестік қылмыстық ұйымдарға қарсы бағытталуы
мүмкін Ю.Динстейн (Израиль), терроризм мәні тәртіпсіздік зорлығында
көрінеді, әдетте адамдарға қарсы талқысыз (террористік актін кінәсіз
құрбандары) бағытталған идея массасын құру мақсатында, мақсат құралын
ақтайды; қылмыс қанша сұм болса, сонша, террористер көзқарасы бойынша,
жақсы. Елеулісі бойынша, ол мемлекет ішкілік терроризм ( саяси қылмыстық
және басқа) және Халықаралық терроризм ұғымы ортасына шектеу өткізуге
тырысады.
С.Агравала (үндістан) Халықаралық терроризм ұғымы жалпы дифиринция
және оның қылмысының негізгі элементін қосатын, аралас анықталуы аса сәтті
болады. Оның пікірі бойынша халықаралық терроризмнің қажетті элементі-
жазықсыз адамдар немесе тұтасында ел үшін және халықаралық қылмыс сипатында
қауіп жағдай жасайтын, зорлық қолдануы немесе зорлықпен қорқыту.
Сондықтан,С.Агравала белгілі өлшемде халықаралық қатынасты қозғайтын бірақ
олардың өзіндік субъектіне және халықаралық құқық тәртібіне емес, ал
террористік акттің мақсатына қатынасы жоқ азаматтық тұрғын халықты
адамдарды қорқытатын, террористік актке көрсетеді.
Л.Кабрал (Аргентина) халықаралық қылмыс ретінде мынадай әрікеттерді
қарауын ұсынады: 1) шет мемлекет басшысына немесе оған еріп жүрген ресми
тұлғалар, халықаралық ұйым өкілдеріне қастандық; 2) Халықаралық рейс
уақытында ауа кемесін кепілге алу немесе басқа ұқсас әрекеттер; 3)
Құралған немесе халықаралық байланыс жолына қарсы қылмыс; 4) халықаралық
сипатта кездесу өткізу орнында, халықаралық ұйымның штабквартирасында,
конгрессте, олимпиада өтетін ауылда және т.б. орындарда жасалатын
қастандық. Осы тізбе, бірақ, сондай елеулі кезде шетел террористерінің қол
сұғу объекті, саяси уәжінде де, бейбіт азаматтары болуы мүмкіндігін
ескермейді. М.Тамноч (АҚШ), кез келген терроризм түрінің саяси мақсаты
бар, пікіріне қарсы жазады; терроризм, адам өмірінің бұзылуына және бұзу
үшін бар тәртіпті мақсаттайтын, анархизмнен, аса көп ... Терроризмде саяси
дым жоқ; ол варварлықтың масқара түрі. Бірақ ол ескертпе жасайды;
Терроризм, дүниежүзілік үстемділігіне большевистік революциялық қарсылық
түпмәтінінде қарастырылған жағдайда ғана, саяси маңызы бар. Саяси
терроризмді сонша тығыз түсінуі, сондай-ақ ,әр түрлі саяси терроризмді
ескеруіне мүмкіндік бермейді, мысалы, ұлттық терроризм секілді ұсынады.
Халықаралық ұлттық терроризм ашық көрінуіне келесі мысал қызмет етуі
мүмкін: 20-ы жылдары Парижде өз көлігінде түрік дипломаты өлтірілді,
Венада, әріптесінің өлгеніне 48 сағат өткеннен кейін. Бұл, армян
террористерімен орындалған, кісі өлтірушілік, террористік акттың ұлттық
түсінігінің ұзақ серия басы болды. Содан кейін 21 түрік дипломаты
өлтірілді. Халықаралық терроризмнің саяси сипаттама акциясы 1972 ж
қылмыстық ғылым өркендеу халықаралық институтымен ұйымдастырылған,
халықаралық терроризм және саяси қылмыстар бойынша ІІІ Халықаралық
симпозиумның қортынды құжатында көрсетіледі.
Бұл құжатта, халықаралық қауымдастық терроризмнің бірыңғай
дифинициясына жетуге жағдайы жоқ, бірақ оны беруге тырысатының көрсетеді;
Терроризм халықаралық қорғауындағы, объектке қарсы бағытталған немесе
халықаралық қатынасын қозғайтын, террористік зорлық стратегиясына қызмет
ететін жеке немесе топ тәртібінің мақсаттылығы. Анықтауының
түсініктемесінде, күшпен орындалатын террористік акт мақсатында саяси,
социалистік, экономикалық құрылым сақтау немесе өзгерту, көрсеткен
мемлекеттің саясаты, аумақтық құқықтың мәртебесін сақтау немесе өсіру
жатады.
Кейбір мамандар терроризмнің тек бөлек жағына көңіл бөледі, мысалы
француз заңгері Г.Фоер дипломаттар немесе басқа дипломаттық миссия
қызметкерлерін өлтіруді, халықаралық құқықты бұзатын, ауыр халықаралық
қылмысқа жатқызады. М.Ч.Бассони пікірі бойынша, халықаралық терроризмді
халықаралық қорғаныс мақсаты немесе тұлға, немесе мемлекеттік құқымен
қарастырылған зорлық қылмыс, біреуден аса мемлекет мүддесін қозғау
тәсілімен орындалатын, құқыққа қарсы зорлық акты секілді қарау міндет
Халықаралық-құқық қорғаныс астындағы, арнайы субъекттерді жатқызады
Біздің көз қарас бойынша, осыған, ондай субъектер ортасына кірмейтін, бірақ
террористер қол сұғу объект күшінде халықаралық қорғанысты мақсатқа
жататын, қатардағы азаматтарды да есепке алуға болады. Ауа кемесін айдап
кеткенде терроршылармен кепілге алынған жолаушы-адамдарды мысалға алуға
болады.
КСРО болған кезеңде әсіресе сталиндік кезеңде, террор өз халқына
орындалды, халықаралық терроризм актінде де болды. КСРО және басқа
социалистік елдер әркезде террордың кезкелген акциясатын ақтады, егер олар
революциялық немесе азаткерлік қозғалысында жұмсалса. Атап
айтқанда,кСРО ұлттық азаткерлік қозғалыс түрінде әлемнің әр аймағында
террорлық ұйымдарды қаржыландырып және қаруландырып коммунистік тәртіп
орнатуға тырысты. Батыс елдері бұған қарсы шаралар қолданды, терроризмге
қарсы фронт құруға тырысты. Бұл үшін ол құбылысты және оған күресті түсініп
бірыңғай тұжырымдама да құру талап етілді. [5]
АҚШ ОТБ мынадай анықтау ұсынды: Терроризм осы елде бар, үкіметке
қарсы, қашан ондай әрекеттер соққы келтіру бағытталған немесе зорлық
қолдануға қатысты тікелей құрбанға қарағанда, аса көп санды топты қорқыту
үшін әрекеттенетін, топ немесе жеке тұлға саяси мақсатында зорлық қолдану
немесе қолдану үрейі. Ондай анықтауын АҚШ террористік, ұлттық-азапкерлік
қозғалыс орындалуын, зорлық санау негізінде берді.
Халықаралық терроризм оны шетел үкіметінің қолдауы немесе шетелдік
азаматтарға қарсы бағытталған ұйымдар, немесе үкімет, шартында ОТБ
ұғылды. Террорлық әрекетті, анықталған мемлекеттік қатарды қарсы қоятын,
ұлттық немесе топтың әділсідігіне түзету немесе өз әрекетінің соңғы мақсаты
секілді халықаралық тәртіпті бұзу тапсырысын қоятын, топтар жүргізеді.
Біз көріп тұрғандай, халықаралық терроризм көп авторлармен сол немесе
басқа дәрежеде халықаралық қатынасты қозғайтын, зорлық (саяси, қылымыстық)
түрі секілді ұғынады. Сонымен қатар анықтауында ондай қылмыстық объект және
субъектіне анық нұсқау жоқ, саяси уәждемеден айрылған, террор халықаралық
террорға жаптайды, мысалы жарылғыш құрал көмегімен, бәсекелесін жою үшін
есірткі іскерлер жасайтын, жаппай кісі өлтірулері. Халықаралық терроризм
кеңес құқық танышуларымен зерттеледі. Бірақ ондай террорды анықтау
,объективтік факторлар күшінде біржақты сипатта болды. А.Н.Транин,
халықаралық қылмыстың бірінші кеңес зерттеушісі, олардың ішінде халықаралық
құқық бұзуы осы ұғымды нақтыламады, ол 1937 жылғы терроризм қиылысы және
ескертуі туралы Конвенцияға сілтеу жасайды. Д.Б. Левин халықаралық
терроризмді халықаралық қауырттылығын және саяси әскері жанжал туғызуын
күшейту мақсатында шетел мемлекетінің жалпы саяси қайраткерлерін және
дипломаттық өкілдерді өлтіру секілді анықтады.
Берілген анықтау толық емес, террор тек шет ел мемлекеттері дипломаттарына
емес, басқа да азаматарға қарсы орындалу мүмкіндігін, ол есепке алмаған.
Оған мысал ретінде Турцияда Евразия паромын террорлықпен басып алуы
көрсетіледі. Терроршылар Чечняда Ресейдің саяси талаптарын орындалуына
аманаттарды босату шартын ұсынды. И. П. Блищенко және Н.В.Жданов
халықаралық терроризм қарсы зорлығы тек шетел мемлекеттерінің өкілдеріне
немесе шетел аумақтарында террористік акт жасалған орынның ел
азаматтылығынан бөлек азаматтылығы бар адамдарға емес,екінші аумақпен
бірінші аумаққа ондай әрекетті көтермелеу, не бір мемлекеттің екіншісіне
қарсы жарылу әрекетін қамтиды. [6]
Л.Н. Галенская халықаралық органдармен немесе шетел мемлекеттерімен
тығыз байланысты, қаржыландырылып, ұйымдастырылып, оларға бағыталған немесе
террористік шетелде орналастырылған және сол немесе басқа мемлекет
қамқорлық жасайтын, ұйымдармен байланысты террористік актке жатқызды.Бұл
жерде, мемлекет халықаралық қылмыс секілді терроризм субъекті нақ
белгіленді. Кейін Л.Н.Галенская шешімге келді, Халықаралық қатынасты
қозғайтын террорлық акт, екі түрлі болуы мүмкін. Халықаралық қылмыс және
жалпы қылмыстық сипатындағы қылмыстық әрекет. Бірақ, көрсетілген пікірлер
толық дәлелденген, өйткені халықаралық террорлық акцияларды қолдау және
қаржыландыру тек мемлекет тіпті мемлекеттік терроризмнің саясатын
орындайтын, емес басқада ұйымдар, олардың бар орны мемлекеттің білуісіз
партиялық ұйымдастырулар. Халықаралық терроризмнәң акциялары бөлек жеке
адам (жеке террор) орындау мүмкін. И.И. Карнец терроризмді ерекше түрлі
халықаралық терроризм секілді қарады; ол халықаралық не мемлекет ішкілік,
бірақхалықаралық (екі немесе аса мемлекет қамтитын) сипаты бар ұйымды және
басқа әрекет, өлтіру және өлтіруге қастандық, дене жарақатау, зорлық
қолдану және өтеуін төлеп алу мақсатында аманат ретінде адамдарды алу,
зорлықпен адамды бостандықтан ұштасу, азап қолдау, болса және т.б.
бағытталған; терроризм ғимараттар, тұрғылықты үй-жайлар және басқа объектер
тонау және бұзумен жасалуы мүмкін. Автор пікірі бойынша, терроризм мақсаты-
демократиялық және прогресивтік социалдық, жеке тұлға, мекеме ұйым
меншігіне, нұқсан келтіру; Шовинистік не әскери-бюрократтық, анархистік,
расистік, фашистік түсініктерінің идеялогиясы және реакциялық көз қарас
жағымында адамдарды қорқыту, зорлық көрсенту және тұлғалық жою, ол сондай-
ақ қылмыстық элементтермен немесе оларды қамқорлайтын ұйымдар, топтар,
тұлғалар мптериалдық немесе басқа пайда алуы. Терроризм мақсатына сондай-ақ
іріткі салу және мемлекет ортасындағы қалыпты қатынасқа нұқсан келтіру
жатады. Терроризмді соншалықты кең сипаттап, И.И.Карнец, бұл әрекет
халықаралық қылмыс секілдіқаралуы мүмкін деп есептейді.
Л.А.Моджорян Мемлекеттік қылмыс секілді терроризмнен халықаралық
сипаттағы қылмыс секілді терроризмді екі немесе аса мемлекеттер мүүдесін
қозғайтын немесе халықаралық құқық тәртібін бұзатын, ерекшелеу керек.
Террорлық акті халықаралық сипаттағы қылмыс секілді айқындауға болады,
қашан: 1) террорист және тұлға, террорлық акттен азап шеккен, бір мемлекет
немесе бөтен мемлекет азаматтары болса, бірақ қылмыс ол мемлекет шектерінде
орындалса; 2) террорлық акт, халықаралық қорғауын пайдаланатын тұлғаға
қарсы бағытталса; 3) террорлық акт дайындығы бір мемлекетте жүріп ал
орындалуы екіншіде болса; [7]
4) бір мемлекетте террорлық акт жасап, терроршы екінші мемлекетте
тығылса, және оны беру туралы мәселе тұрса. Сонымен, кеңес құқық доктринада
халықаралық терроризм мазмұны және сипаттама анықтауында елеулі алшақтық
байқалады.
1964 жылы шыққан Дипломатикалдық словарьішінде халықаралық
терроризмнің мынадай анықтама береді: Халықаралық асқыне немесе соғыс
арындату, басқа мемлекеттің сыртықы немесе ішкі саясатына ықпал көрсету
мақсатында шетел мемлекеттерімен ұйымдастырылған мемлекет басшысына немесе
үкімет мүшелеріне, дипломатиялық өкілдеріне және мемлекеттің басқа
лауазымды адамдарына қол сұғу немесе өлтіру ... Халықаралық терроризм
айырым белгісі эспортты террор атты актарында білінеді. 1973 жылы
Дипломатиялық словарь ішінде Халықаралық терроризм ұғымы кеңейтіледі:
Халықаралық асқыну немесе соғыс арандату, басқа мемлекттің сыртқы немесе
ішкі саясатына ықпал көрсету мақсатында шетелдік орта ұйымдастырылған,
мемлекет басшыларына, үкімет мүшесі немесе басшысы, дипломатиялық өкілдері
және мемлекеттің басқа лауазымды адамдарына қол сұғу немесе өлтіру.
Халықаралық терроризм ретінде, үрей немесе қару қолдану нәтижесінде
азаматтық ұшақты шетелге айдап әкету, шетел дипломаттарын ұрлау және басқа
біраз акттері қаралды.
1986ж Словарь международного права ішінде халақаралық терроризм
меммлекет және оның өкілдерінің қалыпты дипломатиялық әрекетін бұзатын және
халықаралық ұштасу және кездесу оррындауын мемлекет аралық көлік
байланыстарын қиындататын, мағынасыз адам өлімін тартатын, халықаралық
маштабында қоғамдық қауыпсыфз жиынтық әрекеті секілді бағаланды.
Халықаралық терроризмнің бар анықтауы халықаралық құқық бұзушылық
секілді ол туралы толық және нақты ұсыныс бермейтіне көз жеткізу қиын
емес. Халықаралық терроризмді халықаралық қылмыс санатына жатқызатын оның
субъектін, объектін және кейбір белгісін (мемлекет, халықаралық қатынас
және халықаралық құқық тәртібі, дипломаттар және т.б.), формилировкалар
күмәнсіз мүдде ұсынады. Көп зертеушілер халықаралық терроризмнің акциясың
саяси сипатын, олардың әлем және халықаралық қатынас үшін шын қауыптылығын
белгілейді. Тек жек-жеке авторлар, халықаралық терроризмнің ұғымын кеңейте,
оған жалпы қылмыстық сипаттағы акцияны да жатқызады. Біздің терроризмді
(халықаралық ерекшелігінде) ұғынуымыз біз келтірілген анықтамалар
түсініктемесінде мазмұндадық.
Терроризм ұғымының анықтауын іздестіру онымен күресуге аса тиымды жол
белгілеу үшін, ол қастықтың көрінісі және ерекшелігі, сипаты аса маңызды
іздестіру.
Терроризм тарихы өз тамырымен терең кетеді және сонымен, ондай саяси
күрес түрі нақты жеміс әкелгенін анықтау қиын.
Террорлық акт-терроризм аяғы емес, басы. Ол әрі өткізу есебімен
жасалады. Терроризм Бірін өлтіріп-мыңын қорқытасын принципін қолданылады.
Бұл критерияға тиісті, тарихта бірінші белгілі жайлармен террористік
практиканы қолданған екі секта әрекетін есептеуге болады; сикарилер, көп
еврейлік шонжарлар өкілін жойған және измаилт-мұсылмандар (ассасиндер,
кәсібі кісі өлтіргіштер-фидаев (І б.ғ.))
Хасан Ибн Саббах исмалииттер басшысы,-кеңес тарихшысы И.Можейко
белгілейді,-террорды оппонентер сенімінің жалпылама қорқыту және болса
негізгі құралына айналдырған, бірінші көсем болды террор сондай нәрмен
алды, тек құрал емес, оның саясатының мазмұны, мақсаты болып көрінді
Қазіргі терроризмнің тарихының алдын аса толық сипаттамасы бұл салада
танымал беделді В.Лакердің Терроризм кітабында берілген. Ол көп көңілін ,
екінші жартысы жүйелі терроризмнің басы болып саналатын, ХІХғ бөледі.
Оның өкілдерінің аса сипатына ол 1878-1981жж орыс еволюционерін; Ирландия,
Македонияда түбегей ұлтшылдарды жатқызады. Әлемдік ғылымда терроризм шығу
ғылымына екі негізгі көз қарас бар. Биологиялық көз қарас, бұл жайды
адамның зорлық мәнін адамдардың басқалар мүддесіне үрей тугызу табиғи
қарқынысы және өз мақсатына жету үшін әр қол жеткізген құралын пайдалануын
байланыстырады. Әлеуметтік көзқарас (басымды) терроризмге сол немесе басқа
факторлардың ықпал ету механизмі аса әр түрлі бағамен сипатталады, оның
туындау әлеуметтік процесінің маңызын анықтауынан шығады.
Терроизм тарихы өз тамырымен тереңге кетеді және сонымен, ондай саяси күрес
түрі нақты жеміс әкелгеннін анықтау қиын Террорлық акт-терроризм аяғы емес
басы. Ол әрі өткізу есебімен жасалады. Терроризм Бірін өлтіріп-мыңын
қорқытасын принципін қолданылады. Бұл критерияға тиісті, тарихта бірінші
белгілі жайлармен террористік практиканы қолданған екі секта әрекетін
есептеуге болады; сикарилер, көп еврейлік шонжарлар өкілін жойған және
измаилт-мұсылмандар (ассасиндер, кәсібі кісі өлтіргіштер-фидаев (І б.ғ.))
Хасан Ибн Саббах исмалииттер басшысы,-кеңес тарихшысы И.Можейко
белгілейді,-террорды оппонентер сенімінің жалпылама қорқыту және болса
негізгі құралына айналдырған, бірінші көсем болды террор сондай нәрмен
алды, тек құрал емес, оның саясатының мазмұны, мақсаты болып көрінді
Қазіргі терроризмнің тарихының алдын аса толық сипаттамасы бұл салада
танымал беделді В.Лакердің Терроризм кітабында берілген. Ол көп көңілін ,
екінші жартысы жүйелі терроризмнің басы болып саналатын, ХІХғ бөледі.
Оның өкілдерінің аса Македонияда түбегей ұлтшылдарды жатқызады.
20ғ. Аяғында Европа және АҚШ-та терроризмді насихаттау негізгі ролі,
варварлық көресу құралын варвалық жүйемен оқытқан Иоган Мосттікі.
Терроризм 19ғасырдың екінші жартысынан қоғамдық өмірдің тұрақты
факторы болды. Оның өкілдері-орыс халықшылдары, Ирландия,Македония,
Сирбияда түбегей ұтшылдар, 90жылғы Франциядағы анархисттер, ал сондай-ақ
Италия, Испания АҚШ-тағы ұқсас қозғалыстар.
Бірінші дүниежүзілік соғысқа дейін терроризм терістер құралы болып
есептелді. Бірақ оған саяси реформасыз дарашылдар жүгінді. Соғыс
аяқталуымен террорды өз қаруларына оңдар алды. Ұлт сипаратисттері және
фашисттік қимылдар Германия, Франция, Вегрияда, Железная гвардия
Румынияда. Ол уақыттың ірі терракті 1991жэ Роза Люксембург және Карл
Либкнехт, 1934 ж Француз примьер министрі Барту және Югославия король
Александрды саяси өлтіруі. Бұл қозғалыс негізінде әр түрлі идеялогиялық
платформалар бар, бірақ нақты терроризмді және басқалары бомбы философиясы
және әрекет насихаты доктрина жағдайымен қолданады. [8]
ХХғасырда дәлел спектрі террор әдісін пайдалану үшін елеулі кеңейді.
Егер орыс ұлт еркіншіліктері бірінші мартшылар және террорды қоғам
игілігіне өзін-өзі құрбанға беру секілді қарады, ал Красная бригада ол
жою құралы және тәсілі қызметін атқарды. Қызыл террор және қара террор
фашистік Воттік жөні бір-бірінен алыс емес және, ұлт еркіншіліктері
әрекетімен ортақ ештеңесі жоқ. Қазіргі заман терроризмнің бір мақсаты бар;
билік басып алу. және қоғам игілігі туралы айту керек емес.
ХХғасырда осыған дейін болмаған, терроризмді мемлекеттік деңгейге
дейін аударды. Террорлық мемлекет өз азаматтарын ел ішінде заңсыздықпен
басты, үнемі оларды өз бейшара және әлсіздігін сездірді. Ол өз тәртібін
өзінің шекара шегінен шыққаннан кейінде өзгертпеді. Тарихи мысал- Фашистік
Германия. Соңғы жылдарында АҚШ әрекеттерінің халықаралық аренада көбі өз
сипаттамасымен террорлыққа жақын болды.
КСРО жойылғаннан кейін бандиттік дәстүр кеңес орындарының кеңестік
бұрыштарына өз тамырын жіберді. Өз мақсатын зорлықпен жетуге тырысуы, тіпті
ең игілікпен, мемлекеттік терроризмнің көнелігіне жаңа жабайы өскінің
шығыуын шақырды-Грузия, Азербайжан аймағында қарулы жанжал. Бүгінде әлемге
ядролық терроризммен, улы зат қолдану терроризмен қорқыныш туғызады.
1.2. Қазіргі терроризм және оның ерекшеліктері
Терроризм қылмыстық формасы және түрі ұйымдық басқармалы және
субъектив тұлғалық блоктарға бөлуге болады. Біріншісі террорлық әрекеттің
объективті тұтас, бағытын, оны орындау процесінің ерекшелігін сипаттайды
және өзіне қылмыстық қол сұғу объекті және мақсаты жөнінде, қылмыс орындалу
әдісі, механизмі және жағдайы туралы ақпарат қосады. Екінші террорлық
қылмыс қоғамдастығы, оның ұйымдық құрлымдығы, функционалдық бөлісуінде
ТҚҚ мүшелерінің міндеттері, сепаратисттік және басқа ұйымдармен басқару
ерекшелігі туралы ақпарактын ұстайды. Осыған қылмыстық топтардың
психологиялық-тұраптамалық белгісі, олардың өмір тұрпаты ұйым ішіндегі
тергеуіне жіне психологиялығына ахуалына тәртібі туралы ақпарат кіреді. [9]
Қылмыстық әрекет нұсқаған криманалистік баға үшін ең әуелі оның
қылмыстық мүдесінің нысанында анық талықылау керек. Бұл туралы мәліметтер
осы қылмыс түрінің криминалдық сипатының жүйелі пайда болу элементінің
маңызы болды. Ұйымдастырылған террорлық қалыптастырулар жарылыс, өртеулер
немесе басқа әрекеттер қоғамдық қауiпсiздiгiн бұзу, үкімет органдарының
қабылдаған шешіміне ықпал жасау, мақсатында, адам өліміне үрей туғызатын,
мүлктік елеулі зиян келтіретін, басқа да ауыр зардаптар пайда болуына
тең.Сонда террорлык акциясының бірінші жайында-таза саяси мақсатын қуу
мүмкін, екіншіде-қылмыстық бизнеспен айналасу нәтижесі барлық өсу
масштабында (қылмыстық терроризм) заңсыз кіріс (және кірістен астам) алуы.
Соңғысы жиі жарылыс және өртеуде көрінеді, мысалы, бәсекелестердеофисінде,
дүкендерінде, мейрамхзаналарында, ойын-үйлерінде, әдетте үрейлендіруне,
материалдық зиян келтіру немесе бәсекелестерді жоюына бағытталған. Олар
қылмыстық бизнеспен айналасатын тұлғалар болуы мүмкін. Өзінің қаржылық-
материалдық қамтамасыз ету үшін өз әрекетін қылмыстық терроризммен қоса
атқаратын орныда бар. Онда қылмыстық қол сұғу нысанына ақша, бағалы
қағаздар, асыл заттар, бұйым және шекізат құнды өндірістері, антиквариат,
озық технологиялар және тапшылық өндірістік техникасы, жалпы сұранымдағы
қымбат заттар, есірткілері,ойын бизнесімен түсім, жез өкшелік және т.б.
жатады.
Қылмыстық терроризм мүдде саласына интеллектуалдық асылдар да бірте
кіреді. Интеллектуалдық өкімнің әрекетін, компьютерлік программалар,
компьютерлік ақпараттар ұрлануы сирек кіріс көзінің бірі болады.
Қылмыстық терроризм, ұйымдатырылған қылмыстың биік формасы бола тұра,
қылмыстық талқы мөлшерінің шегі секілді көрінуі мүмкін және пайдакүнемдік-
күштік қылмыстың тек ілеспеліэлементі болады.
Қылмыс жасаудың тәсілдің көбі ТҚҚ әрекетінің базалық бағытына
байланысты.
Сонымен, мысалы,ТҚҚ үшін, қылмыстық терроризммен айналасатын,
бәсекелестермен өнімнемесе сала әсері үшін әдетте қаруғ жарылғыш көмегімен
орындалады. Ол кейбірде қала үкіметінің және құқық сақтау органдары көз
алдында жасалады.
Террорлық қылмыстық топтарға, өз әсер аумағында пайда күнімдік- күштік
әрекеттер, әдетте өзіндік арсыздық, бұл әрекеттің қатал, дөрекі және өзбыр
сипатта, жасалады. Қылмыстық акциялар әдетте ұжымды жасалады, не құрбан
үшін аса қатыгез және азапты болады. Ондай қылмыскерлердің қатегіздігі өз
мақсаты болады және аса құрметтеледі. Сонымен қатар қазіргі оқ ату құралды,
жарылғыш заттар, құю әдісімен жасалган дубинкалар және басқа жарақаттау
құралын пайдаланады. Мынада қылмыстың көбі адамды кепілге алу және оған
қорлау көрсетуімен жүреді. Кейбір айрықшыларына террористер ұялы, әсіресе
егер халықаралық террорлық ұйымдарды ескерсек. Террористер негізінде
лагерлерде жылжуында шектеулі, қайда оларды дайындайды, бірақ ол уақытша
шектеулік.
Террорлық қылмыстық топтар олардың қылмыстық әрекет шарасын орындау
үшін сәтті жиылуын тек жай пайдаға асырмайды бар кедергіні жеттік сәтті
еңсереді, террорлық акцияны мақсаттылықпен жоспарлайды, не үшін өз
адамдарын террорлық акт объектіне енгізеді, лауазымды адамдармен байланыс
орнатады, белгілі бір тұлға немесе таза қылмыстық бағытталған қылмыстық
қалыптастырумен қолданады
Террорлық қылмыс, тек ұйымшылдық-басқаратын білімі болса, шынайы болып
және өседі. Бұл қылмыстың зертпеулік түріне спецификалық және бас
заңдылықтарың біруіне жатады. Террорлық ұйымдар, тергеу практикасы және
криминалогиялық және криманалистік зерттеу деректері көрсеткен секілді,
сондай-ақ терроризммен халықаралық күрес, мағынасы, саны, ұйым деңгейі,
сипаты, құрлымы, формасы қылмыс бағытының түрі әр түрлі болуы мүмкін. Бұл
байланыста олардың ұғуы сыныптамасы, ғылыми және практикалық мағынасы бар
сипат белгілеу, криминалистиканың маңызды есебі болады.
Сондықтан террорлық қалыптасу типінің бірнеше деңгейінің бөліну
қажеттілігі ұсынылады.
Бірінші деңгей-орнықты террорлық топтар, сатылы құрлысы бар, орында
орналасқан, мысалы, саяси қолдануы бар, материалдық-қаржылқ базасын
иеленуші, халықаралық жанжал. Бұл топтар әр мемлекеттік қызметте, кейде
үкімет құрылымында кең байланыстар иеленуі мүмкін. Қаралатын сипаттама
халықтың және сепартистік терроризмге тән.
Екінші деңгей-қылмыстық террорлық қалыптасулар,криминальдық
терролризмді жүзеге асыратын, өз ұйымдық құрылымы, тұрақты ұйымдастырылған
топтары, лауазымды адамдармен жемқорлық байлагнысы бар. Бұл топтар
қылмыстық кәсіпкершілікпен (есірткі бизнесі, жәзөкшелік, ойын бизнесі,қару
сатуы) айнлысады.
Үшінші денгей-криминальдық және саяси бағыты бар халықаралық
терроризм. Тиісті топтар жақсы ұйымдастығы және тасалануы мен
ерекшеленеді. Халақаралық криминальдық терроризм әлемнің әр аймағына
террорлық топтарды бір қатардағы жинайды. Бұл топтардың террор акциясының
жүйелі сипаты жоқ, олардың террорлық белсенділігі, қылмыстық бизнестің
орындалуына кедергі келтіретін, факторларға байланысты. Бұл факторларға
қатысуға болады, мысалы, есірткі бизнесімен күрес бойынша мемлекеттік
программа. Саяси басшыларын өлтіру, сондай-ақ тұрғын халыққа қарсы террор
есірткі бизнесі өкімет билігі органдарымен шешім қабылдауына әсер ету
мақсаты бар. Сыбайластық ұйымдар өз құрамына, бұл ұйымдардан көрі, өзімен
аса жоғары ұйымдастырылған білім танытатын, террорлық топтарды қосады.
Бастыпқы, бірінші ұйымдастыру формасына террорлық әрекетпен жұмыстану
үшін, сөзсіз, бейресми топ жатады. Бұл, ұйымды қалыптасуы ерекше
криминалдық дағдымен, байланысы және тәжірбиесімен, бірдей немесе бірбеткей
қылмыстарды жүйелі жасау үшін қосылған, адам тұрақтығы.
Өз қылмыстық әрекет ету процесінде топ санды және сапалы жағдайда
анық өзгеруі мүмкін, сосын оның әшкерелеу немесе ыдырауына дейін өз бетімен
әрекетенуі және тұрақтандыруы. Жиі криминалдық, әлеумет-экономикалық және
саясаттық жағдайы ұсақ қылмыстық террорлық топтарды төменгі, атқарушылық
құрылым элементінен ас мықты аймақтық, аймақаралық немесе мамандырылған
қылмыстық террорлық қалыптасулар ретінде біріктереді (зорлық пен енгізеді).
Кейде қылмыстық террорлық топ өзі қылмыстық ұйым қалыптасуының негізі
болады.
Тергеу практикасының талдауы сондай-ақ, негізі, террорлық әрекет көлемі
көзқарасымен, ішкі құрылым толықтығы және дамығандығы, ұйымданған деңгейі,
террорлық әрекет саласында функционалдық білімімен жүйе секілді топтарға
біріккен адамдар террорлық қоғамдастық болады, сезінуімен өз материалдық,
интеллектуалдық, қызмет-лауазымдық, ұйымдастырушылық және орындаушылық
мумкіндікдіктерімен. Ұйымдық террорлық қылмыстық белсенділігі немесе
әлдебір оның маңызды бөлігі ортақ жоспар іске асыруында қатысуы. Осыған
мемлекеттік терроризм үшін ерекше сипатты, мемлекеттік өкімет жоғары
органдарының өкілдері, бірігулерісаяси партиялар да жатқызылуы мүмкін.
Бірақта аса жаппай құбылысымен ұйымдасқан террорлық топ қалады, дегенмен
процестері ұйымдастырылған қылмыс күші көбінесе жергілікті (сан-сапа құрамы
бойынша, саласы және функционалдық аймақтануы
Криминалдық қөзқарасымен қылмыстық террарлық ұйым астында осы
салада немесе ұйымдастырылған қылмыстық террарлық топтың (кей жағдайда
тұтас қоғам) анықталған аймақта, терролризм актын жасайтын, тіке немесе
жанама қашанда ондай акттің (немесе оның бөлігі) риясыздықпен немесе
материалдың сыйақының белгілі үлесі немесе басқа уәжбен жәрдемдесумен
өткізуідеп түсіну керек.
Террорлық қалыптасқан типтерінін нұсқаған ара айырмашылығы аса елеулі
болуы мүмкін және сапа-санды сипаттамады, қурылымды ерекшелігінде,
террорлық қылмыстық ұйымдастыру басқару әдісінде көрсетілген. Көрсетілген
қалыптасудын сипаттамалы түріне болуы мүмкін және сапа-санды сипаттамады,
қурылымды ерекшелігіінде, террорлық қылмыстық ұйымдастыру басқару әдісінде
көрсетілген. Көрсетілген қалыптасудын сипаттамалы түріне болу ұзақтығы,
үнемі террорлық акт орындауы, әшкерелеуден жақсы сақтануы, әсіресе саяси
және сыбайлас байланыс арқасында, оның мүшелері арасындағы қатаң сатылы
жүйе қайтабайланысы, ондай ұйым мүшелерінің қылмыстық жауапкершілігіне
дискреттік принцініне орналасқаны жатады.
Маңызды криминалдың мағынасы, жекелегенде анықтамалған криминалдың
болжау өндеуінде, террорлық бірігуі қалыптасу процесы туралы мәліметі бар.
Бұда процесте түзеу мекемелер, халықаралық жанжал аумақтары, қылмыскерлер
білігін асыру салымы, террорлық қылмыс өсу үшін алғышарт құру аса маңызды,
жүре тапқа білімі, орнатылған ұштасулар қылмыстық әлемнің рухани және
ұйымдастырылған негізінде, қоғамға жат кіші мәдениет таралуы жатыр.
Бірлет қалыптасқан террорлық топ, криминалдық бағытынан тәуелсіз,
эволюциялық өзгеріктер қатарын шарасыз өтекізеді. Сонымен бірінші елеулі
оның генезис кезі тұрақты қылмыстық топтар шығуында қорытылады. Бұл кезеңде
топтың турақтылығын бекітуі басқы тапсырыс болды. Террорлық қылмыстын болу
процесінің келесі принципті кезеңі оңшауланған топтармен оңтайландыру
арасының байланыс қалыптасуы болды және бұл байланыстық нықтануы. Террорлық
қымыстын болу процесінің аяқталу кезеңінде тұрақты қылмыстық топ сапалы
оқшауланушылығын толық жоғалтады және аса күрделі механизмнің бағыныңқы
әлементіне айналды. [10]
ТҚҚ жоғарыдан пайдаболуы мүмкін, оның болу және өсу бастапқы пункты
оңшаууланбаған топ болса, ал басқарушы орта, әрі қарай тек өзінің бағыныңқы
өсетіні. Ереже секілді, онымен сипаратистік партия қозғалысы, бірлестігі,
қоғамдық ұйымдар, ал терроллық қылмыстың топтар бірінші екі кезеңді өтіп,
тікелей қалыптасты. Қылмыстық топ тез, болу кезеңін созусыз құрылған
жағдайы айықшаланбайды.
Деректер бойынша, осы заманғы ұйымдастырылған террорлық қалыптасулар
үш тәсілмен ұйымдастырылады: 1)еріктік; 2)функциялық-шарттық;
3)формальдылық.
Бірінші тәсіл ұлт-патриоттық және басқа саяси бағдарлар террорлық топ
үшін тән; бұл бірлестік біртұтас саяси мақсатымен бір-біріне танымал
адамдар салыстырма асығыс қажеттілігінде террорлық акт жасау немесе ТҚҚ
ішкі эволюция бірінші кезеңі ретінде. Біз зерттеген істерде ондай
ұйымдастырылған қылмыстық қалыптасулар 23% болды. Осы жағдайда
қалыптасудың болашақ мүшелері анықталған ұйымдастырылған функциялар өзіне
алады және кейінгі террорлық қылмыстық топты жинайды, сонымен оның үстірт
құрылымы толық жиналлауыда мүмкін. Екінші тәскі әлгінде өткізіледі, қашан
треррорлық қалыптасу болашақ басшыларының болашақ террорлық қылмыстық
әрекетін тәптішті жоспарлауға уақыты болғғанша, криминалдың немесе кәсіби
даярланған адамдар арасынан тандау болғанша. Осы жағдайда адамдар болашақ
криминалдың террорлық функцияларға олардың зеректілігіне қарай іріктеледі.
Ондай террорлық топтар пайдақарсыз қылмыстық мақсатта құрылуы мүмкін. ТҚӘ
(ТПД) қалыптасуының формалдық тәсісі, қылмыстық бизнес орындалу процесінде
криминалдың терроризммен айналысатын, террорлық топ үшін тән. Мынадай топ
мүшелері мемлекеттік, өндірістік немесе басқару құрылымдарды, ода ештене
өзгертпей, қайталайды, ал тек сыбайластық жолмен және басқа жетпейтін
құралдармен, басшы өзек, буын ойы бойынша, бірте-бірте астына құрылады.
Ондай топ 46%.
Террорлық қылмыс қалыптасу құрылымы, олар ұйымдастырылған деңгейі,
саны, қатысушыарасындағы міндетті функционалды бөлу, басқару типі (практика
деректері және бізбен өткізілген зерттеулер бойынша) әр түрлі болады: жай
және күрделі құрылу сипатында көп типі бар. Практикалық әр террорлық, үш
немесе оннан аса белсенді мүшелерінен құрайтын, қалыптасуында, көбінесе әр
дәрежеде бірнеше құрылымды буын бқліп шығаруға болады: төменгі дәрежеде-
орындаушы буын (элементтер); ортада-ұйым-бақылаушы буын және қауыпсыздық
тобы: жоғарыда-басшы буын (басты топ, зиялы қауым тобы). Қылмыстың әр түрі
өкілдері орындаушы бола алады. Орындаушы буын үстінде қылмыс пирамидасының
орнаңғы бөлігінде әдетте, үйым-бақылау өкілеттік және қауіпсіздік
қамтамасыз ету функцияларын орындайтын, буын ұйымдастырылады. Соныменг
берілген буын қоғамдық басшы шешімін өткізуге қамтамасыз етеді,
орындаушылар әрекетін бақылап делдал өкілеттік мүмкіндігін орындайды,
орындаушылар қылмыстық белсенділігін нәтижелі жоғарылауы бойынша шара
қолданады, ұйымның бөлек мүшелері және оған кіретін топтамалар арасындағы
дауды шешеді, террорлық акция өту және дайындауға пайдаланатын, материалдық
және қаржылық қаражатын сақтайды, қамау орындарына түскен террорлық акт,
орындаукезінде өлген, терроршы немес оның отбасына, материалдық көмек
көрсетуін ұйымдастырады. Бұл топ мүшелері (бригадирлерсіз) әдетте нақты
қылмысорындауына тікелей қатыспайды. Бригадирлер жиі қылмыс орындалу
кезінде орындаушы топтармен (боевиктер) тікелей басқарады.
Қауіпсіздік қамтамасыз ету тобында екі категориялар адамын шығаруға
болады. Біріншіге тасалану әрекетін толығымен және оның бөлек участкелерін
қамтамасыз етушілерді қатыстыруға болады, ал сонымен қатар барлау және
қарсы барлау әрекетін және әлеуметтік бақылауды басу функцияларын
орындайтын адамдарда жатады. Екінші категория адамдары әдетте қылмыс ұйым
мүшелеріне формалды жатпайды, бірақ ұдайы пайдалы қызмет көрсетеді. Олардың
санына, біріншіден, өкіметтік және басқару үйымдарының (соның ішінде құқық
қорғаушылық) сыбайлас және сыбайлас емес қызметкерлері жатады.
Ұйымдастырылған террорлық әрекетті адамдар үшін пайдалы санына бөлек саяси
қайраткерлер, депутаттар, қоғамдық ұйым өкілдері, заңгерлер, журналистттер,
әдебиет және өнер қайраткерлері және т.б. кіруі мүмкін.
Екінші категория өкілдері кейде, террорлық қоғамның қорғауына
әрекеттеніп, оның қылмыстың әрекетін ашуға кедергі жасайтын, жағдай құрып,
өкімен және басқару органдар бөлек басқару органдар атына кір келтіріп, өз
тәртібінің құқықтанусыздығын ұғынбауы да мүмкін. Одан басқа, олар террорлық
қалыптасудын тұтқындалған мүшелерін тергеуден және соттан құтқаруына шара
қолданады. Бұл әсіресе, ұлттық террорға көңіл білдіруші адамдарға тән. [11]
Террорлық қоғам перамидасының ең жоғарысында оның жоғары басшысы,
жетекшісі және оның жақындары (зиялы қауым өкілдері, кеңесшілері және
т.б.). Олар ортақ ұйымдастырылған мәселемен, террорлық әрекеттің тактисасын
және стратегиясын өндіруімен айналысады, басқа террорлық қоғамсдармен
байланыс жасайды.
Нақты криминалдың практикада ТПФ (ТҚҚ) құрылым элементтері әр түрлі
кеңестіктік-уақыттық болу негізі бар. Соған байланысты бөліп шығаруға
болады: 1) міндетті құрылымды элементтер; 2) функционалдық-нысаналы
буындар; 3) уақыиша-функционалдық буындар. Біздер зерттеген қылмыстық істер
бойынша белгіленген қылмыстық элементтер ара қатынастығы келесідей қосылды:
міндетті құрылымды буын 91% қылмыстық іс шығарылды; функционалдық –
нысаналы буындар – 64%; уақытша-функционалдық – 28%.
ТПФ (ТҚФ) міндетті элементтерінің элементтеріне ұйымдасқан – басқару
топ (басшы) және нақты қылмыс орындаушылар топтары жатады. Бұл буындар
белгісіз ұзақ уақытқа біркезде немесе кезекпен пайда болады, олар біраз
уақыт негізгі бастамашы, ТҚӘ келесі дамуының идеясын жеткізуші болуы
мүмкін. Өз кезегінде, басшы, қамтамасыз ету тобы, бақылау және қауысыздық
тобы секілді функционалдық-нысаналы топтар, кейін құрылуы мүмкін, оларға
табанды қажетсіну, материалдық және адамдың мүмкіндік пайда болғаннан кейін
құрылуы мүмкін. Бірде, мындай құрылымды бөлімшелер, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ҚАЗАҚ ГУМАНИТАРЛЫҚ ЗАҢ УНИВЕРСИТЕТІ
АЛМАТЫ ЗАҢ АКАДЕМИЯСЫ
Халықаралық құқық факультеті
Халықаралық құқық және халықаралық қатынастар кафедрасы
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
ТЕРРОРИЗМГЕ ҚАРСЫ КҮРЕСТІҢ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ТӘЖІРИБЕСІ
.
АЛМАТЫ 2007
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. Қазіргі терроризм және оған қарсы күрестің құқықтық
негізі ... ... ... ... ... ... ... 6
1.1. Терроризм түсінігі және
сипаты ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.2. Қазіргі терроризм және оның
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .16
1.3. Терроризмге қарсы күрестің құқықтық
негізі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 29
2. Терроризмге қарсы күрестің халықаралық
тәжірибесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..34
2.1. Терроризмге қарсы күрес
практикасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... 35
2.2. Терроризмге қарсы күрестегі халықаралық
ынтымақтастық ... ... ... ...42
3. Қазақстан Республикасындағы терроризмге қарсы күрес
әрекеттері ... ... ... ..50
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..59
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН
ӘДЕЬИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .61
Кіріспе
Зерттеу та0ырыбыны өзектілігі. Терроризм қазіргі танда ең
қауіпті қылмыстардың бірі болуда.Ол күннен- күнге ұлғайып әртүрлі нысанда
көрініс табуда. Террористік әрекеттер адам өліміне,материалдық және рухани
байлықтардың жойылуна алып келеді. Мемлекеттер арасында қарама-қайшылықтар
туғызады. Террористік әрекеттердің көбейуі қазіргі таңда терроризмге қарсы
тұратын халықаралық жүйені құруға итермелейді. Бірақ нашар дамыған
мемлекеттерде терроризм гүлденуде Бұндай елдерге Ливия, Иран, Иракті
жатқызуымызға болады. Сонымен қатар дамыған Еуропа мемлекеттерінде
террористік ұйымдар орын тапқан. Бұл кейбір опазициялық қозғалыстарға
тиімді болуда. Мысалы: Ирландия сепаратистеріне, тоталитарлық діни
ұйымдарға. Қазіргі уақытта қылмыстық терроризм көптеп орын алуда. Олар
масштаб жағынан кішкентай болғанымен, жиі болып тұрады. Бұл әрекеттер
қарсыластарын қррқыту, жою мақсатында, өздерінің қызметіне қолайлы жағдай
жасау мақсатында мемлекеттік билікке әсер ету үшін жасалады. Қазіргі таңда
саяси, діни, сепорратистік террористік ұйымдар пайда табу максатына бет
алса, ал қылмыстық террористтер саяси бағытты көздейді. Осылардың бірігуі
қоғамға қауіпті болып келеді. Біз білетіндей саясаткерлерді қылмыскерлермен
теңестіруге болады, ол қылмыскерлер саясатқа ұмтылуда.Көптеген адамдармен
ұйымдардың басты мақсаты терроризм арқылы өз мәселесін шешу. Терроризмге
бас сұғатындар ол басқа жолмен жетістікке жете алмайтындар, баюдың жеңіл
жолын іздейтіндер қолдайды.
Тақырыптың зерттелу деңгеиіне өтетін болсақ, бұл тақырып
бойынша көптеген авторлар өз еңбектерін жазған болатын. Соның ішінде:
Шведюк В.Ф Уголовно-правовые аспекты борьбы с терроризмом Право и
государство. Будницкий О. Терроризм в Россий: освободительное движение.
Современный терроризм: анализ оснавных направлений под.ред А.Е Тараса.
Устинов В.В Мнждународный опыт борьбы с терроризмом.
Кудайбергенов М. “Международно-правовое регулирование вопросов
борьбы с терроризмом”. Осы әдебиеттерге қысқаша шолу жасайтын болсақ әлемде
терроризмге қарсы күрес жаңадан үрдіс алуда. Терроризмге қарсы күрес
әдістері айтылған. Қазақстан Республиксындада көптеген заңдар
қабылданған.Одардың ішінде: Қазақстан Республикасының Терроризмге қарсы
күрес туралы заңы 1999ж. Қазақстан Респуьликасының Ұлттық қауіпсіздік
комитеті туралы заңы 1995ж. Қазақстан Респуьликасының Қазақстан мен
Венгерия Республикасы арасындағы терроризммен бірігіп күресу және өзара
ынтымақтастықты бекіту туралы қаулысы 1997ж. Қазақстан Республикасының
Президентінің Терроризм мен экстримизмді алдына алу туралы жарғысы 2000
ж. Қазақстан Республикасының Қазақстан мен Германия Федератифтік
Республикасы арасындағы терроризмге қарсы, басқада қауіпті қылмыстарға
қарсы бірігіп күресу туралы қаулы 1997ж. Біздің зерттеп отырған
тақырыбымыз яғни толық қарастырылмаған десек болады. Өйткені бұл заңдар
мен қаулылар тақырыптың толық құқықтық қырларын ашуға жеткіліксіз деп
ойлаймыз.
Зерттеудің мақсаты мен осы мақсатқа жету үшін орындалуға тиісті
міндеттерді тұжырымдау өте маңызды мәселелердің бірі болып табылады. Біздің
зерттеп отырған жұмысымыздың мақсаты терроризмге қарсы күрестің халықаралық
деңгейдегі мемлекеттердің тәжірибесі зерттеу, тұжырымдау, ұсыныстар жасау.
Осы мақсатқа жету үшін келесі міндеттер белгіленді:
– қазіргі терроризм және оған қарсы күрестің құқықтық негізін саралау,
талдау.
– қазергі терроризм және оның ерекшеліктеріне сипаттама беру,
анықтау.
– терроризмге қарсы күрестің халықаралық тәжірибесін бейнелнп,
жетістіктерін қорытындылау.
– терроризмге қрсы күрестің халықаралық ынтымақтастық деңгейін
қорытындылау.
– Қазақстан Республикасындағы терроризмге қарсы күрес әрекеттерін
сипаттау, талдау, болжау.
Зерттеудің пәні мен объектісі. Зерттеу объектісі ретінде
терроризмге қарсы күрестің халықаралық ынтымақтастығы белгіленеді. Зерттеу
пәні терроризмге қарсы күрес ынтымақтастығының құқықтық қырлары арқылы
көрініс табады.
Зерттеу әдістері. Дипломдық жұмысымды зерттеу барысында
келесі зерттеу әдістері қолданылды: жүйелеу, сараптау, талдау, салыстыру,
синтез.
Зерттеу барысында алынған тұжырымдар.
─ Қазіргі терроризм және
оған қарсы күрестің құқықтық негізі ғаламдану, ғылыми – техникалық прогресс
жетістіктерімен ұштасады. Ғылымның дамуы қазіргі уақытта терроризмнің
нысандарының өзгеруіне алып келеді. Бұл өз алдына терроризммен күресуді
қиындатады. Терроризм халықаралық деңгейде болғандықтан оған қарсы күрестің
халықаралық құқықтық базасы қалыптасқан. Терроризмге қарсы күрес жүргізу
үшін ең алдымен бұл құбылыстың кімге керек екенін және не үшін керек екенін
түсінуіміз керек. Терроризм мемлекеттер арасында қарама-қайшылықтар
туғызады. Сондай-ақ терроризм әлем бойынша қаружарақтың көптеп сатылуының
бірден-бір көзі болып табылады. Жоғарыда айтылғандардың бәрі халықаралық
қауымға әсерін тигізеді. Бұл құбылыстарды болдырмау үшін терроризмді
түсініп,террористік әрекеттер үшін заңды жауапкершілікті қаталдату керек.
Трроризм бұл әлемдік масштабта болғандықтан, оған қарсы күресті бірлесіп
жүргізу керек. Мысалға қазіргі уақытта көптеген мемлекеттер арасында өзара
ынтымақтастық, терроризм мен экстримизмге қарсы күресті бірлесіп жүргізу
туралы келісімдер жасалған. Осындай келісімдер қазіргі уақытта көп,бірақ
оның санына қарамай сапасын арттыру қажет.
─ Сонымен қатар терроризм мемлекеттердің қолындағы әлемдік саясатқа әсер
ететін қаруы. Мемлекеттер біреулерімен күреседіде, екіншілерді қолдап өз
қарсыластарына қару ретінде қолданады. Сондықтанда мемлекеттер терроризмге
қарсы күресті қатал жүргізу керек. Әлемде терроризмнің ұлғайуына жол
берілмеуі керек. Бұған себеп егерде терроризм ұлғайып, бір мемлекетті
тұтастай жойып жіберетіндей жағдайға жетсе,терроризмді жеңу мүмкін болмай
қалады. Сондай-ақ терроризмге қарсы күрестің мыңнан-бір емі бұл
терроризмнің әлемге тигізетін зардаптарын ұғыну. Терроризм әлемдік
масштабтағы мәселе болып отыр, оныменмемлекеттер ішкі саясатында
күресуде. Мысалға АҚШ-қа қарсы жасалған террористік актіден кеиін АҚШ
авиациясы Ливияны бомбылап,Иранға экономикалық санкция көздеді. Осыдан
көріп отырғанымыздан бір қатыгездік екінші қатыгездікті туғызуда. Терроризм
осынысымен қауіпті болады. Себебі екі жақтанда қарапайым халық зардап
шегеді. Қазіргі уақытта террористерді қолдайтын ұйымдар көптеп пайда
болуда. Олардың ішінде діни ұйымдар жиі кездеседі. Террористік қылмыстарды
әшекерелеу өз қиындықтарын туғызады, оған себеп террористердің құқық
қорғау органдарымен, лауазымды тұлғалармен сыбайлас жемқорлықта болуында.
Сондықтан террористік өкілдерді тергеуге аса назар аудару керек. Осы
мәселелерді шешу жолдарын көрсету қажет.
Диплом жұмысының құрлымы. Кіріспеден, үш бөлімнен, қорытынды мен
әдебиеттер тізімінен тұрады. Жұмыстың жалпы көлемі 63 бет.
1.Қазіргі терроризм және оған қарсы күрестің құқықтық негізі.
1.1. Терроризм түсінігі және сипаты
Терроризм әр түрлі және формасы көріну саны барлық әлемде үрдіс
өсуіне статикалық деректердің талдауы көрсетеді. 60-ы- 80 жылдарында-ақ
терроризм әлемнің әр елінде кең пәрмен қабылдай бастады.
Интернационал секюрити ревью журнал мәліметі бойынша, 1970-
1978ж. Кезінде 5534 террорлық акт тіркелген Джорнел оф енд диштомэси
амирикалық журнал деректері бойынша, 1981 әлемнің әр аудандарында, бірақ
негізінде 50елде, әрекетеннетін 125 террористік топтармен 2700 террористік
акт жасалды. 1985 жылы деректер, 1981ж. салыстыру бойынша ондай акттің 15%
көбейгенін көрсетеді. Журналды террорлық зорлық-зомбылық акт дәрежесіне,
топсалушылық, болса және т.б. азаматтар мүддесіне және меншілігіне қарсы
бағытталған, шетелдік элементімен әрекетенуіне жатқызады. Егер 80ж. басында
террористік акт саны жылына орташа- 500 құраса, сол журнал деректері
бойынша 1984ж. Ол сан 700 дейін, 1985ж-800 ( 80%өсу) дейін көтерілді.[1]
Амиракандық жыл сайынғы терроризм бойынша шолуында ,бұл әдіс көп емес
ауытқуымен өсу жалғастыруын белгілейді. 1987ж. 832 терракт жасалды, 1989ж-
856 және т.б. Терроризм оқиға саны КСРО және кеңес лагері күйрегеннен кейін
әсіресе өсті. 1995-1997 жылдарында, көбінесе бейбітшіл халыққа қарсы
бағытталған, террорлық акттер аса қатал бола басталды. [2]
Террорлық ұйым байланысы, қылмыстық топтар бірігуі, қарулануы
ұйымдастырылуы күшейді. Терракт саны азайсада, 1996-1998ж халықаралық
терроризм саны өсті, террористер бейбітшіл халыққа қарсы ажал келтіретін
қаруды аса пайдаланды. Сонымен, 1996ж. Халықаралық терракт саны қысқарсада
, өлік саны 1995 ж- 177 адамннан 311 ге көбейді. 1996 жылы террористтер
қолынан 2652 адам жарақат алды. Шри-Ланкіде жалғыз жарылыс кесірінен
1400аса адам жарақаттанып 90өлді. [3]
Халықаралық терроризм ұғымы террор терроризм террористік акт
секілді трактовкаға тығыз байланысты. Құқық әдебиетінде белгіленгендей,
терроризм ұғымы нақ немесе кең қабылданған дифинициясы жоқ. М.Бассиони
және В.Найди редакциялығымен АҚШ-та шыққан Халықаралық қылмыстық құқық
трактатында, террористіктің жалпы қабылданған заңдық анықтауы, террор және
варварлық, қорқыныш, сонымен әр түрлі зорлық актілер сериясын білдіреді,
қайта өңдеуі объективтік қиындығына көрсетеді.
Қылмыстың алдын алу және құқық бұзушыға үндеу бойынша БҰҰ
конгресінің қатысушылары, терроризмнің аса немесе кем нақты анықтауын беру
қиын екендігін қортындылай келді.
Ондай дифиринция болмауы ол ұғымның қылмыстық сот әділ процесі
түпмәтінінде қарағанда байыпты зардабы бар. Американдық авторлар В.
Миллисон және С.Миллисон, террор және терроризм, айқын анықталған нақты
оқиғалармен бірдейлендірілетін, ұғымға жатпайды деп есептейді. Құқықтық
доктринада, кең маңызы бар, терминдер аз табылады. Сондықтан, террор және
терроризм бірмағыналы факт немесе құқық тұжырымдамасына жатпайды.
Террор сөзі латын тілінен (Lerror-үрей) келген. Lerror (ағыл),
Terreur(фр)-үрей сөздердің ұқсас мағынасы бар. Сонымен қатар террорлық
акті (acle o ″e Lerreur) деген сөзі бар.
В. Миллисон және С.Миллисон мынадай анықтау береді: Террор зорлықпен
көпшілік және саяси мақсатқа жету үшін зорлықпен қорқытуды шектен шыға
жүйелі пайдаланылады. Олар саяси міндеттерді шешуінде террорды
пайдаланады.Халықаралық терроризм және барлық әлем қауіпсіздігі кітабында
терроризм аса кең және белгісіз деп сарамалдайды: зорлықпен урейлендіру,
зорлық жеке акті немесе зорлық компаниялары, бірінші орынға бірте-бірте
үрей иландырылуы террорландыру мақсатын қойып. Халықаралық қылмыстық құқық
трактатты атаған авторлардың бірі 90 жылдары Дживанович, Лешкинжәне
Салдана берген, терроризмұғымының абстракті, формальдық анықтауына
сүйеніп, белгілі мақсат және міндетке жету мақсатында зорлық және
үрейлендіру арқылы істелетін, халықаралық қылмысты білдіру мүмкіндігін,
көрсетеді. Қылмыстын алдын алу және құқық бұзушыға үндеу бойынша БҰҰ
конгресінің баяндамашысы сөз сөйлегенде, азаптау және терроризм бір
зұлымның екі жағын, адамдарды азап шегу немесе өлім үрейімен мемлекеттік
аппарат жеке тұлға немесе топтарға бағыну мақсатымен зорлық қолдануында
бекітілетін,сөзімен ұсынады.
1976 жылы алтыншы БҰҰ бас Ассамблея Комитетінде проблема
талқылаукезінде терроризм ұғымына анықтау беруге тырысты. Р.Арой пікірі
бойынша зорлық акті, оның психалогиялық акті, оның психалогиялық әсері оның
күштік нәтижесінен кері тепе-тең жайында ғана террорлық секілді қаралады. Э
Арегача терроризмді өз бетімен дәстүрлі нысананың жалпы қылмыстық қылмысы
бар, бірақ үрей және ұйымдастырылған қоғамда тәртіпсіздік шақыру, қоғам
тәртібін бұзу, террорға қоғамдық күш жағынан қарсы әрекетін
дәрменсіздендіру және кесапатты және қоғам азап шегуін қарқындандыру
мақсатында акт секілді анықтады. И.В.Даль түсіндірме сөздігінде, терроризм
көзделуі-өлім, өлім жазасы, зорлықпен қорқыту, негізгі ой көрсетілген.
И.В.Дальдің терроризм саражолдауы қазіргі заман терроризациялау
ұғымына жақын 1) үрейлендіру, қорқыту, зорлық және күштік жою күш қолдану
арқылы ырқына көндіруінде ұстау; 2) қатал жазалау шаралары және
азаптаулар, атулар және т.б. түзетулер орнату.
С.И.Ожегов мынадай тәптішті нақтылайды; террор саяси қарсыластарға
қатысы бойынша, күштеп жоюға дейінгі, күштік зорлық. Ондай нақтылау, егер
оны тек саяси қарсыластарға жатқызсақ, терроризм ұғымын жөнсіз тарылтады.
Сонда, егер кінәлі саяси емес қарсыластар қатынасында, ал мысалы қарапайым
азаматтар, саяси ниетпен зорлық қылса, онда ондай әрекет террорлыққа
жатқызуға болмайтын болғаны.
Шет тілінің сөздігінде (И.В. Мхин және т.б. ред) террор қарсыласын
күшпен жоюына дейін зорлық қолдану секілді анықталады. Әрі терроршы
террорлық акт қатысушысы, террорлық –террор сияқты, үрей қорқыныш
иландырады. И.В.Даль, М.В. Лехин және т.б. берген тұжымдалған саражолдауы,
аса толық және нақты деп, С.И. Ожегов ойы артық саясиланған деп көрінеді,
сөздік дайындалған сол тарихи-саяси жағдайын түсіндіру мүмкіндігін бізге
ұсынады.
Халықаралық терроризм халықаралық сипатта террорлық акт,
мемлекеттік терроризм ұғымдарына қатысты, әзір олардың жалпы танылған
сипаттары жоқ.
Батыс авторлар қаламына Халықаралық терроризм ұғымының анықталуына
елеулі саны жатады. Сонымен Халықаралық қылмыстық трактаттарында тероризм
адам тыныштығы және қауіпсіздігіне қорқыныш, жалпыға бірдей ар-ожданның
қорлауды және адамдық қасиетіне зиян келтіретін, халықаралық қылмыс.
Арасынша терроризм сондай-ақ, елдің мемлекеттік және саяси нақтылығын
қозғайды, адамдар мертігу және өлім себебі болады, елеулі материалдық зиян
келтіреді, аумақтық тұтастықты қорқытады. Дж. Дугард (ОАМ) ойы бойынша,
халықаралық терроризм –Халықаралық қатынасты үзетін және халықаралық
қоғамдастықтың қажетті тәртіп мөлшерінде үйлесімсіз секілді қарайтын, саяси
өзгерістер шақыру мақсаты бар, зорлық акттер. Дж.Дугард халықаралық жүйелі
байланысын түсіруіне және халықаралық мораль және құқық мөлшеріне қайшылық
келтіруіне бағытталған, террорлық акттер туралы айтады. [4]
Дж. Дугард халақаралық терроризмнің алуан түрлілігінің бірі
халықаралық қылмыстық терроризм жататын жағдайын есептемеген деп, ойлайық
оған қатысушылар әлде-қандай саяси мақсаттан алыс болуы мүмкін, ал террор
акциялары басқа елдерде бәсекелестік қылмыстық ұйымдарға қарсы бағытталуы
мүмкін Ю.Динстейн (Израиль), терроризм мәні тәртіпсіздік зорлығында
көрінеді, әдетте адамдарға қарсы талқысыз (террористік актін кінәсіз
құрбандары) бағытталған идея массасын құру мақсатында, мақсат құралын
ақтайды; қылмыс қанша сұм болса, сонша, террористер көзқарасы бойынша,
жақсы. Елеулісі бойынша, ол мемлекет ішкілік терроризм ( саяси қылмыстық
және басқа) және Халықаралық терроризм ұғымы ортасына шектеу өткізуге
тырысады.
С.Агравала (үндістан) Халықаралық терроризм ұғымы жалпы дифиринция
және оның қылмысының негізгі элементін қосатын, аралас анықталуы аса сәтті
болады. Оның пікірі бойынша халықаралық терроризмнің қажетті элементі-
жазықсыз адамдар немесе тұтасында ел үшін және халықаралық қылмыс сипатында
қауіп жағдай жасайтын, зорлық қолдануы немесе зорлықпен қорқыту.
Сондықтан,С.Агравала белгілі өлшемде халықаралық қатынасты қозғайтын бірақ
олардың өзіндік субъектіне және халықаралық құқық тәртібіне емес, ал
террористік акттің мақсатына қатынасы жоқ азаматтық тұрғын халықты
адамдарды қорқытатын, террористік актке көрсетеді.
Л.Кабрал (Аргентина) халықаралық қылмыс ретінде мынадай әрікеттерді
қарауын ұсынады: 1) шет мемлекет басшысына немесе оған еріп жүрген ресми
тұлғалар, халықаралық ұйым өкілдеріне қастандық; 2) Халықаралық рейс
уақытында ауа кемесін кепілге алу немесе басқа ұқсас әрекеттер; 3)
Құралған немесе халықаралық байланыс жолына қарсы қылмыс; 4) халықаралық
сипатта кездесу өткізу орнында, халықаралық ұйымның штабквартирасында,
конгрессте, олимпиада өтетін ауылда және т.б. орындарда жасалатын
қастандық. Осы тізбе, бірақ, сондай елеулі кезде шетел террористерінің қол
сұғу объекті, саяси уәжінде де, бейбіт азаматтары болуы мүмкіндігін
ескермейді. М.Тамноч (АҚШ), кез келген терроризм түрінің саяси мақсаты
бар, пікіріне қарсы жазады; терроризм, адам өмірінің бұзылуына және бұзу
үшін бар тәртіпті мақсаттайтын, анархизмнен, аса көп ... Терроризмде саяси
дым жоқ; ол варварлықтың масқара түрі. Бірақ ол ескертпе жасайды;
Терроризм, дүниежүзілік үстемділігіне большевистік революциялық қарсылық
түпмәтінінде қарастырылған жағдайда ғана, саяси маңызы бар. Саяси
терроризмді сонша тығыз түсінуі, сондай-ақ ,әр түрлі саяси терроризмді
ескеруіне мүмкіндік бермейді, мысалы, ұлттық терроризм секілді ұсынады.
Халықаралық ұлттық терроризм ашық көрінуіне келесі мысал қызмет етуі
мүмкін: 20-ы жылдары Парижде өз көлігінде түрік дипломаты өлтірілді,
Венада, әріптесінің өлгеніне 48 сағат өткеннен кейін. Бұл, армян
террористерімен орындалған, кісі өлтірушілік, террористік акттың ұлттық
түсінігінің ұзақ серия басы болды. Содан кейін 21 түрік дипломаты
өлтірілді. Халықаралық терроризмнің саяси сипаттама акциясы 1972 ж
қылмыстық ғылым өркендеу халықаралық институтымен ұйымдастырылған,
халықаралық терроризм және саяси қылмыстар бойынша ІІІ Халықаралық
симпозиумның қортынды құжатында көрсетіледі.
Бұл құжатта, халықаралық қауымдастық терроризмнің бірыңғай
дифинициясына жетуге жағдайы жоқ, бірақ оны беруге тырысатының көрсетеді;
Терроризм халықаралық қорғауындағы, объектке қарсы бағытталған немесе
халықаралық қатынасын қозғайтын, террористік зорлық стратегиясына қызмет
ететін жеке немесе топ тәртібінің мақсаттылығы. Анықтауының
түсініктемесінде, күшпен орындалатын террористік акт мақсатында саяси,
социалистік, экономикалық құрылым сақтау немесе өзгерту, көрсеткен
мемлекеттің саясаты, аумақтық құқықтың мәртебесін сақтау немесе өсіру
жатады.
Кейбір мамандар терроризмнің тек бөлек жағына көңіл бөледі, мысалы
француз заңгері Г.Фоер дипломаттар немесе басқа дипломаттық миссия
қызметкерлерін өлтіруді, халықаралық құқықты бұзатын, ауыр халықаралық
қылмысқа жатқызады. М.Ч.Бассони пікірі бойынша, халықаралық терроризмді
халықаралық қорғаныс мақсаты немесе тұлға, немесе мемлекеттік құқымен
қарастырылған зорлық қылмыс, біреуден аса мемлекет мүддесін қозғау
тәсілімен орындалатын, құқыққа қарсы зорлық акты секілді қарау міндет
Халықаралық-құқық қорғаныс астындағы, арнайы субъекттерді жатқызады
Біздің көз қарас бойынша, осыған, ондай субъектер ортасына кірмейтін, бірақ
террористер қол сұғу объект күшінде халықаралық қорғанысты мақсатқа
жататын, қатардағы азаматтарды да есепке алуға болады. Ауа кемесін айдап
кеткенде терроршылармен кепілге алынған жолаушы-адамдарды мысалға алуға
болады.
КСРО болған кезеңде әсіресе сталиндік кезеңде, террор өз халқына
орындалды, халықаралық терроризм актінде де болды. КСРО және басқа
социалистік елдер әркезде террордың кезкелген акциясатын ақтады, егер олар
революциялық немесе азаткерлік қозғалысында жұмсалса. Атап
айтқанда,кСРО ұлттық азаткерлік қозғалыс түрінде әлемнің әр аймағында
террорлық ұйымдарды қаржыландырып және қаруландырып коммунистік тәртіп
орнатуға тырысты. Батыс елдері бұған қарсы шаралар қолданды, терроризмге
қарсы фронт құруға тырысты. Бұл үшін ол құбылысты және оған күресті түсініп
бірыңғай тұжырымдама да құру талап етілді. [5]
АҚШ ОТБ мынадай анықтау ұсынды: Терроризм осы елде бар, үкіметке
қарсы, қашан ондай әрекеттер соққы келтіру бағытталған немесе зорлық
қолдануға қатысты тікелей құрбанға қарағанда, аса көп санды топты қорқыту
үшін әрекеттенетін, топ немесе жеке тұлға саяси мақсатында зорлық қолдану
немесе қолдану үрейі. Ондай анықтауын АҚШ террористік, ұлттық-азапкерлік
қозғалыс орындалуын, зорлық санау негізінде берді.
Халықаралық терроризм оны шетел үкіметінің қолдауы немесе шетелдік
азаматтарға қарсы бағытталған ұйымдар, немесе үкімет, шартында ОТБ
ұғылды. Террорлық әрекетті, анықталған мемлекеттік қатарды қарсы қоятын,
ұлттық немесе топтың әділсідігіне түзету немесе өз әрекетінің соңғы мақсаты
секілді халықаралық тәртіпті бұзу тапсырысын қоятын, топтар жүргізеді.
Біз көріп тұрғандай, халықаралық терроризм көп авторлармен сол немесе
басқа дәрежеде халықаралық қатынасты қозғайтын, зорлық (саяси, қылымыстық)
түрі секілді ұғынады. Сонымен қатар анықтауында ондай қылмыстық объект және
субъектіне анық нұсқау жоқ, саяси уәждемеден айрылған, террор халықаралық
террорға жаптайды, мысалы жарылғыш құрал көмегімен, бәсекелесін жою үшін
есірткі іскерлер жасайтын, жаппай кісі өлтірулері. Халықаралық терроризм
кеңес құқық танышуларымен зерттеледі. Бірақ ондай террорды анықтау
,объективтік факторлар күшінде біржақты сипатта болды. А.Н.Транин,
халықаралық қылмыстың бірінші кеңес зерттеушісі, олардың ішінде халықаралық
құқық бұзуы осы ұғымды нақтыламады, ол 1937 жылғы терроризм қиылысы және
ескертуі туралы Конвенцияға сілтеу жасайды. Д.Б. Левин халықаралық
терроризмді халықаралық қауырттылығын және саяси әскері жанжал туғызуын
күшейту мақсатында шетел мемлекетінің жалпы саяси қайраткерлерін және
дипломаттық өкілдерді өлтіру секілді анықтады.
Берілген анықтау толық емес, террор тек шет ел мемлекеттері дипломаттарына
емес, басқа да азаматарға қарсы орындалу мүмкіндігін, ол есепке алмаған.
Оған мысал ретінде Турцияда Евразия паромын террорлықпен басып алуы
көрсетіледі. Терроршылар Чечняда Ресейдің саяси талаптарын орындалуына
аманаттарды босату шартын ұсынды. И. П. Блищенко және Н.В.Жданов
халықаралық терроризм қарсы зорлығы тек шетел мемлекеттерінің өкілдеріне
немесе шетел аумақтарында террористік акт жасалған орынның ел
азаматтылығынан бөлек азаматтылығы бар адамдарға емес,екінші аумақпен
бірінші аумаққа ондай әрекетті көтермелеу, не бір мемлекеттің екіншісіне
қарсы жарылу әрекетін қамтиды. [6]
Л.Н. Галенская халықаралық органдармен немесе шетел мемлекеттерімен
тығыз байланысты, қаржыландырылып, ұйымдастырылып, оларға бағыталған немесе
террористік шетелде орналастырылған және сол немесе басқа мемлекет
қамқорлық жасайтын, ұйымдармен байланысты террористік актке жатқызды.Бұл
жерде, мемлекет халықаралық қылмыс секілді терроризм субъекті нақ
белгіленді. Кейін Л.Н.Галенская шешімге келді, Халықаралық қатынасты
қозғайтын террорлық акт, екі түрлі болуы мүмкін. Халықаралық қылмыс және
жалпы қылмыстық сипатындағы қылмыстық әрекет. Бірақ, көрсетілген пікірлер
толық дәлелденген, өйткені халықаралық террорлық акцияларды қолдау және
қаржыландыру тек мемлекет тіпті мемлекеттік терроризмнің саясатын
орындайтын, емес басқада ұйымдар, олардың бар орны мемлекеттің білуісіз
партиялық ұйымдастырулар. Халықаралық терроризмнәң акциялары бөлек жеке
адам (жеке террор) орындау мүмкін. И.И. Карнец терроризмді ерекше түрлі
халықаралық терроризм секілді қарады; ол халықаралық не мемлекет ішкілік,
бірақхалықаралық (екі немесе аса мемлекет қамтитын) сипаты бар ұйымды және
басқа әрекет, өлтіру және өлтіруге қастандық, дене жарақатау, зорлық
қолдану және өтеуін төлеп алу мақсатында аманат ретінде адамдарды алу,
зорлықпен адамды бостандықтан ұштасу, азап қолдау, болса және т.б.
бағытталған; терроризм ғимараттар, тұрғылықты үй-жайлар және басқа объектер
тонау және бұзумен жасалуы мүмкін. Автор пікірі бойынша, терроризм мақсаты-
демократиялық және прогресивтік социалдық, жеке тұлға, мекеме ұйым
меншігіне, нұқсан келтіру; Шовинистік не әскери-бюрократтық, анархистік,
расистік, фашистік түсініктерінің идеялогиясы және реакциялық көз қарас
жағымында адамдарды қорқыту, зорлық көрсенту және тұлғалық жою, ол сондай-
ақ қылмыстық элементтермен немесе оларды қамқорлайтын ұйымдар, топтар,
тұлғалар мптериалдық немесе басқа пайда алуы. Терроризм мақсатына сондай-ақ
іріткі салу және мемлекет ортасындағы қалыпты қатынасқа нұқсан келтіру
жатады. Терроризмді соншалықты кең сипаттап, И.И.Карнец, бұл әрекет
халықаралық қылмыс секілдіқаралуы мүмкін деп есептейді.
Л.А.Моджорян Мемлекеттік қылмыс секілді терроризмнен халықаралық
сипаттағы қылмыс секілді терроризмді екі немесе аса мемлекеттер мүүдесін
қозғайтын немесе халықаралық құқық тәртібін бұзатын, ерекшелеу керек.
Террорлық акті халықаралық сипаттағы қылмыс секілді айқындауға болады,
қашан: 1) террорист және тұлға, террорлық акттен азап шеккен, бір мемлекет
немесе бөтен мемлекет азаматтары болса, бірақ қылмыс ол мемлекет шектерінде
орындалса; 2) террорлық акт, халықаралық қорғауын пайдаланатын тұлғаға
қарсы бағытталса; 3) террорлық акт дайындығы бір мемлекетте жүріп ал
орындалуы екіншіде болса; [7]
4) бір мемлекетте террорлық акт жасап, терроршы екінші мемлекетте
тығылса, және оны беру туралы мәселе тұрса. Сонымен, кеңес құқық доктринада
халықаралық терроризм мазмұны және сипаттама анықтауында елеулі алшақтық
байқалады.
1964 жылы шыққан Дипломатикалдық словарьішінде халықаралық
терроризмнің мынадай анықтама береді: Халықаралық асқыне немесе соғыс
арындату, басқа мемлекеттің сыртықы немесе ішкі саясатына ықпал көрсету
мақсатында шетел мемлекеттерімен ұйымдастырылған мемлекет басшысына немесе
үкімет мүшелеріне, дипломатиялық өкілдеріне және мемлекеттің басқа
лауазымды адамдарына қол сұғу немесе өлтіру ... Халықаралық терроризм
айырым белгісі эспортты террор атты актарында білінеді. 1973 жылы
Дипломатиялық словарь ішінде Халықаралық терроризм ұғымы кеңейтіледі:
Халықаралық асқыну немесе соғыс арандату, басқа мемлекттің сыртқы немесе
ішкі саясатына ықпал көрсету мақсатында шетелдік орта ұйымдастырылған,
мемлекет басшыларына, үкімет мүшесі немесе басшысы, дипломатиялық өкілдері
және мемлекеттің басқа лауазымды адамдарына қол сұғу немесе өлтіру.
Халықаралық терроризм ретінде, үрей немесе қару қолдану нәтижесінде
азаматтық ұшақты шетелге айдап әкету, шетел дипломаттарын ұрлау және басқа
біраз акттері қаралды.
1986ж Словарь международного права ішінде халақаралық терроризм
меммлекет және оның өкілдерінің қалыпты дипломатиялық әрекетін бұзатын және
халықаралық ұштасу және кездесу оррындауын мемлекет аралық көлік
байланыстарын қиындататын, мағынасыз адам өлімін тартатын, халықаралық
маштабында қоғамдық қауыпсыфз жиынтық әрекеті секілді бағаланды.
Халықаралық терроризмнің бар анықтауы халықаралық құқық бұзушылық
секілді ол туралы толық және нақты ұсыныс бермейтіне көз жеткізу қиын
емес. Халықаралық терроризмді халықаралық қылмыс санатына жатқызатын оның
субъектін, объектін және кейбір белгісін (мемлекет, халықаралық қатынас
және халықаралық құқық тәртібі, дипломаттар және т.б.), формилировкалар
күмәнсіз мүдде ұсынады. Көп зертеушілер халықаралық терроризмнің акциясың
саяси сипатын, олардың әлем және халықаралық қатынас үшін шын қауыптылығын
белгілейді. Тек жек-жеке авторлар, халықаралық терроризмнің ұғымын кеңейте,
оған жалпы қылмыстық сипаттағы акцияны да жатқызады. Біздің терроризмді
(халықаралық ерекшелігінде) ұғынуымыз біз келтірілген анықтамалар
түсініктемесінде мазмұндадық.
Терроризм ұғымының анықтауын іздестіру онымен күресуге аса тиымды жол
белгілеу үшін, ол қастықтың көрінісі және ерекшелігі, сипаты аса маңызды
іздестіру.
Терроризм тарихы өз тамырымен терең кетеді және сонымен, ондай саяси
күрес түрі нақты жеміс әкелгенін анықтау қиын.
Террорлық акт-терроризм аяғы емес, басы. Ол әрі өткізу есебімен
жасалады. Терроризм Бірін өлтіріп-мыңын қорқытасын принципін қолданылады.
Бұл критерияға тиісті, тарихта бірінші белгілі жайлармен террористік
практиканы қолданған екі секта әрекетін есептеуге болады; сикарилер, көп
еврейлік шонжарлар өкілін жойған және измаилт-мұсылмандар (ассасиндер,
кәсібі кісі өлтіргіштер-фидаев (І б.ғ.))
Хасан Ибн Саббах исмалииттер басшысы,-кеңес тарихшысы И.Можейко
белгілейді,-террорды оппонентер сенімінің жалпылама қорқыту және болса
негізгі құралына айналдырған, бірінші көсем болды террор сондай нәрмен
алды, тек құрал емес, оның саясатының мазмұны, мақсаты болып көрінді
Қазіргі терроризмнің тарихының алдын аса толық сипаттамасы бұл салада
танымал беделді В.Лакердің Терроризм кітабында берілген. Ол көп көңілін ,
екінші жартысы жүйелі терроризмнің басы болып саналатын, ХІХғ бөледі.
Оның өкілдерінің аса сипатына ол 1878-1981жж орыс еволюционерін; Ирландия,
Македонияда түбегей ұлтшылдарды жатқызады. Әлемдік ғылымда терроризм шығу
ғылымына екі негізгі көз қарас бар. Биологиялық көз қарас, бұл жайды
адамның зорлық мәнін адамдардың басқалар мүддесіне үрей тугызу табиғи
қарқынысы және өз мақсатына жету үшін әр қол жеткізген құралын пайдалануын
байланыстырады. Әлеуметтік көзқарас (басымды) терроризмге сол немесе басқа
факторлардың ықпал ету механизмі аса әр түрлі бағамен сипатталады, оның
туындау әлеуметтік процесінің маңызын анықтауынан шығады.
Терроизм тарихы өз тамырымен тереңге кетеді және сонымен, ондай саяси күрес
түрі нақты жеміс әкелгеннін анықтау қиын Террорлық акт-терроризм аяғы емес
басы. Ол әрі өткізу есебімен жасалады. Терроризм Бірін өлтіріп-мыңын
қорқытасын принципін қолданылады. Бұл критерияға тиісті, тарихта бірінші
белгілі жайлармен террористік практиканы қолданған екі секта әрекетін
есептеуге болады; сикарилер, көп еврейлік шонжарлар өкілін жойған және
измаилт-мұсылмандар (ассасиндер, кәсібі кісі өлтіргіштер-фидаев (І б.ғ.))
Хасан Ибн Саббах исмалииттер басшысы,-кеңес тарихшысы И.Можейко
белгілейді,-террорды оппонентер сенімінің жалпылама қорқыту және болса
негізгі құралына айналдырған, бірінші көсем болды террор сондай нәрмен
алды, тек құрал емес, оның саясатының мазмұны, мақсаты болып көрінді
Қазіргі терроризмнің тарихының алдын аса толық сипаттамасы бұл салада
танымал беделді В.Лакердің Терроризм кітабында берілген. Ол көп көңілін ,
екінші жартысы жүйелі терроризмнің басы болып саналатын, ХІХғ бөледі.
Оның өкілдерінің аса Македонияда түбегей ұлтшылдарды жатқызады.
20ғ. Аяғында Европа және АҚШ-та терроризмді насихаттау негізгі ролі,
варварлық көресу құралын варвалық жүйемен оқытқан Иоган Мосттікі.
Терроризм 19ғасырдың екінші жартысынан қоғамдық өмірдің тұрақты
факторы болды. Оның өкілдері-орыс халықшылдары, Ирландия,Македония,
Сирбияда түбегей ұтшылдар, 90жылғы Франциядағы анархисттер, ал сондай-ақ
Италия, Испания АҚШ-тағы ұқсас қозғалыстар.
Бірінші дүниежүзілік соғысқа дейін терроризм терістер құралы болып
есептелді. Бірақ оған саяси реформасыз дарашылдар жүгінді. Соғыс
аяқталуымен террорды өз қаруларына оңдар алды. Ұлт сипаратисттері және
фашисттік қимылдар Германия, Франция, Вегрияда, Железная гвардия
Румынияда. Ол уақыттың ірі терракті 1991жэ Роза Люксембург және Карл
Либкнехт, 1934 ж Француз примьер министрі Барту және Югославия король
Александрды саяси өлтіруі. Бұл қозғалыс негізінде әр түрлі идеялогиялық
платформалар бар, бірақ нақты терроризмді және басқалары бомбы философиясы
және әрекет насихаты доктрина жағдайымен қолданады. [8]
ХХғасырда дәлел спектрі террор әдісін пайдалану үшін елеулі кеңейді.
Егер орыс ұлт еркіншіліктері бірінші мартшылар және террорды қоғам
игілігіне өзін-өзі құрбанға беру секілді қарады, ал Красная бригада ол
жою құралы және тәсілі қызметін атқарды. Қызыл террор және қара террор
фашистік Воттік жөні бір-бірінен алыс емес және, ұлт еркіншіліктері
әрекетімен ортақ ештеңесі жоқ. Қазіргі заман терроризмнің бір мақсаты бар;
билік басып алу. және қоғам игілігі туралы айту керек емес.
ХХғасырда осыған дейін болмаған, терроризмді мемлекеттік деңгейге
дейін аударды. Террорлық мемлекет өз азаматтарын ел ішінде заңсыздықпен
басты, үнемі оларды өз бейшара және әлсіздігін сездірді. Ол өз тәртібін
өзінің шекара шегінен шыққаннан кейінде өзгертпеді. Тарихи мысал- Фашистік
Германия. Соңғы жылдарында АҚШ әрекеттерінің халықаралық аренада көбі өз
сипаттамасымен террорлыққа жақын болды.
КСРО жойылғаннан кейін бандиттік дәстүр кеңес орындарының кеңестік
бұрыштарына өз тамырын жіберді. Өз мақсатын зорлықпен жетуге тырысуы, тіпті
ең игілікпен, мемлекеттік терроризмнің көнелігіне жаңа жабайы өскінің
шығыуын шақырды-Грузия, Азербайжан аймағында қарулы жанжал. Бүгінде әлемге
ядролық терроризммен, улы зат қолдану терроризмен қорқыныш туғызады.
1.2. Қазіргі терроризм және оның ерекшеліктері
Терроризм қылмыстық формасы және түрі ұйымдық басқармалы және
субъектив тұлғалық блоктарға бөлуге болады. Біріншісі террорлық әрекеттің
объективті тұтас, бағытын, оны орындау процесінің ерекшелігін сипаттайды
және өзіне қылмыстық қол сұғу объекті және мақсаты жөнінде, қылмыс орындалу
әдісі, механизмі және жағдайы туралы ақпарат қосады. Екінші террорлық
қылмыс қоғамдастығы, оның ұйымдық құрлымдығы, функционалдық бөлісуінде
ТҚҚ мүшелерінің міндеттері, сепаратисттік және басқа ұйымдармен басқару
ерекшелігі туралы ақпарактын ұстайды. Осыған қылмыстық топтардың
психологиялық-тұраптамалық белгісі, олардың өмір тұрпаты ұйым ішіндегі
тергеуіне жіне психологиялығына ахуалына тәртібі туралы ақпарат кіреді. [9]
Қылмыстық әрекет нұсқаған криманалистік баға үшін ең әуелі оның
қылмыстық мүдесінің нысанында анық талықылау керек. Бұл туралы мәліметтер
осы қылмыс түрінің криминалдық сипатының жүйелі пайда болу элементінің
маңызы болды. Ұйымдастырылған террорлық қалыптастырулар жарылыс, өртеулер
немесе басқа әрекеттер қоғамдық қауiпсiздiгiн бұзу, үкімет органдарының
қабылдаған шешіміне ықпал жасау, мақсатында, адам өліміне үрей туғызатын,
мүлктік елеулі зиян келтіретін, басқа да ауыр зардаптар пайда болуына
тең.Сонда террорлык акциясының бірінші жайында-таза саяси мақсатын қуу
мүмкін, екіншіде-қылмыстық бизнеспен айналасу нәтижесі барлық өсу
масштабында (қылмыстық терроризм) заңсыз кіріс (және кірістен астам) алуы.
Соңғысы жиі жарылыс және өртеуде көрінеді, мысалы, бәсекелестердеофисінде,
дүкендерінде, мейрамхзаналарында, ойын-үйлерінде, әдетте үрейлендіруне,
материалдық зиян келтіру немесе бәсекелестерді жоюына бағытталған. Олар
қылмыстық бизнеспен айналасатын тұлғалар болуы мүмкін. Өзінің қаржылық-
материалдық қамтамасыз ету үшін өз әрекетін қылмыстық терроризммен қоса
атқаратын орныда бар. Онда қылмыстық қол сұғу нысанына ақша, бағалы
қағаздар, асыл заттар, бұйым және шекізат құнды өндірістері, антиквариат,
озық технологиялар және тапшылық өндірістік техникасы, жалпы сұранымдағы
қымбат заттар, есірткілері,ойын бизнесімен түсім, жез өкшелік және т.б.
жатады.
Қылмыстық терроризм мүдде саласына интеллектуалдық асылдар да бірте
кіреді. Интеллектуалдық өкімнің әрекетін, компьютерлік программалар,
компьютерлік ақпараттар ұрлануы сирек кіріс көзінің бірі болады.
Қылмыстық терроризм, ұйымдатырылған қылмыстың биік формасы бола тұра,
қылмыстық талқы мөлшерінің шегі секілді көрінуі мүмкін және пайдакүнемдік-
күштік қылмыстың тек ілеспеліэлементі болады.
Қылмыс жасаудың тәсілдің көбі ТҚҚ әрекетінің базалық бағытына
байланысты.
Сонымен, мысалы,ТҚҚ үшін, қылмыстық терроризммен айналасатын,
бәсекелестермен өнімнемесе сала әсері үшін әдетте қаруғ жарылғыш көмегімен
орындалады. Ол кейбірде қала үкіметінің және құқық сақтау органдары көз
алдында жасалады.
Террорлық қылмыстық топтарға, өз әсер аумағында пайда күнімдік- күштік
әрекеттер, әдетте өзіндік арсыздық, бұл әрекеттің қатал, дөрекі және өзбыр
сипатта, жасалады. Қылмыстық акциялар әдетте ұжымды жасалады, не құрбан
үшін аса қатыгез және азапты болады. Ондай қылмыскерлердің қатегіздігі өз
мақсаты болады және аса құрметтеледі. Сонымен қатар қазіргі оқ ату құралды,
жарылғыш заттар, құю әдісімен жасалган дубинкалар және басқа жарақаттау
құралын пайдаланады. Мынада қылмыстың көбі адамды кепілге алу және оған
қорлау көрсетуімен жүреді. Кейбір айрықшыларына террористер ұялы, әсіресе
егер халықаралық террорлық ұйымдарды ескерсек. Террористер негізінде
лагерлерде жылжуында шектеулі, қайда оларды дайындайды, бірақ ол уақытша
шектеулік.
Террорлық қылмыстық топтар олардың қылмыстық әрекет шарасын орындау
үшін сәтті жиылуын тек жай пайдаға асырмайды бар кедергіні жеттік сәтті
еңсереді, террорлық акцияны мақсаттылықпен жоспарлайды, не үшін өз
адамдарын террорлық акт объектіне енгізеді, лауазымды адамдармен байланыс
орнатады, белгілі бір тұлға немесе таза қылмыстық бағытталған қылмыстық
қалыптастырумен қолданады
Террорлық қылмыс, тек ұйымшылдық-басқаратын білімі болса, шынайы болып
және өседі. Бұл қылмыстың зертпеулік түріне спецификалық және бас
заңдылықтарың біруіне жатады. Террорлық ұйымдар, тергеу практикасы және
криминалогиялық және криманалистік зерттеу деректері көрсеткен секілді,
сондай-ақ терроризммен халықаралық күрес, мағынасы, саны, ұйым деңгейі,
сипаты, құрлымы, формасы қылмыс бағытының түрі әр түрлі болуы мүмкін. Бұл
байланыста олардың ұғуы сыныптамасы, ғылыми және практикалық мағынасы бар
сипат белгілеу, криминалистиканың маңызды есебі болады.
Сондықтан террорлық қалыптасу типінің бірнеше деңгейінің бөліну
қажеттілігі ұсынылады.
Бірінші деңгей-орнықты террорлық топтар, сатылы құрлысы бар, орында
орналасқан, мысалы, саяси қолдануы бар, материалдық-қаржылқ базасын
иеленуші, халықаралық жанжал. Бұл топтар әр мемлекеттік қызметте, кейде
үкімет құрылымында кең байланыстар иеленуі мүмкін. Қаралатын сипаттама
халықтың және сепартистік терроризмге тән.
Екінші деңгей-қылмыстық террорлық қалыптасулар,криминальдық
терролризмді жүзеге асыратын, өз ұйымдық құрылымы, тұрақты ұйымдастырылған
топтары, лауазымды адамдармен жемқорлық байлагнысы бар. Бұл топтар
қылмыстық кәсіпкершілікпен (есірткі бизнесі, жәзөкшелік, ойын бизнесі,қару
сатуы) айнлысады.
Үшінші денгей-криминальдық және саяси бағыты бар халықаралық
терроризм. Тиісті топтар жақсы ұйымдастығы және тасалануы мен
ерекшеленеді. Халақаралық криминальдық терроризм әлемнің әр аймағына
террорлық топтарды бір қатардағы жинайды. Бұл топтардың террор акциясының
жүйелі сипаты жоқ, олардың террорлық белсенділігі, қылмыстық бизнестің
орындалуына кедергі келтіретін, факторларға байланысты. Бұл факторларға
қатысуға болады, мысалы, есірткі бизнесімен күрес бойынша мемлекеттік
программа. Саяси басшыларын өлтіру, сондай-ақ тұрғын халыққа қарсы террор
есірткі бизнесі өкімет билігі органдарымен шешім қабылдауына әсер ету
мақсаты бар. Сыбайластық ұйымдар өз құрамына, бұл ұйымдардан көрі, өзімен
аса жоғары ұйымдастырылған білім танытатын, террорлық топтарды қосады.
Бастыпқы, бірінші ұйымдастыру формасына террорлық әрекетпен жұмыстану
үшін, сөзсіз, бейресми топ жатады. Бұл, ұйымды қалыптасуы ерекше
криминалдық дағдымен, байланысы және тәжірбиесімен, бірдей немесе бірбеткей
қылмыстарды жүйелі жасау үшін қосылған, адам тұрақтығы.
Өз қылмыстық әрекет ету процесінде топ санды және сапалы жағдайда
анық өзгеруі мүмкін, сосын оның әшкерелеу немесе ыдырауына дейін өз бетімен
әрекетенуі және тұрақтандыруы. Жиі криминалдық, әлеумет-экономикалық және
саясаттық жағдайы ұсақ қылмыстық террорлық топтарды төменгі, атқарушылық
құрылым элементінен ас мықты аймақтық, аймақаралық немесе мамандырылған
қылмыстық террорлық қалыптасулар ретінде біріктереді (зорлық пен енгізеді).
Кейде қылмыстық террорлық топ өзі қылмыстық ұйым қалыптасуының негізі
болады.
Тергеу практикасының талдауы сондай-ақ, негізі, террорлық әрекет көлемі
көзқарасымен, ішкі құрылым толықтығы және дамығандығы, ұйымданған деңгейі,
террорлық әрекет саласында функционалдық білімімен жүйе секілді топтарға
біріккен адамдар террорлық қоғамдастық болады, сезінуімен өз материалдық,
интеллектуалдық, қызмет-лауазымдық, ұйымдастырушылық және орындаушылық
мумкіндікдіктерімен. Ұйымдық террорлық қылмыстық белсенділігі немесе
әлдебір оның маңызды бөлігі ортақ жоспар іске асыруында қатысуы. Осыған
мемлекеттік терроризм үшін ерекше сипатты, мемлекеттік өкімет жоғары
органдарының өкілдері, бірігулерісаяси партиялар да жатқызылуы мүмкін.
Бірақта аса жаппай құбылысымен ұйымдасқан террорлық топ қалады, дегенмен
процестері ұйымдастырылған қылмыс күші көбінесе жергілікті (сан-сапа құрамы
бойынша, саласы және функционалдық аймақтануы
Криминалдық қөзқарасымен қылмыстық террарлық ұйым астында осы
салада немесе ұйымдастырылған қылмыстық террарлық топтың (кей жағдайда
тұтас қоғам) анықталған аймақта, терролризм актын жасайтын, тіке немесе
жанама қашанда ондай акттің (немесе оның бөлігі) риясыздықпен немесе
материалдың сыйақының белгілі үлесі немесе басқа уәжбен жәрдемдесумен
өткізуідеп түсіну керек.
Террорлық қалыптасқан типтерінін нұсқаған ара айырмашылығы аса елеулі
болуы мүмкін және сапа-санды сипаттамады, қурылымды ерекшелігінде,
террорлық қылмыстық ұйымдастыру басқару әдісінде көрсетілген. Көрсетілген
қалыптасудын сипаттамалы түріне болуы мүмкін және сапа-санды сипаттамады,
қурылымды ерекшелігіінде, террорлық қылмыстық ұйымдастыру басқару әдісінде
көрсетілген. Көрсетілген қалыптасудын сипаттамалы түріне болу ұзақтығы,
үнемі террорлық акт орындауы, әшкерелеуден жақсы сақтануы, әсіресе саяси
және сыбайлас байланыс арқасында, оның мүшелері арасындағы қатаң сатылы
жүйе қайтабайланысы, ондай ұйым мүшелерінің қылмыстық жауапкершілігіне
дискреттік принцініне орналасқаны жатады.
Маңызды криминалдың мағынасы, жекелегенде анықтамалған криминалдың
болжау өндеуінде, террорлық бірігуі қалыптасу процесы туралы мәліметі бар.
Бұда процесте түзеу мекемелер, халықаралық жанжал аумақтары, қылмыскерлер
білігін асыру салымы, террорлық қылмыс өсу үшін алғышарт құру аса маңызды,
жүре тапқа білімі, орнатылған ұштасулар қылмыстық әлемнің рухани және
ұйымдастырылған негізінде, қоғамға жат кіші мәдениет таралуы жатыр.
Бірлет қалыптасқан террорлық топ, криминалдық бағытынан тәуелсіз,
эволюциялық өзгеріктер қатарын шарасыз өтекізеді. Сонымен бірінші елеулі
оның генезис кезі тұрақты қылмыстық топтар шығуында қорытылады. Бұл кезеңде
топтың турақтылығын бекітуі басқы тапсырыс болды. Террорлық қылмыстын болу
процесінің келесі принципті кезеңі оңшауланған топтармен оңтайландыру
арасының байланыс қалыптасуы болды және бұл байланыстық нықтануы. Террорлық
қымыстын болу процесінің аяқталу кезеңінде тұрақты қылмыстық топ сапалы
оқшауланушылығын толық жоғалтады және аса күрделі механизмнің бағыныңқы
әлементіне айналды. [10]
ТҚҚ жоғарыдан пайдаболуы мүмкін, оның болу және өсу бастапқы пункты
оңшаууланбаған топ болса, ал басқарушы орта, әрі қарай тек өзінің бағыныңқы
өсетіні. Ереже секілді, онымен сипаратистік партия қозғалысы, бірлестігі,
қоғамдық ұйымдар, ал терроллық қылмыстың топтар бірінші екі кезеңді өтіп,
тікелей қалыптасты. Қылмыстық топ тез, болу кезеңін созусыз құрылған
жағдайы айықшаланбайды.
Деректер бойынша, осы заманғы ұйымдастырылған террорлық қалыптасулар
үш тәсілмен ұйымдастырылады: 1)еріктік; 2)функциялық-шарттық;
3)формальдылық.
Бірінші тәсіл ұлт-патриоттық және басқа саяси бағдарлар террорлық топ
үшін тән; бұл бірлестік біртұтас саяси мақсатымен бір-біріне танымал
адамдар салыстырма асығыс қажеттілігінде террорлық акт жасау немесе ТҚҚ
ішкі эволюция бірінші кезеңі ретінде. Біз зерттеген істерде ондай
ұйымдастырылған қылмыстық қалыптасулар 23% болды. Осы жағдайда
қалыптасудың болашақ мүшелері анықталған ұйымдастырылған функциялар өзіне
алады және кейінгі террорлық қылмыстық топты жинайды, сонымен оның үстірт
құрылымы толық жиналлауыда мүмкін. Екінші тәскі әлгінде өткізіледі, қашан
треррорлық қалыптасу болашақ басшыларының болашақ террорлық қылмыстық
әрекетін тәптішті жоспарлауға уақыты болғғанша, криминалдың немесе кәсіби
даярланған адамдар арасынан тандау болғанша. Осы жағдайда адамдар болашақ
криминалдың террорлық функцияларға олардың зеректілігіне қарай іріктеледі.
Ондай террорлық топтар пайдақарсыз қылмыстық мақсатта құрылуы мүмкін. ТҚӘ
(ТПД) қалыптасуының формалдық тәсісі, қылмыстық бизнес орындалу процесінде
криминалдың терроризммен айналысатын, террорлық топ үшін тән. Мынадай топ
мүшелері мемлекеттік, өндірістік немесе басқару құрылымдарды, ода ештене
өзгертпей, қайталайды, ал тек сыбайластық жолмен және басқа жетпейтін
құралдармен, басшы өзек, буын ойы бойынша, бірте-бірте астына құрылады.
Ондай топ 46%.
Террорлық қылмыс қалыптасу құрылымы, олар ұйымдастырылған деңгейі,
саны, қатысушыарасындағы міндетті функционалды бөлу, басқару типі (практика
деректері және бізбен өткізілген зерттеулер бойынша) әр түрлі болады: жай
және күрделі құрылу сипатында көп типі бар. Практикалық әр террорлық, үш
немесе оннан аса белсенді мүшелерінен құрайтын, қалыптасуында, көбінесе әр
дәрежеде бірнеше құрылымды буын бқліп шығаруға болады: төменгі дәрежеде-
орындаушы буын (элементтер); ортада-ұйым-бақылаушы буын және қауыпсыздық
тобы: жоғарыда-басшы буын (басты топ, зиялы қауым тобы). Қылмыстың әр түрі
өкілдері орындаушы бола алады. Орындаушы буын үстінде қылмыс пирамидасының
орнаңғы бөлігінде әдетте, үйым-бақылау өкілеттік және қауіпсіздік
қамтамасыз ету функцияларын орындайтын, буын ұйымдастырылады. Соныменг
берілген буын қоғамдық басшы шешімін өткізуге қамтамасыз етеді,
орындаушылар әрекетін бақылап делдал өкілеттік мүмкіндігін орындайды,
орындаушылар қылмыстық белсенділігін нәтижелі жоғарылауы бойынша шара
қолданады, ұйымның бөлек мүшелері және оған кіретін топтамалар арасындағы
дауды шешеді, террорлық акция өту және дайындауға пайдаланатын, материалдық
және қаржылық қаражатын сақтайды, қамау орындарына түскен террорлық акт,
орындаукезінде өлген, терроршы немес оның отбасына, материалдық көмек
көрсетуін ұйымдастырады. Бұл топ мүшелері (бригадирлерсіз) әдетте нақты
қылмысорындауына тікелей қатыспайды. Бригадирлер жиі қылмыс орындалу
кезінде орындаушы топтармен (боевиктер) тікелей басқарады.
Қауіпсіздік қамтамасыз ету тобында екі категориялар адамын шығаруға
болады. Біріншіге тасалану әрекетін толығымен және оның бөлек участкелерін
қамтамасыз етушілерді қатыстыруға болады, ал сонымен қатар барлау және
қарсы барлау әрекетін және әлеуметтік бақылауды басу функцияларын
орындайтын адамдарда жатады. Екінші категория адамдары әдетте қылмыс ұйым
мүшелеріне формалды жатпайды, бірақ ұдайы пайдалы қызмет көрсетеді. Олардың
санына, біріншіден, өкіметтік және басқару үйымдарының (соның ішінде құқық
қорғаушылық) сыбайлас және сыбайлас емес қызметкерлері жатады.
Ұйымдастырылған террорлық әрекетті адамдар үшін пайдалы санына бөлек саяси
қайраткерлер, депутаттар, қоғамдық ұйым өкілдері, заңгерлер, журналистттер,
әдебиет және өнер қайраткерлері және т.б. кіруі мүмкін.
Екінші категория өкілдері кейде, террорлық қоғамның қорғауына
әрекеттеніп, оның қылмыстың әрекетін ашуға кедергі жасайтын, жағдай құрып,
өкімен және басқару органдар бөлек басқару органдар атына кір келтіріп, өз
тәртібінің құқықтанусыздығын ұғынбауы да мүмкін. Одан басқа, олар террорлық
қалыптасудын тұтқындалған мүшелерін тергеуден және соттан құтқаруына шара
қолданады. Бұл әсіресе, ұлттық террорға көңіл білдіруші адамдарға тән. [11]
Террорлық қоғам перамидасының ең жоғарысында оның жоғары басшысы,
жетекшісі және оның жақындары (зиялы қауым өкілдері, кеңесшілері және
т.б.). Олар ортақ ұйымдастырылған мәселемен, террорлық әрекеттің тактисасын
және стратегиясын өндіруімен айналысады, басқа террорлық қоғамсдармен
байланыс жасайды.
Нақты криминалдың практикада ТПФ (ТҚҚ) құрылым элементтері әр түрлі
кеңестіктік-уақыттық болу негізі бар. Соған байланысты бөліп шығаруға
болады: 1) міндетті құрылымды элементтер; 2) функционалдық-нысаналы
буындар; 3) уақыиша-функционалдық буындар. Біздер зерттеген қылмыстық істер
бойынша белгіленген қылмыстық элементтер ара қатынастығы келесідей қосылды:
міндетті құрылымды буын 91% қылмыстық іс шығарылды; функционалдық –
нысаналы буындар – 64%; уақытша-функционалдық – 28%.
ТПФ (ТҚФ) міндетті элементтерінің элементтеріне ұйымдасқан – басқару
топ (басшы) және нақты қылмыс орындаушылар топтары жатады. Бұл буындар
белгісіз ұзақ уақытқа біркезде немесе кезекпен пайда болады, олар біраз
уақыт негізгі бастамашы, ТҚӘ келесі дамуының идеясын жеткізуші болуы
мүмкін. Өз кезегінде, басшы, қамтамасыз ету тобы, бақылау және қауысыздық
тобы секілді функционалдық-нысаналы топтар, кейін құрылуы мүмкін, оларға
табанды қажетсіну, материалдық және адамдың мүмкіндік пайда болғаннан кейін
құрылуы мүмкін. Бірде, мындай құрылымды бөлімшелер, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz