Жапон соғысы кезіндегі әдебиет
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
Негізгі бөлім
I. 1937 . 1945 жылдар аралығындағы Қытай әдебиетінің дамуы
1.1. 1937 . 1945 жылдар аралығындағы Қытай әдебиетіне жалпы шолу ... ... 6
1.2. Ұлттық форма мәселесі жөніндегі талқы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
II. Жапон соғысы кезіндегі әдебиет
2.1. Жапон басқыншыларына қарсы соғыстың алғашқы мезгіліндегі әдебиет . көркемөнер саласында туылған идеялық күрес ... ... ... ...18
2.2. Жапон соғысы кезінде әдебиеттің дамуына үлес қосқан ақын . жазушылар ... ... .59
III. 1945 . 1949 жылдар аралығындағы әдебиет
3.1. 1945 . 1949 жылдар аралығындағы әдебиеттің дамуы ... ... ... ... ... .64
3.2. ҚКП .ң ресми билікке келуінің жаңа заман қытай әдебиетіне тигізген әсері ... ..68
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..70
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .72
Негізгі бөлім
I. 1937 . 1945 жылдар аралығындағы Қытай әдебиетінің дамуы
1.1. 1937 . 1945 жылдар аралығындағы Қытай әдебиетіне жалпы шолу ... ... 6
1.2. Ұлттық форма мәселесі жөніндегі талқы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
II. Жапон соғысы кезіндегі әдебиет
2.1. Жапон басқыншыларына қарсы соғыстың алғашқы мезгіліндегі әдебиет . көркемөнер саласында туылған идеялық күрес ... ... ... ...18
2.2. Жапон соғысы кезінде әдебиеттің дамуына үлес қосқан ақын . жазушылар ... ... .59
III. 1945 . 1949 жылдар аралығындағы әдебиет
3.1. 1945 . 1949 жылдар аралығындағы әдебиеттің дамуы ... ... ... ... ... .64
3.2. ҚКП .ң ресми билікке келуінің жаңа заман қытай әдебиетіне тигізген әсері ... ..68
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..70
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .72
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
Негізгі бөлім
I. 1937 – 1945 жылдар аралығындағы Қытай әдебиетінің дамуы
1. 1937 – 1945 жылдар аралығындағы Қытай әдебиетіне жалпы
шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
2. Ұлттық форма мәселесі жөніндегі
талқы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .12
II. Жапон соғысы кезіндегі әдебиет
1. Жапон басқыншыларына қарсы соғыстың алғашқы мезгіліндегі әдебиет –
көркемөнер саласында туылған идеялық күрес ... ... ... ...18
2. Жапон соғысы кезінде әдебиеттің дамуына үлес қосқан ақын –
жазушылар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ...59
III. 1945 – 1949 жылдар аралығындағы әдебиет
1. 1945 – 1949 жылдар аралығындағы әдебиеттің
дамуы ... ... ... ... ... .64
2. ҚКП –ң ресми билікке келуінің жаңа заман қытай әдебиетіне тигізген
әсері ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ...68
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 70
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...72
Кіріспе
Зерттеу өзектілігі. 1937 – 1945 жылдар аралығында Қытай әдебиеті біраз
қиындықты басынан кешірді.
Жапон басқыншылары империалистік саясатпен Қытайға шапқыншылық жасаған
кезде, Қытай әдебиетшілері де қиындыққа ұшырады. Өлең, кітап жазу,
журналдар шығару күрт бәсеңсіп, ақын-жазушылардың біразы жаумен күресу
үшін, орталықтан қашықтағы әскери базаларға аттануға мәжбүр болды. Ол жерде
жүргенде де қатардағы күрескерлерге дем беріп, жалынды өлеңдерімен,
сөздерімен, шығармаларымен алдыңғы сапта бола білді.
1938-39 жж. бұқаралық әдебиет-көркемөнер қимылы қалыптасты. Әдебиет-
көркемөнер журналдары да көбейді, әдебиет-көркемөнер ұйымдары да пайда
болды. Көше жырлары, жапон басқыншыларына қарсы әндер., Ян-анда және кейбір
базаларда кеңінен таралды. Алдыңғы шепке, жаудың артқы сабына барған кейбір
әдебиет-көркемөнер қызметкерлері жан тебірентерлік өлеңдер жазды.
1940 жылы драма үйірмелерінің саны 100 ден асты.
Жазушылар қаламды қару етіп, бұл қасиетті ұлттық қорғаныстық соғысты
түрлі қырынан суреттеп, шапқыншылардың қатыгездігін әшкереледі, халықтың
қан кешкен қайсар ерлігін жырлады.
Қытай әдебиетшілері өздеріне ғана тән ұлттық форманы іздей бастады.
Көне форманы қолдаушылар да табылып, олар сынға ұшырады. Біраз айтыс-
тартыстан кейін, қытай әдебиетінің өзіндік жаңа стилі қалыптасты. Өлеңдер,
әңгімелер, фельетондар көптеп жарық көре бастады.
Зерттеу нысаны. Қытай әдебиетінің 1937-1945 жж. дамуы.
Жұмыстың мақсаты. 1937 – 1945 жылдар аралығындағы Қытай әдебиетінің
даму бағыттарына анализ жасау.
Зерттеу міндеттері:
1. 1937 – 1945 жылдар аралығындағы Қытай әдебиетіне жалпы шолу.
2. Ұлттық форма мәселесі жөніндегі талқы.
3. Жапон басқыншыларына қарсы соғыстың алғашқы мезгіліндегі әдебиет –
көркемөнер саласында туылған идеялық күрес.
4. Жапон соғысы кезінде әдебиеттің дамуына үлес қосқан ақын –
жазушылар.
5. 1945 – 1949 жылдар аралығындағы әдебиеттің дамуы.
6. ҚКП – ң ресми билікке келуінің жаңа заман қытай әдебиетіне тигізген
әсері.
Негізгі сипаттамалар: Жапон басқыншыларының саясаты кезіндегі қытай
әдебиетінің сөніп қалмай, көне форманың жетегінде кетпей, ақындардың,
жазушылардың қаламдарын қару етіп, күреске бел шешіп кіріскендері
көрсетіледі. Сол заманда жарық көрген журналдар, кітаптар, жинақтар алынды.
Кейбір ақын-жазушылардың шығармаларына баға берілді.
Жұмыстың зерттелу деңгейі: Жұмыстың ең негізгі материалы ретінде
Қазіргі заман қытай әдебиеті атты әдебиет пайдаланылды. Төте жазумен
жазылған. Бұл кітап Қытай әдебиетінің қалай дамығаны туралы түсінік алуға
мүмкіндік берді. Сонымен қатар кітапта коммунистік идеяны алға тұтып, өз
елін шамалары келгенше қорғаған әдебиет саласындағы қайраткерлердің
шығармашылығы, өлеңдері, фельетондары қарастырылған. Сол кездерде жарық
көрген әдебиет заманының айнасы іспетті болды. Барлығы дерлік батылдықпен
күрескен жаужүрек азаматтарды суреттейді. Сонысымен де ел – жұртты
ұйқысынан оятып, халықты күреске шақыра білді. Әдебиет саласындағы
тәжірибелері аздау болса да, бойларындағы рухы мықты ақын – жазушылар үлкен
ағаларына еліктеп,өлеңдерін, әңгімелер жинағын жазып, шығарып жатты. Шынайы
өмір суреттелді, олқылықтар да назардан тыс қалмады. Тар аяда қалып қоймай,
кең, ауқымды образдар жасалды. Халықтың сезімі, рухы баяндалды. Ел өмірі
жан – жақты суреттелді. Осы қазіргі жаңа қытай әдебиетінің қалыптасуында
Қытай Коммунистік партиясының ықпалы да зор болды. Партия басшылығының рөлі
әдебиет пен өнер қайраткерлеріне мемлекет пен халық алдындағы парызын
түсінуге, бұқарамен біте қайнасып тұруға көмектесті, халыққа қызмет етуге
талпындырды, алдынғы қатарлы идеяны, маркстік – лениндік көзқарастарды
басшылыққа алып, әдебиет пен өнер саласындағы кертартпа, социализмге қарсы
ағымдармен күресуге шақырып, бұқараға жалынды үндеу тастай білді. Яғни, бұл
кітап осындай тақырыптар аясында баяндалды, сонымен қатар бұл кітаптың
көмегі зор болды деп айтуға аса тұрарлықтай...
Көркемөнердің алуан түрлі салаларының ішінде ең бір бағалауға,
қадірлеуге тұратыны-әдебиет. Себебі әрбір ұлттың өзгеден бөлек өз тілі
болады, ал әдеби шығарма сол тілде жазылатындықтан, әдеби тіл өнердің басқа
да салалары сынды әрбір адамға жетімді, тусінікті бола бермейді. Сол
сияқты кез келген әдеби шығарма белгілі бір ұлттың мәдени өмірінің, ұлттық
дүниетанымының, әдет-ғұрып, салт-санасының айнасы болғандықтан, қазіргі
таңда әдебиетке ерекше көңіл бөліп, терең зерттеудің теориялық және
практикалық жағынан да маңызы зор. Қай елде болмасын, халық мәдениетінің
асқар шыңын, халық санасының шалқар жеңісі мен тұнық тереңін, рухани
өмірдің ең жоғарғы күмбезін танытатын ардагер, абзал есімдер болады. Жаңа
заман қытай әдебиетіндегі сондай есімдердің бірі Чян Жұншу есімі ерекше көз
тартады. Бұл есім бүгінде қытай халқы үшін ардақты.
Бұл менің бітіру жұмысымның екінші негізгі еңбегі ретінде пайдаланылды.
Чян Жұншу – қанат жайып келе жатқан қытай әдебиетінің тұңғыш өкілдерінің
бірі болған, оның қытай әдебиетінің алтын қорына қосқан үлесі зор. Чян
Жұншудың сан қырлы салихалы қызметі жалғыз көркемөнермен шектелген жоқ.
Бүгінде ол жаңа заман қытай әдебиетінің бейбітшілік жолындағы жалынды
күрескер ретінде әйгілі. Мәселен, уәкілдік шығармалары аса зор көмек болды.
Романы – Қамаудағы қала, әңгімелер жинағы – Адам, айуан, албасты, Қытай
мен батыс поэзиясын салыстыра зерттеп, өнер әлеміне танылған Өнер туралы
сөз атты жинақ, әдебиет әлемін сусындатқан – Тіршілік жиегінде, Сұң
өлеңдерінен таңдамалыларға түсінік, Толғаныстар, Жеті құрақ.
Қазіргі жаңа заман қытай әдебиетінің өкілі ретінде Ба Жиннің еңбектері
де аса зор көмегін тигізді.
Ба Жин – Қытайдың қазіргі заманғы әдебиет тарихындағы ең әйгілі
жазушылардың бірі.Оның шығармалары ХХ ғасырдың ғылым және гуманитарлық
идеясының үлгісін бейнеледі. Жарым ғасырдан астам уақыттан бері, ол
жаратқан көркем образдар Қытайлардың көңілінен мықтап орын алып, көптеген
жас оқырмандар осынау кейіпкерлер арқылы өз бейнелерін көрді. Ба Жиннің
есімі ХХ ғасырдың 30-жылдарында-ақ жас оқырмандардың қадірлеуіне бөленді.
Оның шығармалары дүние әдебиет сахнасында өзгеше түспен шұғыла шашуда.
Ба Жин, жазушы халыққа, қоғамға жауапкер болуы, турашыл, ізгі ниетті болуы,
көз аясы тар, қоян жүрек болмауы тиіс деп қарайды. Шығармаларынан тыс Ба
Жин қалдырған мол мұра – оның асыл рухани дүниесі мен кемелді кісілік
қасиеті болатын.
Ба Жин мырза – Қытайдың осы заман әдебиетінің ірі ұстазы еді. Ол өзінің
көл – көсір әдеби еңбектері мен асыл кісілігі арқылы дүниеге
сүйіспеншіліктің құнын, шынайылықтың ұлылығын, дарынның нұрлылығын
дәлелдеді.
Жұмыстың негізгі материалы ретінде төте жазумен жазылған Қазіргі заман
қытай әдебиеті атты әдебиет пайдаланылды. Сонымен қатар орыс, ағылшын
тіліндегі оқулықтардың көмегі де аса зор болды.
I. 1937 – 1945 жылдар аралығындағы Қытай әдебиетінің дамуы
1. 1937 – 1945 жылдар аралығындағы Қытай әдебиетіне жалпы шолу
1937 жылы 7 шілде айында жапон империялистері Қытайға шапқыншылық
жасап Лугочияу оқиғасын тудырып, тұтас Қытайды жалмай салмақшы болды.
Бүкіл ел халқы жауға қарсы соғыс жүргізуді бір ауыздан талап етті. Оқиға
туылған күннің ертеңінде Қытай коммунистік партиясы бүкіл елге жарнама
жариялап, партия – топтарды, түрлі жіктегілерді жапон шапқыншыларына қарсы
тұрып, ұлттық бірліксап құруға шақырды. Тамызда шақырылған Қытай
коммунистік партиясы орталық комитетінің Лугочиян мәжілісінде Маузудың
жолдасы алға қойған жапон басқыншыларына қарсы тұрып, отанды құтқарудың
10 ірі программасы мақұлданды. Бүкіл ел халқы жұмылып жапон басқыншыларына
қарсы соғыстың жеңісіне қол жеткізуге шақырылды. Бүкіл ел халқының күшті
тілегінің қысымымен Жияң Жиеші үкіметі оқиға туылып 10 күн өткеннен кейін
жапон басқыншыларына қарсы соғыс жүргізетіндігін жариялауға мәжбүр болды.
15 шілдеде Қытай коммунистік партиясы орталық комитетінің Гоминдаң
партиясына жарияла деп тапсырған екі партияның істестік орнату жайындағы
жарнамасын Гомиңдаң жақ қыркүйекте еріксіз жариялады. Сонымен бірге Жияң
Жиеши Қытай коммунистік партиясының заңды орнын мойындайтын келіссөз
өткізуге мақұл болды. Сөйтіп Гоминдаң мен коммунистік партия өзара істестік
орнатқан жапон басқыншыларына қарсы ұлттық бірліксап ресімі құрылды. 1938
жылы қазанға дейін (Ухан қолдан кеткеннен бұрынғы) бір жылдан аса уақыт
ішінде жапон шапқыншыларының кең көлемді шабуыл жасауына және бүкіл елде
ұлттық кектің өршуіне байланысты Гоминдаң саясатының негізгі салмағын жапон
шапқыншыларына қарсы тұру жағына аударды. Бұл жапон шапқыншыларына қарсы
соғыста сәтті өрлеу қалыптастырып жалынды жағдай тудырды.
Жапон шапқыншыларына қарсы соғыстың бұрқ етуі тұтас қоғамдық өмірде
және жазушылардың шығарма жазу шарт жағдайында орасан зор өзгеріс тудырды.
Теңіз бойындағы ірі қалалардың, әсіресе мәдениет орталығы болған Шанхайдың
қолдан кетуі әдебиет – көркемөнер қимылын баспасөз саласын бір мезет
тұнжыраңқы күйге кіріптар етті. Тарихи біршама ұзақ, ықпалды әдеби
журналдар мәселен: Әдебиет, Әдебиет алсыны, Нұр, Орта ағын қатарлы
журналдар арт-артынан тоқтады. Кітап басу жұмысы да өте қиынға соқты,
қыруар жазушылардың шығармалары жарияланбай қалды. Халықтың рухы күйіндегі
өзгеріс, көп жердің қолдан кетуі, аумалы-төкпелі соғыс өмірі жазушылардың
тынышын алып, олардың көңіл-күйін әптер-тәптер етті. Бірсыпыра аядай қала
үйлерінен шығып, тар өмір шеңберінен құтылып, ішкі аудандағы ауыл-
қыстақтарға, жапон басқыншыларына қарсы алдыңғы шепке аттанды. Көптеген
жазушылар бұрынғы жазу жоспарларын өзгертіп, жауға қарсы үгітке кірісті.
Жапон басқыншыларына қарсы тасқынға араласты, көлемді шығармалардың өзін
қолма-қол ет қататын, жауға қарсы мазмұндағы шағын шығармалар, соғыс
хабарлары, Баугауыншуе көше драмалары көше жырлары, өлеңдер басты.
Әдебиетке едәуір жаңа талап қойды. Жазушылар соғыс отында шынығып,
жұртшылықпен біте қайнасты. Өмір тәжірибесіне ие болып, тақырыптың көлемін
кеңейтіп, терең тәрбие алды. Жаңа өмір жолын, жасампаздық жолын іздестіруге
өтті. 4-майдан жаңа әдебиет қозғалысынан бері жаппай өмір сүріп келген
әдебиет - көркемөнермен бұқаралық өмір арасындағы алшақтық өзгере бастады.
Мұның өзі жазушылар үшін аса бағалы аяқ алыс болды.
Жапон басқыншыларына қарсы соғыс көрнекті әдеби қимыл драма саласында
байқалды. Қытай драматургтер қоғамы мен Шаңхай отанды құтқару драма
қоғамының құрылуы, жүзге жуық жазушы мен әртіс бірлесіп жасаған және
орындаған Лугочиауды қорғау драмасының жарыққа шығуы жауға қарсы әдебиет
қимылында тең жағдай тудырды. Шаңхай қолдан кеткен соң бір мезет Ухан
медениет орталығына айналды. Тұс-тұстан келген жазушылар көркемөнерпаздар
осында бас қосты. Ой ортақ болса да, олардың үгіт жасампаздық жұмыстарында
көбірек көсіздік бас-бастақылық жиі кезігіп отырды. 1937 жылы желтоқсанда
қытай коммунистік партиясы орталық комитетінің алғашқы өкілі болып ұлттық
бірліксапқа қатынасып, әскери комитет саяси бөлімінің орынбасар бастығы
болған Жоуынлай жолдас та Уханға келді. Ол мұнда келуімен-ақ жапон
басқыншыларына қарсы әдебиет – көркемөнер қимылына ерекше көңіл бөлді.
Әдебиет саласындағыларға терең араласып, партиямыздың қуаттамаларын
таратып, жазушыларды өмірге, бұқараға араласуға, қалам арқылы күресуге
кірісуге тәрбиеледі. Түрлі жолдармен Ухандағы әдебиетшілерді жиып, оларды
күресуге ұйымдастырды. Бір бөлімін Ян-анға, жапон басқыншыларына қарсы
базаларға аттандырды. Қыруар әдебиет - көркемөнер қайраткерлерін Жуңхуа
әдебиет –көркемөнер саласындағылардың жауға қарсы қоғамы мен Гоморо
басқарып отырған әскери комитет саяси бөлімінің 3-меңгермесі арқылы жауға
қарсы ұлттық бірліксапқа қабылдатып, олардан жапон басқыншыларына қарсы
жойқын әдебиет – көркемөнер қосынын ұйымдастырды. Бір мезет Уханда жапон
басқыншыларына қарсы жыр шалқып, драма көркейіп, журналдар қаулап, авторлар
рух жақтан серпіле түсті, бұл жаңа саяси жағдайға сәйкескен тең жалынды
әдеби қимыл болды.
Қытай әдебиет-көркемөнер саласындағылардың жауға қарсы қоғамы
(төменде қысқартылып Әдебиетшілер қоғамы деп аталды) драма
саласындағылардың жауға қарсы қоғамы құрылғаннан кейін ең алдымен дүниеге
келген ұлттық бірліксап ұйымы болды. Бұл 1939-жылы 27-наурызда әдебиет
саласындағы 97 адамның қатынасуымен Уханда құрылды. Оның құрылу салтында
Жоуынлай жолдас маңызды сөз сөйледі. Гоморо, Маудун, Фың Найчау, Шия Ян,
Ху Фың, Тиян Хан, Диң Лиң, Оу Зушияң, Шуи Дышан, Лаушы, Ба Жин, Үй Дафу, Жу
Зычиң, Жоу Гуаңти, Яу Фыңзи, Чин Шиң, Уаң Пиңлиң, Жың Жындуо қатарлы 45
адам тұрақты жоралыққа сайланды. Жоуынлай, Сұнки, Чин Лифу құрметті жора
болды. Жоралар кеңсесі Лаушыны жалпы істер бөлімінің меңгерушілігіне
сайлап, оған қоғамның күнделікті жұмысын басқаруды тапсырды. Қоғам
мемлекеттің жер-жерінде бөлімшелер және хабарласу тораптарын ұйымдастырды.
Партия осы қоғамға мүше коммунистермен алға басар жазушылар арқылы жапон
басқыншыларына қарсы әдебиет-көркемөнер қимылына пәрменді жетекшілік етті
және оған дем беріп отырды. Қоғам құралуымен өзінің көз алдындағы
міндеттерін ашық белгіледі. Қоғамның негізгі міндеттері жөнінде жарияланған
мәлімдемеде былай деп көрсетілді: Ынтымақтаса отырып, алдыңғы шептегі
жауынгерлердің қолына қару алғаны сияқты бізде қалам арқылы бұқараны
жұмылдырып, отанды қорғауымыз, қарақшыларды талқандауымыз, жеңіске қол
жеткізуіміз керек. Ұлттық тағдырды - әдебиет-көркемөнердің де тағдыры
әдебиет-көркемөнер жауынгерлеріміз өзінің ұлы күшін сәулелендіруі Жоңхуа
ұлтының ұлы әдебиет-көркемөнер нұр шуағын бүкіл дүние жүзін, тұтас
адамзатты нұрландыруы керек, осыдан кейін әншілердің де, суретшілердің де,
кино қызметкерлерінің де жауға қарсы мемлекеттің қоғамдары құрылды.
Драмашылардың да қимылы жандана түсті. Әдебиетшілер қоғамы құрылған
жиында Мақалалар ауыл-қыстақтарға бет алсын, қосыныға қабылдансын дейтін
ұран алға қойылды. [8.3]. Бұл жазушыларды күреске араластыруға демеу болды.
Қоғам жазушылардан соғыс майдандарын экскурсиялауға үйірмелер ұйымдастырды.
1938-жылы 4-мамырда Басқыншыларға қарсы әдебиет-көркемөнер дейтін журнал
шығарды. Оның (1946-жылы мамырда тоқтағанға дейін) 71 саны шықты. Бұл
басқыншыларға қарсы соғыстың басынан аяғына дейін тоқтаусыз шыққан журнал
болып, жапон басқыншыларына қарсы әдебиет қимылының өрістеуінде тамаша роль
атқарды. Бұл қоғамның ұлт азаттық соғысына қосқан үлесі тарихта қадірлі
орнын мәңгі сақтайды.
Әдебиетшілер қоғамы құрылумен бірге Гомороның басқаруымен 1938 жылы
сәуірде Уханда әскери комитет саяси бөлімінің 3 меңгермесі құрылды. Әскери
комитет саяси бөлімінің орынбасар бастығы Жоу Ынлайдың және Қытай
коммунистік партиясы ерекше жібуінің тікелей басшылығында 3-меңгерме жер-
жерден Уханға келген әдебиет-көркемөнер қызметкерлерімен әдебиет-көркемөнер
ұйымдарын жиып, жапон басқыншыларына қарсы әдебиет-көркемөнер қимылын
кеңінен өрістетті. Оларға көшелерде үгіт айтқызды, ойын қойдырды. Оларды
соғыс майдандарында ойын қоюға жіберіп, жанды қимыл қозғады. 1938 жылы
тамызда 3-меңгерме Уханға келген отанды құтқару драма үйірмелерімен
көркемөнершілерді жиып Шаңхай драма дүйін ұйытқы ете отырып, жауға қарсы 9
драма дүйін, 4 үгіт дүйін, бір драма үйірмесі мен кино дүйін құрып, оларды
еліміздің жер-жеріне аттандырды. Оларға ереже белгілеп берді. Жоуыңлай
жағдай және міндет жөнінде баяндама жасап, үйірмелерде партия ұйымын құру
жайлы нұсқау айтты. Олардың жер-жердегі қимылына назар аударып отырды. Бұл
үйірмелер 11 жыл жұмыс жүргізді. Еліміздің бар өңірін аралады. Кейбір
үйірмелер теріс жолға да түсті, бірақ олардың дені Гомиңдаң
кертартпашыларының сан рет өзгертіп құруына, ылғауына, адам араластыруына,
бөлшектеуіне төтеп беріп, тиімсіз саяси ортамен машақатты жағдайға шыдап,
күресті батыл жалғастырып, басқыншыларға қарсы күресте белсенді роль
атқарды. Кейбір үйірмелер Гоминдаң үкіметі жағынан ұзақ уақыт құрсауланды.
Кейбір әртістермен әйгілі қайраткерлер, мәселен: бұрынғы солқанат
драматургтер одағының Шу Жиі, Лию Баулау қатарлар төңкеріс жолында құрбан
болды.
1938 жылы қазанда Ухан қолдан кеткен соң жапон шапқыншылары Гоминдаң
билеп-төстеп отырған аудандарға шабуыл жасауды тоқтатып, негізгі әскери
күшін коммунистік партия басшылық етіп отырған базаларға жөткеді. Сонымен
бірге Гоминдаңды саяси жақтан тізе бүгуге азғырды. Сөйтіп, Гоминдаң
үкіметінің саясатында өзгеріс бола бастады, ол негізгі бағдарын жапон
басқыншыларына қарсы тұрудан коммунистік партияға халыққа қарсы тұруға
бұрды. Гоминдаң өз шеңгеліндегі ауданда жапон басқыншыларына қарсы тұратын
қимылдарға тиым сала бастады. Жапон басқыншыларына қарсы тұруды дәріптеген
алғабасар қайраткерлерге өте-мөте коммунистерге жантүршігерлік
зиянкестіктер жасады. Және оларды жаныштады, коммунистерге қарсы бірнеше
рет кең көлемді толқын қозғады. 1941 жылы қаңтарда дүниені түршіктірген
Оңтүстік Анхуэй оқиғасын тудырып, жапон басқыншыларына қарсы ұлттық
бірліксапты болдырып, ауыр дәрежеде ішкі соғыс қаупін тудырды. Өздері билеп
отырған аудандағы жапон басқыншыларын қарсы сипат алған алғабасар әдебиет-
көркемөнер қимылына шектеу, жанышау сияқты кертартпа шаралар қолданды.
Мәдениет жақта да террорлықты күшейту үшін кітап-журналдары тексеру
комитетін құрып, бұл торды бүкіл мемлекеттің жер-жеріне дейін жайды. Кейбір
әдебиет-көркемөнер үйірмелерін бұйрықпен өзгертіп құрды немесе таратып
жіберді. Кейбір әдебиет-көркемөнер қызметкерлерін (мәселен: Фың Шуефың
қатарлыларды) жиып алу лагеріне әкеліп қамады, тіпті жауыздықпен өлтірді.
Бір мезет Гоминдаң қолындағы аудандарда да көркейе түскен жапон
басқыншыларына қарсы әдебиет-көркемөнер қимылы ауыр дәрежеде ойраншылыққа
ұшырады. Жоуынлай жолдастың тікелей қамқорлығымен бір бөлім әдебиет-
көркемөнер қызметкерлері (бір бөлім драма үйірмелерінде қамтыған) арт-
артынан Ян-Анға, төңкеріс базаларына жөнелтілді. 1941 жылы көктемде және
бір тобы Шияңгаңға жөткелді. Гоминдаң қолындағы аудандарда қалаған қыруар
алғабасар жазушылар керітартпа саяси қысым мен машақатты қиын жағдайда
Чуңчиң, Гуилин, Кунмиң қатарлы ірі қалаларға тарала тұруға мәжбүр болды.
Олардың қимылына қатты тиым салды. Сондықтан бұл кезде Гоминдаң районындағы
әдебиет қозғалысы бір мезет тым-тырыс күйге түсті. Басқыншыларға қарсы
мазмұндағы шығармаларда, драмалық қимылдарда күрт азайды. Шығармалардағы
бір шақтағы үмітшеңдіктің орнын дағдару, құсалық алды. Кейбір жазушылар тар
өрісте өмір шеңберіне қайта түсті. Ал керісінше көптеген жазушылар Гоминдаң
ауданында машақатты күресті жалғастыра берді. 1940 жылы Тұманды Чучиң
драмасының дүниеге келуі Хауауи мырза дейтін шығармадан басталған
Гоминдаң ауданындағы қараңғылықты әшкерелейтін алғабасар әдебиет қимылын
тең белеске көтерді. Оның артынан Шіріту Чүй Юан атты шығармалар
жазылып реалды және тарихи тақырыптар арқылы Гоминдаңның халыққа қарсы
фашистік үстемдігі әшкереленді және шенелді. Авторлар әдебиет қаруынан
пайдаланып, тоңмойындармен қиянкескі күреске өтіп, тамаша табысқа қол
жеткізді. 1940 жылы қыркүйекте әскери комитеттің саяси бөлімі қайта
ұйымдастырылғанда, Гоморо Гоминдаң үкіметінің 3-меңгерме қызметкерлерін
коллективті түрде зорлықпен Гоминдаңға кіргізбекші болғандығына наразылық
білдіріп, Жоуынлай жолдастың тікелей басшылық етуімен 3-меңгермеден шығып
кетті. Сол жылы (1940 жылы) қарашада айырым мәдениет комитетін құрды. Оған
Гоморо меңгеруші, Яң Ханшың орынбасар болды. Шын Жонру, Маудун, Лаушы, Жиян
Байзан, Дуго Шияң, Тиан Хан, Хуң Шын комитеттің белді мүшелігіне
белгіленді. Комитет халықаралық мәселелерді зерттейтін, көркемөнерді
зерттейтін жау жағдайын зерттейтін (драманы, поэзияны, музыканы,
көркемсуретті қамтыған) 3 топ ұйымдастырып жұмыс бастады. Ол басқыншыларға
қарсы соғыстың соңғы дәуірінде-ақ ауданындағы алғабасар мәдениет
қайраткерлерінің ұйытқы органына айналып 1945 жылы 30 наурызға дейін
(Гоминдаң керітартпашылары бұйрықпен таратып жібергенге дейін) іс жүргізді.
Бұл кезде Қытай коммунистік партиясы басшылық етіп отырған жапон
басқыншыларына қарсы демократиялық лагердегі әдебиет-көркемөнер қозғалысы
демократиялық еркін саяси жағдайда қаулап өрістей түскендіктен әдебиет-
көркемөнер қызметкерлері жұмысшы – дихан, әскерлерге жақындасу, 1-шепуке
араласу орайына ие болды, әдебиет-көркемөнер істері партияның әкімшілік
органдарының қамқорлығы мен қолдауында өрістегендіктен ол Гоминдаң
ауданындағы әдебиет-көркемөнер қозғалысынан зор дәрежеде парықты еді. Қызыл
армия Шаншидың солтүстігіне жорық жасап барғаннан кейін, Бау-анда, Янь-Анда
Қытай әдебиет-көркемөнершілер қоғамы (Шанши, Гансу, Ниңшиа) шекара
районының бөлімше қоғамы құрылды. Біршама жанды, бұқаралық әдебиет-
көркемөнер қимылы қалыптасты. Әдебиет-көркемөнер журналдары да көбейді,
(мәселен: Әдебиет-көркемөнер шебі, Соғыс жырлары, Поэзия құрылысы,
Жапырақ т.б.) бір топ әдебиет-көркемөнер ұйымдары да жарыққа шықты. Көше
жырлары жапон басқыншыларына қарсы әндер., Ян-анда және кейбір базаларда
кеңінен таралды. Алдыңғы шепке, жаудың артқы сабына барған кейбір әдебиет-
көркемөнер қызметкерлері адамдарды тебірентерлік Баугау, Уыншылуелер жазды.
Мау - Зыду жолдастың әдебиет-көркемөнер жасампаздығы жөнінде алға қойған
жапон басқыншыларына қарсы дәуірдегі реализм, төңкерістік романтизм деген
екі сөзі көптеген әдебиет-көркемөнер қызметкерлерінің назарын аударды. 1939
жылдың алды-артында батыс-солтүстік соғыс майданы үшін қызмет өтеу
үйірмесі, Ян-андағы Рушұн көркемөнер институты, Тайханшан драма үйірмесі,
жапон басқыншыларына қарсы драма қоғамы қатарлы арнаулы ұйымдардың
көмегімен, базалардағы кең байтақ ауыл-қыстақтарда драма жұмысы мен әдебиет-
көркемөнер үгіті төтенше жанданды. Тайхаңшан районында 1940 жылы драма
үйірмелері 100 ден асты. Кең байтақ базалардағы драма үйірмелері мен үгіт
дүйлерінің 1942 жылғы зор тазалаудан ілгері жалпы саны мыңнан асты. Олар
ауыл-қыстақтың мәдени өмірін нәрлендіруде, халықты тәрбиелеу, шабыттандыру
жағында келелі роль атқарды. 1940 жылы қаңтарда жарияланған Мау Цзэ Дун
жолдастың Жаңа демократизм туралы дейтін шығармасы, өте-мөте соның
ішіндегі 4- майдан бергі мәдениет қозғалысы және қазіргі кезеңдегі
төңкерістік мәдениеттің мәні жөніндегі байымдауы мемлекет көлеміндегі
алғабасар әдебиет-көркемөнер саласындағыларға аса зор жетекшілік роль
көрсетті. Шекара райондарымен базалардағы әдебиет-көркемөнер қозғалысына
терең ықпал жасады. Шанши, Ганшу, Ниңшия шекара районындағы әдебиетшілер
қоғамы тұнғыш жиын ашып, жарнама жариялап, әдебиет – көркемөнершілерді
ұлттық, демократиялық, ғылыми жаңа мәдениет жолында күрес жүргізуге
шақырды. Арнаулы көркемөнер қызметкерлерінің баулуымен, бұқаралық сипатты
әдебиет-көркемөнер қимылының өрістеуімен Шанши тақпақшысы Ли Жишың
солтүстік Шаншидың халық ақыны Сұн Уанфу қатарлы бір топ халық ақындары
жарыққа шықты. Олар бұқара қатты ұнататын Көсеміміз Мао Цзэ Дун қатарлы
бірсыпыра шығармалар жаратты. Бұл шығармаларда шапқыншылармен қайыспай
қанды соғыс жүргізген қаһармандар мадақталды. Ер-әйел, кәрі-жас тегіс
жұмылып жауға күреске өткен халықтың қимылы әсерлі суреттелді.
Жалпы алғанда жапон басқыншыларына қарсы соғыстың алғашқы дәуірінде
алғабасар жазушыларды негізгі ұйытқы еткен әдебиет-көркемөнер қозғалысы 4-
ші майдан бергі жаңа әдебиеттегі ұлттық демократиялық төнкеріс үшін қызмет
ету даңқты дәстүрін дамыта түсті. Әдебиет-көркемөнер саласындағы
бірліксаптың көлемін ұлғайтты. Жапон басқыншыларына қарсы ұлы соғысқа
біршама сәйкесті. Жазушылар қаламды қару етіп, бұл қасиетті ұлттық
қорғаныстық соғысты түрлі қырынан суреттеп, шапқыншылардың қатыгездігін
әшкереледі, халықтың қан кешкен қайсар ерлігін жырлады. Жауға қарсы күреске
оралғы болған қараңғылықты шенеді. Әдебиет пен халықтың қатынасы қоюлана
түсті, авторлар бұқарамен ұштасты. Кейбір жазушылар алдынғы шепті, жаудың
артқы сабында құрбан болды. Әрине бұл тұстағы әдебиет-көркемөнер
қозғалысында ағаттық пен олқылықтарда болмай қойған жоқ. Гоморо мен Мао Цзэ
Дунның айтқанындай: Кейбіреулер кей шақта бірліксаптың ішкі бөлігіндегі
принципті күрес пен байсалды сынға жеңіл-желпі қарап, оңшылдық сыңай
байқатты, жапон басқыншыларына қарсы соғыста ұлттық қозғалысты дәріптеп,
таптық көзқараста жеңіл-желпі қарады. [8.5]. Жасампаздық жағында
Гоминдаңды әшекейлеп көрсететін, Гоминдан армиясы жөнінде бос қиялға
салынатын, Гоминдаң партиясы ішіндегі жоғарғы жіктегілерді мадақтайтын
бірсыпыра шығармаларда жазылды. Мұның себебі күрделі әрі көп жақтылы.
Соғыстың алғашқы дәуірінде Қытай коммунистік партиясы Чаңжияң бюросының
шужиы болған Уаң Миңнын оңшыл лушиянынын кедергілігі де маңызды себептердің
бірі болды. Жоуынлай жолдастың жетекшілгімен алғабасар әдебиет-көркемөнер
саласындағылар бұл нұқсанды жойып, жапон басқыншыларына қарсы соғыс
тұсындағы әдебиет-көркемөнер қозғалысын дұрыс арнаға салды.
2. Ұлттық форма мәселесі жөніндегі талқы
Ұлттық форма мәселесі жөніндегі талқы – сол қанат жазушылар одағы
дәуірінде басталған әдебиет-көркемөнерді бұқараландыру қозғалысының жапон
басқыншыларына қарсы соғыс басталған жаңа жағдайдағы дамуы. Мұнын өзегі
жаңа әдебиетті ұлтымыздың ерекшелігімен, яғни бұқараны қайткенде анағұрлым
ұштастыруға болады деген мәселе болды.
Жапон басқыншыларына қарсы соғыс басталып жазушылар өмірге араласқаннан
кейін, әдебиетті бұқараландыру, көне формадан пайдаланып, бұқараны
басқыншыларға қарсы соғысқа жұмылдыру ісіне барынша назар аударылды.
Жазушылар өздерінің туындыларын бұқара құныға оқып, оңай түсіну үшін
шығарманың мазмұнынан формасына дейін жаңаша іздену жолына түсті. Бір топ
ықшам, мазмұны ұғымды шығармалар жазылды. Көне формадан пайдаланып жазылған
бұқаралық әдебиет-көркемөнер туындылары көбейді. Бірақ көне формадан
пайдалану барысында бірсыпыра авторларда шып-шырғасын бұзбай көшіріп
қолдану, талғамсыз қабылдау, көне формаға жаңа мазмұнды зорлап қосу қатарлы
құбылыстар көрінді. Партияның Гоминдаң районында шығарған Шинхуа
газетінде бұл құбылыстарға өткір сын айтылды. Бұл сында Көне форманы
көзсіздікпен қолданудың нәтижесі, көне форманың шырмауына түсіруге апарып
соғады, омақасуды тудырады - деп көрсетілді. [8.6].
Шығарма жазуда байқалған қате ауқым жұртты ұнататын ұлттық мұраларға
қалай мұрагерлік ету мәселесін назариясының жақтан шешудің төтенше қажет
болып отырғандығын түсіндірді – сондықтан әдебиет-көркемөнерді
бұқараландыру, көне формалардан пайдалану жайында талқы өрістей түсті. Шияң-
Линбиң жапон басқыншыларына қарсы соғыс басталудың алды-артында Көне
ыдысқа жаңа ас құю мәселесі жайында мақалалар жариялап, жаңа мазмұнды
мүмкіндігінше көне формаға сіңіруді дәріптеді. Көне форманы қолданбау, оны
ығыстырып, жаңа бір айырым форма жаратам деу - әрине бос қиял болады деп
есептейді. Ол көне форманы қолдану - әдебиетті бұқараландырудың бірден-бір
жолы деп қарап, ұлттық мұраны қаз-қалпында жалғастыруды дәріптейді. Мао Цзэ
Дун бұл мәселеге төтенше назар аударып, бірсыпыра мақалалар жариялады. Сол
кезде сақталып отырған түрлі қате сыңайлармен назарияларға бағыттай отырып,
бұл мәселеде бұқараның қабылдай алатын-алмайтындығын алдымен негізге алуды
әрі көне форманы ығыстырмауды, әрі көнені жаңалауды, осы негізде ұлттық
жаңа форма жаратуды дәріптейді. Лаушы бұқаралық әдеби туындылар жаратуға
күш салумен бірге, бұқаралық әдебиет-көркемөнер жайында бірсыпыра құнды
пікірлер айтты. Осы талқылар әдебиет-көркемөнерді бұқараландырудың тереңдей
өрістеуіне түрткі болды. Бірақ бұл талқы назариялық жақтан тереңдеп кете
алмады. Ұлттық форманы қалай жарату мәселесін шеше алмады.
1938 жылы қазанда Мао Цзэ Дун жолдас партия 6-керекті орталық
комитетінің 6-жалпы мәжілісінде Қытай коммунистік партиясының ұлттық
соғыстағы орны дейтін тақырыпта баяндама жасады. Сол жылы 25-ші қарашада
ол Жаңа кезең дейтін тақырыппен азаттық журналының 57-ші санында
жарияланды. Соның үйренуге қатысты бөлегінде Интернационалистік мазмұн мен
ұлттық форманы тығыз бірлестіру , Шыт жаңа жанды, бұқара қызығып оқитын,
ұнататын Қытайлық стиль мен Қытайлық жалын жарату алға қойылды. Бұл
нұсқауды Азат ауданындағы әдебиет-көркемөнершілер қызу қолдап қуаттады. Бұл
мәселенің алға қойылуы ұзақ уақыттан бері жалғасып келген әдебиет-
көркемөнерді бұқараландыру жөніндегі талқыға жаңа беталыс нұсқады.
1939 жылдың басында Ян-анда ұлттық форма мәселесі жөнінде тұңғыш талқы
басталды. Жоуяң Ай Сычи, Хи Чифаң, Ки Жұңпиң, Шиян Шиңхай, Сусан, Лосы
қатарлылар Ян-анда шығатын Жаңа Жұңхуа газеті, Қытай мәдениеті қатарлы
газет-журналдарда мақалалар жариялап, поэзия, драма, музыка, көркем сурет
қатарлы жанрлардағы ұлттық форма мәселесі жөнінде кеңінен талқы өрістетті.
Бұл мәселелерге жаңа әдебиет қозғалысының тарихына, Жапон басқыншыларына
қарсы соғыс басталғаннан кейінгі әдебиеттегі жасампаздыққа және назарияға
ұштастыра отырып, ұлттық форма жөніндегі көзқарастар байымдады. Көне
форманы қолдану, жаңа форманың дамуына сәйкесу үшін ғана болып қалмай, жаңа
форманы жаратуды мақсат ету, халықтық, ұлттық формалардың таңдаулары жаңа
әдебиет-көркемөнерге сіңірілуі, оған нәр беруі, жаңа әдебиет-көркемөнерді
ұлттық, бұқаралық сипатқа ие етуі, оны шымырлай түсуі, байытуы керек - деп
дәріптелді және Ұлттық форманы қалыптастыруда кілең көне формаға сүйенумен
іс бітпейді, ең маңыздысы – сол ұлттың өмірінің түрлі жақтарын егжей-
тегжейлі зерттеуге, халықтық тілді, салтты, сенімді, әуесті терең ұғынуға,
өте-мөте ұлтымыздың қазіргі күйзелісін ұғынуға, жанды факттер арқылы Қытай
адамдарын бейнелеуге тура келеді. Міне, бұл Қытайлық стиль, Қытайлық жалын,
нағыз ұлттық форма болып есепетеледі, - деп көрсетілді. Талқы барысында
Қытайша сипат алған ұлттық формадағы әдебиеттің негізгі 4 майдан бері
жетілген жаңа әдебиет бола ма, әлде көне әдебиет немесе халық ауыз әдебиеті
бола ма? деген мәселеде алға қойылды. [8.12]. Кейбіреулер 4 майдан
кейінгі жаңа әдебиет бұқарадан алшақтаған, европаланған, ұлттық сипаты жоқ
әдебиет болды, ұлттық форманың ата-тегі көне форма десті. Енді біреулер
көне формадан пайдалануды теріс деп білді. Бірақ осы пікірлердің барлығы
талқыда екшелмей көзқарас күйінде қала берді. Базарларда да, Гоминдаң
ауданында да талқы өрістеді. Шанши Шаһар, Хыби ауданында шығатын Шекара
өңір мәдениеті дейтін журналда Гоминдаң ауданында шығатын Әдебиет-
көркемөнер шеберханасы дейтін журналдарда мақалалар жарияланып, Әдебиет-
көркемөнер саласында Қытайша стиль мен жалынның алға қойылуы төтенше келелі
мәселе деп көрсетілді.
1940 – жылдың басында Мао Цзэ Дун жолдастың Жаңа демократизм туралы
дейтін маңызды шығармасы Ян-анда шығатын Қытай мәдениеті дейтін журналда
жарияланып, онда Қытай мәдениетінде үздік форма, атап айтқанда ұлттық
форма болуға тиісті, ұлттық форма жаңа демократиялық мазмұн – біздің
бүгінгі таңдағы жаңа мәдениетіміз болып табылады, - деп алға қойылды.
Сонымен бірге ұлттық мәдени мұраларға мұрагерлік ету мәселесі жайында
маңызды байымдау жасалды. Пайдалануға болатын нәрселердің барлығын
қабылдау, талғамсыз қабылдауға қарсы тұру дәріптеліп, Қауызын тастап,
дәнін алу керек деп көрсетілді, бұл ұлттық форма мәселесі жайындағы
талқының өрістеуіне онан әрі беталыс нұсқады. [8.12].
Гоминдаң ауданында ұлттық форма мәселесі жөніндегі талқыда алауыздықтар
туылып айтыс көтерілді. 1940 жылы наурызда Шияң Линбиң Чұңчиңда шығатын
Бұқаралық газеттің әдебиет бетінде жарияланған Ұлттық форманың қайнар
көзі дейтін мақаласында халықтық форманы ұлттық форманың қайнары етуді
дәріптеді. Гы Ихуң Әдебиет айлық журналының 1том 3 санында Ұлттық мұра
және адамзат мұрасы деген мақала жариялап, бұл пікірге қарсы көзқарас
айтты. Бірсыпыра адамдар арт-артынан мақалалар жариялап, бұл екі мақаладағы
көзқарастар жайында өз пікірлерін білдірді. Сонымен Чұңчиң, Гүйлин, Күнмиң,
Чыңду, Шияңгаң Шанхай қатарлы қалаларда үлкен айтыс қозғалды.
Шияң Линбиң бастағандар халықтық көне форманы қолдануды жақтады. Олар
Ұлттық форманың қайнар көзін халықтық формадан табу тиіс, халықтық форманы
сын көзбен қабылдау ұлттық форманы жаратудың бастамасы болуы, халықтық
форманы жаратудың негізгі ағыны болуға тиіс деп қарап, халықтық форманы
метафизикалық жолмен қаз-қалпында көшіріп істету позициясында болды. 4-
майдан бергі жаңа әдебиетті теріске шығарып, ұлттық форма жарату мен 4-
майдан бергі жаңа әдебиет-көркемөнерді бір-біріне қарама-қарсы қойды.
Жаңа әдебиет-көркемөнер Қытайдың ежелгі мәдени мұраларын жоққа шығаратын,
оған томаға тұйық қарсы тұратын европаланған, шетелденген көшірме
формаларды Қытайлық стиль мен Қытайлық жалынның орнына қоятын қалыпсыз
форма , Жоғары мектептің оқытушылары, Банк бастықтары, биші-бикештер,
саясатшылар істететін форма, сондықтан оны халықтық формаға беталдыру
тиіс, Жаңа әдебиет-көркемөнер өзінің олқылығын түбегейлі жойғысы келсе,
халықтық әдебиет-көркемөнер формасын өзінің қайнар көзі етуі тиіс деп
есептеді. Шияң Линбиң жоғарыдағы қате көзқарастарында қатты тұрды.
Сондықтан ол айтысқа қатысқан көпшілік адамның қарсылығына және сынына
ұшырады.
Гы Ихұң бастағандар Шияң Линбиңның көне форманы қолданамыз деп 4-майдан
бергі жаңа әдебиет-көркемөнерге қарсы тұрған қате көзқарастарына дұрыс сын
айтты. Бірақ Жияу Уаңго бастағандар басқаша біртүрлі пікір көтеріп, көне
форманың үйлесімді жағын да, жаңа әдебиет-көркемөнердегі олқылықтарды көре
білмей, көне форманы бүкілдей теріске шығарды. Жаңа заттарды бейнелеу үшін
көне заттарды істетілетін ескі формаларды қолдануға әсте болмайды, Жаңа
заттарды бейнелеумен көне заттарды бейнелеудің формалары мүлде бір-біріне
ұқсамайды. Оларда ешқандай ортақтық болмауға тиіс деп қарады. Енді бір
жағынан олар 4-майдан бергі жаңа әдебиет-көркемөнердің олқулықтарына сап
салмады. 4-майдан бергі әдебиет бүкілдей жақсы деп, оның Европаланған
кемшілігін, халық бұқарасынан айырылғанын мойындады. Жаңа әдебиет-
көркемөнердің жалпыласуы көне формадағы әдебиет-көркемөнерге жетпейді, бұл
жаңа әдебиет-көркемөнердің өзіндегі ңұқсан емес, ол негізінен ақыл-ой
еңбегі мен дене еңбегінің ұзақ уақыт бірге болуының салдарынан жай
бұқаралық білім дәрежесінің төмен болып қалуындағы парық деп есептейді де,
жаңа әдебиет-көркемөнермен көне форманы қолдануды бүкілдей қарама-қарсы
қойды. [7.17]. Хуфыңда негізінен осы көзқарасты жақтады. Ол бірсыпыра
мақалаларында ұлттық мұраларды талғамсыз қабылдайтын қате сыңайларды
сындағанымен, халықтық әдебиет-көркемөнер феодалдық ұлы идеялар арқылы
жұртты баураған, 4-май тұсындағы жаңа әдебиет ұлттық дәстүрден өнген
емес, дүние жүзінің алға басар әдебиет-көркемөнеріне идея, метод, форма
қабылдаған, көшіріліп енгізілген деп есептеп, жаңа әдебиет-көркемөнердің
тарихи мұрагерлігін бүкілдей жоққа шығарды. Ұлттық мұраларға ілікке алғысыз
деген позиция қайнар мәселесі жөніндегі талқыда жарияланған бастапқы
мақалаларда недәуір жаппай сыңаржақтылық өмір сүреді, ұлттық мұраларға
мұрагерлік ету мәселесінде метафизикалық позиция немесе көзсіздікпен
табыну, бүкілдей көшіріп қабылдау, дәні мен қауызды парықтамау, бүкілдей
жоққа шығару позициясы ұсталды. Ал 4-майдан кейінгі әдебиет жөнінде
барлығы жақсы дейтін ондағы ңұқсандары көрмейтін сыңаржақтылық байқалды.
Осы жолғы айтыста ұлттық форма жайында ізденуге немқұрайды қаралды. Шинхуа
газеті жағынан шақырылған ұлттық форма мәселесі жайындағы әңгіме жиынында
кейбір жазушылар ұлттық форма мәселесі жөніндегі талқыны терең, кең көлемде
өрістетуді алға қойды. Сонан кейін әңгіме мәжілістері шақырылып, газет-
журналдарда мақалалар жарияланды. Көптеген жазушылар тың көзқарастар айтты.
Гоморо ұлттық бүгінгі істеріне үйлесетін жаңа форма жаратуды талап етті.
Жазушылардың бұқара арасына барып, өмір үйретуін, тіл үйретуін, бұқараның
талабын ұғынуын, осы негізде ұлттық формалы әдебиет-көркемөнер жаратуын
дәріптеді. Мао Цзэ Дун ұлттық форма жайында жазған мақалаларында халықтық
форманы қайнар ету дейтін көзқарасқа, 4-майдан бергі әдебиетті Қытай
топырағына бүкілдей үйлеспейді деп қарайтын қате сыңайларға сын айтты.
Ұлттық форманың бейнелейтін мазмұнына мән беруді баса көрсетті. Жаңа
әдебиет-көркемөнердің бұқараға сіңбеуі негізінен оның формасында болып
отыр, ол мазмұн мен қатыссыз, мазмұн қандай болсада бола береді дейтін
қате көзқарастарды сыңдады. Талқы барысында Хушиң, Яосұн, Гы Мау, Хуаң
Жыгаң, Гуаң-уиран қатарлы адамдар ұлттық формамен жапон басқыншыларына
қарсы сипат алған мазмұнды бір-бірінен білуге болмайтындығын дәріптеді. Фан
Зинян бұл пікірге онан әрі түсінік жасады. Ол форманы мазмұннан бөліп
сөйлеуге болмайды, ұлттық форма сөз болғанда негізінен әдебиет-көркемөнер
қимылымен нақты әмалиятты ұштастыру талап етілді. Атап айтқанда, бұқараның
тәуелсіздігін, бостандығын, бақыты мен күресін сол бұқара ұнататын өз
тілімен жазу керек. Бұл арадағы маңызды мәселе жазатын тақырып және тіл
мәселесі Қытай халқының дағдылы тілі қолданылғанда ғана (жан санының 80
проценттен астамын ұстайтын жұмысшы-диқан бұқарасының тілі) әдебиет-
көркемөнер Қытайлық стиль мен жалынға ие болады. Ол ұлттық формадағы
әдебиет-көркемөнер бола алады деп есептейді. Бұл пікір ұлттық форма
мәселесіндегі талқының тереңдеуіне белсенді ықпал көрсетті.
Бұл айтыс бір жылдан астам уақыт жалғасып әдебиет-көркемөнер саласында
күшті аңыс тудырды. Гоминдаң ауданында партия басқарып отырған Шинхуа
газетінде, сондай-ақ Әдебиет айлық журналы, Әдебиет-көркемөнер шебі,
Жапон басқыншыларына қарсы соғыс тұсындағы әдебиет-көркемөнер, Бұқаралық
газет қатарлы газет-журналдарда мақалалар жарияланды, әңгіме жыйындары
ашылды. 1941 жылдың басында драмадағы ұлттық форма мәселесі төңірегінде де
бір мезгіл қызу талқы өрістеді. Гоморо, Мао Цзэ Дун қатарлы жолдастарда өз
көзқарастарын алға қойды. Бұл жолғы талқының өрістеуі Гоминдаң кер-
тартпашыларының назарын аударды, олар өз қасындағы газет-журналдарда бұл
мәселелер жайында мақалалар жариялап шабуылға өтті. Ұлттық форма мәселесі
жөніндегі талқының келелі маңызын жоққа шығарды. Ян-ан мен басқа базаларда
да төтенше қызу талқы өрістеді. Ян-андағы газет-журналдарда арт-артынан
бірнеше мақалалар жарияланды. 1941-жылы Шанидың оңтүстігінде шақырылған
ұлттық форма жайындағы әңгіме мәжілісінде әдебиет-көркемөнердегі ұлттық
форманың қайнары күрес өмірі болуға тиіс, деп дәріптелді. Хыбейдың Пиңшан
деген жерінде шақырылған ұлттық форма жайындағы мәжілісте өлкедегі ұлттық
форма мәселесі талқыланды. Шанши, Шаһар, Хыбей шекара ауданындағы базаларда
Тян Жиян, Завиян қатарлы адамдар ұлттық форма мәселесі жайында қызу айтыс
өрістетті.
Жапон басқыншыларына қарсы соғыс тұсындағы жаңа жағдайда өрістеген ұлттық
форма жайындағы талқы назариядан жасампаздыққа дейінгі бірсыпыра келелі
мәселелерді кеңінен шарпып, қазіргі заманғы Қытай әдебиет тарихында әдебиет-
көркемөнерді бұқараландыру мәселесі жайында көлемді айтыс болды. Ол әдебиет-
көркемөнермен бұқараның қатынасын дұрыс тануды және шешуде белсенді роль
атқарды. Айтысқа екі жақтық Ұлттық форманың қажеттілігі мен маңызы
жөніндегі танымы бірыңғай болды. Ұлттық форманы қалай қалыптастыру деген
мәселеде алауыздықтар шыққанда, Мао Цзэ Дун жолдас алға қойған Қытайлық
стиль, Қытайлық жалын деген мәселе жөніндегі түсінік ала-құла болды.
Көне форманы қолдануға 4-майдан бергі жаңа әдебиетке қойған бағаға көп
адам біршама дұрыс қарады. Идеялық жақтағы қалаймақаншылық ұғымдағы
күңгірттік айқындалды. Кейбір мақалаларда ұлттық мұраға сын көзбен
мұрагерлік ету Маркстік көзқарас арқылы түсіндіріліп, назариялық өре
жоғарылады. Талқы мәселенің мәніне жуықтады, жасампаздыққа да ықпал
көрсетті. Талқы арқылы жасампаздықтағы талғамсыз қаз-қалпында көшіріп
қолдану құбылысы өзгере бастады. Авторлар шығармаларында ұлттық формаға өте-
мөте бұқаралық тілді үйретуге саналы назар аударды. Ян-ан мен басқа да
базаларда жаңа өмір, жаңа идея бейнеленіп, бұқаралық тіл сәтті қолданылған
халық ұнататын таңдаулы шығармалар жарыққа шықты. Халық арасындағы әдеби
мұраларды жинау, оны зерттеу жұмысы да күшейтілді. Ян-анда Шаншидың батыс-
солтүстігіндегі халықтық мұраларды зерттеу қоғамдары құрылып, жұмыс
басталды. Осының барлығы осы жолғы айтыстың нәтижесі болды. Айтыста
кемшілік те байқалды. Мао Цзэ Дун алға қойған ұлттық форма мәселесі
жөніндегі түсінік жетерсіз болғандықтан, талқыда негізінен формаға ғана мән
беріліп, ол қамтитын мазмұнның маңыздылығына мән берілмеді. Метафизикалық
көзқарастарда көрнекті бой көрсетіп, ұлттық форма жайлы кең толғануға
нұқсан жетті. Өте-мөте ұлттық форма қалыптастырудағы ең келелі мәселеге,
атап айтқанда, жазушылардың өмірге араласуына, идея өзгертуіне толық мән
берілмеді. Бұл мәселе талқыдағы зор олқылық болды. Әдебиет-көркемөнерді
бұқараландыру, ұлттық форма қалыптастырудың түбірлі жолы Ян-анда
өткізілген әдебиет-көркемөнер кеңесінде сөйлеген сөзде ғана айқын
көрсетілді.
II. Жапон соғысы кезіндегі әдебиет
2.1. Жапон басқыншыларына қарсы соғыстың алғашқы мезгіліндегі әдебиет-
көркемөнер саласында туылған идеялық күрес
Әдебиет-көркемөнер жапон басқыншыларына қарсы соғыс үшін қызмет істеу
керек пе, жоқ па? Деген мәселе сол кездегі алауыздықтармен күрестің түйіні
болды. Жапон басқыншыларына қарсы әдебиет-көркемөнер қозғалысы қаулап
көтерілгенде, кейбіреулер оны сайқы мазақ етіп, жапон басқыншыларына қарсы
мазмұндағы шағын шығармаларды Жеткілікті болып қалды, Соғыстық багу,
Формулаландыру деп әжуалады. Жазушылар жапон басқыншыларына қарсы әдебиет-
көркемөнер қимылымен белсене шұғылданып, мысқылдады. Гоминдаң үкіметі жапон
басқыншыларына қарсы тұруға Керенау позиция ұстау, коммунистік партияға
Жапонға қарсы тұру кертартпа саясатын қолданғанда, Лияң Шычю жапон
басқыншыларына қарсы әдебиет-көркемөнер саласындағыларға ең алдымен шабуыл
жасап, Әдебиет,көркемөнер жапон басқыншыларына қарсы соғыспен қатыссыз
дегенді алға қойды. Ол Орталық газеттің өзі басқарып отырған әдебиет
бетіне редакциялық сөз жариялап, әдебиет-көркемөнер саласындағы жапон
басқыншыларына қарсы бірліксап сипатындағы ұйым - әдебиетшілер қоғамына
шабуыл жасады және оны әжуалады. Жапон басқыншыларына қарсы соғыспен
қатыссыз тақырыптарға жазуды әшкере дәріптеді. Кейбіреулердің қолына
қалам іліксе-ақ есіне жапон басқыншыларына қарсы соғыс түсе кетеді,
Жазғандары бос сөз, Соғыстық багу болады да шығады деп жазғырды. Лияң
Шычюдың қуаттамалары алғабасар әдебиет-көркемөнер саласындағылардың қолма-
қол тойтарысына тап болды. ЧуңЧиңда шығатын Жапон басқыншыларына қарсы
әдебиет-көркемөнер, Әдебиет айлық журналы, Бұқаралық газет қатарлы
газет-журналдарда Лосұн, Чын Байчын, Сұң Жыды, Жан Тияни қатарлылардың сын
мақалалары жарияланды. Олар мақалаларында басқыншыларға қарсы соғыста одан
мүлде ауашалана алмайтын. Дәуірдің жаршысы болып реал өмірді бейнлейтін
әдебиет-көркемөнер әрине отанының басқыншыларға қарсы күресі үшін қызмет
істеуге тиіс, оның бұл күреспен қатыссыз болуы мүмкін емес. Формулаландыру
сыңайының күйреуіне келсек, ол басқыншыларға қарсы күрестегі тақырыптарды
көтерумен қатысты болғандықтан емес, қайта жазушылардың басқыншыларға қарсы
қатысты тақырыптарға жанасу дәрежесінің әлі де жеткілікті болмай
отырғандарынан болды, деп көрсетті. Лияң Шычюдың сандырақтары әдебиет-
көркемөнер саласындағылардың сыны арқылы ілезде тас-талқан болды. Бірақ, ол
әдебиет-көркемөнермен саяси күрестің қатынасына қарсы тұрған бір түрлі
идеялық ағым ретінде бір есе көркемөнер үшін көркемөнер дейтін, бір есе
формулаландыруға қарсы көркемөнер үшін көркемөнер дейтін, кейде
формулаландыруға қарсы тұру дейтін желеумен ауық-ауық белең беріп отырды.
1939 жылдан кейін Жын Суиң Қарапайымдылық және ерекшелік, Жаңа әдебиет
қозғалысы және жаңа әдебиет көзқарастары, Жаңа әдебиет қозғалысының
қайталауының қатарлы мақалалар жариялап жапон басқыншыларына қарсы сипат
алған шығармаларды Қарапайымдандыру, Соғыстық багу, Үгіттік
көшірмелер, Наурыз көже деп ианаттап, үгіттік ауадан соғыстық
романтикалық пиғылдан арылғанда ғана нағыз қоғамдық алға басарлықты
көретуге болады, авторлар саяси назарға ілініп, шығармалар саяси қаруға
айналған соң әдебиетте құлдырау туылады. Жазушыларда ауқым баққан
жылпыстарға айналады деп есептейді. Сондықтан ол жазушылардың саясимен
болған қатынасына қарсы тұрып әдебиет қозғалысын қайта қозғап,
шығармалардың құнын оның қарапайым үгіттік нәрседен ұлттың ғасырлық классик
мұрасына айналумен өлшемек боды. 1940 жылғы бір мақаласында ол тіпті де
өзін әшкерелеп Дәуір үшін шектен тыс қызмет істеу, жауға қарсы соғыс ашуын
қызмет істеу жөніндегі шектен асқан ынталылық жұрт жаратпайтын соғыстық
багуды қалыптастырып отыр деді [11.296]. және жазушылардан бұл жайлы
ойланып, толғанып көруді талап етті. Әдебиет-көркемөнер саласындағылар бұл
көкімелерді сын тезіне алды.
Қараңғылықты әшкерелеу мәселесі де Гоминдаң районындағы алғабасар әдебиет-
көркемөнершілер деп келген келелі міндет болды. Маудүн жапон басқыншыларына
қарсы соғыстың алғашқы дәуірінде Жапон басқыншыларына қарсы соғыс өмірі
қараңғылық пен нұрлылық тоғысқан өмір, бұл дәуірде қан кешкен қаһармандық
күрес те бар, енді бір жағында арсыздық, жиреніштік те бар, сондықтан жаңа
қараңғылықты жазу керек, жаңа дәуірдің шұғылалы қаһармандарын бейнелеу
тиіс, ең соңғы жанталаста тұрған көне дәуірдің қалдықтарын да әшкерелеу
тиіс, әдебиет жасампаздығында әшкерелеумен масқаралауды дәріптеу тиісті
де, қажетті деп көрсетті. Жаң Тыйдың Гоминдаңның жапон басқыншыларына
жалған қарсы тұратындығын әшкерелеп жазған Хауауи мырза дейтін
шығармасының жапон газеттеріне аударылып басылуы әдебиет саласындағылардың
онан әрі назарын аударды. Жапон басқыншыларына қарсы әдебиет көркемөнер,
Әдебиет көркемөнер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
Негізгі бөлім
I. 1937 – 1945 жылдар аралығындағы Қытай әдебиетінің дамуы
1. 1937 – 1945 жылдар аралығындағы Қытай әдебиетіне жалпы
шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
2. Ұлттық форма мәселесі жөніндегі
талқы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .12
II. Жапон соғысы кезіндегі әдебиет
1. Жапон басқыншыларына қарсы соғыстың алғашқы мезгіліндегі әдебиет –
көркемөнер саласында туылған идеялық күрес ... ... ... ...18
2. Жапон соғысы кезінде әдебиеттің дамуына үлес қосқан ақын –
жазушылар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ...59
III. 1945 – 1949 жылдар аралығындағы әдебиет
1. 1945 – 1949 жылдар аралығындағы әдебиеттің
дамуы ... ... ... ... ... .64
2. ҚКП –ң ресми билікке келуінің жаңа заман қытай әдебиетіне тигізген
әсері ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ...68
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 70
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...72
Кіріспе
Зерттеу өзектілігі. 1937 – 1945 жылдар аралығында Қытай әдебиеті біраз
қиындықты басынан кешірді.
Жапон басқыншылары империалистік саясатпен Қытайға шапқыншылық жасаған
кезде, Қытай әдебиетшілері де қиындыққа ұшырады. Өлең, кітап жазу,
журналдар шығару күрт бәсеңсіп, ақын-жазушылардың біразы жаумен күресу
үшін, орталықтан қашықтағы әскери базаларға аттануға мәжбүр болды. Ол жерде
жүргенде де қатардағы күрескерлерге дем беріп, жалынды өлеңдерімен,
сөздерімен, шығармаларымен алдыңғы сапта бола білді.
1938-39 жж. бұқаралық әдебиет-көркемөнер қимылы қалыптасты. Әдебиет-
көркемөнер журналдары да көбейді, әдебиет-көркемөнер ұйымдары да пайда
болды. Көше жырлары, жапон басқыншыларына қарсы әндер., Ян-анда және кейбір
базаларда кеңінен таралды. Алдыңғы шепке, жаудың артқы сабына барған кейбір
әдебиет-көркемөнер қызметкерлері жан тебірентерлік өлеңдер жазды.
1940 жылы драма үйірмелерінің саны 100 ден асты.
Жазушылар қаламды қару етіп, бұл қасиетті ұлттық қорғаныстық соғысты
түрлі қырынан суреттеп, шапқыншылардың қатыгездігін әшкереледі, халықтың
қан кешкен қайсар ерлігін жырлады.
Қытай әдебиетшілері өздеріне ғана тән ұлттық форманы іздей бастады.
Көне форманы қолдаушылар да табылып, олар сынға ұшырады. Біраз айтыс-
тартыстан кейін, қытай әдебиетінің өзіндік жаңа стилі қалыптасты. Өлеңдер,
әңгімелер, фельетондар көптеп жарық көре бастады.
Зерттеу нысаны. Қытай әдебиетінің 1937-1945 жж. дамуы.
Жұмыстың мақсаты. 1937 – 1945 жылдар аралығындағы Қытай әдебиетінің
даму бағыттарына анализ жасау.
Зерттеу міндеттері:
1. 1937 – 1945 жылдар аралығындағы Қытай әдебиетіне жалпы шолу.
2. Ұлттық форма мәселесі жөніндегі талқы.
3. Жапон басқыншыларына қарсы соғыстың алғашқы мезгіліндегі әдебиет –
көркемөнер саласында туылған идеялық күрес.
4. Жапон соғысы кезінде әдебиеттің дамуына үлес қосқан ақын –
жазушылар.
5. 1945 – 1949 жылдар аралығындағы әдебиеттің дамуы.
6. ҚКП – ң ресми билікке келуінің жаңа заман қытай әдебиетіне тигізген
әсері.
Негізгі сипаттамалар: Жапон басқыншыларының саясаты кезіндегі қытай
әдебиетінің сөніп қалмай, көне форманың жетегінде кетпей, ақындардың,
жазушылардың қаламдарын қару етіп, күреске бел шешіп кіріскендері
көрсетіледі. Сол заманда жарық көрген журналдар, кітаптар, жинақтар алынды.
Кейбір ақын-жазушылардың шығармаларына баға берілді.
Жұмыстың зерттелу деңгейі: Жұмыстың ең негізгі материалы ретінде
Қазіргі заман қытай әдебиеті атты әдебиет пайдаланылды. Төте жазумен
жазылған. Бұл кітап Қытай әдебиетінің қалай дамығаны туралы түсінік алуға
мүмкіндік берді. Сонымен қатар кітапта коммунистік идеяны алға тұтып, өз
елін шамалары келгенше қорғаған әдебиет саласындағы қайраткерлердің
шығармашылығы, өлеңдері, фельетондары қарастырылған. Сол кездерде жарық
көрген әдебиет заманының айнасы іспетті болды. Барлығы дерлік батылдықпен
күрескен жаужүрек азаматтарды суреттейді. Сонысымен де ел – жұртты
ұйқысынан оятып, халықты күреске шақыра білді. Әдебиет саласындағы
тәжірибелері аздау болса да, бойларындағы рухы мықты ақын – жазушылар үлкен
ағаларына еліктеп,өлеңдерін, әңгімелер жинағын жазып, шығарып жатты. Шынайы
өмір суреттелді, олқылықтар да назардан тыс қалмады. Тар аяда қалып қоймай,
кең, ауқымды образдар жасалды. Халықтың сезімі, рухы баяндалды. Ел өмірі
жан – жақты суреттелді. Осы қазіргі жаңа қытай әдебиетінің қалыптасуында
Қытай Коммунистік партиясының ықпалы да зор болды. Партия басшылығының рөлі
әдебиет пен өнер қайраткерлеріне мемлекет пен халық алдындағы парызын
түсінуге, бұқарамен біте қайнасып тұруға көмектесті, халыққа қызмет етуге
талпындырды, алдынғы қатарлы идеяны, маркстік – лениндік көзқарастарды
басшылыққа алып, әдебиет пен өнер саласындағы кертартпа, социализмге қарсы
ағымдармен күресуге шақырып, бұқараға жалынды үндеу тастай білді. Яғни, бұл
кітап осындай тақырыптар аясында баяндалды, сонымен қатар бұл кітаптың
көмегі зор болды деп айтуға аса тұрарлықтай...
Көркемөнердің алуан түрлі салаларының ішінде ең бір бағалауға,
қадірлеуге тұратыны-әдебиет. Себебі әрбір ұлттың өзгеден бөлек өз тілі
болады, ал әдеби шығарма сол тілде жазылатындықтан, әдеби тіл өнердің басқа
да салалары сынды әрбір адамға жетімді, тусінікті бола бермейді. Сол
сияқты кез келген әдеби шығарма белгілі бір ұлттың мәдени өмірінің, ұлттық
дүниетанымының, әдет-ғұрып, салт-санасының айнасы болғандықтан, қазіргі
таңда әдебиетке ерекше көңіл бөліп, терең зерттеудің теориялық және
практикалық жағынан да маңызы зор. Қай елде болмасын, халық мәдениетінің
асқар шыңын, халық санасының шалқар жеңісі мен тұнық тереңін, рухани
өмірдің ең жоғарғы күмбезін танытатын ардагер, абзал есімдер болады. Жаңа
заман қытай әдебиетіндегі сондай есімдердің бірі Чян Жұншу есімі ерекше көз
тартады. Бұл есім бүгінде қытай халқы үшін ардақты.
Бұл менің бітіру жұмысымның екінші негізгі еңбегі ретінде пайдаланылды.
Чян Жұншу – қанат жайып келе жатқан қытай әдебиетінің тұңғыш өкілдерінің
бірі болған, оның қытай әдебиетінің алтын қорына қосқан үлесі зор. Чян
Жұншудың сан қырлы салихалы қызметі жалғыз көркемөнермен шектелген жоқ.
Бүгінде ол жаңа заман қытай әдебиетінің бейбітшілік жолындағы жалынды
күрескер ретінде әйгілі. Мәселен, уәкілдік шығармалары аса зор көмек болды.
Романы – Қамаудағы қала, әңгімелер жинағы – Адам, айуан, албасты, Қытай
мен батыс поэзиясын салыстыра зерттеп, өнер әлеміне танылған Өнер туралы
сөз атты жинақ, әдебиет әлемін сусындатқан – Тіршілік жиегінде, Сұң
өлеңдерінен таңдамалыларға түсінік, Толғаныстар, Жеті құрақ.
Қазіргі жаңа заман қытай әдебиетінің өкілі ретінде Ба Жиннің еңбектері
де аса зор көмегін тигізді.
Ба Жин – Қытайдың қазіргі заманғы әдебиет тарихындағы ең әйгілі
жазушылардың бірі.Оның шығармалары ХХ ғасырдың ғылым және гуманитарлық
идеясының үлгісін бейнеледі. Жарым ғасырдан астам уақыттан бері, ол
жаратқан көркем образдар Қытайлардың көңілінен мықтап орын алып, көптеген
жас оқырмандар осынау кейіпкерлер арқылы өз бейнелерін көрді. Ба Жиннің
есімі ХХ ғасырдың 30-жылдарында-ақ жас оқырмандардың қадірлеуіне бөленді.
Оның шығармалары дүние әдебиет сахнасында өзгеше түспен шұғыла шашуда.
Ба Жин, жазушы халыққа, қоғамға жауапкер болуы, турашыл, ізгі ниетті болуы,
көз аясы тар, қоян жүрек болмауы тиіс деп қарайды. Шығармаларынан тыс Ба
Жин қалдырған мол мұра – оның асыл рухани дүниесі мен кемелді кісілік
қасиеті болатын.
Ба Жин мырза – Қытайдың осы заман әдебиетінің ірі ұстазы еді. Ол өзінің
көл – көсір әдеби еңбектері мен асыл кісілігі арқылы дүниеге
сүйіспеншіліктің құнын, шынайылықтың ұлылығын, дарынның нұрлылығын
дәлелдеді.
Жұмыстың негізгі материалы ретінде төте жазумен жазылған Қазіргі заман
қытай әдебиеті атты әдебиет пайдаланылды. Сонымен қатар орыс, ағылшын
тіліндегі оқулықтардың көмегі де аса зор болды.
I. 1937 – 1945 жылдар аралығындағы Қытай әдебиетінің дамуы
1. 1937 – 1945 жылдар аралығындағы Қытай әдебиетіне жалпы шолу
1937 жылы 7 шілде айында жапон империялистері Қытайға шапқыншылық
жасап Лугочияу оқиғасын тудырып, тұтас Қытайды жалмай салмақшы болды.
Бүкіл ел халқы жауға қарсы соғыс жүргізуді бір ауыздан талап етті. Оқиға
туылған күннің ертеңінде Қытай коммунистік партиясы бүкіл елге жарнама
жариялап, партия – топтарды, түрлі жіктегілерді жапон шапқыншыларына қарсы
тұрып, ұлттық бірліксап құруға шақырды. Тамызда шақырылған Қытай
коммунистік партиясы орталық комитетінің Лугочиян мәжілісінде Маузудың
жолдасы алға қойған жапон басқыншыларына қарсы тұрып, отанды құтқарудың
10 ірі программасы мақұлданды. Бүкіл ел халқы жұмылып жапон басқыншыларына
қарсы соғыстың жеңісіне қол жеткізуге шақырылды. Бүкіл ел халқының күшті
тілегінің қысымымен Жияң Жиеші үкіметі оқиға туылып 10 күн өткеннен кейін
жапон басқыншыларына қарсы соғыс жүргізетіндігін жариялауға мәжбүр болды.
15 шілдеде Қытай коммунистік партиясы орталық комитетінің Гоминдаң
партиясына жарияла деп тапсырған екі партияның істестік орнату жайындағы
жарнамасын Гомиңдаң жақ қыркүйекте еріксіз жариялады. Сонымен бірге Жияң
Жиеши Қытай коммунистік партиясының заңды орнын мойындайтын келіссөз
өткізуге мақұл болды. Сөйтіп Гоминдаң мен коммунистік партия өзара істестік
орнатқан жапон басқыншыларына қарсы ұлттық бірліксап ресімі құрылды. 1938
жылы қазанға дейін (Ухан қолдан кеткеннен бұрынғы) бір жылдан аса уақыт
ішінде жапон шапқыншыларының кең көлемді шабуыл жасауына және бүкіл елде
ұлттық кектің өршуіне байланысты Гоминдаң саясатының негізгі салмағын жапон
шапқыншыларына қарсы тұру жағына аударды. Бұл жапон шапқыншыларына қарсы
соғыста сәтті өрлеу қалыптастырып жалынды жағдай тудырды.
Жапон шапқыншыларына қарсы соғыстың бұрқ етуі тұтас қоғамдық өмірде
және жазушылардың шығарма жазу шарт жағдайында орасан зор өзгеріс тудырды.
Теңіз бойындағы ірі қалалардың, әсіресе мәдениет орталығы болған Шанхайдың
қолдан кетуі әдебиет – көркемөнер қимылын баспасөз саласын бір мезет
тұнжыраңқы күйге кіріптар етті. Тарихи біршама ұзақ, ықпалды әдеби
журналдар мәселен: Әдебиет, Әдебиет алсыны, Нұр, Орта ағын қатарлы
журналдар арт-артынан тоқтады. Кітап басу жұмысы да өте қиынға соқты,
қыруар жазушылардың шығармалары жарияланбай қалды. Халықтың рухы күйіндегі
өзгеріс, көп жердің қолдан кетуі, аумалы-төкпелі соғыс өмірі жазушылардың
тынышын алып, олардың көңіл-күйін әптер-тәптер етті. Бірсыпыра аядай қала
үйлерінен шығып, тар өмір шеңберінен құтылып, ішкі аудандағы ауыл-
қыстақтарға, жапон басқыншыларына қарсы алдыңғы шепке аттанды. Көптеген
жазушылар бұрынғы жазу жоспарларын өзгертіп, жауға қарсы үгітке кірісті.
Жапон басқыншыларына қарсы тасқынға араласты, көлемді шығармалардың өзін
қолма-қол ет қататын, жауға қарсы мазмұндағы шағын шығармалар, соғыс
хабарлары, Баугауыншуе көше драмалары көше жырлары, өлеңдер басты.
Әдебиетке едәуір жаңа талап қойды. Жазушылар соғыс отында шынығып,
жұртшылықпен біте қайнасты. Өмір тәжірибесіне ие болып, тақырыптың көлемін
кеңейтіп, терең тәрбие алды. Жаңа өмір жолын, жасампаздық жолын іздестіруге
өтті. 4-майдан жаңа әдебиет қозғалысынан бері жаппай өмір сүріп келген
әдебиет - көркемөнермен бұқаралық өмір арасындағы алшақтық өзгере бастады.
Мұның өзі жазушылар үшін аса бағалы аяқ алыс болды.
Жапон басқыншыларына қарсы соғыс көрнекті әдеби қимыл драма саласында
байқалды. Қытай драматургтер қоғамы мен Шаңхай отанды құтқару драма
қоғамының құрылуы, жүзге жуық жазушы мен әртіс бірлесіп жасаған және
орындаған Лугочиауды қорғау драмасының жарыққа шығуы жауға қарсы әдебиет
қимылында тең жағдай тудырды. Шаңхай қолдан кеткен соң бір мезет Ухан
медениет орталығына айналды. Тұс-тұстан келген жазушылар көркемөнерпаздар
осында бас қосты. Ой ортақ болса да, олардың үгіт жасампаздық жұмыстарында
көбірек көсіздік бас-бастақылық жиі кезігіп отырды. 1937 жылы желтоқсанда
қытай коммунистік партиясы орталық комитетінің алғашқы өкілі болып ұлттық
бірліксапқа қатынасып, әскери комитет саяси бөлімінің орынбасар бастығы
болған Жоуынлай жолдас та Уханға келді. Ол мұнда келуімен-ақ жапон
басқыншыларына қарсы әдебиет – көркемөнер қимылына ерекше көңіл бөлді.
Әдебиет саласындағыларға терең араласып, партиямыздың қуаттамаларын
таратып, жазушыларды өмірге, бұқараға араласуға, қалам арқылы күресуге
кірісуге тәрбиеледі. Түрлі жолдармен Ухандағы әдебиетшілерді жиып, оларды
күресуге ұйымдастырды. Бір бөлімін Ян-анға, жапон басқыншыларына қарсы
базаларға аттандырды. Қыруар әдебиет - көркемөнер қайраткерлерін Жуңхуа
әдебиет –көркемөнер саласындағылардың жауға қарсы қоғамы мен Гоморо
басқарып отырған әскери комитет саяси бөлімінің 3-меңгермесі арқылы жауға
қарсы ұлттық бірліксапқа қабылдатып, олардан жапон басқыншыларына қарсы
жойқын әдебиет – көркемөнер қосынын ұйымдастырды. Бір мезет Уханда жапон
басқыншыларына қарсы жыр шалқып, драма көркейіп, журналдар қаулап, авторлар
рух жақтан серпіле түсті, бұл жаңа саяси жағдайға сәйкескен тең жалынды
әдеби қимыл болды.
Қытай әдебиет-көркемөнер саласындағылардың жауға қарсы қоғамы
(төменде қысқартылып Әдебиетшілер қоғамы деп аталды) драма
саласындағылардың жауға қарсы қоғамы құрылғаннан кейін ең алдымен дүниеге
келген ұлттық бірліксап ұйымы болды. Бұл 1939-жылы 27-наурызда әдебиет
саласындағы 97 адамның қатынасуымен Уханда құрылды. Оның құрылу салтында
Жоуынлай жолдас маңызды сөз сөйледі. Гоморо, Маудун, Фың Найчау, Шия Ян,
Ху Фың, Тиян Хан, Диң Лиң, Оу Зушияң, Шуи Дышан, Лаушы, Ба Жин, Үй Дафу, Жу
Зычиң, Жоу Гуаңти, Яу Фыңзи, Чин Шиң, Уаң Пиңлиң, Жың Жындуо қатарлы 45
адам тұрақты жоралыққа сайланды. Жоуынлай, Сұнки, Чин Лифу құрметті жора
болды. Жоралар кеңсесі Лаушыны жалпы істер бөлімінің меңгерушілігіне
сайлап, оған қоғамның күнделікті жұмысын басқаруды тапсырды. Қоғам
мемлекеттің жер-жерінде бөлімшелер және хабарласу тораптарын ұйымдастырды.
Партия осы қоғамға мүше коммунистермен алға басар жазушылар арқылы жапон
басқыншыларына қарсы әдебиет-көркемөнер қимылына пәрменді жетекшілік етті
және оған дем беріп отырды. Қоғам құралуымен өзінің көз алдындағы
міндеттерін ашық белгіледі. Қоғамның негізгі міндеттері жөнінде жарияланған
мәлімдемеде былай деп көрсетілді: Ынтымақтаса отырып, алдыңғы шептегі
жауынгерлердің қолына қару алғаны сияқты бізде қалам арқылы бұқараны
жұмылдырып, отанды қорғауымыз, қарақшыларды талқандауымыз, жеңіске қол
жеткізуіміз керек. Ұлттық тағдырды - әдебиет-көркемөнердің де тағдыры
әдебиет-көркемөнер жауынгерлеріміз өзінің ұлы күшін сәулелендіруі Жоңхуа
ұлтының ұлы әдебиет-көркемөнер нұр шуағын бүкіл дүние жүзін, тұтас
адамзатты нұрландыруы керек, осыдан кейін әншілердің де, суретшілердің де,
кино қызметкерлерінің де жауға қарсы мемлекеттің қоғамдары құрылды.
Драмашылардың да қимылы жандана түсті. Әдебиетшілер қоғамы құрылған
жиында Мақалалар ауыл-қыстақтарға бет алсын, қосыныға қабылдансын дейтін
ұран алға қойылды. [8.3]. Бұл жазушыларды күреске араластыруға демеу болды.
Қоғам жазушылардан соғыс майдандарын экскурсиялауға үйірмелер ұйымдастырды.
1938-жылы 4-мамырда Басқыншыларға қарсы әдебиет-көркемөнер дейтін журнал
шығарды. Оның (1946-жылы мамырда тоқтағанға дейін) 71 саны шықты. Бұл
басқыншыларға қарсы соғыстың басынан аяғына дейін тоқтаусыз шыққан журнал
болып, жапон басқыншыларына қарсы әдебиет қимылының өрістеуінде тамаша роль
атқарды. Бұл қоғамның ұлт азаттық соғысына қосқан үлесі тарихта қадірлі
орнын мәңгі сақтайды.
Әдебиетшілер қоғамы құрылумен бірге Гомороның басқаруымен 1938 жылы
сәуірде Уханда әскери комитет саяси бөлімінің 3 меңгермесі құрылды. Әскери
комитет саяси бөлімінің орынбасар бастығы Жоу Ынлайдың және Қытай
коммунистік партиясы ерекше жібуінің тікелей басшылығында 3-меңгерме жер-
жерден Уханға келген әдебиет-көркемөнер қызметкерлерімен әдебиет-көркемөнер
ұйымдарын жиып, жапон басқыншыларына қарсы әдебиет-көркемөнер қимылын
кеңінен өрістетті. Оларға көшелерде үгіт айтқызды, ойын қойдырды. Оларды
соғыс майдандарында ойын қоюға жіберіп, жанды қимыл қозғады. 1938 жылы
тамызда 3-меңгерме Уханға келген отанды құтқару драма үйірмелерімен
көркемөнершілерді жиып Шаңхай драма дүйін ұйытқы ете отырып, жауға қарсы 9
драма дүйін, 4 үгіт дүйін, бір драма үйірмесі мен кино дүйін құрып, оларды
еліміздің жер-жеріне аттандырды. Оларға ереже белгілеп берді. Жоуыңлай
жағдай және міндет жөнінде баяндама жасап, үйірмелерде партия ұйымын құру
жайлы нұсқау айтты. Олардың жер-жердегі қимылына назар аударып отырды. Бұл
үйірмелер 11 жыл жұмыс жүргізді. Еліміздің бар өңірін аралады. Кейбір
үйірмелер теріс жолға да түсті, бірақ олардың дені Гомиңдаң
кертартпашыларының сан рет өзгертіп құруына, ылғауына, адам араластыруына,
бөлшектеуіне төтеп беріп, тиімсіз саяси ортамен машақатты жағдайға шыдап,
күресті батыл жалғастырып, басқыншыларға қарсы күресте белсенді роль
атқарды. Кейбір үйірмелер Гоминдаң үкіметі жағынан ұзақ уақыт құрсауланды.
Кейбір әртістермен әйгілі қайраткерлер, мәселен: бұрынғы солқанат
драматургтер одағының Шу Жиі, Лию Баулау қатарлар төңкеріс жолында құрбан
болды.
1938 жылы қазанда Ухан қолдан кеткен соң жапон шапқыншылары Гоминдаң
билеп-төстеп отырған аудандарға шабуыл жасауды тоқтатып, негізгі әскери
күшін коммунистік партия басшылық етіп отырған базаларға жөткеді. Сонымен
бірге Гоминдаңды саяси жақтан тізе бүгуге азғырды. Сөйтіп, Гоминдаң
үкіметінің саясатында өзгеріс бола бастады, ол негізгі бағдарын жапон
басқыншыларына қарсы тұрудан коммунистік партияға халыққа қарсы тұруға
бұрды. Гоминдаң өз шеңгеліндегі ауданда жапон басқыншыларына қарсы тұратын
қимылдарға тиым сала бастады. Жапон басқыншыларына қарсы тұруды дәріптеген
алғабасар қайраткерлерге өте-мөте коммунистерге жантүршігерлік
зиянкестіктер жасады. Және оларды жаныштады, коммунистерге қарсы бірнеше
рет кең көлемді толқын қозғады. 1941 жылы қаңтарда дүниені түршіктірген
Оңтүстік Анхуэй оқиғасын тудырып, жапон басқыншыларына қарсы ұлттық
бірліксапты болдырып, ауыр дәрежеде ішкі соғыс қаупін тудырды. Өздері билеп
отырған аудандағы жапон басқыншыларын қарсы сипат алған алғабасар әдебиет-
көркемөнер қимылына шектеу, жанышау сияқты кертартпа шаралар қолданды.
Мәдениет жақта да террорлықты күшейту үшін кітап-журналдары тексеру
комитетін құрып, бұл торды бүкіл мемлекеттің жер-жеріне дейін жайды. Кейбір
әдебиет-көркемөнер үйірмелерін бұйрықпен өзгертіп құрды немесе таратып
жіберді. Кейбір әдебиет-көркемөнер қызметкерлерін (мәселен: Фың Шуефың
қатарлыларды) жиып алу лагеріне әкеліп қамады, тіпті жауыздықпен өлтірді.
Бір мезет Гоминдаң қолындағы аудандарда да көркейе түскен жапон
басқыншыларына қарсы әдебиет-көркемөнер қимылы ауыр дәрежеде ойраншылыққа
ұшырады. Жоуынлай жолдастың тікелей қамқорлығымен бір бөлім әдебиет-
көркемөнер қызметкерлері (бір бөлім драма үйірмелерінде қамтыған) арт-
артынан Ян-Анға, төңкеріс базаларына жөнелтілді. 1941 жылы көктемде және
бір тобы Шияңгаңға жөткелді. Гоминдаң қолындағы аудандарда қалаған қыруар
алғабасар жазушылар керітартпа саяси қысым мен машақатты қиын жағдайда
Чуңчиң, Гуилин, Кунмиң қатарлы ірі қалаларға тарала тұруға мәжбүр болды.
Олардың қимылына қатты тиым салды. Сондықтан бұл кезде Гоминдаң районындағы
әдебиет қозғалысы бір мезет тым-тырыс күйге түсті. Басқыншыларға қарсы
мазмұндағы шығармаларда, драмалық қимылдарда күрт азайды. Шығармалардағы
бір шақтағы үмітшеңдіктің орнын дағдару, құсалық алды. Кейбір жазушылар тар
өрісте өмір шеңберіне қайта түсті. Ал керісінше көптеген жазушылар Гоминдаң
ауданында машақатты күресті жалғастыра берді. 1940 жылы Тұманды Чучиң
драмасының дүниеге келуі Хауауи мырза дейтін шығармадан басталған
Гоминдаң ауданындағы қараңғылықты әшкерелейтін алғабасар әдебиет қимылын
тең белеске көтерді. Оның артынан Шіріту Чүй Юан атты шығармалар
жазылып реалды және тарихи тақырыптар арқылы Гоминдаңның халыққа қарсы
фашистік үстемдігі әшкереленді және шенелді. Авторлар әдебиет қаруынан
пайдаланып, тоңмойындармен қиянкескі күреске өтіп, тамаша табысқа қол
жеткізді. 1940 жылы қыркүйекте әскери комитеттің саяси бөлімі қайта
ұйымдастырылғанда, Гоморо Гоминдаң үкіметінің 3-меңгерме қызметкерлерін
коллективті түрде зорлықпен Гоминдаңға кіргізбекші болғандығына наразылық
білдіріп, Жоуынлай жолдастың тікелей басшылық етуімен 3-меңгермеден шығып
кетті. Сол жылы (1940 жылы) қарашада айырым мәдениет комитетін құрды. Оған
Гоморо меңгеруші, Яң Ханшың орынбасар болды. Шын Жонру, Маудун, Лаушы, Жиян
Байзан, Дуго Шияң, Тиан Хан, Хуң Шын комитеттің белді мүшелігіне
белгіленді. Комитет халықаралық мәселелерді зерттейтін, көркемөнерді
зерттейтін жау жағдайын зерттейтін (драманы, поэзияны, музыканы,
көркемсуретті қамтыған) 3 топ ұйымдастырып жұмыс бастады. Ол басқыншыларға
қарсы соғыстың соңғы дәуірінде-ақ ауданындағы алғабасар мәдениет
қайраткерлерінің ұйытқы органына айналып 1945 жылы 30 наурызға дейін
(Гоминдаң керітартпашылары бұйрықпен таратып жібергенге дейін) іс жүргізді.
Бұл кезде Қытай коммунистік партиясы басшылық етіп отырған жапон
басқыншыларына қарсы демократиялық лагердегі әдебиет-көркемөнер қозғалысы
демократиялық еркін саяси жағдайда қаулап өрістей түскендіктен әдебиет-
көркемөнер қызметкерлері жұмысшы – дихан, әскерлерге жақындасу, 1-шепуке
араласу орайына ие болды, әдебиет-көркемөнер істері партияның әкімшілік
органдарының қамқорлығы мен қолдауында өрістегендіктен ол Гоминдаң
ауданындағы әдебиет-көркемөнер қозғалысынан зор дәрежеде парықты еді. Қызыл
армия Шаншидың солтүстігіне жорық жасап барғаннан кейін, Бау-анда, Янь-Анда
Қытай әдебиет-көркемөнершілер қоғамы (Шанши, Гансу, Ниңшиа) шекара
районының бөлімше қоғамы құрылды. Біршама жанды, бұқаралық әдебиет-
көркемөнер қимылы қалыптасты. Әдебиет-көркемөнер журналдары да көбейді,
(мәселен: Әдебиет-көркемөнер шебі, Соғыс жырлары, Поэзия құрылысы,
Жапырақ т.б.) бір топ әдебиет-көркемөнер ұйымдары да жарыққа шықты. Көше
жырлары жапон басқыншыларына қарсы әндер., Ян-анда және кейбір базаларда
кеңінен таралды. Алдыңғы шепке, жаудың артқы сабына барған кейбір әдебиет-
көркемөнер қызметкерлері адамдарды тебірентерлік Баугау, Уыншылуелер жазды.
Мау - Зыду жолдастың әдебиет-көркемөнер жасампаздығы жөнінде алға қойған
жапон басқыншыларына қарсы дәуірдегі реализм, төңкерістік романтизм деген
екі сөзі көптеген әдебиет-көркемөнер қызметкерлерінің назарын аударды. 1939
жылдың алды-артында батыс-солтүстік соғыс майданы үшін қызмет өтеу
үйірмесі, Ян-андағы Рушұн көркемөнер институты, Тайханшан драма үйірмесі,
жапон басқыншыларына қарсы драма қоғамы қатарлы арнаулы ұйымдардың
көмегімен, базалардағы кең байтақ ауыл-қыстақтарда драма жұмысы мен әдебиет-
көркемөнер үгіті төтенше жанданды. Тайхаңшан районында 1940 жылы драма
үйірмелері 100 ден асты. Кең байтақ базалардағы драма үйірмелері мен үгіт
дүйлерінің 1942 жылғы зор тазалаудан ілгері жалпы саны мыңнан асты. Олар
ауыл-қыстақтың мәдени өмірін нәрлендіруде, халықты тәрбиелеу, шабыттандыру
жағында келелі роль атқарды. 1940 жылы қаңтарда жарияланған Мау Цзэ Дун
жолдастың Жаңа демократизм туралы дейтін шығармасы, өте-мөте соның
ішіндегі 4- майдан бергі мәдениет қозғалысы және қазіргі кезеңдегі
төңкерістік мәдениеттің мәні жөніндегі байымдауы мемлекет көлеміндегі
алғабасар әдебиет-көркемөнер саласындағыларға аса зор жетекшілік роль
көрсетті. Шекара райондарымен базалардағы әдебиет-көркемөнер қозғалысына
терең ықпал жасады. Шанши, Ганшу, Ниңшия шекара районындағы әдебиетшілер
қоғамы тұнғыш жиын ашып, жарнама жариялап, әдебиет – көркемөнершілерді
ұлттық, демократиялық, ғылыми жаңа мәдениет жолында күрес жүргізуге
шақырды. Арнаулы көркемөнер қызметкерлерінің баулуымен, бұқаралық сипатты
әдебиет-көркемөнер қимылының өрістеуімен Шанши тақпақшысы Ли Жишың
солтүстік Шаншидың халық ақыны Сұн Уанфу қатарлы бір топ халық ақындары
жарыққа шықты. Олар бұқара қатты ұнататын Көсеміміз Мао Цзэ Дун қатарлы
бірсыпыра шығармалар жаратты. Бұл шығармаларда шапқыншылармен қайыспай
қанды соғыс жүргізген қаһармандар мадақталды. Ер-әйел, кәрі-жас тегіс
жұмылып жауға күреске өткен халықтың қимылы әсерлі суреттелді.
Жалпы алғанда жапон басқыншыларына қарсы соғыстың алғашқы дәуірінде
алғабасар жазушыларды негізгі ұйытқы еткен әдебиет-көркемөнер қозғалысы 4-
ші майдан бергі жаңа әдебиеттегі ұлттық демократиялық төнкеріс үшін қызмет
ету даңқты дәстүрін дамыта түсті. Әдебиет-көркемөнер саласындағы
бірліксаптың көлемін ұлғайтты. Жапон басқыншыларына қарсы ұлы соғысқа
біршама сәйкесті. Жазушылар қаламды қару етіп, бұл қасиетті ұлттық
қорғаныстық соғысты түрлі қырынан суреттеп, шапқыншылардың қатыгездігін
әшкереледі, халықтың қан кешкен қайсар ерлігін жырлады. Жауға қарсы күреске
оралғы болған қараңғылықты шенеді. Әдебиет пен халықтың қатынасы қоюлана
түсті, авторлар бұқарамен ұштасты. Кейбір жазушылар алдынғы шепті, жаудың
артқы сабында құрбан болды. Әрине бұл тұстағы әдебиет-көркемөнер
қозғалысында ағаттық пен олқылықтарда болмай қойған жоқ. Гоморо мен Мао Цзэ
Дунның айтқанындай: Кейбіреулер кей шақта бірліксаптың ішкі бөлігіндегі
принципті күрес пен байсалды сынға жеңіл-желпі қарап, оңшылдық сыңай
байқатты, жапон басқыншыларына қарсы соғыста ұлттық қозғалысты дәріптеп,
таптық көзқараста жеңіл-желпі қарады. [8.5]. Жасампаздық жағында
Гоминдаңды әшекейлеп көрсететін, Гоминдан армиясы жөнінде бос қиялға
салынатын, Гоминдаң партиясы ішіндегі жоғарғы жіктегілерді мадақтайтын
бірсыпыра шығармаларда жазылды. Мұның себебі күрделі әрі көп жақтылы.
Соғыстың алғашқы дәуірінде Қытай коммунистік партиясы Чаңжияң бюросының
шужиы болған Уаң Миңнын оңшыл лушиянынын кедергілігі де маңызды себептердің
бірі болды. Жоуынлай жолдастың жетекшілгімен алғабасар әдебиет-көркемөнер
саласындағылар бұл нұқсанды жойып, жапон басқыншыларына қарсы соғыс
тұсындағы әдебиет-көркемөнер қозғалысын дұрыс арнаға салды.
2. Ұлттық форма мәселесі жөніндегі талқы
Ұлттық форма мәселесі жөніндегі талқы – сол қанат жазушылар одағы
дәуірінде басталған әдебиет-көркемөнерді бұқараландыру қозғалысының жапон
басқыншыларына қарсы соғыс басталған жаңа жағдайдағы дамуы. Мұнын өзегі
жаңа әдебиетті ұлтымыздың ерекшелігімен, яғни бұқараны қайткенде анағұрлым
ұштастыруға болады деген мәселе болды.
Жапон басқыншыларына қарсы соғыс басталып жазушылар өмірге араласқаннан
кейін, әдебиетті бұқараландыру, көне формадан пайдаланып, бұқараны
басқыншыларға қарсы соғысқа жұмылдыру ісіне барынша назар аударылды.
Жазушылар өздерінің туындыларын бұқара құныға оқып, оңай түсіну үшін
шығарманың мазмұнынан формасына дейін жаңаша іздену жолына түсті. Бір топ
ықшам, мазмұны ұғымды шығармалар жазылды. Көне формадан пайдаланып жазылған
бұқаралық әдебиет-көркемөнер туындылары көбейді. Бірақ көне формадан
пайдалану барысында бірсыпыра авторларда шып-шырғасын бұзбай көшіріп
қолдану, талғамсыз қабылдау, көне формаға жаңа мазмұнды зорлап қосу қатарлы
құбылыстар көрінді. Партияның Гоминдаң районында шығарған Шинхуа
газетінде бұл құбылыстарға өткір сын айтылды. Бұл сында Көне форманы
көзсіздікпен қолданудың нәтижесі, көне форманың шырмауына түсіруге апарып
соғады, омақасуды тудырады - деп көрсетілді. [8.6].
Шығарма жазуда байқалған қате ауқым жұртты ұнататын ұлттық мұраларға
қалай мұрагерлік ету мәселесін назариясының жақтан шешудің төтенше қажет
болып отырғандығын түсіндірді – сондықтан әдебиет-көркемөнерді
бұқараландыру, көне формалардан пайдалану жайында талқы өрістей түсті. Шияң-
Линбиң жапон басқыншыларына қарсы соғыс басталудың алды-артында Көне
ыдысқа жаңа ас құю мәселесі жайында мақалалар жариялап, жаңа мазмұнды
мүмкіндігінше көне формаға сіңіруді дәріптеді. Көне форманы қолданбау, оны
ығыстырып, жаңа бір айырым форма жаратам деу - әрине бос қиял болады деп
есептейді. Ол көне форманы қолдану - әдебиетті бұқараландырудың бірден-бір
жолы деп қарап, ұлттық мұраны қаз-қалпында жалғастыруды дәріптейді. Мао Цзэ
Дун бұл мәселеге төтенше назар аударып, бірсыпыра мақалалар жариялады. Сол
кезде сақталып отырған түрлі қате сыңайлармен назарияларға бағыттай отырып,
бұл мәселеде бұқараның қабылдай алатын-алмайтындығын алдымен негізге алуды
әрі көне форманы ығыстырмауды, әрі көнені жаңалауды, осы негізде ұлттық
жаңа форма жаратуды дәріптейді. Лаушы бұқаралық әдеби туындылар жаратуға
күш салумен бірге, бұқаралық әдебиет-көркемөнер жайында бірсыпыра құнды
пікірлер айтты. Осы талқылар әдебиет-көркемөнерді бұқараландырудың тереңдей
өрістеуіне түрткі болды. Бірақ бұл талқы назариялық жақтан тереңдеп кете
алмады. Ұлттық форманы қалай жарату мәселесін шеше алмады.
1938 жылы қазанда Мао Цзэ Дун жолдас партия 6-керекті орталық
комитетінің 6-жалпы мәжілісінде Қытай коммунистік партиясының ұлттық
соғыстағы орны дейтін тақырыпта баяндама жасады. Сол жылы 25-ші қарашада
ол Жаңа кезең дейтін тақырыппен азаттық журналының 57-ші санында
жарияланды. Соның үйренуге қатысты бөлегінде Интернационалистік мазмұн мен
ұлттық форманы тығыз бірлестіру , Шыт жаңа жанды, бұқара қызығып оқитын,
ұнататын Қытайлық стиль мен Қытайлық жалын жарату алға қойылды. Бұл
нұсқауды Азат ауданындағы әдебиет-көркемөнершілер қызу қолдап қуаттады. Бұл
мәселенің алға қойылуы ұзақ уақыттан бері жалғасып келген әдебиет-
көркемөнерді бұқараландыру жөніндегі талқыға жаңа беталыс нұсқады.
1939 жылдың басында Ян-анда ұлттық форма мәселесі жөнінде тұңғыш талқы
басталды. Жоуяң Ай Сычи, Хи Чифаң, Ки Жұңпиң, Шиян Шиңхай, Сусан, Лосы
қатарлылар Ян-анда шығатын Жаңа Жұңхуа газеті, Қытай мәдениеті қатарлы
газет-журналдарда мақалалар жариялап, поэзия, драма, музыка, көркем сурет
қатарлы жанрлардағы ұлттық форма мәселесі жөнінде кеңінен талқы өрістетті.
Бұл мәселелерге жаңа әдебиет қозғалысының тарихына, Жапон басқыншыларына
қарсы соғыс басталғаннан кейінгі әдебиеттегі жасампаздыққа және назарияға
ұштастыра отырып, ұлттық форма жөніндегі көзқарастар байымдады. Көне
форманы қолдану, жаңа форманың дамуына сәйкесу үшін ғана болып қалмай, жаңа
форманы жаратуды мақсат ету, халықтық, ұлттық формалардың таңдаулары жаңа
әдебиет-көркемөнерге сіңірілуі, оған нәр беруі, жаңа әдебиет-көркемөнерді
ұлттық, бұқаралық сипатқа ие етуі, оны шымырлай түсуі, байытуы керек - деп
дәріптелді және Ұлттық форманы қалыптастыруда кілең көне формаға сүйенумен
іс бітпейді, ең маңыздысы – сол ұлттың өмірінің түрлі жақтарын егжей-
тегжейлі зерттеуге, халықтық тілді, салтты, сенімді, әуесті терең ұғынуға,
өте-мөте ұлтымыздың қазіргі күйзелісін ұғынуға, жанды факттер арқылы Қытай
адамдарын бейнелеуге тура келеді. Міне, бұл Қытайлық стиль, Қытайлық жалын,
нағыз ұлттық форма болып есепетеледі, - деп көрсетілді. Талқы барысында
Қытайша сипат алған ұлттық формадағы әдебиеттің негізгі 4 майдан бері
жетілген жаңа әдебиет бола ма, әлде көне әдебиет немесе халық ауыз әдебиеті
бола ма? деген мәселеде алға қойылды. [8.12]. Кейбіреулер 4 майдан
кейінгі жаңа әдебиет бұқарадан алшақтаған, европаланған, ұлттық сипаты жоқ
әдебиет болды, ұлттық форманың ата-тегі көне форма десті. Енді біреулер
көне формадан пайдалануды теріс деп білді. Бірақ осы пікірлердің барлығы
талқыда екшелмей көзқарас күйінде қала берді. Базарларда да, Гоминдаң
ауданында да талқы өрістеді. Шанши Шаһар, Хыби ауданында шығатын Шекара
өңір мәдениеті дейтін журналда Гоминдаң ауданында шығатын Әдебиет-
көркемөнер шеберханасы дейтін журналдарда мақалалар жарияланып, Әдебиет-
көркемөнер саласында Қытайша стиль мен жалынның алға қойылуы төтенше келелі
мәселе деп көрсетілді.
1940 – жылдың басында Мао Цзэ Дун жолдастың Жаңа демократизм туралы
дейтін маңызды шығармасы Ян-анда шығатын Қытай мәдениеті дейтін журналда
жарияланып, онда Қытай мәдениетінде үздік форма, атап айтқанда ұлттық
форма болуға тиісті, ұлттық форма жаңа демократиялық мазмұн – біздің
бүгінгі таңдағы жаңа мәдениетіміз болып табылады, - деп алға қойылды.
Сонымен бірге ұлттық мәдени мұраларға мұрагерлік ету мәселесі жайында
маңызды байымдау жасалды. Пайдалануға болатын нәрселердің барлығын
қабылдау, талғамсыз қабылдауға қарсы тұру дәріптеліп, Қауызын тастап,
дәнін алу керек деп көрсетілді, бұл ұлттық форма мәселесі жайындағы
талқының өрістеуіне онан әрі беталыс нұсқады. [8.12].
Гоминдаң ауданында ұлттық форма мәселесі жөніндегі талқыда алауыздықтар
туылып айтыс көтерілді. 1940 жылы наурызда Шияң Линбиң Чұңчиңда шығатын
Бұқаралық газеттің әдебиет бетінде жарияланған Ұлттық форманың қайнар
көзі дейтін мақаласында халықтық форманы ұлттық форманың қайнары етуді
дәріптеді. Гы Ихуң Әдебиет айлық журналының 1том 3 санында Ұлттық мұра
және адамзат мұрасы деген мақала жариялап, бұл пікірге қарсы көзқарас
айтты. Бірсыпыра адамдар арт-артынан мақалалар жариялап, бұл екі мақаладағы
көзқарастар жайында өз пікірлерін білдірді. Сонымен Чұңчиң, Гүйлин, Күнмиң,
Чыңду, Шияңгаң Шанхай қатарлы қалаларда үлкен айтыс қозғалды.
Шияң Линбиң бастағандар халықтық көне форманы қолдануды жақтады. Олар
Ұлттық форманың қайнар көзін халықтық формадан табу тиіс, халықтық форманы
сын көзбен қабылдау ұлттық форманы жаратудың бастамасы болуы, халықтық
форманы жаратудың негізгі ағыны болуға тиіс деп қарап, халықтық форманы
метафизикалық жолмен қаз-қалпында көшіріп істету позициясында болды. 4-
майдан бергі жаңа әдебиетті теріске шығарып, ұлттық форма жарату мен 4-
майдан бергі жаңа әдебиет-көркемөнерді бір-біріне қарама-қарсы қойды.
Жаңа әдебиет-көркемөнер Қытайдың ежелгі мәдени мұраларын жоққа шығаратын,
оған томаға тұйық қарсы тұратын европаланған, шетелденген көшірме
формаларды Қытайлық стиль мен Қытайлық жалынның орнына қоятын қалыпсыз
форма , Жоғары мектептің оқытушылары, Банк бастықтары, биші-бикештер,
саясатшылар істететін форма, сондықтан оны халықтық формаға беталдыру
тиіс, Жаңа әдебиет-көркемөнер өзінің олқылығын түбегейлі жойғысы келсе,
халықтық әдебиет-көркемөнер формасын өзінің қайнар көзі етуі тиіс деп
есептеді. Шияң Линбиң жоғарыдағы қате көзқарастарында қатты тұрды.
Сондықтан ол айтысқа қатысқан көпшілік адамның қарсылығына және сынына
ұшырады.
Гы Ихұң бастағандар Шияң Линбиңның көне форманы қолданамыз деп 4-майдан
бергі жаңа әдебиет-көркемөнерге қарсы тұрған қате көзқарастарына дұрыс сын
айтты. Бірақ Жияу Уаңго бастағандар басқаша біртүрлі пікір көтеріп, көне
форманың үйлесімді жағын да, жаңа әдебиет-көркемөнердегі олқылықтарды көре
білмей, көне форманы бүкілдей теріске шығарды. Жаңа заттарды бейнелеу үшін
көне заттарды істетілетін ескі формаларды қолдануға әсте болмайды, Жаңа
заттарды бейнелеумен көне заттарды бейнелеудің формалары мүлде бір-біріне
ұқсамайды. Оларда ешқандай ортақтық болмауға тиіс деп қарады. Енді бір
жағынан олар 4-майдан бергі жаңа әдебиет-көркемөнердің олқулықтарына сап
салмады. 4-майдан бергі әдебиет бүкілдей жақсы деп, оның Европаланған
кемшілігін, халық бұқарасынан айырылғанын мойындады. Жаңа әдебиет-
көркемөнердің жалпыласуы көне формадағы әдебиет-көркемөнерге жетпейді, бұл
жаңа әдебиет-көркемөнердің өзіндегі ңұқсан емес, ол негізінен ақыл-ой
еңбегі мен дене еңбегінің ұзақ уақыт бірге болуының салдарынан жай
бұқаралық білім дәрежесінің төмен болып қалуындағы парық деп есептейді де,
жаңа әдебиет-көркемөнермен көне форманы қолдануды бүкілдей қарама-қарсы
қойды. [7.17]. Хуфыңда негізінен осы көзқарасты жақтады. Ол бірсыпыра
мақалаларында ұлттық мұраларды талғамсыз қабылдайтын қате сыңайларды
сындағанымен, халықтық әдебиет-көркемөнер феодалдық ұлы идеялар арқылы
жұртты баураған, 4-май тұсындағы жаңа әдебиет ұлттық дәстүрден өнген
емес, дүние жүзінің алға басар әдебиет-көркемөнеріне идея, метод, форма
қабылдаған, көшіріліп енгізілген деп есептеп, жаңа әдебиет-көркемөнердің
тарихи мұрагерлігін бүкілдей жоққа шығарды. Ұлттық мұраларға ілікке алғысыз
деген позиция қайнар мәселесі жөніндегі талқыда жарияланған бастапқы
мақалаларда недәуір жаппай сыңаржақтылық өмір сүреді, ұлттық мұраларға
мұрагерлік ету мәселесінде метафизикалық позиция немесе көзсіздікпен
табыну, бүкілдей көшіріп қабылдау, дәні мен қауызды парықтамау, бүкілдей
жоққа шығару позициясы ұсталды. Ал 4-майдан кейінгі әдебиет жөнінде
барлығы жақсы дейтін ондағы ңұқсандары көрмейтін сыңаржақтылық байқалды.
Осы жолғы айтыста ұлттық форма жайында ізденуге немқұрайды қаралды. Шинхуа
газеті жағынан шақырылған ұлттық форма мәселесі жайындағы әңгіме жиынында
кейбір жазушылар ұлттық форма мәселесі жөніндегі талқыны терең, кең көлемде
өрістетуді алға қойды. Сонан кейін әңгіме мәжілістері шақырылып, газет-
журналдарда мақалалар жарияланды. Көптеген жазушылар тың көзқарастар айтты.
Гоморо ұлттық бүгінгі істеріне үйлесетін жаңа форма жаратуды талап етті.
Жазушылардың бұқара арасына барып, өмір үйретуін, тіл үйретуін, бұқараның
талабын ұғынуын, осы негізде ұлттық формалы әдебиет-көркемөнер жаратуын
дәріптеді. Мао Цзэ Дун ұлттық форма жайында жазған мақалаларында халықтық
форманы қайнар ету дейтін көзқарасқа, 4-майдан бергі әдебиетті Қытай
топырағына бүкілдей үйлеспейді деп қарайтын қате сыңайларға сын айтты.
Ұлттық форманың бейнелейтін мазмұнына мән беруді баса көрсетті. Жаңа
әдебиет-көркемөнердің бұқараға сіңбеуі негізінен оның формасында болып
отыр, ол мазмұн мен қатыссыз, мазмұн қандай болсада бола береді дейтін
қате көзқарастарды сыңдады. Талқы барысында Хушиң, Яосұн, Гы Мау, Хуаң
Жыгаң, Гуаң-уиран қатарлы адамдар ұлттық формамен жапон басқыншыларына
қарсы сипат алған мазмұнды бір-бірінен білуге болмайтындығын дәріптеді. Фан
Зинян бұл пікірге онан әрі түсінік жасады. Ол форманы мазмұннан бөліп
сөйлеуге болмайды, ұлттық форма сөз болғанда негізінен әдебиет-көркемөнер
қимылымен нақты әмалиятты ұштастыру талап етілді. Атап айтқанда, бұқараның
тәуелсіздігін, бостандығын, бақыты мен күресін сол бұқара ұнататын өз
тілімен жазу керек. Бұл арадағы маңызды мәселе жазатын тақырып және тіл
мәселесі Қытай халқының дағдылы тілі қолданылғанда ғана (жан санының 80
проценттен астамын ұстайтын жұмысшы-диқан бұқарасының тілі) әдебиет-
көркемөнер Қытайлық стиль мен жалынға ие болады. Ол ұлттық формадағы
әдебиет-көркемөнер бола алады деп есептейді. Бұл пікір ұлттық форма
мәселесіндегі талқының тереңдеуіне белсенді ықпал көрсетті.
Бұл айтыс бір жылдан астам уақыт жалғасып әдебиет-көркемөнер саласында
күшті аңыс тудырды. Гоминдаң ауданында партия басқарып отырған Шинхуа
газетінде, сондай-ақ Әдебиет айлық журналы, Әдебиет-көркемөнер шебі,
Жапон басқыншыларына қарсы соғыс тұсындағы әдебиет-көркемөнер, Бұқаралық
газет қатарлы газет-журналдарда мақалалар жарияланды, әңгіме жыйындары
ашылды. 1941 жылдың басында драмадағы ұлттық форма мәселесі төңірегінде де
бір мезгіл қызу талқы өрістеді. Гоморо, Мао Цзэ Дун қатарлы жолдастарда өз
көзқарастарын алға қойды. Бұл жолғы талқының өрістеуі Гоминдаң кер-
тартпашыларының назарын аударды, олар өз қасындағы газет-журналдарда бұл
мәселелер жайында мақалалар жариялап шабуылға өтті. Ұлттық форма мәселесі
жөніндегі талқының келелі маңызын жоққа шығарды. Ян-ан мен басқа базаларда
да төтенше қызу талқы өрістеді. Ян-андағы газет-журналдарда арт-артынан
бірнеше мақалалар жарияланды. 1941-жылы Шанидың оңтүстігінде шақырылған
ұлттық форма жайындағы әңгіме мәжілісінде әдебиет-көркемөнердегі ұлттық
форманың қайнары күрес өмірі болуға тиіс, деп дәріптелді. Хыбейдың Пиңшан
деген жерінде шақырылған ұлттық форма жайындағы мәжілісте өлкедегі ұлттық
форма мәселесі талқыланды. Шанши, Шаһар, Хыбей шекара ауданындағы базаларда
Тян Жиян, Завиян қатарлы адамдар ұлттық форма мәселесі жайында қызу айтыс
өрістетті.
Жапон басқыншыларына қарсы соғыс тұсындағы жаңа жағдайда өрістеген ұлттық
форма жайындағы талқы назариядан жасампаздыққа дейінгі бірсыпыра келелі
мәселелерді кеңінен шарпып, қазіргі заманғы Қытай әдебиет тарихында әдебиет-
көркемөнерді бұқараландыру мәселесі жайында көлемді айтыс болды. Ол әдебиет-
көркемөнермен бұқараның қатынасын дұрыс тануды және шешуде белсенді роль
атқарды. Айтысқа екі жақтық Ұлттық форманың қажеттілігі мен маңызы
жөніндегі танымы бірыңғай болды. Ұлттық форманы қалай қалыптастыру деген
мәселеде алауыздықтар шыққанда, Мао Цзэ Дун жолдас алға қойған Қытайлық
стиль, Қытайлық жалын деген мәселе жөніндегі түсінік ала-құла болды.
Көне форманы қолдануға 4-майдан бергі жаңа әдебиетке қойған бағаға көп
адам біршама дұрыс қарады. Идеялық жақтағы қалаймақаншылық ұғымдағы
күңгірттік айқындалды. Кейбір мақалаларда ұлттық мұраға сын көзбен
мұрагерлік ету Маркстік көзқарас арқылы түсіндіріліп, назариялық өре
жоғарылады. Талқы мәселенің мәніне жуықтады, жасампаздыққа да ықпал
көрсетті. Талқы арқылы жасампаздықтағы талғамсыз қаз-қалпында көшіріп
қолдану құбылысы өзгере бастады. Авторлар шығармаларында ұлттық формаға өте-
мөте бұқаралық тілді үйретуге саналы назар аударды. Ян-ан мен басқа да
базаларда жаңа өмір, жаңа идея бейнеленіп, бұқаралық тіл сәтті қолданылған
халық ұнататын таңдаулы шығармалар жарыққа шықты. Халық арасындағы әдеби
мұраларды жинау, оны зерттеу жұмысы да күшейтілді. Ян-анда Шаншидың батыс-
солтүстігіндегі халықтық мұраларды зерттеу қоғамдары құрылып, жұмыс
басталды. Осының барлығы осы жолғы айтыстың нәтижесі болды. Айтыста
кемшілік те байқалды. Мао Цзэ Дун алға қойған ұлттық форма мәселесі
жөніндегі түсінік жетерсіз болғандықтан, талқыда негізінен формаға ғана мән
беріліп, ол қамтитын мазмұнның маңыздылығына мән берілмеді. Метафизикалық
көзқарастарда көрнекті бой көрсетіп, ұлттық форма жайлы кең толғануға
нұқсан жетті. Өте-мөте ұлттық форма қалыптастырудағы ең келелі мәселеге,
атап айтқанда, жазушылардың өмірге араласуына, идея өзгертуіне толық мән
берілмеді. Бұл мәселе талқыдағы зор олқылық болды. Әдебиет-көркемөнерді
бұқараландыру, ұлттық форма қалыптастырудың түбірлі жолы Ян-анда
өткізілген әдебиет-көркемөнер кеңесінде сөйлеген сөзде ғана айқын
көрсетілді.
II. Жапон соғысы кезіндегі әдебиет
2.1. Жапон басқыншыларына қарсы соғыстың алғашқы мезгіліндегі әдебиет-
көркемөнер саласында туылған идеялық күрес
Әдебиет-көркемөнер жапон басқыншыларына қарсы соғыс үшін қызмет істеу
керек пе, жоқ па? Деген мәселе сол кездегі алауыздықтармен күрестің түйіні
болды. Жапон басқыншыларына қарсы әдебиет-көркемөнер қозғалысы қаулап
көтерілгенде, кейбіреулер оны сайқы мазақ етіп, жапон басқыншыларына қарсы
мазмұндағы шағын шығармаларды Жеткілікті болып қалды, Соғыстық багу,
Формулаландыру деп әжуалады. Жазушылар жапон басқыншыларына қарсы әдебиет-
көркемөнер қимылымен белсене шұғылданып, мысқылдады. Гоминдаң үкіметі жапон
басқыншыларына қарсы тұруға Керенау позиция ұстау, коммунистік партияға
Жапонға қарсы тұру кертартпа саясатын қолданғанда, Лияң Шычю жапон
басқыншыларына қарсы әдебиет-көркемөнер саласындағыларға ең алдымен шабуыл
жасап, Әдебиет,көркемөнер жапон басқыншыларына қарсы соғыспен қатыссыз
дегенді алға қойды. Ол Орталық газеттің өзі басқарып отырған әдебиет
бетіне редакциялық сөз жариялап, әдебиет-көркемөнер саласындағы жапон
басқыншыларына қарсы бірліксап сипатындағы ұйым - әдебиетшілер қоғамына
шабуыл жасады және оны әжуалады. Жапон басқыншыларына қарсы соғыспен
қатыссыз тақырыптарға жазуды әшкере дәріптеді. Кейбіреулердің қолына
қалам іліксе-ақ есіне жапон басқыншыларына қарсы соғыс түсе кетеді,
Жазғандары бос сөз, Соғыстық багу болады да шығады деп жазғырды. Лияң
Шычюдың қуаттамалары алғабасар әдебиет-көркемөнер саласындағылардың қолма-
қол тойтарысына тап болды. ЧуңЧиңда шығатын Жапон басқыншыларына қарсы
әдебиет-көркемөнер, Әдебиет айлық журналы, Бұқаралық газет қатарлы
газет-журналдарда Лосұн, Чын Байчын, Сұң Жыды, Жан Тияни қатарлылардың сын
мақалалары жарияланды. Олар мақалаларында басқыншыларға қарсы соғыста одан
мүлде ауашалана алмайтын. Дәуірдің жаршысы болып реал өмірді бейнлейтін
әдебиет-көркемөнер әрине отанының басқыншыларға қарсы күресі үшін қызмет
істеуге тиіс, оның бұл күреспен қатыссыз болуы мүмкін емес. Формулаландыру
сыңайының күйреуіне келсек, ол басқыншыларға қарсы күрестегі тақырыптарды
көтерумен қатысты болғандықтан емес, қайта жазушылардың басқыншыларға қарсы
қатысты тақырыптарға жанасу дәрежесінің әлі де жеткілікті болмай
отырғандарынан болды, деп көрсетті. Лияң Шычюдың сандырақтары әдебиет-
көркемөнер саласындағылардың сыны арқылы ілезде тас-талқан болды. Бірақ, ол
әдебиет-көркемөнермен саяси күрестің қатынасына қарсы тұрған бір түрлі
идеялық ағым ретінде бір есе көркемөнер үшін көркемөнер дейтін, бір есе
формулаландыруға қарсы көркемөнер үшін көркемөнер дейтін, кейде
формулаландыруға қарсы тұру дейтін желеумен ауық-ауық белең беріп отырды.
1939 жылдан кейін Жын Суиң Қарапайымдылық және ерекшелік, Жаңа әдебиет
қозғалысы және жаңа әдебиет көзқарастары, Жаңа әдебиет қозғалысының
қайталауының қатарлы мақалалар жариялап жапон басқыншыларына қарсы сипат
алған шығармаларды Қарапайымдандыру, Соғыстық багу, Үгіттік
көшірмелер, Наурыз көже деп ианаттап, үгіттік ауадан соғыстық
романтикалық пиғылдан арылғанда ғана нағыз қоғамдық алға басарлықты
көретуге болады, авторлар саяси назарға ілініп, шығармалар саяси қаруға
айналған соң әдебиетте құлдырау туылады. Жазушыларда ауқым баққан
жылпыстарға айналады деп есептейді. Сондықтан ол жазушылардың саясимен
болған қатынасына қарсы тұрып әдебиет қозғалысын қайта қозғап,
шығармалардың құнын оның қарапайым үгіттік нәрседен ұлттың ғасырлық классик
мұрасына айналумен өлшемек боды. 1940 жылғы бір мақаласында ол тіпті де
өзін әшкерелеп Дәуір үшін шектен тыс қызмет істеу, жауға қарсы соғыс ашуын
қызмет істеу жөніндегі шектен асқан ынталылық жұрт жаратпайтын соғыстық
багуды қалыптастырып отыр деді [11.296]. және жазушылардан бұл жайлы
ойланып, толғанып көруді талап етті. Әдебиет-көркемөнер саласындағылар бұл
көкімелерді сын тезіне алды.
Қараңғылықты әшкерелеу мәселесі де Гоминдаң районындағы алғабасар әдебиет-
көркемөнершілер деп келген келелі міндет болды. Маудүн жапон басқыншыларына
қарсы соғыстың алғашқы дәуірінде Жапон басқыншыларына қарсы соғыс өмірі
қараңғылық пен нұрлылық тоғысқан өмір, бұл дәуірде қан кешкен қаһармандық
күрес те бар, енді бір жағында арсыздық, жиреніштік те бар, сондықтан жаңа
қараңғылықты жазу керек, жаңа дәуірдің шұғылалы қаһармандарын бейнелеу
тиіс, ең соңғы жанталаста тұрған көне дәуірдің қалдықтарын да әшкерелеу
тиіс, әдебиет жасампаздығында әшкерелеумен масқаралауды дәріптеу тиісті
де, қажетті деп көрсетті. Жаң Тыйдың Гоминдаңның жапон басқыншыларына
жалған қарсы тұратындығын әшкерелеп жазған Хауауи мырза дейтін
шығармасының жапон газеттеріне аударылып басылуы әдебиет саласындағылардың
онан әрі назарын аударды. Жапон басқыншыларына қарсы әдебиет көркемөнер,
Әдебиет көркемөнер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz