Кеңестік дәуірдегі ауыз әдебиетіндегі қазақ тарихының зерттелу мәселелері

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 59 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі. Егемендік алып, ұлттык мемлекет болған елдер өзінің төл тарихы, ұлттык мәдениеті, оның дүниежүзілік мәдениеттегі орнын анықтауға жан-жақты ықылас бөле бастады. Қазіргі заманғы өзгерістер тарих ғылымының зерттеулер аумағындағы деректер жүйесін қайта қарап, оны зерттеу әдістерін жетілдіріп, жаңа түсініктер қалыптастыруды, бұрыннан зерттеліп келе жатқан мәселелерді жаңаша талаптар тұрғысынан қарастыруды талап етіп отыр. Бүгінгі күнде, осы үрдіс барысында, кезінде ауызекі сақталып, қағаз бетіне түсірілген ұлттық мәдени мұраның маңызды бір саласы, ауызша тарихи мәліметтердің жазба нұсқасы - қазақ қолжазбаларына әділ бағасы беріліп, ғылыми қолданылымға енгізілуіне мол мүмкіндіктер туып отыр. Тарихи зерттеу жұмыстарының сапасын көтеріп, маңызын зерттеу үшін дерек көздік қорын кеңейтіп, зерттеу аясына жаңа тарихи деректерді тарту ісі қазіргі қазақстандық тарих ғылымының маңызды міндеті. Қазақ халқының тарихын зерттеу қазіргі кезге дейін негізінен сыртқы деректерді пайдалану арқылы жүргізіліп келді; сыртқы деректер дегеніміз шығыс немесе орыс, т. б. шет тілдерінде жазылған тарихи шығармалар, саяхатшылар, тыңшылар жазбалары, мұрағат құжаттары. Ендігі жерде, ұлттық мәдени мұраның көрнекті бір бөлігі - жергілікті дерек көздерді, яғни халықтың ауызекі тарихи деректерін тарихи зерттеулер ауқымына қосу ісі маңызды болып отыр.

Қазақ тарихын зерттеу барысында ауызекі тарихи деректерді жекелеген мәселелерді шешу ісінде дерек көзі етіп қолдану талабы ғасыр басында қолға алынса да, осы күнге дейін өз деңгейінде мән берілмей отыр. Тарихшылар да, этнографтар да осы тәрізді деректердің тарихи зерттеулерде белгілі бір маңыздылығын мойындаса да, оны қолдануға ерекше сақтықпен қараған. Ауызекі тарихи деректерді қолданудың бағалылығы мен маңызы күмән туғызбайды, өйткені, онда халықтың ұрпақтан ұрпаққа жеткен жүйеленген тарихи білімі көрініс тапқан.

Қазақ қоғамы тарихын зерттеу үшін тек жазба деректерді пайдалану жеткіліксіз, өйткені, қазақтың ертеден келе жатқан дәстүрлі төл мұрасы ауызекі деректер. Заманалық сұраныс тарих ғылымының дамуы барысында тарихи деректердің шеңберін кеңейту мен оны зерттеу әдістерін жетілдіруді талап етіп отыр. Тарихи санасы сергек, шежірешіл қазақ халқы әр уақытта басынан кешкен тарихын сұрыптап, әңгіме, жыр, өлең тіліне салып ұрпағына қалдырып отырған.

Жұмыстың өзегі ретінде - ата-бабаларымыздың ерлік істерін өлең-жырға, аңыз-әңгімеге, ертегіге қосып мақтаныпшен әңгімелейтін қазақ халқының ерекше есте сақгау қабілеті арқасында ел арасында кең таралған, кейіннен қағаз бетіне түсірілген тарихи жады - қазақтың дәстүрлі ауызекі тарихи шығармашылығы алынып отыр.

Қоғамдық құрылым ішкі байланыстардан, сырт көзге түсе бермейтін қоғамдық қатынастардан тұратындықтан, халықтың ішкі жан дүниесі, қоршаған ортаға деген түсінігі, руханияты туралы мәліметті сыртқы деректерден таппаймыз, оларды тек жергілікті, төл деректерден, халықтың төлтума тарихи шығармаларынан ғана алуға болады.

Қазақ қолжазбаларында сақталған жергілікті ауызекі тарихи шығармаларды тарихи зерттеу жұмысының дерек аясын кеңіту мақсатында дербес тарихи дерек көзі ретінде пайдалану бітіру жұмыс тақырыбының өзектілігін айқындайды.

Тақырыптың зерттелу деңгейі. Қазақ ауыз әдебиетін зерттеу ісі шын мәнінде кеңестік дәуірде қолға алынып, ғылыми жолға қойылды. Бұл кезде ауыз әдебиетін зерттейтін- фольклористика деп аталатын- ғылым қалыптасты, фольклорист ғалымдар қатары өсіп келеді. Осының нәтижесінде жалпы қазақ ауыз әдебиеті мен және оның жеке түрлерінің туу, қалыптасып даму тарихы жайында газет-журналдық мақалалар, үлкен ғылыми зерттеулер жазылып, баспа жүзіне жариялануда. Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясы шығарған "Қазақ әдебиетінің тарихы" дейтін күрделі еңбектің бірінші томы ауыз әдебиетіне арналған.

Әрине, қазақ ауыз әдебиетін зерттеу ісі кеңестік дәуірде жүзеге асты деуімізбен бұл салада революцияға дейін жүргізілген жұмыстарды жоққа шығармаймыз. Бұл жөнінде жоғарда атап өткеніміздей, Ш. Уәлихановтың, В. Радлов пен Г. Потаниннің, И. Фалев пен П. Мелиоранскийдің т. б. ғалымдар мен ағартушылардың жалпы қазақ фольклоры туралы және оның кейбір жанрлары туралы жайында айтқандары да бар еді.

Белгілі қазақ ғалымы Ш. Ш. Уәлихановтың гылыми зерттеулері [1; 2. ] қазақ халқының тарихын зерттеудегі баға жетпес қазынасы іспеттес. Әсіресе, оның қазақ халқының шығу төркінін, жүздердің және олардың рулық құрамын, әскери ұйымдасуын, тактикасын т. б. зерттеу еңбектерінің маңызы зор. Мәселен, ол "Ұлы жүз қазақтарының аңыздары мен әңгімелері" атты еңбегінде қазақ ауыз әдебиеті дәстүріңде тарихи элементтің ерекше орын алатынын атап өткен. Ш. Уәлиханов қазақ фольклорында тарих аңыз бен әңгімелердің барлығын бірінші болып байқаған зерттеуші. Тарихи жырға арналған еңбектерінде Ш. Уәлиханов өмірде, дәлірек айтсақ XVIII ғ. болған қоғамдық мәні бар оқиғаларға және оларға белсене қатысқан тарихи қайраткерлер - батырлар жайлы шығармаларды қамтып, олардың шындыққа негізделгенін жазған.

Тарихи жырдың Г. Н. Потанин зерттеген нұсқалары 1972 жылы шоғырланып "Казахский фольклор в собрании Г. Н. Потанина" [3; 4. ] атты жинақта жарық көрді. Ол халық шығармашылығын жинақтауда мол еңбек сіңірді, Шыңғыс-хан, Ер-Көкше, т. б. жайындағы аңыздардың тарихилығына мән беріп, өзінің салыстырмалы еңбектерінде кеңінен пайдаланған.

Қазақтың дәстүрлі тарихи үлгідегі шығармаларын жинап, жариялап, зерттеу ісіне ұшан теңіз үлес қосқан, белсеңді қызмет еткен Әбубәкір Диваев. Бұл дәуірдегі қазақ фольклористикасының қалыптасу, даму, өсу жолын шартты түрде үш кезеңге бөліп қарастыруға болады.

Бірінші кезең-20-30 жылдар арасында.

Екінші кезең-соғыс жылдары.

Үшінші кезең-Ұлы Отан соғысынан кейінгі жылдар.

20-жылдардың бас кезінде-ақ қазақ халқының ауыз әдебиеті жайында мәселелер көтеріліп, фольклор туралы газет-журналдарда үлкенді -кішілі мақалалар жариялана бастайды. Аманғали Сегізбаев "халық пен әдебиет" дейтін мақаласында, Бейсенбай Кенжебаев "Абай өлеңдерінің 1923 жылғы басылуы туралы" дейтін мақаласында ауыз әдебиетінің негізгі иесі ееңбекші халық екенін айтады.

Аталған кезде қазақ ауыз әдебиетін зерттеу жұмысына тіл ілімінің мамандары Құдайберген Жұбанов, Сәрсен Аманжолов, Шамғали Сарыбаев, Ісмет Кеңесбаев, Мәулен Балақаев, Нығымет Сауранбай т. б қатысады. Олар, әсіресе, ауыз әдебиетінің сөздік байлығына, тілдік және көркемдік ерекшеліктеріне көңіл аударады, соларды тексереді.

Ауыз әдебиетін зерттеу соғыс жылдарында да ілгері дамиды. Соғыс жылдарындағы фальклористикамыз біріншіден халықтың ерлік, патриоттық дәстүрін зерттеуді басты мәселе етіп көтерді. Сонымен қатар ауыз әдебиетінің жанырларын мифалогиялық көлемде зерттеу ісін қолға алды. Бұл ретте қазақтың айтыс өлеңдері туралы С. Мұқновтың[5], Т. Нұртазиннің, М. Әуезовтың[6], Қ. Жұмалиев пен Е. Ысмайловтың қазақ халқының эпостық жырлары туралы[7; 11] Ә. Марғұланның, Б. Кенжебаевтің, шешенік сөздер туралы[8; 10. ] Әмина Мәметовалардың еңбектері жарық көрді.

Кеңес үкіметі кезеңінде М. Әуезов, С. Мұқанов, Ә. Марғұлан, Қ. Жұмалиев, Б. Кенжебаев, М. Ғабдуллин, Н. Смирнова және де басқа көптеген ғалымдар ауыз әдебиеті үлгілерін жинау ісіне қатысты. М. Әуезов, М. Ғабдуллин, Ә. Қоңыратбаевтар [12] тарихи фольклор түрлерін жеке жанрлық тұрғыдан қарастырып, тарихилық сипатын ашуға жол салған.

Соғыстан кейінгі жылдары қазақ фальклористикасы әдебиеттану ғылымының басты бір саласына айналды. Осы кезде Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясы құрылды. Әдебиет институты ашылды. Бұл институт қазақ әдебиеті тарихын жан-жақты алып зерттеуді жүргізе бастады, брнеше зерттеулер жарияланды.

Халық мұрасын зерттеу ісі М. Тынышпаев [13], А. Байтұрсынов [14], X. Досмұхамедұлы сиякты зерттеушілер назарынан тыс қалмаған. X. Досмұхамедұлы қазақ халық ауыз әдебиетіне айрықша маңыз беріп, қарымды еңбектерін арнаған [15], оның қазақ халқының тұрмыс-тіршілігінің ерекше бір естелігі іспеттес құбылысы екендігіне баса назар аударған.

Осы бағытта айтулы еңбек қалдырған ғалымдардың бірі Ә. Х. Марғұлан "Қазақ эпосының сипаты мен тарихи шарттылығы жайлы" атты еңбегінде ол батырлар жырының шығу тарихын зерттей отырып, жырларды кезеңдерге бөледі. Ғалым XIX ғ. жырларының тарихи іздері айқын екенін көрсетіп, ендігі жерде тарихи өлең пайда бола бастайды деген болжам айтады.

Қазақстандық кәсіби тарихшы-ғалымдардың ішінде бірінші болып халықтың дәстүрлі шығармашылығы деректерін тарихи зерттеулерде пайдаланған Е. Бекмаханов болды, осы сипаттағы деректердің қазақ тарихын жазудағы маңызының айрықша зор екеңдігін атап: "Тарихи ірі оқиғалар ұрпақтан ұрпаққа жеткізіліп отырған халықтың ауызша шығармашылығы: дастан, өлең, қисса, батырлар жыры, ертегі, аңыз т. б. арқылы қазақ халқының есінде сақталған. Осы материалдарда қазақтардың қоғамдық және әлеуметтік құрылысы, тұрмысы мен әдет-ғұрпы және ақырында, халықтың өміріндегі аса маңызды тарихи оқиғалар айқын бейнесін тапқан" [16] .

Аталып өткен ғалымдар қазақтың тарихи ескерткіштеріне үлкен мән беріп, ғылыми зерттеулеріне деректік негіз етіп алу әрекеттерін жасағанымен, күшінде болған саяси-идеологиялық шектеулер себебінен бұл жұмысты атқара алмады, осындай еңбектері үшін кейбірі қудалауға ұшырады.

Зерттеудің мақсаты мен міндеттері . Тарихи зерттеу жұмыстарының сапасын көтеріп, маңызын арттыру үшін дерек көздік қорын кеңейтіп, зерттеу аясына жаңа тарихи деректерді тарту ісі қазіргі қазақстандық тарих ғылымының маңызды міндеті. Ауызекі тарихи білім - ерекше, дерек көздік бағыттағы тарихи дәстүр.

Зерттеу жұмысының басты мақсаты жергілікті деректерде сақталынған тарихи білім көзі - қазақ ауыз әдебиеті және олардағы тарихи мағлұматтарды ғылымии таным арнасына тарту болып табылады. Осы мақсатқа жету үшін төмендегі міндеттерді жүзеге асыру қажет:

Дәстүрлі қазақ дерек көздерінің осы күнге дейінгі тарихи дәрежесін анықтау;
қазақтың жалпы ауызекі шығармашылық дәстүрінен тарихи дерек көздерінбөліп альш, оларға жалпы сипаттама беру;
ауызша тарихи дерек көздерді жасаушылардың атқарған рөлін айқындау;
тарихи зерттеулердің өзекті мәселесі дерек көздік негізін кеңітумәселесінде қазақтың дәстүрлі тарихи білімінің дербес тарихи дерек көзіретіндегі маңызын ашу.

Зерттеу жұмысының деректік негізі. Жұмыстың деректік негізін тақырыбына сәйкес ауыз әдебиетіндегі тарихи дерек көздер кешені кұрады. Қазақтың дәстүрлі ауызекі таратылатын тарихи дерек көздері қағаз бетіне түсіріліп, ТМД және шет ел мұрағат, қолжазба қорларында - Түркия, Франция елдерінде, Санкт-Петербург, Москва, Омск, Томск, Қазан, Уфа, Орынбор, Ташкент, Алматы қалаларында, Қазақстанның облыстық, аудандық тарихи-өлкетану мұражайларында, мұрағаттарда, жеке адамдардың қолдарында сақталуда. Қазақтың дәстүрлі ауызекі таратылатын тарихи дерек көздері қағаз бетіне түсіріліп, ТМД және шет ел мұрағат, қолжазба қорларында - Түркия, Франция елдерінде, Санкт-Петербург, Москва, Омск, Томск, Қазан, Уфа, Орынбор, Ташкент, Алматы қалаларында, Қазақстанның облыстық, аудандық тарихи-өлкетану мұражайларында, мұрағаттарда, жеке адамдардың қолдарында сақталуда.

Қазақстанның тарихы мен мәдениетінен мәлімет беретін арнайы ғылыми зерттеулер пайдаланылды. Осы уақытка дейін халықтық дәстүрлі тарихи деректерді тарихи ізденістерде пайдаланудың өзіндік тәжірибесі қалыптасқан. Атап өтер болсақ, ежелгі заманның ғұламалары Геродот [17], Диодор Сицилийский, Страбон [18], т. б. өз еңбектерінде фольклор сюжеттерін пайдаланған. Осындай үлгілерді біз ортағасырлық тарихшылар, саяхатшылар еңбектерінен де көреміз. Мысалы, Рашид ад-Диннің "Жами ат-Таварих" [19], Әбілғазы [20], Хафиз-и Таныш [21], Қ. Жалайырдың [22], т. б. шығыстық тарихшылар шығармаларында ауызекі таралған тарихи дерек көздер кеңінен пайдаланылған. Аталған ғұламалар дәстүрлі деректерді шынайы мәлімет ретінде қолданудың алғашқы тәжірибесін жасады, бірақ ол мәліметтер ғылыми ресімделмеген еді.

Алтын-Орда заманындағы еуропалық саяхатшы-миссионерлер Марко Поло [23], Гильом Рубрук, Плано Карпинилер [24] өз еңбектерінде әрдәйім көшпелі халықтар туралы жиған мәліметтерін жергілікті аңыздармен астастырып отырған.

Қазақтың тарихи жыр үлгілерін жинап, оны жарыққа шығару ісінде аса көп еңбек сіңірген ғалым - академик В. В. Радлов [25] . Ол өзінің атақты 10 томдық жинағының [26] 3 томына қазақтың бірнеше тарихи жырын енгізген. В. В. Радлов батырлық және тарихи жырларды "Қазақтың бұрынғы батырлары туралы сөз" деп атаған, ал жекелеген тарихи жырларды қысқа қиссалар тобына жатқызады. Қазақ қоғамының ХУШ - XIX ғасыр басындағы өмірі мен тұрмысына арналған маңызды жұмыстардың бірі - тарихи-этнографиялық мәліметтердің ең бай деректерін топтастырған А. И. Левшиннің "Описание киргиз-казачьих или киргиз-кайсацких орд и степей" деген 3-томдық еңбегі [27] .

Бұл еңбекте дерек көздер мен мұрағат құжаттары, ауызша айтылған әңгіме-аңыздар негізінде қазақ қоғамының ортағасырлық тарихы зерттелген, аталған еңбектің жекелеген бөлімдері қазіргі кезде дерек көз сипатын алып отыр. Дегенмен, А. И. Левшиннің " . . . а предания, . . . так многоразличны и большею частью так нелепы, что ничего целого из них составить нельзя" деген пікірі, оның ізін басқан кейінгі буын зерттеушілердің ұстанған тұғыры болды.

В. В. Вельяминов-Зерновтың "Исследование о Касимовских царях и царевичах" [28] деген еңбегінде шығыс дерек көздеріндегі қазақ халқына қатысты деректерді орыс тіліне аударып, пайдаланған және алғашқылардьщ бірі болып, деректерде сақталған тарихи фактілер негізіңде қазақ хандығының тарихын жазу шарасын қолға алған.

Қазақтың шығу тегін зерттеп, осы салада халыктық деректерді мол

пайдаланып, деректік маңыз берген А. Н. Харузин [29], Н. А. Аристов [30], А. П. Чулошников [31], М. П. Вяткин [32] еңбектерін атап өту қажет. Белгілі шығыстанушы В. В. Бартольдтың [33] ғылыми ортада беделі зор еңбектеріңде Қазақстан тарихынан мәлімет беретін шығыс тарихшыларының деректері қорытындыланып, талданып, зерттелген.

Жоғарыда аталып өтілген саяхатшылар, әкімшілік қызметкерлер, ғалымдар мен шығыстанушылар еңбектерінде қазақтың ауызекі тарихи дәстүрінің қалыптасқан түрлері барын атап өтті, алғашқы болып нұсқаларын жинақтап, жазбаша сақталуына зор үлес қосты, өз шығармаларында қажетті деп санаған дәрежеде пайдаланды. Бірақ, бұл ғалымдар халықтық ауызекі дәстүр деректері мәліметтерінің шынайылығына, сенімді дерек көз бола алатындығына күмәнмен қарады. Дәстүрлі тарихи ауызекі деректерді шығыстық жазба деректерімен, батыстық тарихи дәстүрмен сабақтастыра зерттеген алғашқы деректанушы ғалым Мәшһүр Жүсіп Көпеев [34] . Ол қолжазбаларды жүйелеуде, сұрыптауда, кезеңдерге бөлуде, хронологиялық жүйе ретімен баяндауда батыс үлгісін, тарихты баяндау барысында шығыстық тарихи дәстүрді негізге алған.

Соңғы жылдарда кейбір шығыстық дерек көздердің ашылып, зерттелуі қазақ халқында ауызекі тарихи білімнің, атап айтқанда нақты тарихи оқиғалардан мәлімет беретін аңыз-әңгімелердің болғандығы туралы тұжырымдар жасалуына алып келді. Халықтың ауызекі тарихи шығармашылығының бұл саласын М. Қ. Әбусейітова ішкі (жергілікті) деректер деп атайды, оларды сыртқы деректерге (шығыстық жазба және шет ел мұрағат құжаттары, саяхатшылардың естелік-жазбалары, хаттар т. б. ) қарағанда тарихи фактіні бағалауда әділетті болып келеді - деп, жоғары бағалайды.

Сондай дерек көздердің ең бір айқын көрінісі - белгілі қазақстандық
шығыстанушы В. П. Юдин аударып, зерттеп, 1992 ж. жарық көрген авторы
Хорезмнен шыққан Өтеміш Хажы ибн Маулана Мұхаммад Достының «Шыңғыс-наме» [35] атты еңбегі. В. П. Юдин «Шыңғыс-наменің» Қазақстан тарихындағы ерекше рөлін атап өтіп, тарихи деректердің қазақ мәдениеті, генеалогиясы, өрбімелі тарихтың мәселелері мен хронологиясы бойынша әлі күнге дейін жете зерттелмеген үлкен жаңа кенін ашты. Ең бастысы В. П. Юдин бірінші рет далалық ауызекі тарихи айту (историография) дәстүрін тұжырымдады. Қазақ тарихын зерттеу ісінде ауызекі тарихи дәстүрдің маңызын ерекше атап, ғылыми айналымға "ауызекі тарихи білім" (устная историология) түсінігін енгізіп кеткен
В. П. Юдиннің еңбектерінің маңызы зор [36. ] .

Деректанулық түрғыдан терең, ғылыми деңгейлі зерттеулердің көрнекті үлгісі болып табылатын Н. Н. Мингулов, В. П. Юдин, К. А. Пищулина, С. К. Ибрагимовтер құрастырған "Қазақ хандығы тарихының материалдары" жинағы да жоғарыдағы тұжырымның дәлелі .

Тарихи ауызекі генеалогиялық аңыздарға көп кеңіл бөліп өз еңбектерінде негізгі дерек көз ретінде пайдаланған қазақстандық ғалымдардың бірі Ю. А. Зуев [37], шежірелік аңыздарды өз еңбектерінде Қытай жазба деректерімен салыстыра пайдаланып, деректік шынайылығына күмән келтірмейді.

Қазақ тарихын зерттеу ісінде деректанушылық еңбек етіп, шығыстық дерек көздермен қатар, ауызекі тарихи деректерді молынан пайдаланып жүрген ғалым Т. И. Сұлтанов [38] . Белгілі тарихшы Б. Ирмухановтың Қазақстанның тарихи өткенінің жазба нұсқаларына арналған ғылыми зерттеулерінде де жергілікгі түркі, қазақ тілді қолжазбаларға арнайы тоқталып өтеді [39. ] .

Қазақстан тарихын зерттеу ісінде көптеген тарихшы ғалымдарымыз белсенді еңбек етіп, тарих ғылымының дамуы үшін ерекше маңызды жаңа деректерді зерттеп, ғылыми айналымға қосу саласында, теориясын қалыптастыруда үлкен қызмет етуде, атап айтсақ ұстазымыз Қ. Атабаевтың еңбектері [40] соның дәлелі. Этнографиялық салада дәстүрлі дерек көздерді пайдалану тәжірибесін жасап жүрген Ж. Артықбаевты [41] да атап өткен жөн.

Қазақ қолжазба кітабының көрнекті үлгісі "Әділ сұлтан" эпикалық жырын А. И. Исин [42] зерттеп ғылыми айналысқа енгізіп, деректанулық талдауын жасады. Жазба деректердің ауызекі тарихи негізде, яғни болған оқиғалардың тікелей қатысушылары мен куәгерлері, далалық ауызекі тарихи деректердің негізінде жазылатынын Ж. М. Төлебаева да өз еңбегінде атап көрсетеді.

Қазақ қолжазбаларының деректік байлығын ғылыми тұрғыдан зерттеп, ғылыми айналымға енгізуде ҚР БҒМ М. О. Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты қызметеерлерінің еңбектері мол, атап өтер болсақ Б. Уахатов [43], Е. Тұрсынов [44], С. Дәуітов [45], М. Шафиғи, М. Жармұхамедұлы [46] т. б. көптеген ғалымдардың зерттеу еңбектері.

Соңғы жылдары ауызекі тарихи дәстүрдің жекелеген салаларын тарихи дерек ретінде ғылыми айналымға тартқан зерттеу жұмыстары жүргізіліп жүр, олардың ішінде Р. Айтбаева "Ауызша тарих айту дәстүрі бойынша XVIII ғ. қазақ қоғамы тарихының негізгі мэселелері" [47], 3. Елешованың "ХҮ-ХУП ғғ. қазақ тарихының фольклорлық нұсқасы" [48], М. Алпысбестің, "Қазақ шежіресіндегі Қазақстан тарихы (тарихтың зерттелуіндегі шежіре орны) ", Л. Жүсіпованың, "Мәшһүр Жүсіп Көпейұлының "Қазақ түбі" үлгілері - тарихи дерек көзі ретінде" [49] атты зерттеулерін атап өтуіміз абзал.

Мәшһүр-Жүсіп Көпейұлының деректанушылық қызметінің маңызын көтеріп, қолжазбаларын ғылыми айналымға қосып, зерттеуде, ғұламаның тікелей ұрпақтары Жүсіповтер әулетінің қызметін [50] ерекше атап өту қажет.

Әрине, басқа да көптеген ғалымдарымыз өз еңбектерінде ауызекі тарихи нұсқалар деректерін қолданып, қазақы деректердің тарихилық маңызын атап жүр.

Шолу жасалынған еңбектердің бәрі де ауызекі тарихи дерек көздердің қазақ тарихы мен мәдениетін зерттеуде атқаратын ерекше роліне назар аударады, бірақ осы күнге дейін, осынау дерек көздердің ғылыми жүйеленуі жасалынған жоқ.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.