АҚШ-тың Оңтүстік Шығыс Азиядағы саясаты

Жоспар

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3

І. БӨЛІМ ИНДОНЕЗИЯДАҒЫ ҰЛТ АЗАТТЫҚ ҚОЗҒАЛЫСТЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
1.1 Ұлт.азаттық қозғалыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
1.2 Индонезия демократия дәуірінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8

ІІ. БӨЛІМ МАЛАЙЗИЯНЫҢ САЯСИ ЖҮЙЕСІ
2.1 Малайзияның ішкі саясатындағы АҚШ тың саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
2.2 Малайзияның сыртқы саясатындағы АТР қауіпсіздік мәселесі ... 26

ІІІ. БӨЛІМ ИНДОНЕЗИЯ, МАЛАЙЗИЯ ЕЛДЕРІНІҢ СЫРТҚЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚАРЫМ.ҚАТЫНАСЫ
3.1 Оңтүстік Шығыс Азия елдерінің Қазақстанмен қарым.қатынасы ... ... ... 34
3.2 Оңтүстік Шығыс Азия елдерінің қазіргі уақыттағы қауіпсіздік мәселесі ... ... 41

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...50

Пән: Халықаралық қатынастар
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 50 бет
Таңдаулыға:

Әл-Фараби атындағы Қазақ Мемлекеттік Ұлттық Университеті
Халықаралық қатынастар факультеті

Халықаралық қатынастар және
ҚР сыртқы саясаты және кафедрасы

КҮЗЕНБАЕВ ДАСТАН

АҚШ-тың Оңтүстік Шығыс Азиядағы саясаты
(Малайзия, Индонезия)
(Бітіру жұмысы)

Ғылыми жетекші: т.ғ.к. доцент Жүніс Қ.Ә

қорғауға жіберілді:
__________ 2007ж

Алматы 2007

Ж О С П А Р :

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3

І. БӨЛІМ ИНДОНЕЗИЯДАҒЫ ҰЛТ АЗАТТЫҚ ҚОЗҒАЛЫСТЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

1.1 Ұлт-азаттық
қозғалыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...9
1.2 Индонезия демократия
дәуірінде ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.8

ІІ. БӨЛІМ МАЛАЙЗИЯНЫҢ САЯСИ ЖҮЙЕСІ
2.1 Малайзияның ішкі саясатындағы АҚШ тың
саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
2.2 Малайзияның сыртқы саясатындағы АТР қауіпсіздік
мәселесі ... ... ... ... .26

ІІІ. БӨЛІМ ИНДОНЕЗИЯ, МАЛАЙЗИЯ ЕЛДЕРІНІҢ СЫРТҚЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚАРЫМ-
ҚАТЫНАСЫ

3.1 Оңтүстік Шығыс Азия елдерінің Қазақстанмен қарым-қатынасы ... ... ... 34
3.2 Оңтүстік Шығыс Азия елдерінің қазіргі уақыттағы қауіпсіздік
мәселесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...41

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .48

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..50

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі ХХ ғасыр адамзат баласының тарихында маңызды
тарихи оқиғаларға толы болды. Осы бір тарихи кезеңде дүниежүзілік соғыстар,
Біріккен Ұлттар Ұйымы (БҰҰ), НАТО, Варшава Шарты, АСЕАН және басқа да әр
түрлі халықаралық ұйымдар, блоктар мен бірлестіктер құрылды. ХХ ғасырдың
аяғы әлемдік деңгейдегі дамуда күрделі өзгерістермен сипатталады. Бұл
кезеңде биполярлық жүйе өзгерді, қырғи қабақ соғыс аяқталды, екі Германия
қосылды, КСРО күйреді, бұрынғы халықаралық қатынастар жүйесінде, геосаяси
және геоэкономикалық бағыттарын айқындады.
Өркениеттік және техникалық дамудың ырық бермес иіріміне тартылған
елдердің қатары молыққан үстіне молыға түсуде, жаһанданудың күпшегі өз
айналымын күшейткен үстіне күшейтіп барады. Дамыған елдер өздерінің
экономикалық және саяси ықпалын кеңейтіп, әлуетті өтім рыноктарының санын
көбейтіп, ол игіліктерін тек қана сақтап қалуға емес, сонымен бірге өз
азаматтарының әл-ауқатын одан әрі бөгетсіз көтере түсуге негізделген,
жаһандану процестерінің барлық артықшылықтарын айқын да анық елестетіп
отыр[1]. Автордың пікірінше қандай мемлекеттің болмасын тұрақты дамуы үшін
екі фактор маңызды рөл атқарады: біріншіден – мақсатқа бағытталған сыртқы
саяси қызметі, екінші фактор - өзара тиімді сауда-экономикалық байланыстың
дамуы.
Аймақтандыру және жаһандану процестері жекелеген мемлекеттердің де
сондай-ақ тұтас алғанда халықаралық саяси жүйенің де рөлі мен қызметіне
үлкен ықпал етуде. Халықаралық қатынастар саласында жекелеген мемлекеттер
өздерінің ұлттық мүдделерін іске асыру үшін бір-бірімен өзара қатынасқа
түсті.
Қалыптасқан геосаяси өмір болмысын және әлемдегі геосаяси күштердің
қатарындағы өзінің орнын байсалды бағалай келіп, Қазақстан ТМД, сондай-ақ
бүкіл әлем шеңберінде әр түрлі интеграциялық топтардың жұмысына белсенді
түрде қатысуда, осы арқылы ол әлемнің ғаламдық проблемаларын шешуге өз
үлесін қосып қана қоймай, сонымен бірге ұлттық мүдделерін де шешуге жол
ашады.
Тәуелсіздік алып, БҰҰ және бірқатар халықаралық ұйымдарға мүшелікке
өткен Қазақстан жеке сыртқы саясат, қорғаныс және ұлттық қауіпсіздік және
де әлемдік қауымдастыққа, әлемдік экономикаға дербес өту сияқты жаңа
проблемаларға тап болды.
Қазақстан БҰҰ-на әлемдік қоғамдастықтың қатардағы жаңа мүшесі
ретінде ғана емес, сонымен бірге қазіргі заманның ең бір өзекті халықаралық
проблемалары бойынша белсенді позиция ұстанатын, ядролық қарусыздану
жолындағы қозғалыстың алғы шебінде тұрған мемлекет ретінде енді.
Біздің дипломатия ЕурАзЭҚ, Шанхай ынтымақтастық ұйымы, Орталық Азия
ынтымақтастық ұйымы сияқты басымдығы бар ұйымдарды нығайтуға айрықша ден
қоюға тиіс[2]
Қазақстанның Ислам Конференциясы Ұйымына (ИКҰ) қатысуының негізінде
экономикалық мүдде жатыр. Тәуелсіздік алған кезден бастап түрлі деңгейлерде
ИКҰ-мен байланыстарға жол ашылды. Джиддадағы (Сауд Арабиясы) ИКҰ бас
хатшылығымен тұрақты түрде хат-хабар алмасу жүзеге асырылады.
Қазақстанның өкілдері Ұйымның және оның құрылымдық бөлімшелерінің
сессияларына, атап айтқанда Ислам Даму банкінің экономикалық және сауда
ынтымақтастығы жөніндегі тұрақты комиссиясының отырысына қонақтар ретінде
қатысады.
ИКҰ өзінің тарапынан Қазақстанға мұсылман елі ретінде ғана емес,
сонымен бірге халықаралық саясаттың белсенді субъектісі ретінде үлкен
қызығушылық танытты.
1995 жылғы желтоқсанда Конакридегі (Гвинея) ИКҰ-ға мүше елдер сыртқы
істер министрлерінің конференциясында Қазақстан Ұйымға толық құқықты мүше
ретінде қабылданды. ИКҰ Жарғысына сәйкес Қазақстан Ислам Даму Банкінің
мүшесі де болды.
2000 жылғы қарашада қазақстандық делегация Катардың астанасы Дохада
өткен Ислам Конференциясы Ұйымының ІХ саммитінің жұмысына қатысты.
Саммиттің күн тәртібіне халықаралық саясатқа, ислам әлемі мемлекеттерінің
әлеуметтік-экономикалық дамуына, сондай-ақ ИКҰ шеңберіндегі техникалық,
мәдени және гуманитарлық ынтымақтастыққа қатысты өзекті мәселелер енді.
ИКҰ саммитіне жолдауында Президент Н.Назарбаев былай деді:
Халықаралық терроризм мен діни экстремизмге қарсы күрес ерекше маңызды
сипат алуда, өйткені осы құбылыстар бірқатар мұсылман елдерінде әлеуметтік-
экономикалық дамуға кедергі келтіретін тұрақсыздандырушы фактор ғана емес,
сонымен бірге біздің бейбітшілік сүйгіш ислам дініне орасан зор нұқсан
келтіреді. Ислам құндылықтарын қорғаудың жалған ұранымен кейбір күштердің
Орталық Азия аймағында құқыққа қарсы және террорлық бопсалауды жүргізу
әрекеттері байқалады. Біз ИКҰ діни экстремизм мен терроризмнің барлық
түрлеріне қарсы үзілді-кесілді күресті бастауы тиіс деп есептейміз[3].
Сондықтан Оңтүстік Шығыс Азия аймағындағы елдердің тәуелсіздік алған
жылдарынан бастап, олардың ішкі және сыртқы саясаттарын қалыптастыруына
ислам дінінің алатын орны тарихи жағынан талданып, экономикалық
ынтымақтастығының қалыптасуын бұл ынтымақтастықтың қандай дәрежеде дамып
отырғандығын, оның перспективалары мен бағыттарын айқындауда. Оңтүстік Азия
аймағындағы мемлекеттердің шетел мемлекеттері арасында қол қойылған екі
және көп жақты саяси-құқықтық, нормативтік құжаттарды, деректік
материалдарды бір жүйеге келтіріп, оны ғылыми айналымға енгізе отырып,
осылардың негізінде аталған тақырыптың мәселелерін зерттеу диплом
жұмысының өзектілігі болып табылады. Аз уақыттың ішінде ең төменгі
деңгейден бастап және күрделі халықаралық қатынастар жүйесіне кіруге
ұмтылыс жасай отырып, ислам дінінің қағидаларының негізінде және бұл
бағыттағы исламизацияның жаңаландыру саясатының негізінде жаңа
серіктестіктер мен ынтымақтастықтың тиімді сатыларына қарай бейімделу
қажеттілігін талдау.
Сонымен қатар, диплом жұмысында егеменді Қазақстанның ОША елдерімен
(Малайзия, Индонезия), сауда-экономикалық ынтымақтастығының алғы шарттары,
дамуы және қалыптасуы, осы мемлекеттерге ислам дінінің саяси тәуелсіздік
жолында тигізген әсері қарастырылады.
Диплом жұмысының зерттеу нысанына тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында
ОША елдерінің экономикалық ынтымақтастықты қалыптастырудағы проблемалар мен
перспективаларының тарихи аспектісі алынып және бұл елдердегі АҚШ-ның
ықпалының дамуы талқыланды.
Диплом жұмысының хронологиялық шеңбері Оңтүстік Шығыс Азия аймағында
орналасқан елдердің тәуелсіздік алған кезеңінен бастап, яғни 1960-2000-ші
жылдардың аралығын қамтиды.
Зерттеу жұмысының мақсаты тақырыбынан көрініп тұрғандай, аталған
мемлекеттер аймағында экономикалық және саяси ынтымақтастықтарындағы АҚШ-
ның алатын рөлін ашуға арналған.
Автор диплом жұмысының тақырыбын кездейсоқ таңдап алған жоқ. Мысалы,
Малайзияда мемлекеттердің халықаралық байланыстары санасатын Конституцияның
осы күнгі үлгісі, банк жүйелері, тағы басқалар және азаматтардың жеке
тірліктерін реттеп отыратын шариғат нормалары қатар әрекет етеді. Диплом
жұмысы Оңтүстік Шығыс Азия аймағындағы ірі мемлекеттер мүдделерінің ислам
көзқарасына байланысты айырмашылықтарын және ОША-ғы өзара
ынтымақтастығындағы АҚШ-ның ықпалының артықшылықтары мен кемшіліктерін
зерттейді.
Мақсатқа байланысты бұл жұмысқа төмендегі міндеттер қойылған:
1. Оңтүстік Шығыс Азия аймағындағы елдердің саяси тәуелсіздік алудағы
ислам дінінің рөлін және басқа да діндердің қатынасын қарастыру;
2. ОША аймағындағы тәуелсіз алған мемлекеттердегі Конституцияның
жоғары заңдық күшін анықтау;
3. Оңтүстік Шығыс Азия елдерінің сыртқы саяси қарым-қатынасты
қалыптастыруда ішкі саясатта жүргізілген ислам реформаларын жан-
жақты зерттеу;
4. Малайзия, Индонезия елдерінің экономикалық дамуының ерекшеліктерін
ашып зерттеп, талдау жасау.
5. АҚШ-ның ОША елдерімен экономикалық ынтымақтастықты
қалыптастыруының тарихи кезеңдерін ашып көрсете отырып саралау.
6. Оңтүстік Шығыс Азия елдерінің Қазақстанмен қарым-қатынас орнатуы
туралы жағдайды ашып қарастыру.
Зерттеу жұмысының деректік негізі. Деректер деректану пәнінің
саралануына сәйкес мұрағат материалдары, заң және іс-қағаз құжаттары,
мерзімдік баспасөз материалдары сияқты бірнеше топқа бөлінеді. Диплом
жұмысының алдына қойған мақсаты мен міндеттерін орындауда негіз болған
деректердің қайнар көздеріне қарай оларды бірнеше топтарға бөліп қарастырып
отырмыз.
Деректердің бірінші тобына мемлекетаралық ынтымақтастықтың барлық
бағытын қамтитын шарттар мен келісімдердің ішіндегі саяси шарттар құрады.
Мұндай шарттардың қатарына АҚШ-ның ОША мемлекеттері арасында жасалған
мәңгілік достық туралы шарттар енеді.
Деректердің екінші тобына сыртқы экономикалық байланыстарды нығайтуға
бағытталған, екі және көпжақты сауда-экономикалық қарым-қатынастардың
құқықтық базасын құруға бағытталған шарттар мен келісімдер құрайды.
Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігі шығарған құжаттар жинағы
мен Қазақстан Республикасы Халықаралық шарттар бюллетенінде жарияланып
жүрген шарттар мен келісімдер жатады.
Деректердің үшінші тобына Қазақстан Республикасы Сыртқы істер
министрлігінің ағымдағы мұрағат материалдары құрайды. Олар ОША аймағындағы
экономикалық ынтымақтастық мәселелерін зерттеуде ерекше орын алады.
Деректердің төртінші тобына Қазақстан Республикасының Статистикалық
Агенттігінің материалдары қолданылады. Статистикалық мәліметтер
мемлекеттердің экономикалық жағдайын және олардың арасындағы экономикалық
ынтымақтастықтың деңгейін көрсетеді. Сол арқылы экономикалық
ынтымақтастықта орын алып отырған проблемалы жақтарға қорытынды жасауға
және оның перспективаларын көрсетуге мүмкіндік берді.
Деректердің бесінші тобын Қазақстан - 2030 стратегиялық бағдарламасы
құрайды. Бағдарламада Қазақстанның тәуелсіз мемлекет ретінде қалыптасуы мен
даму стратегияларында шешімі жақын келешекте жүзеге асырылуы тиісті аса
маңызды міндеттердің қатарына ел экономикасының жақсаруы, оны әлемнің
алдыңғы қатарлы, дамыған елдерінің тәжірибелеріне сүйене отырып дамыту
керектігі айтылады. Стратегиялық бағдарламада біздің жұмысымызға
байланысты экономикалық дамудың перспективасын айқындайтын басымыдылықтар
көрсетіледі.
Деректердің алтыншы тобын Қазақстан Республикасының Президенті
Н.Назарбаевтың, ҚР Сыртқы істер министрі К.Токаевтың еңбектері құрайды. Ол
еңбектер ОША аймағындағы экономикалық ынтымақтастықты интеграциялық үрдіс
аясында сараптауға көмектесті.
Деректердің жетінші тобына бұқаралық ақпарат құралдарында жарияланған
тақырыпқа байланысты құжаттар, ақпараттар, материалдар жатады. Бұған
республикалық, шетелдік газеттер мен журналдардың әр түрлі жинақтар
құрайды.
Зерттеу жұмысының әдістемелік және теориялық негізі. Бұл тақырыпты
зерттеудің негізгі әдістемелік қағидасына АҚШ-ның ОША аймағындағы
мемлекеттермен халықаралық қатынастардың жаңа нормалары мен қағидаларына
негізделген сыртқы экономикалық қатынастарын зерттеуді ұйғарған тарихи
ұстаным қағидасы жатады. Бұл қағиданы қолдану халықаралық қатынастар
жүйесіндегі Қазақстанның сыртқы экономикалық қатынастарының дамуынан
туындайтын қазіргі мәселелердің себебін зерттеуге мүмкіндік береді.
ОА елдерінің халықаралық қатынастарда алып отырған орнын көрсетуде
объективтік қағида қолданылды. Ол зерттеу тақырыбына байланысты деректерді
және тарихи құбылыстарды барлық қайшылықтарымен, күрделіліктерімен, сан
қырлылықтарымен қоса жан-жақты зерттеуге негіз болды.
АҚШ-ның Оңтүстік Шығыс Азия елдерімен аймақтық ынтымақтастықты
дамытуға алатын орнын анықтауда тарихи-жүйелілік және салыстырмалы сараптау
әдістеріне сүйендік.
Диплом жұмысының зерттелу деңгейі
Ресей мен шетелдерде ОША елдерінің дамуының әртүрлі аспектілеріне
арналған бірқатар зерттеулер, тәуелсіздіктің алғашқы жылдарынан бастап
жарық көруде. Осыған байланысты зерттеу тақырыбының теориялық негізіне
танымал шетелдік, ресейлік, қазақстандық және тынық мұхит аймағының
зерттеушілерінің (В.Ф. Вертхейм, Э. Утрехт, Я.М. Рейнхардт, Е.А. Дорощенко,
А.Д. Литманова, П.А. Куричкина, П.И. Пучкова, И.Н. Яблокова және т.б.)
еңбектері кірді.
Қазақстанның сыртқы саясатының барлық қырын отандық тарих ғылымында
бірінші рет жинақтап қарастырған Қ. Тоқаев. Атап айтсақ К.Токаевтың Под
стягом независимости, Внешняя политика Казахстана в условиях
глобализации атты еңбектерінде Қазақстанның сыртқы саяси бағыты, біздің
елдің басқа елдермен қарым-қатынастарының даму кезеңдері, сонымен қатар ОША
елдерінің Малайзия, Индонезиямен Қазақстан арасындағы сауда-экономикалық
қатынастар қысқаша суреттеліп өткен. Еңбектерде ынтымақтастықтың
геоэкономикадағы алатын орны айтылады.
Диплом жұмысының тәжірибелік маңызы. Жұмыстың барысында қол
жеткізілген зерттеудің қорытындылары мен ғылыми нәтижелерінің жекелеген
бөлімдері халықарлық қатынастар тарихын зерттеушілер, саясаттанушы,
аймақтанушы және болашақ тарихшы мамандарға осы тақырыпқа байланысты
білімдерін толықтыруға өз септігін тигізеді деп ойлаймыз.
Диплом жұмысының құрылымы былайша құрылған: екі тармақтан тұратын бірінші
бөлімде Индонезиядағы ұлт-азаттық қозғалыс, Индонезия демократия
дәуіріндегі әлеуметтік экономикалық, идеялық алғы шарттарының өзіне тән
ерекшеліктері сараланады. Нақты айтқанда Сукарноның жүргізген саясаты, оның
режимі және әскерилердің Президент Сукарноның билік басынан кетірудегі
Индонезияға тән ерекшеліктері жан жақты талданып, суреттелген.
Екінші бөлім екі тармақшадан тұрады – Малайзияның ішкі саясатындағы
АҚШ тың саясаты, Малайзияның сыртқы саясатындағы АТР қауіпсіздік мәселесі
Оңтүстік-Шығыс Азия аймақтарындағы елдердің қоғамдық өмірге қолданып,
сыртқы саясатта қандай бағытта жүзеге асырылуына сипаттама беріледі. Сондай-
ақ бұл бағытта жасалған шаралар жан-жақты қамтылады. ОША аймағындағы
елдердің саясатында жүргізілген реформалармен қатар мұсылман мәселесі де
қарастырылады.
Үшінші бөлім де екі тармақтан тұрады: Оңтүстік Шығыс Азия елдерінің
Қазақстанмен қарым-қатынасы, Оңтүстік Шығыс Азия елдерінің қазіргі
уақыттағы қауіпсіздік мәселесіне баса көңіл бөлінеді.
Қазақстан Республикасы егемендік алғаннан кейінгі сыртқы саясатта
ұстанған бағыты, халықаралық қарым-қатынас жасау жолдары қарастырылады. ОША
елдерімен (Малайзия, Индонезия) достық қарым-қатынастың дипломатиялық және
экономикалық байланыстың қалыптасуы сараланады, ОША елдерінің әр
қайсысымен орнатылған дипломатиялық қатынастарға қысқаша шолу жасалды.
Сонымен қатар Оңтүстік-Шығыс Азия елдерінің қазіргі заманғы халықаралық
қауіпсіздік туралы ұстанған бағыттары қарастырылған.
Диплом жұмысының қорытынды бөлімінде автор Америка Құрама Шттарының
ОША елдерімен болашақта экономикалық ынтымақтастығының дамуына, оның алғы
шарттарына және мүмкін болатын мәселелеріне баға беруге талпыныс жасайды.

І. Индонезиядағы ұлт азаттық қозғалыстың ерекшеліктері

1.1 Ұлт-азаттық қозғалыс

Индонезия Республикасы Оңтүстік-Шығыс Азияда орналасқан мемлекет. Ел
аумағы 17508 аралдан (Малайя архипелагындағы аралдар мен Жаңа Гвинея аралы,
яғни Батыс Ириан) тұрады. 1997 жылы дүние жүзінде халқының саны бойынша 4-
орынды иеленді. Жүз елуден аса ұлттар мен ұлыстар тұрады. Ең ірілері
явалықтар, сундтар, мадурлар және 3 миллионнан астам қытайлықтар. Әлемдегі
ең үлкен мұсылман мемлекеті. Халқының 90%-пайызы ислам дінін, оның суннит
бағытын ұстанады.
Империализм дәуірінің басында Индонезияда іс жүзінде жаңа қазіргі
заманғы таптық құрылым жоқтың қасында болды. Отарлық заңсыздық жағдайында
шетелдік капитал бастапқы ұлттық буржаузияның қаражатының шоғырлануына
кедергі жасады.
Индонезияның ұлттық буржуазиясының жалпы әлсіздігі оны бірыңғай ұлттық
майдан қалыптастыруға ықпал еткен мұсылман насихатымен басқа да әлеуметтік
топтарды тарта отырып, елдің экономикасында өз орнын ашуға мәжбүр етті.
Ағылшын-голланд капиталымен бәсекелестікке түсе алмаған ұлттық буржуазия ХХ
ғасырдың басында бастапқыда кіші өндірістегі және саудадағы хуацяомен
күресті бастағаны белгілі.
Ұлттық буржуазияның әлсіздігі жетекші орынға ұлттық, интеллигенция,
майда буржуазиясы басым ұлт азаттық қозғалысты (ҰАҚ) шығаруға ықпал етті
Индонезия интеллигенциясы батыс капитализміне қарсы күресте
социалистік идеямен қаруланды.
Оңтүстік-Шығыс Азия аймағындағы реформалардың негізін қалаған ірі жер
иеленушілермен зиялылыр тобынан шыққандар болып табылды. Олардың қағидасы,
ортағасырлық дәстүрлік өмір талабындағы дін қағидаларынан босап, өркениетті
елдер бағыты жолында дамуына кеңінен жол ашу. Алғашқы реформалар бұл
аймақтан тыс жерлерде өткен болып есептелді. Үнді отарындағы жаңаландыру
саясаты Бирмада (ХІХ ғасырдың екінші жартысында), кейіннен-Сингапур, Малай,
Индонезияда қоныстанған үнділер мен арабтар (ХІХ ғасырдың аяғы-ХХ ғасырдың
басында) жалғасын тапты. Бұл аймақтарда ұлттық буржуазиямен зиялылырдың
жүргізген реформаларының қатары явалықтармен, малайлықтармен,
минангкабаумен, бирмалықтармен толықтырылды[4].
Реформалардың негізгі бағыттары- араб тілінен жергілікті тілге
аударылған ислам қағидаларын түсіндіру, діни-ағартушылық журналдарды
шығару, мұсылман медреселерін жаңаландырып беру, экономика, саясат,
мәдениет, ғылым салалары бойынша батыс әлемінің жетістіктерін жалпы халыққа
таратып түсіндіру. Ескеретін жәйіт, жүргізілген реформалар отар иелерінің
көз-қарас шегінен шығып кеткен жоқ. Нәтижесінде, біріншіден жергілікті
мұсылман басшылары өз аймақтарында капитализмнің дамуына жол ашса,
екіншіден дәстүрді жаңаландыру қозғалыстары қатар жүргізілді, екі бағытқа
да қарсы жаңа оппозициялық күштердің шоғырлануы байқалды. Олар өздерінің
бағыттарын исламды қайта қалпына келтіру арқылы мұқтаж шаруа талаптарын
қанағатттандырамыз деп есептеді. Сәйкесінше, либералды топ өкілдері
жаңаландыру батыс өркениетіне бағытталуы тиіс деп есептеді.
Аймақта халық арасында реформа иелерінің сөйлеген сөздері исламға
деген үгіт насихатпен қатар діни-дүние тану көзқарасына жаңа тұрғыдан
қарастырудан басталатын. Олардың пікірінше екі мәселе, біріншісі, жалпы
мұсылмандық, екіншісі, ұлттық мемлекетікті құру. Алайда, елдің түрлі
аймақтарында саяси көзқарастар бір бағытта дамыған жоқ.
Индонезиялықтардың мұсылман ұлтшылдығы тақырыбы бойынша сөйлеген
сөздері үлкен резонанспен қабылданды. ХХ ғасырдың екінші онжылдығында олар
Сарекат ислам ұйымын құрды. Бұл ұйым бірінші жалпы мемлекеттік ұйым болып
табылып, Индонезияны ұлттық өркендеу үшін күрес туын көтерді. Исламның
ұсақ буржуазиялық Х.У.С.Чокроаминото басқарған топтың халық арасында
беделінің тез өсуі, ғылыми жағынан негізделмеген социализм идеяларын
шаруалар арасында таратты. Ұйым басшыларының коммунизм идеялары
деректерден емес, социал-демократтық әдебиеттерден жанама оқу арқылы
халыққа насихатталды. Чокроамиаоттың концепциясына сәйкес
халықмемлекетттік құру, үкімет жұмысшылардың қолында, ал оны қорғау
халықтың өкілдері мен құрылуы тиіс. Ол батыс демократияны сынға алып,
болашақта ел азаматтарының материалдық және әлеуметтік жағдайларын теңсіз
мәселесін көтерді. Чокроаминото отарлық жүйе күйреген соң билікті
клммунистердің қолында шоғырлануынан сескенсе де отарлыққа түсіп, күйзелген
халықтың жағдайын әлемдік жұмысшылардың бірігуі тиіс деп есептеді[5].
10-20 жылдары Ұлт азаттық қозғалыстағы күштерді орналастыруда жағдай
қиындай түсті. Сонымен қатар бірқалыпты және беледге ие Сарекат Исламмен
бірге ұрандарымен және отарлыққа қарсы әдістері радикалды басқа да ұйымдар
пайда болады. 1920 жылы бірінші рет Шығыста мүшелері Сарекат Исламда жұмыс
істейтін Индонезияның коммунистік партиясы пайда болды. Сарекат Исламның
жетекшілігінен ығыстыруынан қауіптенген, олардың жетекшілері бір уақытта
екі партияның мүшесі болуына тыйым салуға қол жеткізді. Бұл байырғы ұйымның
бөлуіне және одан Қызыл Сарекат Исламның шығуына алып келді. 1923 жылы
Индонезияның коммунистік партиясы отарлыққа қарсы барлық әдістерді
қолдануға шақырған бүкілиндонезиялық партияға айналды. Бірақ та 1926 жылы
ол дайындаған көтеріліс жеңіліс тапты (көп жағдайда Совет үкіметінің ұранын
алға тартып, шаруалардың ұрандарын көтермеген партияның кінәсынан болды).
Бұдан, Индонезияның коммунистік партиясы өзінің бірінші жеңілісінен тек
қана 40 жылдардың басында есін жинады.
20-30 жылдары мұсылман социализмін Агус Салим басқарған Сарекат
исламның буржуазиялық басшылары да сөз қозғай бастады. Олар нақты түрде
антикоммунистік бағытты ұстап, радикалдардың жеңіл ойларын сынға алып,
ислам тазалығын, құдайдан қорқу және заңға бағынушылықты уағыздады. Агус
Салимнің пікірінше, әлемдік жұмысшы табы бірігіп отандық идеяны ұмытып
кетеді деді[6].
Дегенмен, мұсылмандық социалистік қағидалары радикалды және
либералды бағыттағыларда екеуіне бірдей ойлар да болды. Екі топта азаматтық
бостандық, үкімет биліктерін сайлау үшін күрес жүргізді. Саяси тәуелсіздік
әлеуметтік шынайлықпен қатар жүргізілді[7]. Мемлекет ішіндегі дағдарыс, ең
басты себебі, отаршылдықпенфеодализм шет капиталдарымен халық еңбегін
пайдалану және табиғи шикізат байлықтарын тасымалдау саясаттары күнә деп
есептелінді. Алайда, индонезиялық мұсылмандар арасындағы қарама-қайшылық
мойындалған жоқ. Жалпы халықтық коммунистік идеяны тек мұсылмандық
ұлтшылдық қағидасымен ғана емес, сонымен бірге коммунистік идеядағы атеизм
сынға алынды.
Ислам басшылары арасындағы келіспеушілік ел ішіндегі жекеменшіктің
қарқынды дамуына байланысты және жергілікті қауым істерін басқаруда
алшақтай бастады. Сарекатта ислам бірнеше бөліктерге бөлініп кетті. Явадағы
консерваторлардың тірегі 1926 жылы құрылған жергілікті діни қауымының ұйымы
– Махдатул улем.
1920 жылдың аяғы мен 1930 жылдың басында отаршылдыққа қарсы күресті
діни емес ұйымдар басқара бастады. Коммунистерден кейін Индонезияның
тәуелсіздігін ұсақ буржуазиялық топ басшысы Сукарно бастаған ұйым өз
көзқарастарын ұсынды.
1920 жылдан бастап елде Жапония мен АҚШ-тың ықпалы күшейді.
Индонезиядағы қайта құру жолындағы күрестер Сингапур мен Малайда да өз
елесін тапты. Бірақ ол жерде мұсылман ұлтшылдығы он жыл көлемінде кешігіп
келді. Оған басты себеп, ағылшын отаршылдарының жергілікті діни топтарды өз
көзқарастары бойынша басып, жаншып отыруы және бұл аймақтағы жергілікті
үнді және қытай қауымдастықтарының өз мүдделерінің көздеуінде[8]. Олардың
индонезиялықтардан айырмашылығы діни және этникалық шектеулілігінде.
Елдің көптеген аймақтарында ұлтшылдықтың дамығандығы соншалық, тіпті
отаршылдыққа қарсы күрес мәселесі екінші орынға шықты. Осылайша,
сингапурлық малайлықтардың Одағы 1926 жылы құрылып, малай халқының
дамуына қарсы шығып, өзге ұлттардың жалдамалы жұмысшыларына айналуын
насихаттады. Жылдан-жылға бұл көзқарас өзгеріп алғашқыда антиқытайлық,
антиүнділік бағытта болса, 40-50 жылдары антиарабтық сипатты иемденді,
соңғысы Индонезияда, кейіннен Малайда орнын тапты.
Антиарабизм, әсіресе антиқытайлық малай мұсылман ұлтшылдарын ұзақ
уақыт біріктірген жоқ.
1930-шы жылдары олар екі топқа бөлініп кетті. Біріншісі жергілікті
жер иеленушілердің мүддесін қорғайтын басшылар басқарып діни-коммунистік
және антиқытайлық бағытта отаршылдарға бірнеше рет өтінішпен барған
болатын. Мұндай ынтымақтастыққа радикалды бағыт ұстанған зиялылар тобы
қарсы шықты. Қоғамның төменгі тап өкілдеріне сүйенген бұл топтың
өкілдері, таза исламға сүйенбей, ұлтшылдық және әлеуметтік қайта құруды
көздеді. Әлеуметтік ішкі өзгерістердің қалыптасуына көрші Индонезиядағы
оқиғалар итермеледі.
Аймақ бойынша пікірлестерден бирма реформаторлары шетте қалды. Бір
жағынан бұл тарихи тұрғысынан яғни, Индонезиядағы, Сингапурдағы, Малайдағы
ислам реформаларынан, малай-индонезия мәдениет ареалынан шеткері қалып
қойғандығында. Екінші жағынан, Бирмадағы бүгінгі күнгі ислам жаңалықтары
жергілікті үнділіктердің қолдауымен, ал олар алғашқы бағыттары Индия
бағытында болғандықтан, өздерінің ұйымдары мен мекемелерін үнді
бірлестігінің филиалдары ретінде қарастырды.
Ұлт азаттық қозғалыс басшылығындағы саяси вакуум сахнадан Сарекат
Ислам кеткен соң және Индонезияның коммунистік партиясының бірінші
жеңілісінен кейін Ұлттық Партияның радикалды зиялы топтарымен толтырылды.
Голланд үкіметімен тұтқындалған оның жетекшісі Сукарно сот мәжілісінде
отаршыларды масқаралайтын оны дүниежүзіне әйгілі еткен Индонезия
айыптайды деп аталатын сөз сөйледі. Сукарноға қатысты қолданылған аралға
жер аудару дүние жүзілік экономикалық дағдарыс жылдарында Ұлт азаттық
қозғалыстың көтерілісін тоқтатқан жоқ, және сол уақытта жекелеген
социалистік идеяларды қабылдауға ықпал етті.
1939 жылы ұлттық партияның блогы және ГАПИ ұйымы отаршы үкіметке
Индонезияға өзін өзі басқару жағдайында жапонияға қарсы одақ негізінде шарт
ұсынды. Гаагада КСРО қарсы бағытта болады деген сеніммен жапон
қауіпінің маңыздылығын бағаламады, және ГАПИ ұсынған нұсқаны қабылдамады.
Қорытындысында жақсы үгіт насихаттың имперализмге қарсы бірлесіп
күресу негізінде Индонезияны жаулап алды (мұнда көптеген индонезиялықтар
Токиоға қарсы шықпай, керісінше үлкен көмек көрсетті).
Жапондықтар өздерінің негізгі міндеттері соғысып жатқан Жапонияның
қажетіне Индонезияның адамдарын және шикізат қорларын мүмкіндігінше көбірек
шоғырландыру деп білді.
Осы мақсатта Жапонияның әскери өндірісінің мүддесіне сай елдің
экономикасын қайта салаларға бөлу жүзеге асырылды, еңбек шоғырланулары
және тағы басқалары жүргізілді.
Босатылған елдің халқына қатысы бойынша таяқ пен нан саясаты
жүргізілді.
Жапондықтарды жақтайтын ұлттық-буржуазиялық ұйымды құру үшін зор күш
жігер жұмсалды. Олардың ішінде маңыздылары ПУТЭРА (халық күшінің Орталығы)
және ПЕТА (Отанды қорғаушылардың Ерікті Армиясы), басшылары жапон
офицерлері болады. Сонымен, Ұлт азаттық қозғалыстың ұлттық-буржуазиялық
элементтері ұйым ретінде және ресми түрде қызмет етуге мүмкіндік алды
(сонымен бірге жапондықтар голландтардың күші ретінде феодалдық
элементтердің соңына түсті). Уақыт өте келе Жапония жөнінде көзқарас
индонезия қоғамында өзгеріс тауып ПЕТА және ПУТЭРА жапондықтарға қарсы
рухтағы ұйымдарға айналды (ПУТЭРА жетекші рөлді Сукарно атқарды, ПЕТА
жапондықтарға қарсы бес көтеріліс жасады).
Ұлттық-буржуазия болгымен салыстырғанда Индонезияның коммунистік
партиясының Ұлт азаттық қозғалысы басынан бастап жапонияға қарсы
партизандық күрес жүргізді. Жаулап алудың басында елдің халқы Жапониядан
көңілдері қалмағандықтан партизандар алғашында жеңіліп қалды. Индонезияның
коммунистік партиясының екінші жеңілісі ресми үрде жұмыс жасап жатқан
ұлттық буржуазияның ұйымында соңғылардың соғыстан кейінгі уақытта ұлт
азаттық қозғалыста жетекшілігін көрсетіп қана қойған жоқ, және де
индонезияның коммунистік партиясының жетекшілігі тарапынан оларға терең
сенімсіздікті туғызды.
1945 жылдың көктемінде Токио ПУТЭРА жетекшілерінен Индонезияға
тәуелсіздік беру туралы мәселені қарастыру үшін комиссия құрды. Осы
комиссияның жұмысының нәтижесінде 1945 жылы 1 маусымда Сукарно болашақта
тәуелсіз индонезия мемлекетінің философиялық негізіне айналған Панча
Силаның бес қағидасын жария етті.
Ұлттық қағидасы сепаратизмге қарсы бағытталған, біртұтас мемлекет
құруды ұсыну ретінде қарастырылды. Интернационализм қағидасы теңдік
негізінде дүние жүзінің барлық мемлекеттерімен достық қарым-қатынасты
орнатуды ұсынды. Демократия қағидасы батыс парламенттік демкратиясын
емес, индонезия қоғамының ерекшелігі негізінде өзінің жеке жолын саяси-
экономикалық демократиясын ұсынды. Әлеуметтік хал-ахуал қағидасы
абстрактылы сипатта болды, бірақ жақсы өмірге қол жеткізу үшін отаршыларға
қарсы күресте қоғамды шоғырландыруға ықпал етті. Бір құдайға сену
қағидасы яғни Индонезияда, 90% мұсылман елінде діни танымды, ислам
фундаменталистерінің Ұлт азаттық қозғалыстың және елдің басшылығының
талаптарына қарсы тұруды сақтауға тиі болды.
1945 жылы 17 тамызда Жапонияның тізе бүгуі туралы хабарға сәйкес
Сукарно Панча Сила қағидаларының негізінде Индонезия Республикасын тәуелсіз
деп жариялады.
Екінші дүние жүзілік соғыстың аяқталу кезеңінде Лондон және Вашингтон
әскери жауаптылықтың саласын шектеді: америка әскерлері өз күштерін Тынық
мұхит бассейнде шоғырландырулары қажет болды, ал британдықтар Үнді мұхит
елдерінде. Сонымен, Индонезия жапон әскерлерінің тізе бүгуін қабылдау және
жою бойынша британ жауаптылығының зонасында қалды.
Лондон Индонезияның тәуелсіздігін сақтауға мүдделі болған жоқ: осы
елдегі британ капитал салымдарына қауіп төнді; сонымен қатар Джакарта
ағылшын отарлықтарына, әсіресе Үндістанға жағымсыз үлгі көрсетті. Сондықтан
да британ әскерлері жапон әскерлерінің тізе бүгуін қабылдаймыз дегенді
сылтауратып Индонезия территориясына түсе бастады.
Жас Республиканың басшылығына оккупация уақытында жапон жағында
болды деген кінә тағылуы мүмкін еді. Алдымен, Индонезияға қарсы күресті
британ әскерлері жүргізді, кейінгі негізгі күшті Америка Құрама Штатынан
1,5 миллард доллар алған Голландия жүргізді.
Республикадағы саяси күшті орналастыру былайша жүрді:
Негізгі Ұлттық Партия Президент Сукарноның партиясы, Панча Сила
қағидаларынан басқа мархаэнизм (мархаэн – көп тараған есім және
қарапайым кедей адам дегеннің синонимі), иделогиясын насихаттады.
Мархаэнизм іліміне сәйкес Индонезия халқының барлығы, отаршылармен
қаналған, қарапайым кедей адамдар. Қоғамдағы тап әлі де қалыптасқан жоқ
мұның өзі жақсы, себебі отаршыларға қарсы негізде жалпы ұлттық кштің
шоғырлануына ықпал етеді.
Таптық күрес жоқ және оны болдырмау қажет, тым болмағанда ұлт азаттық
қозғалыс уақытында. Отарлықтан кейін, өмірге әлеуметтік жай күй қағидасы
таптық теңсіздікті жұмсартуға жағдай жасалады. Сонымен, мархаэнизм ілімі
отарлық интервенцияға қарсы қоғамның күшін шоғырландыру міндетіне толығымен
сәйкес келді.
Машуми фундаменталистерінің мұсылман партиясының оншыл буржуазиясы
елеулі саяси күш болып табылады. Алайда, онда болашақта (Нахдатул Уламаа)
партиясының құрылуы үшін негіз болған мұсылмандық социализм тобы пайда
бола бастады.
Екінші ойраннан кейін коммунистік партия туындады. Қатары елеулі
түрде аз Индонезияның коммунистік партиясының ерекше ұйымдастыру құрылымы
болды. Партия жария және жария емес бөлікке бөлініп кетті. Индонезияның
коммунистік партиясының жария емес бөлігі саяси сахнада коммунистер деп
есептелмеген түрлі бұқаралық ұйымдардың жетекшілерінен және солшылдардан
құралды. Сонымен Индонезияның коммунистік партиясы Жұмысшы Партиясын,
әскерилендірілген жастар ұйымы ПЕСИНДО, Социалистік Партияның солшыл
қанатын және тағы басқаларын бақылады. Мұндай құрылым жапондықтардан
басқаларға қарағанда шапа шеккен Индонезияның коммунистік партиясының аз
санын толықтырып отырды және Республиканың саясатына ықпал етуге мүмкіндік
жасады. Сонымен қатар, мұндай құрылым аяқ астынан пайда болған жағдайларда
икемсіз болды және Индонезияның коммунистік партиясының басшылығына кінә
артуға себеп болды. Сонымен, жас Республиканың саяси жағдайы тіпті
интервенцияны жеңген уақытта да өзара бәскелестік пен қоғамның негізгі
күштерінің бір біріне сенімсіздікпен қарауымен сипатталады.
1942 жылы Голландия үкіметі Индонезияны басып алған Жапония алдында
тізе бүкті. Осыдан кейін Жапонияға қарсы қарсыласу қозғалысы күшейіп кетті.
1945 жылы Жапонияның Одақтастар армиясынан жеңілуіне байланысты 17 тамызда
Индонезия өзінің тәуелсіздігін жариялады.
Соғыстың бірінші кезеңінде (1945- наурыз 1947 жж.) ұлттық Үкімет
бірқатар әскери жеңілістен кейін Лингаджат Келісіміне (Республика аумағы
Ява, Мадур және Суматрмен шектелді, оның ішінде Республика Индонезияның
Құрама Штатына (ИҚШ), ал ИҚШ Индонезия-Голланд Одағы құрамында БҰҰ кірді)
баруға мәжбүр болды. Индонезия коммунистік партиясы Лингаджатты сынға алды.
Екінші кезеңде (сәуір 1947 – 1948 жж. қаңтары) Үкіметтің басында және
қорғаныс министрі Индонезия коммунистік партиясының Орталық Комитетінің
мүшесі Шарифудин болды. Әскери сәтсіздік Шарифудинді ИҚШ кіру кезінде
Республика Явамен территориясы шектелетін Ренвил Келісіміне баруға мәжбүр
етті.
Шарифудин қызметінің мұндай қайғылы нәтижесі ұлтшылдарға Индонезия
коммунистік партиясын патриотизмнің жоқтығына және олардың мүшелерін
қудалауға себеп болды. Репрессиядан сақтанған, коммунисттер Мадиунде қорған
тапты. 1948 жылдың қазан айында Мадиунде бір ұйымға барлық құрылымды
біріктіру бойынша партия конференциясы белгіленді. Солшыл күштердің
шоғырлауынан қауіптенген, ұлтшылдар бүліктің алдын алуды сылтауратып
Индонезия коммунистік партиясының тас талқанын шығарды, Мадиунде
шоғырланған, оның барлық басшыларын жойды (тек қана Орталық комитеттің ең
жас мүшесі Айдит аман қалды). Бұл Индонезия коммунистік партиясын үшінші
рет талқандау еді (кейіннен Айдит оның партиясының нәресте жасы Мадиунде
аяқталды деп мәлімдеді).
Соғыстың үшінші кезеңі (1948 жылдың – қыркүйегі 1949 жылдың
-қарашасы) ішкі жанжалмен әлсіреген Республика халықаралық (социалистік
және дамып келе жатқан елдердің) қолдаудың нәтижесінде тартысты Гаага
Келісімімен аяқтады: ИҚШ 16 дербестік Голландиямен әскери-экономикалық
одаққа кірумен айырбасталды, оның ішінде Батыс Ирианде отарлық режим
сақталды. Елдің нақты жеке Штаттарға жасанды бөлінуі олардың әрқайсысының
бірқалыпты дамуына кедергі келтірді, ішкі тұрақсыздықты тудырды және
олардың өміріне сырттың араласуына ықпал етті. Осыны сезінген Штаттар
отаршылар дайындаған рөлден бас тартты: 1950 жылдың 17 тамызында Индонезия
унитарлық Республикаға айналды.
1950 жылдан бастап Индонезия үкіметі бейбітшілік үшін, отаршылдыққа
қарсы, соғыс блоктарына қарсы белсенді күрес жүргізді. Бірақ елдің
экономикалық жағдайы ауыр күйінде қалды. Үкіметке қарсы халық толқулары
күшейді.
1950-53 жылдары үкімет басында, олар сыртқы экспорттық аралдардың
(яғни Ява және Мадурдан басқа) мүддесін қорғаған буржуазия ИСП-Машуми
блогы болды. Шет ел капиталымен ынтымақтасқан жеке капиталистік даму бағыты
әлсіреген сыртқы аралдардың орталық билігінің мүддесіне жүргізілді, олар
өздері экспорттық түсімдерді (яғни экономикалық сепаратизмнің алғы шарттары
болды) пайдаланғылары келді.
ИСП сыртқы саяси саласы Голландияға, ал Машуми – Америка Құрама
Штаттарына бағытталды. Компрадорлар үкіметтінің және әлеуметтік
реформалардың жоқтығы батысқа бағытталған ашық бағыты оны істен шығарды.
1953-56 жылдары Үкіметтегі басымдық жағдайды шетел капиталымен
байланысты емес ява буржауазиясының мүддесін жақтайтын, Индонезия Ұлттық
Партиясының солшыл орталығы иеленді. Голландияға түрлі салаларда жеңілдік
беретін, Гаага Келісімі жойылды. Батыс Ирианды қайтару туралы талабын
қойған, Джакарта Голландия алдындағы 2 миллиард гульден мөлшеріндегі өз
қарызын жойды.
Бандунгте конференция 1954 жылы 18 сәуір күні ашылды. Конференцияға
қатысушы 29 афро-азиаттық мемлекеттердің ұстанған бағыттары әртүрлі
болғандықтан, негізгі мәселелерді шешуде қиындықтар туғызды.
Сегіз мемлекет – Үндістан, Бирма, Индонезия, Лаос, Камбоджа,
Ауғанстан, Непал, Египет әртүрлі әскери блоктарға қосылмау идеясын
ұстанатындығын жариялады. 19 мемлекет – Жапония, Филиппин, Пәкістан,
Таиланд, Цейлон, Иран, Ирак, Турция, Оңтүстік Вьетнам, Иордания, Йемен,
Ливан, Ливия, Либерия, Сауд Аравиясы, Сирия, Судан, Алтын жағалау, Эфиопия
батыстың бағытын ұстанды, тек екі мемлекет – Қытай және Вьетнам
Демократиялық Республикасы социалистік бағытта болды.
Конференцияның негізгі жұмысы үш комитетте - саяси, экономикалық,
мәдени мәселелерге байланысты комитетте шоғырланды. Басты дискуссия саяси
комитетте өтті. Онда барлық делегация басшылары жиналды және маңызды
мәселелер қарастырылды.
Осылайша, Оңтүстік-Шығыс Азия аймағында отарлық жүйенің күйреуі
алдында реформаторлық үрдістер жергілікті мұсылман өмірлерін анықтаған жоқ.
Олардың басым көпшілігі капиталистік қарым-қатынасқа дейінгі басшылықпен
негізделген салт-дәстүр күйінде қала берді. Реформа орталықтары тек
Бирмада, Индонезияда, Сингапурда және Малайда шоғырланды. Жаңаландыру
саясаты аймақтағы түрлі жағдайларға байланысты әртүрлі өтті, соңғы үш
мемлекет өзара тығыз қарым-қатынас орнатқандарымен, олардың өздерінде де
бір ауыздылық байқалмады. Реформаторлардың әлеуметтік және этникалық құрамы
да әртүрлі болды. Саяси топтың мүшелігіне бөліну әсіресе Индонезияда
ерекшеленді.
Егер Бирмада, Малайда және Сингапурда ұсақ буржуазиялы радикалдар мен
буржуазды либералды арасында алшақтық байқалса, индонезиялар жағдайында,
ұсақ кәсіпкерлік өзімшілдік кеңінен таралды. Тек Индонезияда салыстырмалы
түрде қысқа мерзімді қамтыды (ХХ ғасырдың 30-шы жылдары) мұсылман
ұлтшылдары антиотарлық және антифеодалдық күресті бағытқа алды.
Ислам дінін ұстанушыларға байланысты ресми бағытты қаншалықты
маңыздылығын ашуда екі маңызды жағдайды ескеруіміз керек. Біріншісі
мұсылмандардың заң мәртебесіне байланысты. Екіншісі, үкімет істерін шешуде
оларды дұрыс қолданылуында. Екі жағдайда да мемлекеттік басқаруда таптық
айырмашылықтардың табиғи құрылымдарымен шектесіп, жергілікті ислам қауымы
мен берілген елдің даму деңгейімен сәйкестігі, ерекше барабарлық жергілікті
халықтың көпшілігі мұсылман дінін ұстанушылар шоғырланған аймақтарда
байқалды. Егер индонезия жағдайында капитализм бойынша анықталса, брунейде
– басқарушы феодал-мұсылмандар элитасы ортағасырлық жүйені сақтап қалуға
тырысты.
Анығында да, реформаның бастапқы кезеңінде догматикалық негізге
сүйеніп, жаңаландыру саясаты болашақты көздеп емес, ескілікпен күрес
түрінде жүзеге асырылды. Оның басшысы болып діни-дүниетеным негізі қаланып,
мұсылман қоғамындағы діни микроклимат жүйесі негізінде құрылды. Мұндай көз-
қарас бір жағынан түсінікті, себебі, ірі және ұсақ жер иеленушілермен қатар
қарапайым шаруалардың жаңаландыру жоспарын жүзеге асыруда ескі мұсылмандық
жүйе жауап бере алған жоқ.
Реформаторлардың негізгі кредосы жекелеген ислам қағидаларына яғни,
демократиялық бостандық және халық билігі, ұлттар арасындағы теңдік пен
азаматтық талаптарға жауап беретін негіздерге сүйенді. Абсолюттік
ортодоксалдық қағидалардан ауытқушылық байқалды. Ел азаматтары мен
ұлтшылдардың саяси белсенділігі Құранның түсіндірмелерімен бүркемеленіп
отырылды. Мұның барлығы мұсылман-ұлтшылдарының қалыптасуымен тікелей
байланысып, елдегі нақты қалыптасып келе жатқан жағдайларға бейімделді.
Отарлық жүйеден кейін елдегі басым көпшілік құрайтын этностар жүйесі
негізінде қалыптастырылды, немесе алдыңғы мұсылман топтары.
Сәйкесінше экономикалық қайта өзгерістерге де көз-қарас өзгерді.
Реформаның алғашқы кезеңінде елдің экономикасын өзгерту диапозоны ауқымды
болған жоқ; алғашқы мәселе ретінде еңбек, қаржы және жекеменшік
қарастырылды. Мемлекет ішінде қоғамдық қайта құрулар сөз болған кезде,
ақсүйектер қатарынан шыққандар өз мүдделерін көздесе, шаруалар шаруашылықта
біреуге бағыну түріне үзілді-кесілді қарсы шықты.
Жалпы алғанда Оңтүстік-Шығыс Азияда ислам реформаторларының жүргізген
саясаттары бұлталақ, ирек жолдарды дұрыстау жолында сыртқы күштердің де
ықпалы зор болды. Реформаторлардың өздері ұзақ ойланбастан және күмәнсіз
ескімен үзіп жаңаландыру саясатына ұмтылды. Аймақтық мәселелерді шешуде
жекелеген еуропалық реформа багаждарын пайдалануға сонымен бірге алдыңғы
шетелдік көрші мемлекеттердің тәжірибесін, индустар мен араб
реформаторларының тәжірибелері пайдаланылды.
Оңтүстік-Шығыс Азия аймақтарындағы көптеген діни саласындағы қайта
құруларда мұсылман әлемінен Египет, Пакистан мамандары көмек көрсетті[9].
Ішкі аймақтық ислам қарым-қатынасы да күшейіп отырды. Батысмалайзия
штаттарынан, Сингапурдан, Индонезиядан келген ислам дініндегі реформаторлар
үндіқытай, шығысмалайзия, филиппин және брунейге көмек көрсетіп отырды.
Аймақтағы этностардың тіл жағынан ұқсас болуы жылдан жылға бұқаралық
ақпарат құралдарын пайдалану әдісі де өсті. Сонымен қатар тәуелсіз даму
және артта қалушылықта ресми бағыт ұстанудың өзі дінге сенушілердің сана
сезімдерінде жаңаша ойлау қабілетін қалыптастырды. Тіптен реформаторлар
барлық жерлерде әртүрлі деңгейде болсын жалпымемлекеттік масштабта идеялық-
саяси күреске қосылып, мұның өзі олардың ілімдеріне әсер етпей қоймады.
Исламдық идеология нысанының ерекшелігі аймақтық масштабтағы және Оңтүстік-
Шығыс Азияның кейбір елдерінде де бұл процесс бір бағытта және ішкі бір
топта жүргізілген жоқ. Отарлық кезеңдегі оның әр түрлі деңгейде дамуы
және реформаторлардың аралдық сипаты ықпал етті. Реформаторлардың негізгі
ошағы болған Бирма, Индонезия, Сингапур және Малай түрлі жағдайларда
дамыды. Реформаторлардың қызметі үшін ислам қауымының арасындағы этника
аралық қайшылықтар әлсіз болған және мұсылмандардың өзі ұлттық-тәуелсіздік
күресіне белсенді қатысқан жағдайлар қолайлы болды. Осындай қолайлы
жағдайдың әсерінен Индонезияда өздерінің идеялық бірінші сатысынан ең басты
діни-көзқарас сипатындағыдан, екінші сатыға қоғамдық-саяси мәселелерді
талқылауға өтті. Әрине, саяси, және әлеуметтік мәселелерді талқылауда діни
теологиялық қарапайым тілмен түсіндірілді. Мұндай бағыт жалпы дәстүрлі
жолмен халықтың ой-санасына жеткізіп қоймай, сонымен қатар мүмкіндігінше
отаршылдардың репрессияларын әлсірету мақсатында жүзеге асырылды. Екінші
кезеңге алдыңғы қатарлы Сингапур, Малай және Бирма реформаторлары өздерінің
әріптестері Индонезиялықтармен салыстырғанда он жылға кешігіп кірісті.

1.2 Индонезия демократия дәуірінде

1956-57 жылдары елде кіші азаматтық соғыс басталды: сыртқы аралдарда
қарулы қақтығыстар басталды, саяси бейберекетсіздік жағдайында Индонезияның
біртұтастығын ту еткен Президент Сукарноға жеті рет қастандық жасалды.
Сукарно әрқашанда Президенттің қызметін шектейтін және елдің
ерекшелігіне сәйкес келмейтін батыс үлгідегі демократияға қарсы шығып
отырды. Саяси тұрақсыздық жағдайында ол өзінің өкілеттігін Конституцияның:
Президент қателеспейді деген ережелеріне сүйене отырып, шынайы билікке
айналдыра білді. 1957 жылы ол елде Төтенше жағдай енгізді: әрбір аралдың
ішкі суларының 3 милдік аймағының орнына Архипелагтың айналасына 12 милдік
аймақ белгіленді. Сепаратистер шетелдік қаражаттан тыс қалып, жеңіл
бастады. Батыс Ирианды қайтару үшін әрекет ететін Комитет құрылды.
Жергілікті ұйымдарда Индонезия коммунистік партиясы голландық меншікті (850
кәсіпорын) басып алуға шақырды, кейіннен Президент Декретімен
заңдастырылды. Басып алынған кәсіпорындар экономиканың мемлекеттік
секторының негізіне айналды, олардың басшылары болып отставкадағы әскери
қызметкерлер, отаршылдық күресіне қатысқандар тағайындалды.

Зерттеліп отырған кезеңде индонезиялық ислам қауымы реформаторлар
ағымына тартылған аймақтардың ішінде және мұсылмандар ойшылдарының
теориялық даму деңгейі бойынша да алдыңғы қатарда болды. Бір
реформаторлардың басқаларды қуып жету кезеңінде түрлі идеялық ағымдардың
қақтығыссыз бір біріне өту кезеңдермен сәйкес келді. Егер 1960 жылдардың
орта кезеңінде ұқсас эволюция Индонезияда бірінші кезеңнен екінші кезеңге
реформаторлар өтсе онда бұл кезеңге үшінші кезеңі де қосылып отырды.
Ресми түрде басқарылатын демократия елде 1959 жылы енгізілді, бірақ
оған іс жүзінде төтенше жағдай енгізумен 1957 жылы өтті. Бұл Сукарноның
жеке диктатурасы болған жоқ, онымен бірге саяси бағытты қалыптастырумен
басқарылатын демократияны парламенттік демократияның саяси тығырығынан
шығар жалғыз жол деп мойындаған күштер айналысты. Индонезияның коммунистік
партиясы қайтадан елдің ірі партиясына айналды және социалистік емес
жүйедегі Коммунистік партияның саны бойынша бірінші – 3 миллион мүшелері
және Құрлықтағы әскери оншыл ұлттық офицерлер корпусының, Индонезияның
тәуелсіздігін жеңіп алған революционер, кәсіби әскери қызметкерлер 8
миллионға жуық жақтастары.
Президент Сукарноның нақты билігі ИКП және Армия арасында тепе
теңдікті ұстап тұрғанда, көп жағдайда ИКП арқа сүйеп әскерилерге қарсы
шыққанда болды. Өйткені Жаяу Әскер тек Президентке ғана емес сонымен қатар
ИКП мәнді қауіп (тек қана саяси емес) төндірді, сондықтан олар бірлесіп
Қарулы Күштерде армияның рөлін әлсірету үшін нақты шаралар қолданды. Қарулы
Күштердің Академиясында маркстік-лениндік философия курсы енгізілді,
Пекиннің көмегімен Халықтық Жасақты, құрамында ИКП мүшелерінен әскердің
арнайы түрі ретінде құруға талпыныс жасалады.
Басқарылатын демократия дәуірінде мемлекеттік құрылымның негізіне
президент Сукарно қызметтік топтың әлеуметтік– таптық және саяси
серіктікті қамтамасыз етуге шақырған концепциясын жатқызды. Сукарно пікірі
бойынша, қызметтік топтар Адам мен Ева уақытынан бастап болған, бірақ оны
заңдастыруға барлық уақытта да оңшыл және солшыл экстремистер кедергі
жасаған. Көрсетілген концепцияға сәйкес барлық адамдар қызметтік топтың
мүшелері қоғамда алатын орындарына байланысты (материалдық даму тобына
жұмысшылар және кәсіпкерлер, шаруалар мен помещиктер; рухани даму тобына –
интеллигенция, дін басылары және әйелдер мен жастар; ерекше қызметтік топқа
әскери қызметкерлер жатқызылды және т.б.) болып табылады. Үкіметтің
өкілетті органдары қызметтік топтың делегаттарынан Президенттің бақылауымен
қалыптастырылды.
Басқарылатын демократия саяси тығырықтан шығудың тәсілі ғана емес
Сукарноның бонапарттық амбициясын қанағаттандыру құралы болды. Ол
Президентке, шағын буржуазия қайраткері ретінде түбегейлі сұрақтар бойынша
өз ұстанатын бағыты жоқ, жалпыұлттық бірлікті басқа жалпы ұлттық
мақсаттарға қоғамның назарын аударуға, әлеуметтік-экономикалық реформалар
жүргізуді кейінге қалдыруға мүмкіндік берді.
Басында мұндай проблема Батыс Ирианды қайтару болды. 1963 жылы
мемлекеттік бюджеттің 5 жылдың ішінде 40% әскери потенциалға әлеуметтік-
экономикалық дамудың есебінен жұмсап, бұл проблема шешілді.
Алайда, реформа жүргізуге батылы бармай, Сукарно мақсат батыстың жаңа
отары деп атаған басқа сыртқы саяси мақсатын Малайзия Федерациясын
қиратуды қойды.
Оңтүстік-Шығыс Азиядан кетіп бара жатқанда Ұлыбритания өзінің әскери-
экономикалық қатысуын сақтауға бір федеративтік мемлекетке біріктіру
Сингапур, Малайи, сондай ақ Бруней және, индонезияның солтүстігіндегі
Борнео аралында орналасқан Саравак арқылы, Федерацияның барлық мүшелеріне
ағылшын-сингапур одағы Шартының ережесін таратуға тырысты.
Джакарта Лондонан көмек көріп отырған Малайзияға Сукарно өз күшімен
бара алмайтындықтан, ҚХР тығыз байланыс орнатты. Пекин-Джакарта шеңбері ИКП
маоистік ҚКП бағытымен және тығыз достастығымен толықтырылып отырды.
Малайзия айналасындағы жағдайы, сонымен қатар Брунейде және Саравакта
Вашингтон болған Филиппин араласқанда күрделене түсті.
Жылдарға созылған елдің ойлап тапқан сыртқы саясатының мәселесін шешу
экономикаға қатты әсер етті, Армия мен ИКП қарама қарсылықтарын ушықтырды.
Генералитет Сукарно режимінің сол қанатының солшыл мазмұнға ауысуынан
қауіптенді. ИКП жетекшілері кез келген сәтте билікті өз қолдарына алуға
дайын болды, олар тіпті мұны жасырмай реформа жүргізу үшін үгіт насихат
жүргізді. Әскери қызметкерлердің көзқарасы бойынша басқарылатын
демократия өз міндетін атқарды және олар үшін қауіп төндірді, солшыл
күштер бағыт алып, жалпы ұлттық мүддені сақтау үшін әлеуметтік экономикалық
талаптар қоймайды. Капиталистік бюрократтар саяси биліктен басқаны
қолдарына жинап алды. Сондықтан да генералитет өз мүддесін ИКП жағынан
қорғауды қамтамасыз етуге тырысты.
1965 жылы күзде әскери төңкеріс нәтижесінде үкімет басына генерал
Сухарто келді. Ол елде әскери тәртіп орнатып, экономикасын нарықтық
қатынастарға көшірді. Нәтижесінде Индонезияда саяси тұрақтылық орнап,
экономика өз дамуын жеделдетті. Бірақ елде генерал Сухартоның авторитарлық
режимі орнады. Индонезиядағы әскери төңкерістің өзіне тән бірқатар
ерекшеліктері бар:
- біріншіден, уақытқа созылған (1965 ж. қазан - 1967 ж. наурыз).
Сукарно тұлғасының әйгілі екендігін және Президенттік орында жойып алмас
үшін, әскери қызметкерлер бірінші Сукарноның барлық жақтастарын алып
тастады, оған билікті формальды түрде қалдырды. Төңкерістің уақытқа созылуы
әскерилердің арасында бірліктің жоқтығымен және жаяу әскер генералдарының
(Насутион-Сухарто) бақталастығымен түсіндіріледі.
- екіншіден, президентті дискредитациялау Сукарноның идеологиялық
күшін, оны сукарноизмге сенімсіз деп айыптау арқылы жүргізілді.
- үшіншіден, әскерилер өз қарсыластарын негізінен бөтен адамдардың
қолдарымен жүргізіп отырды: жастар ИКП-на Сукарно режимін жақтаушылары
ретінде қарсы болды; мұсылман фундаменталистері де коммунистердің соңдарына
түсті. Әскери адамдар бірнеше бірлік тапанша, автоматтары бар партизан
отрядтарын талқандады. Нәтижесінде 1965 жылы 78 мың адам өлді, ал әскери
адамдар бар болғаны 328 адам (өлгендердің 20% жеке есептің құрбандары).
Сукарно формальды түрде президент болып қалды.
1960 жылдың екінші жартысында 1970 жылдың басында елде шектен тыс
авторитарлық режим ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.