Баспасөз жарияланым аттарының тілдік – стильдік ерекшеліктері

Пән: Журналистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 68 бет
Таңдаулыға:

Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті

Журналистика факультеті

Мерзімді баспасөз кафедрасы

Баспасөз жарияланым аттарының

тілдік - стильдік ерекшеліктері

Жоғары оқу орнын бітіру үшін

қорғалатын

ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ

021040

Ғылыми жетекшісі - ф. ғ. к., доц.

Ресми сарапшысы - «Ана тілі» ұлт газетінің

Бас редакторы Мақсат Тәж - Мұрат

Кафедра меңгерушісі . . .

Мемлекеттік емтихан комиссиясының сараптауына қабылданды

Диплом қорғау күні:

Комиссия хатшысы . . .

Алматы, 2007

МА З М Ұ Н Ы

КІРІСПЕ . . . 3

БІРІНШІ ТАРАУ.

Мерзімді баспасөз жарияланым аты. Ат ұғымының тақырыптан айырмашылығы . . . 10
Жарияланым аттарын қоюдың негізгі талаптары . . . 18
Жарияланым аттарының тілдік - стильдік ерекшеліктері . . . 28

ЕКІНШІ ТАРАУ

2. 1. Тіл біліміндегі стандарттық ұғымының жарияланым аттары

ретінде көрініс табуы . . . 40

Баспасөз жарияланым аттарының фразеологиялану

ерекшеліктері . . . 48

2. 3. Баспасөз жарнама аттарына қойылатын талаптар. Жарияланым аттарының логоэпистемалық трансформациялануы . . . 55

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 62

Сілтемелер тізімі . . . . . . 67

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . . 69

Қосымша материалдар . . . 72

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі. Баспасөз қай заманда болса да, қай кезеңде де қоғамға қызмет ететін өзіндік ақпараттар ағыны. " Газет - халықтың көзі, құлағы һәм тілі " деп, Ахмет Байтұрсынов айтпақшы бұқараны ақпаратпен баулитын да - баспасөз. Әлемді ақпарат билеп тұрған бүгінгідей заманда ақпараттың құндылығы оны таратушының беделі мен бет-бейнесінен көрінері анық. Яғни баспасөз атауы, жарияланым атауы оның имеджі, нарықтық бәсекелестік заманда оның жолашар визиткасы болмақ. Бітіру жұмысына арқау болып отырған «Баспасөз жарияланым аттарының тілдік - стильдік ерекшеліктері» болғандықтан жарияланым атын алу себебім, осы уақытқа дейін тіл мамандарының болсын, журналист - публицистердің болсын зерттеу нысанына айналуы қажет мәселенің бүгінге дейін көтерілмеуі мені толғандырды. Ресей ғалымдары XX ғасырдың елуінші жылдары шығарма аты мәселесін зерттей бастаса, қазақ ғылымында атау түбегейлі зерттелмеген деп айтуға болады. Мерзімді басылым жариялымдарының жарты жүгін арқалайтын аттардың ( тақырыптардың ) атқарар қызметі орасан зор екеніне қарамастан зерттеулер мен ғылыми еңбектер жоқтың қасы.

Бітіру жұмысының мақсаты. Негізінде баспасөз жарияланымының атауы, оның тақырыбы мен мазмұнын анықтайды. Ат ( тақырып ) арқылы негізгі түйін ой көрініс тауып, оқырманды өзіне тартады. Жарияланым атын (тақырыпты) өңдеуде оны шығармашылық деңгейге көтеруде қандай әдіс тәсілді қолданады, ол автордың өзіне тән ерекшелік. Тілдік, стильдік ерекшеліктер арқылы материял аты ( тақырып ) түрлене түседі. Атаудың автор көзқарасымен сәйкесуі сәттілік. « Журналистік жұмыс - творчестволық жұмыс. Ол үнемі ізденуді, өмірге ілесу емес, өмірден ілгері болуды талап етеді. Ол ізденімпаз жаңашыл болу керек деген сөз» - дейді Профессор Т. С. Амандосов. Журналистиканың өзі үнемі ізденуді талап ететін ғылым. Баспасөз барша аудиторияның кездесер кемесі ретінде кемелді болуы шарт. Біз жазатын тақырып, оқырман оқитын жариялым сауатты, сапалы болуы керек. Қай оқырман болмасын, баспасөз ақпарат құралдарынан алдымен өзіне қажет ақпаратты іздейді. Айқайлап тұрған жариялым атын, тартымды тақырыпты көзімен сүзіп қана өтпей, материялды толық оқуға жетелейді. Себебі жариялым атынан мәтіндегі айтылатын ойдың негізгі көрінісі табылуы тиіс.

Баспасөздегі ақпараттық жарияланым аттары бірінші типті оқырманға қоғамда болып жатқан бүгінгі оқиғаларды түсіндіріп, сәтсіздіктерден шығуға көмектеседі. Сонымен қатар оқырманға бұрын - соңды ол естімеген, білмеген, көрмеген жаңа хабарды танытуы қажет. Газет, журнал жарияланым аттары өмірдің сан - саласынан хабар беретін ақпараттар ағыны. Қоғамдағы әлеуметтік саяси, экономикалық, мәдени т. б. өзгерістер, халық өміріндегі жаңалықтар мен рухани жетістіктер міндетті түрде газет журнал жарияланым аттарының арқауы. Жарияланым аттарының арқалар жүгі де ауыр деген сөз. Мысалы: қазақ тілінің мемлекеттік мәртебе алуына орай, Отан, тіл туралы жазылған атаулар: «Ана тілі» басылымында жарияланған «Ана тілі - ардың ісі» атты ҚР Ұлттық банкінің Батыс Қазақстан облыстық филиалының директоры Борис Ізбасарұлымен сұқбат (2006) №47 саны, осы басылымның дәл осы санында жас журналист Мақпал Жұмабайдың «Тіл туралы жаңа Заң + Тіл инспекциясы = МЕМЛЕКЕТТІК ТІЛ» деген жаңа формадағы жақсы мақала аты жарық көрді. Оқыған оқырманның көзін өзіне тартатын бұл мақалада: « . . . осыдан алты жыл бұрын Елбасы атына Ашық хат жарияланды. Онда " Тіл заңының орындалу барысын бақылап, заң жолымен жауапкершілікке тартып отыратын тіл полициясын құратын уақыт келді " ( М. Құлкенов, 11. 01. 2001ж. ) делінген еді. » деп жариялымды жандандыра түссе, мына бір мақаланың мәйекті жері атауды аша түседі: « . . . " Тіл туралы " Заңы мемлекеттік тілді шын қорғай алатын елдерде мәселе осылай шешіледі. Заң Тілді, ал Заңды Тіл инспекциясы қорғайды. » дейді. Яғни ұлт мәселесін көтерген жарияланыдарының аттары арқылы ары қарай оқуымыз мүмкін. Кейбір сәтсіз атаулар жақсы жарияланым аудиториясы аясын азайтып тастауы ықтимал. Сондықтан бітіру жұмысымның мақсаты атау таңдаудағы талапты күшейту, сапаны сауттылық пен қатар алып жүру, жариялым атауын публицистика ғылымының бір тармағы ретінде зерттеу нысанына айналдырып оқырманға оқуға тұрарлық дүние ұсыну.

Жұмыстың міндеті. Бұл жұмысты жаза отырып, мен өз алдыма мынадай міндеттер қойдым:

- Жарияланым аты дегеніміз? Оның қандай түрлері бар? Тақырыптың жарияланым атынан айырмашылығы қандай ? Осы сауалдарға жауап беру;

- Жарияланым аттарының атқаратын қызметі мен сипаттамасы;

- Баспасөз жарияланым аттарының тілдік және стильдік ерекшеліктері қандай ? Оны баспасөз бетінен нақты мысалдармен салыстыра талдау;

- Жарияланым аттарын қоюдың негізгі талаптары;

- Жарияланым аттарындағы кемшіліктер? Осыған нақты мысалдармен дәлелдеу;

- Тілдік тұрғыда стандарт бірліктердің жарияланым атына айналуы;

- Тұрақты тіркестердің «дайын құрылыс материалы» ретінде жарияланым атына айналуы;

- Мақал-мәтел, қанатты сөздер мен өлең жолдарының, шығарма аттарының логоэпистема арқылы трансформациялануы;

- Мерзімді басылымдағы арнаулы беттердің аттары мен айдар аттарының берілуіндегі ізденіс пен сәтсіздік;

- Жариланым аттарының жарнамалық қыры;

Аталған міндеттерді зерттеп, тілдік - стильдік тұрғыда бітіру жұмысымның тақырыбы мен атын толық ашуға тырыстым.

Бітіру жұмысының нысаны . Жұмыстың нысаны ретінде мерзімді баспасөз жарияланым аттарын ғылыми тұрғыда қарастыруды мақсат тұттым. 1998-2007 жылдар аралығындағы «Ана тілі» ұлт газеті, «Жас Алаш» газеті, «Айқын» республикалық қоғамдық - саяси күнделік, «Жас Қазақ » газеті, «Парасат», «Қазақстан әйелдері», « Арай » журналдары негізге алынды. Сондай - ақ, салыстырмалы түрде облыстық және аудандық газеттердегі жарияланым аттары кемшіліктері нақты мысалдармен көрсетілді. Тек мақала аттары ғана емес, арнайы бет, айдар атаулары да қарастырылды.

Бітіру жұмысының ғылыми-әдістемелік негізі . Жарияланым аттары туралы жекеленген ғылыми әдебиеттердің болмауына байланысты, дипломдық жұмысымның барысында баспасөз беттеріндегі жарық көрген жарияланымдар аттары талданды. Жеке ізденіс барысында публицист - ғалымдармен негізінде алынған пікірлері мен ат туралы түйген ойлары пайдаланылды. Сонымен бірге, баспасөзге, газет ісіне қатысты шетеледік және отандық авторлардың еңбегі басшылыққа алынып, атаудың қызметін арттыру үшін қандай шаралар атқарылуы керектігі талқыланып отыр.

Жұмыс барысында мынадай журналист-қаламгерлердің естеліктері мен еңбектері пайдаланылды:

Қажым Жұмалиевтың зерттеу мақалалары;
Рабиға Сыздықованың еңбектері;
Профессор Т. Амандосовтың еңбектері;
«Тақырыпты тауып қой» Кәкімжан Қазыбаевтың ғылыми мақаласы;
Бағдан Момынова «Газет лексикасы жүйесі мен құрылымы»;
Қ. А. Ясауи атындағы Халықаралық қазақ - түрік университетінің оқытушысы Р. Т. Қожабекованың монографиясы;
Г. Ихсангалиева дисертациясы;
Төлеубай Ыдырысовтың «Шеберлік бастауы» еңбегінен;
Ләззат Дүйсембекованың еңбектері;
Бове Арене «Современная реклама»;
Д. Әшімханұлының еңбегі;

Бітіру жұмысының жаңалығы. Біз мерзімді баспасөз жарияланым аттары туралы жалпылама теориялық тұрғыда білгенімізбен, нақты жарияланым аттарының міндеттері, қызметінін, тәжірибелік тұрғысында зерттелді. Жарияланым аттарын ( тақырып) газет материялдарын зерттеп сәтті қойылған ізденіс пен және кемшілік жалпылама мәтіннің мазмұнын ашпайтын жарияланым аттарын көрсеттім.

Жарияланым аттары туралы жеткілікті зерттеу еңбектері болмағандықтан, тіл тарихы беттерінен және журналистердің пікірінен алынған деректердің барлығы дерлік оқырман қызығушылығын оятатын жаңалықтар десе болғандай. Сондықтан медиа-нарықтағы жарияланым атының қызметі баспасөзде ерекше екені айта қаларлық жайт.

Жұмыстың тәжірибелік құндылығы . Журналистика факультетінің студенті ретінде жыл сайын облыстық, аудандық газеттерде төрт жылдан бергі уақыт аралығында өндірістік тәжірибемді өтіп келемін. Тілші, редактор міндетін уақытша атқарушы. Әрине, осы уақыт аралығында мен баспасөздің барлық қыр-сырын меңгеріп алдым деуден аулақпын, бірақ, зерттеуді сырттай емес, өзің күнделікті жұмыс істеп, ауасымен тыныстап жүрген газет ішінде отырып жүргізген анағұрлым дәл, әрі маңызды болмақ.

Диплом жұмысым барысында баспасөз беттерінен деректер мен дәлелдер, мысалдар келтіріледі. Сондай-ақ, баспасөздің бәсекеге қабілетті болуы үшін жарияланым аттарының алар маңызы зор екендігі белгілі. Өндірістік тәжірибеде редактордың уақытша қызметін атқара жүріп, Түпқараған аудандық «Ақкетік арайы» газетінде Қазақстан Республикасының президенті Н. Назарбаевтың 2007 жылғы 28 - ақпан күнгі Қазақстан халқына жолдауын насихаттаудың 2007 жылғы 1- жарты жылдығына арналған МЕДИА - ЖОСПАРДЫ жасақтадым. Жоспар газеттің әр санына берілетін жолдауға қатысты тақырыптық атаулардан тұрады. Бұл еңбегімді дипломдық жұмысқа «Қосымша» ретінде беріп отырмын. .

Зерттелуі және зерттеу әдісі . Профессор Т. Амандосовтың «Совет журналистикасының теориясы мен практикасы» кітабында түрлі анықтамалар мен атауды «тақырып» деп берген аз ғана мәліметтер алынды. Оның құрылымы мен қызметі мен артықшылықтары талқыланса, Р. Т. Қожабекованың «Баспасөз бетіндегі тақырыптардың фразеологиялану ерекшелігі» еңбегінде атау граматикалық тұрғысынан сипатталады. Сондай-ақ, К. Қазыбаевтың «Тақырыпты тауып қой» атты мақаласында зерттелген. Сонымен бірге, ф. ғ. к. орыс тіліндегі Г. Ихсангалиеваның «Функционально - прогматический анализ заголовков» тақырыбында жазған диссертациялық жұмысы осы тақырыптағы іргелі зерттеудің бірі.

Жұмыс барысында ақпарат жинаудың сұрау салу, сұхбат және сауалнама секілді әдіс-тәсілдері пайдаланылды.

Бітіру жұмысының құрылымы . Жұмыс кіріспе мен қорытынды, екі тараудан - негізгі бөлім, қорытынды және сілтемелер мен пайдаланған әдебиеттер тізімінен, қосымша материялдардан тұрады. Кіріспеде қазіргі жарияланым аттарының қарастырылды. Негізгі бөлімде диплом жұмысының атын тілдік тұрғыда талдап, оның өзіндік қырлары және тақырып пен жарияланым атының айырмашылығы жайында ғылыми пікірлер келтірдім. Сондай-ақ, атты жариялымға берудің әдіс-тәсілдері мен атаудың бүгінгі баспасөзде көрініс табу мәселелері тілге тиек етіледі. Тіл біліміндегі стандарт тілдік бірліктердің атауға айналуы зерттеу жұмысымның қызықты бөлігі. Қорытындыда атаудың өзектілігі мен маңызы жайында әңгіме қозғалады.

БІРІНШІ ТАРАУ

1. 1. Мерзімді баспасөз жарияланым аты. Ат ұғымының тақырыптан айырмашылығы

Ақпарат саласында мерзімді баспасөздің атқаратын қызметі өте зор. Баспасөз барлық уақытта идеялық - саяси өзгерістер алаңы. Қазақ халқының ағартушылары Абай, Ыбырай, іргетасын қалаған қазақтың ұлттық жазба әдеби тілі жаңа сатыға көтеріліп, сала жағынан да, қазір сан жағынан да өсіп дамуда. Қоғам дамуының нәтижесінде ғылым мен техникағ экономика мен мәдениеттің өзгеруіне байланысты туындайтын жаңа сөздерді ғана пайдаланып қоймай, қазақ халқының төл сөз байлығын қазіргі мерзімді басылымдар сарқа пайдалануда. Қазақ совет энциклопедиясында «Баспасөз - өмір айнасы, қоғамдық күрестің құралы» деген анықтама береді. Ал «БАҚ туралы» ҚР заңында «Мерзімді баспасөз - тұрақты атауы, ағымдағы нөмірі бар және кемінде жарты жылда бір рет шығарылатын газет, журнал, альманах, бюллетень, олардың қосымшасы» делінген. [1, 9] Диплом атын ашу үшін жеке анықтама берген жөн.

Жарияланым - баспасөз бетінде көрініс тауып жүрген әр түрлі жанрдағы, әр түрлі атаулы мәтіндер. Жарияланымның негізгі мақсаты мен атқарар қызметі - қалың бұқараға жария болар жаңалықты жазып, мәселе көтеріп, ақпарат беру арқылы көпшілік көкейіндегі сауалға жауап іздеп баспасөз бетіне шығару.

Жарияланым аты - шығармаға арқау болар тақырыптың тоқсан ауыз сөзін тобықтай түйінге сыйғызып, жрияланымның жарасымды айдары болу. Бүгінге дейін атау сөзін тақырып сөзімен мағына беріп, ауыстырып қолданып келдік. Бірақ тақырып сөзіне ғалымдардың пікірі әр түрлі . Негізінен ғалымдардың, публицистирдің барлық анықтамалары жарияланым аты сөзінің аясына келіп саяды.

Әдебиет теориясының зерттелуіне алғаш қадам басқан ғалым Ахмет Байтұрсынов «Әдебиет танытқыш» еңбегінде тақырып ( ат, М. Е. ) сөзіне былай деп анықтама береді « Тақырып - әңгімедегі пікір не нәрсе туралы болса, сол нәрсе шығарманың тақырыбы болады. Мәселен, пікір жаз ( жыл мезгілі ) туралы болса, шығарманың тақырыбы «Жаз» болады. Той туралы болса, тақырыбы «той» болады, ат туралы болса, тақырыбы «ат» болады. Әңгімедегі пікір не туралы екенін күн ілгері білдіру үшін, шығарманың тақырыбы басынан қойылады. «Айман-Шолпан», «Бақытсыз Жамал», «Қобыланды батыр», «Атымтай Жомарт» турасында айтылатын әңгімелердің басында тұрады. Әңгіме басында тұрған «Айман-Шолпан» яки «Бақытсыз Жамал» деген сөздерді көріп, кім туралы айтылатын әңгіме екенін бірден білеміз. Бірақ шығарма сөздің бәрінің де басына тақырыбы қойыла бермейді. Көбінесе өлең сөздердің басына тақырыбы қойылмайды, өйткені бір өлеңнің ішінде бірнеше нәрселер туралы пікір айтылып келеді. Тақырыбы бар сөздер «Айман-Шолпан», «Бақытсыз Жамал» деп тақырыбы аталғанда, тақырыбы басына қойылмаған сөздер, мәселен, өлеңдер бастапқы жолындағы сөздермен аталады. Абайдың өлеңдерінде тақырып қойылмаған сөздер көп. Оларды атағанда, алдыңғы сөздерін айтып атаймыз: « Өзгеге көңілім тоярсың» деген сөзі, «Келдік талай жерге енді» деген өлең дейміз. » [2, 12] Ахмет Байтұрсынов «Шығарма сөз» зерттеуінде «шығарма сөздің бәрінен бұрын байқалатын тысқы нәрселері. 1. Тақырыбы 2. Жоспары 3. Мазмұны 4. Түрі» деп бөледі, бұл жерде ғалым атаудың (тақырыптың А. Б. ) басты шығарма сөздің яғни жариялымның басты міндеті екенін айтады.

« . . . материалдың мазмұны өз алдына, сіздің алғаш көзіңізді тоқтатып, көңіліңізді аударған тақырыптар, сол тақырыптардың жақсылығының күші. Тақырыпқа назар аудару, беттегі материалдардың тақырыбына қарай талғау әр оқушының міндеті. Ендеше тақырып қоя білуге тапқырлық, білім керек. Тақырып газет материалының бірінші жаршысы . . .

Қазақ ұғымында « тақырып » деген сөздің екі мәні бар. Бірі - кең көлемде, орысша « тема » деген ұғыммен тектес. Мысалы, ауыл шаруашылығы тақырыбына, өнеркәсіп тақырыбына, саяси тақырыпқа десек, онда белгілі аумақты мәселені түсінеміз. Ал екінші ұғымы - бір ғана хабардың, мақаланың, очерктің, фельетонның, әңгіменің аты жайлы. « Мына фельетонның тақырыбы жақсы екен » деген сөзді жиі естисіз. Сонда сөз соның аталуы, сол фельетонға қойылатын ат жайлы болып отыр. Яғни, бұл ұғым орысша « заголовок » деген ұғыммен тектес. » [3, 173]

Осы орайда К. Қазыбаев тақырып туралы сөз ете отыра тақырып деген сөздің ат, атау сөзімен ұштасы екенін дәлелдеп, орысша «заголовок» сөзін екенін ашық түсіндіреді. Жарияланым аты - тілші шығармасының ең түп тамыры, темір қазығы. Газет материялдарының аттары өмірдің сан - саласынан хабар беретін ақпараттар ағынының түйіні.

Олай болса ат сөзін дәлелдеу үшін бізге осындай тұжырымды ой қажет, сол ойды орағыту үшін ат сөзіне өз тарапымыздан жоғарыда сөз еткен анықтамадан бөлек өз тарапымнан бірнеше пікірлерді беріп отырмын:

«Ат» яғни заттың аты, адамның аты, баспасөз аты, оның ішінде жарияланым аты. Ат арналып қойылған есім. Қазақта бір - біріне келемеж етіп немесе өз атын, есімін бұрмалап айтқанда «Азан шақырып қойған атым бар емес пе?» деп өкпелеп жататыны бар. Әр затты өз атымен атағанда ғана қателеспеуге болады. Сол сияқты басылым « Ана тілі » газеті, « Қазақ әдебиеті » газеті, « Жас қазақ » газеті, « Жас алаш » газеті, немесе « Парасат » журналы, « Қазақстан әйелдері » журналы, « Ара » журналы болса бұл сол басылымдардың арнайы қойылған аттары. Яғни, біз сол аттарын атап қана сол басылыммен таныса аламыз. Ал сол басылым беттерінде орналасқан жариялымдарға көз жүгіртпес бұрын байыпты оқырман басынан яғни, алдымен шығарма атымен танысады.
Аттың ( тақырыптың ) өзінің - тіл мен стильі болады. Себебі әр адамды немесе затты, немесе баспасөз жарияланымын бірінен ажырату үшін арнаулы қойылатын аттар сол затты, сол жариялымды ерекшелеу үшін өзіне өзгенің қызығушылығын тудыру үшін қойылады.

Ғасырдан да ұзақ ғұмыры бар қазақ баспасөзі тарихының әлі де болса, терең зерттей түсуді қажет ететін тұстары баршылық. Алайда газет жарияланым аттарының тілі мен стильінің негізгі лексикасы сөздердің жүйесіз жиынтығы емес. Газет тілі өзінің пайда болып, қалыптасқан бүгінгі күнге жеткен өз тарихы бар ақпарат саласы. Бүгінгі баспасөз аралық қызу бәсекелестікті ескерсек, өз оқырманын жоғалтып, алмаудың бірден - бір кілті - газет материалдарының аттары қызғылықты әрі түсінікті болуы. Нарық пен техника дамып, компьютер байланысы әлемді шырмауықтай қаптаған заманда қоғамдағы қалыптасқан әлеуметтік құбылыс ретінде газет жарияланым аттарының тілі де өзіндік ерекшеліктерге ие болуда.

«Баспасөз - өмір айнасы» қағидасын тереңірек қарастырсақ, өмірдің уақытқа тәуелділігін ескере отырып, күнделікті тіршілікке негізделген қоғамның бір күндегі, тіпті апта, ай, жылдарындағы өзекті мәселері күнделікті баспасөздің қалам арқауы болады. Егер бұрынырақта оқырмандар әдеттегі - күнделікті тұрмыстық, жеңіл хабарламалар тапшылығын сезіне отырып, міндетті телерадиохабарларымен жарнама апталықтарын сатып алатын болса, ал бүгінде мұндай басылымдар ұшан - теңіз. Оқырман баспасөздегі неғұрлым елеулі мәселелерге және тартымды жарияланым аттарына көңіл бұрады. Газет оқырманы - мінезі әр қилы, мамандығы әр түрлі, әлеуметтік жағдайы да бөлек адамдар аудиториясы. Ал газет жарияланым аты болса ақпарат құралының бір бөлшегі ретінде, осы аудиторияға мейлінше аз сөзбен, түсінікті етіп, сан қилы ақпаратты жеткізуі қажет. Аз сөзбен жеткізуге тырысатын жарияланым аттарының өзіндік ерекшелігі де осы қағидаға негізделеді.

Бұдан біз қамтылған ойдың жүздеген, мыңдаған есе қысқартылғанын - сөз, сөз тіркесі, не сөйлем күйіндегі көрінісінен аңғарамыз. Ғылыми немесе көркем әдебиет мәтіндерімен салыстырғанда, газет мәтіні де материал аты да оқуға жеңіл келеді. Газет бетіндегі мақаланың атының берілу формасының құндылығы - оның графикалық безендірілуі, мәтін композициясының дұрыстығы, жарияланым аттарының сәтті шығуы, негізгі ойды айқын шрифтімен әрлеуі сияқты түрлі тәсілдері де ықпал етіп, газет өнімінің сұранысын жылдамдататыны даусыз. Ал бұл мәселелерді зерттеу бүгінгі күні журналистика ғылымында өзекті мәселелер мен міндеттердің бірі болып отыр. Бұл мәселені ғылыми терең зерттеу үшін жарияланым атының қызметтеріне тоқталған жөн. Мен оқып зерттеген еңбектерде жарияланым аттарының қызметін екі түрлі деп қарастырады. Ал өз басым осы зерттеулерді алға тартып, көзқарастық және прагматикалық деп қосымша екі қызметін дәлелдеп ұсынуды жөн көрдім. Жарияланым атының қызметтері:

Ақпараттық қызметі;
Жарнамалық қызметі;
Көзқарастық қызметі;
Прагматикалық қызметі;

Ақпараттық қызметі - қоғамда болып жатқан жаңалық немесе елге қызықты дүние.

- Мәтін туралы белгілі бір деңгейдегі ақпарат жариялым атауы арқылы алдын ала, яғни мәтінмен таныс болмай тұрып беріледі;

- Баспасөз жариялымынан алар ақпаратты атаудан түйін ретінде алуға болады;

Мысалы: «Түркістан» газетінің 22. 09. 2005 жылғы санында « Жақында 15- миллионыншы қазақ дүниеге келді» деген атпен материал жарық көрді. Статистикалық мәліметті мақала атына арқау еткен бұл тілдік тұрғыда сан есімнен жасалған. Атты журналист алыстан іздемей, мақаласына дәлел болар дәйекті бекіткен. Және автор орынды қолданған, біріншіден, оқырман бүгінгі қазақтардың саны туралы ақпарат алды. Екіншіден, жарияланым аты қызықты өзіне тартып, оқып шығуға сұранып тұр. Және оқырман дүниеге келген 15- миллионыншы қазаққа мемлекет қандай сыйлық жасады екен, қай жерде дүниеге келді деген сауалдар үшін мақаланы оқып шығады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.