Жалаң түбір тұлғалы салт етістіктердің семантикасы

Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 56 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ

МИНИСТРЛІГІ

АБАЙ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

ФИЛОЛОГИЯ ФАКУЛЬТЕТІ

ҚАЗІРГІ ҚАЗАҚ ТІЛІ ЖӘНЕ ӘДІСТЕМЕ КАФЕДРАСЫ

Қорғауға жіберілді

№ хаттама, 05. 2009

Кафедра меңгерушісі

проф. Ф. Ш. Оразбаева

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Жалаң түбір тұлғалы салт етістіктердің семантикасы.

Орындаған:

4 ҚБ 2-топ студенті

Сафиева Гүлфайруз

Ғылыми жетекші:

Ф. ғ. к., профессор

Қасабек Қ аламқас

Алматы қаласы, 2009жыл.

ЖОСПАР

Кіріспе 3-4

І тарау. Етістік түбірінің салттылық, сабақтылық мағыналарының теориялық негізі.

1. 1. Қазақ тілі түбір сөздерінің сипаттамасы мен қалыптасуы. 5-7

1. 2. Жалаң түбір тұлғалы етістіктердің мағынасы және зерттелу жайы 7-11

1. 3. Етістік түбіріндегі салттылық мағына мен сабақтылық мағына және олардың тілде танылуы 11-16

1. 4. Етістік мағынасының салт және сабақтылық мағыналарына даралануы--- 16-22

1. 5. Тілдегі салт етістіктер мен сабақты етістіктердік айырмашылықтары 22-24

ІІ тарау. Ауысу (өзгеру) қалпын білдіретін жалаң түбір салт етістіктердің мағыналық түрлері, грамматикалық түрленуі.

2. 1 Етістік семантикасының зерттелуі жайы 25-27

2. 1. 1. Лексика-семантикалық топтарға бөлудің алғы шарттары 27-33

2. 1. 2. Ауысу (өзгеру) қалпын білдіретін жалаң түбір салт етістіктердің тұлғалық ерекшеліктері 33-37

2. 2 Ауысу (өзгеру) қалпын білдіретін салт етістіктердің мағыналық топтары.

2. 2. 1. Таза қалып мәнді етістіктер 38-39

2. 2. 2. Сапаның қалпын білдіретін етістіктер 39-41

2. 2. 3. Биологиялық ауысу (өзгеру) қалып етістіктері 41-43

2. 2. 4. Физиологиялық ауысу (өзгеру) қалып етістігі 43-45

2. 2. 5. Өсімдіктер жүйесіндегі қалып етістіктері 45-46

2. 2. 6. Психологиялық ауысу (өзгеру) қалып етістіктері 46-48

2. 2. 7. Амал-әрекет нәтижесін білдіретін қалап етістіктері 48-50

2. 2. 8. Табиғат құбылысы мәніндегі ауысу қалып етістіктері 50-52

Қорытынды53-55

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі56-58

Кіріспе

Сөз мағынасының ішкі қасиеті, даму жолдарын, мағыналық өзгерістерін анықтау мәселесі ғалымдарды ерте бастан-ақ қызықтырған.

Түркі тілдерінде сөз мағынасын зерттеу XX ғасырдан басталады. Сөз мағынасы жайлы алғаш пікір айтқан ғалымдар Г. Бетлинг, М. А. Казембек. Түркітануда ғылыми негізде К. Юдахин, А. М. Щербак, Н. Сауранбаев, І. Кеңесбаев тағы басқа ғалымдар зерттеді. Ал семантикалық зерттеудің методологиясы В. Радлов, В. В. Виноградов, А. Покровская, В. Г. Гак, Н. Д. Шмель тағы басқа ғалымдардың еңбектерінде қалыптасты. Осы еңбектер біздің зерттеуіміздің негізгі теориялық бағытын белгілейді.

Жалаң түбір тұлғалы салт етістіктердің семантикасы арнайы зерттелмесе де, көптеген ғылыми теориялық мәселелері сараланған. Ы. Маманов, А. Хасенова ( Қалыбаева), А. Ысқақаов, М. Оразов, Қ. Қасабек тағы басқа ғалымдар еңбегінде терең талданған.

Дипломдық жұмыстың өзектілігі: Қазақ тіл білімінде түбегейлі ғылыми зерттеуді күтіп жатқан мәселелер аз емес. Солардың бірі - жалаң түбір тұлғалы салт етістіктердің семантикасы.

Етістік грамматикалық категорияға бай, күрделі сөз табы екендігі белгілі. Түрлену аясы, қолдану жиілігі жағынан бірде - бір етістікпен теңдесе алмайды. Осымен байланысты етістіктің мағыналық өрісі де кең болуы заңды құбылыс.

Етістіктің мағыналық қырын анықтау қазақ тіл білімінде толық зерттеліп біткен мәселе емес. Көптеген еңбектерде етістіктер көбінесе морфологиялық тұрғыда қарастырылады. Етістіктің сөз тудырушы, форма тудырушы, грамматикалық категориялары анықталып, ал таза семасиологиялық аспектіден зерттеу мәселесі тасада қалып отырады. Қазақ тіл білімінде мұндай зерттеулер көп емес.

Жалаң түбір тұлғалы салт етістіктерге семантикалық зерттеу жүргізу оның ішкі сапалық қасиеттері мен заңдылықтарын анықтауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, қазақ тіліндегі жалаң түбір тұлғалы салт етістіктер семантикасы алғаш рет дипломдық жұмыс деңгейінде зерттеліп отыр.

Дипломдық жұмыс нысаны: Жалаң түбір тұлғалы салт етістіктердің семантикасы, мағыналық құрылымы, семалық жіктелісі.

Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеттері: Зерттеудің негізгі мақсаты - жалаң түбір тұлғалы салт етістіктердің лексика - семантикалық сипатын анықтау. Бұл мақсатты орындау үшін мынадай міндеттерді шешу көзделді:

Қазақ тілі түбір сөздерінің сипаттамасы мен қалыптасуына шолу; Жалаң түбір тұлғалы салт етістіктердің мағынасы және зерттелу жайы; Етістік түбіріндегі салттылық мағына мен сабақтылық мағына және олардың тілде танылуы; Етістік мағынасының салт және сабақтылық мағыналарына даралануы; Тілдегі салт етістіктер мен сабақты етістіктердің айырмашылықтары; Етістік семантикасының зерттелу жайы; Лексика - семантикалық топтарға бөлудің алғы шарттары; Ауысу (өзгеру) қалпын білдіретін жалаң түбір салт етістіктердің тұлғалық ерекшеліктері; Ауысу (өзгеру) қалпын білдіретін жалаң түбір салт етістіктерді лексика -семантикалық топтарға жіктеп, олардың құрылымын, жасалу, даму жолдарын зерттеу;

Зерттеудің теориялық және практикалық құндылығы: Қазақ тіліндегі жалаң түбір тұлғалы салт етістіктерге талдау жасау тіл білімінің морфология, семасиология, сөзжасам, лексикология салаларының кейбір теориялық мәселелерін шешуге өзіндік деңгейде үлес қоса алады. Сөздердің мағыналық дамуы жайлы талдаулар этимологиялық зерттеулер үшін де маңызды.

Етістіктерді семантикалық талдау ретінде жоғарғы оқу орындарына арналған оқулықтар мен оқу құралдарына синтаксистік талдау, морфологиялық талдау, сөзжасамдық талдау дәстүрімен тең дәрежеде қолдануға болады.

Зерттеу әдістері: Кез келген сөз мағынасының қазіргі қалпы болуымен бірге, оның тарихи даму жолы болады, сондықтан жұмыста тарихи -салыстырмалы әдіс пайдаланылды.

Ғылыми жаңалығы:

Қазақ тілі түбір сөздерінің сипаттамасы берілді; Етістік түбіріндегі салттылық мағына мен сабақтылық мағына және олардың тілде танылу табиғаты ашылды; Тілдегі салт етістіктер мен сабақты етістіктердің айырмашылықтары анықталды; Ауысу (өзгеру) қалпын білдіретін жалаң түбір салт етістіктердің тұлғалық ерекшеліктері анықталды; Ауысу (өзгеру) қалпын білдіретін жалаң түбір салт етістіктерге талдау жүргізіліп, олардың 8 мағыналық (лексика - семантикалық) тобы анықталды;

Жұмыстың құрылысы: Кіріспе, негізгі және қорытынды бөлімдерден тұрады. Негізгі бөлім екі тараудан тұрады, бірінші тарау 5 тармаққа, екінші тарау 2 тармаққа бөлінген. Екінші тараудың бірінші тармағы 2 тақырыпқа, екінші тармағы мағыналық жағынан 8 тақырыпқа бөлініп берілді.

Етістік түбірінің салттылық, сабақтылық мағыналарының теориялық негізі

1. 1. Қазақ тілі түбір сөздерінің сипаттамасы және қалыптасуы .

Қазақ тілінде ғана емес, түркологияда, тіпті, советтік тіл білімінде соңғы жылдары көп зерттелген сөз және оның түбірі деген проблемалық мәселеге келсек, мұның өзінде шешілмеген алдағы уақытта ғылыми - теорияық тұрғыдан басын ашып алатын жақтары көп десек, артық айтпаған болар едік.

Мұның өзіндік бірнеше себебі бар, дейді А. Хасенова «Етістіктің лексика-грамматикалық сипаты»(1) деген еңбегінде. Біріншіден, түбір деген ұғым әрі кең және әр қилы. Екіншіден, жұрнақ қосылу арқылы жасалған туынды түбір сөздер сол әрқилы түбірдің бір түрі ғана. Соның өзінде аналитикалық тәсілдің неше алуан түрімен, сондай-ақ мағыналық өзгеріске ұшырап тағы да басқа амалдармен пайда болғандарын былай қойғанда, синтетикалық туынды түбірлердің өзі әлі де болса әрі қарай зерттеле беруге тиісті объектілер тобына жатады. Үшіншіден, түбір деген ұғымның ең кіші единицасы - негізгі түбір делінетін атаудың өзі де түрліше талданып, әр алуан тұжырымдауға түсіп жүр.

Ахмеди Ысқақовтың «Қазіргі қазақ тілі»(2) оқулығында түбірге мынандай анықтама береді: Сөздің өз алдына тұрып мағына бере алатын әрі қарай бөлшектеуге келмейтін түпкі мағыналы бөлшегі, әдетте, түбір немесе негізгі түбір немесе түбір сөз деп аталады. Мысалы: біл, білім, білгір, білім, білдір, біліс, білімпаз, т. б. Бұл сөздердің бәрі бірдей түбір сөздер емес, - түбірлес сөздер. Олардың ішінен «біл» деген форма ғана түбір сөз болады. Бұл сөз осындағы өзге сөздердің бәріне форма жағынан да, мағына жағынан да төркін ретінде қызмет етеді.

Қазақ тіліндегі түбір сөз форма жағынан да, өз алдына жеке сөз ретінде қолданылатын дербес сөз болуы шарт. Мысалы: ал, біл, айт, сөз, ес, іс, шал, қат, тас сияқты сөздердің әрқайсысы өз алдына, әлденеше туынды сөздердің мағынасына, ұйытқы бола алса, ал формасы жағынан дербес сөз ретінде қолданылмайтын түбірлер де кездеседі. Мысалы: момын, момақан; шалқақ, шалқасынан, шалқаң, шалқалау, шалқалақтау, шалқаңдау деген сөздерді алайық. Әрине, бұлар да - өзара түбірлес я төркіндес сөздер. Олардың да бастапқы түбірі қайсы екенін тұлғалық жағынан ажыратуға әбден болады: мұндағы бірінші топтағы түбірлес екі сөздің бөлшектеуге келмейтін ең түпкі бөлшегі - мом - деген морфема да, екінші топтағы түбірлес алты сөздің ең түпкі бөлшегі- шалқ - деген морфема. Бірақ бұл морфемалардың қайсысы болса да, сол қалыптарында қазіргі тілімізде дербес сөз ретінде қолданылмайды; олар тек сол қосымшалы формаларда тұрған да ғана жеке-дара сөз ретінде жұмсалады. Жалаң түбір сөз ретінде жұмсалмайтын, тек белгілі формаларда ғана қолданылатын мұндай түбірлер әдетте, өздерімен түбірлес сөздердің формаларын салыстыру арқылы анықталады. Грамматикада мұндай түбірлер (мом, шалқ сияқтылар) өлі түбірлер я көнерген негіздер деп аталады. Ал, осыған орай, сөз етілген алғашқы түбірлер (бас, ал, айт, ас, іс, тәрізділер) тірі түбірлер деп аталады.

Жалпы тілдегі бір буынды сөздерді зерттеу мәселесі жөнінде қазақ тіл білімінде үлкен жетістіктер бар екені, қазақ тілі ғалымдарын былай қойғанда, бүкіл түркологияда танылған және жоғары бағасын алған қазақ тіл білімінің екі ғалымының еңбегіне ерекше қатысты. Олар академик А. Т. Қайдаров және филология ғылымының докторы Е. З. Қажыбеков.

Академик А. Т. Қайдаровтың еңбегі қазақ тіліндегі бір буынды сөздер мен негіздерге арналған (3) . Сондықтан бір буынды сабақты етістіктер де осы бір буынды сөздерге арналған еңбектің ішінен тиісті орын алған. Ғалым етістіктерді грамматикалық тұрғыдан емес, лексема сөз ретінде зерттеген. Зерттеуде бір буынды сөздердің әрқайсысының мағынасы барынша талданып берілген.

Жас ғалым Е. З. Қажыбеков өзінің зерттеулерінде түбір сөздегі синкретизм мәселесіне ерекше көңіл берген (4) . Е. З. Қажыбековтың еңбегі қазақ тіл білімінің аумағына шығып, бір буынды түбір сөздерді түркологиялық аспектіде тарихи-салыстырмалы әдіспен зерттеген. Ол бұл түбірлердің түркі тілдеріне ортақ құбылыс екенімен бірге, одан да кең тұрғыда, жалпы алтайлық синкретикалық түбірлерді бөліп қараған.

Қазіргі түбірлердің бәрі де - лексикалық, грамматикалық және дыбыстық жақтарынан тұрақты бір бүтін тұлғалар. Ол түбірлер практикалық тілде жеке-дара сөз ретінде де, жаңадан әр алуан сөздер тудыратын негіз ретінде де жұмсала береді. Мысалға: ол, бұл, кел, кет, ас, ат, шаш, бас, тас, сөз, мен, сен, біз, сіз, үміт, үйрет, ояу, оят, жан, жақ, жалын, жалаң, жалқы, жалғыз, қайт, қайыр сөздерінде осы қасиеттердің бәрі де бар. Бірақ тарихи тұрғыдан қарағанда бірте-бірте мағына жағынан да, дыбыстық (фонетикалық және морфологиялық) жағынан да дамып қалыптасады. Мысалы, қазіргі кез тұрғысынан алғанда, жоғарыда жақ, жан, жалын, жалаң, жалқы, қайт, қайыр сөздері - түбір сөздер. Ал, тарихи тұрғыдан алсақ, осылардың бәрі де - туынды сөздер: өйткені жақ, жан, жалын, сөздері -қ, -н, -л + ын қосымшалары арқылы бастапқы «жа» деген түбірден жалаң, жалқы, жалғыз сөздері -аң, -қы, -ғыз қосымшалары арқылы әуелгі «жал» деген түбірден қайт, қайыр сөздері -т, -ыр, жұрнақтары арқылы «қай» деген түбірден туған. Айт, айтыс, айқай - ортақ түбір - ай, сонда айтыс сөзінің құрамындағы қосымша тек -ыс қана емес, -т, элементі де сондай, ал айқай алдындағылармен түбірлес екені мағыналық байланысынан көрінеді (2. 70) . Демек, ерте замандарда түбір есебінде қызмет еткен бұл морфемалар кейінгі замандада көнеріп, туынды сөздердің құрамына еніп, ол құрамнан бөлінбейтіндей күйге жеткен де, жаңадан сөз тудырарлықтай түбірге айналған. Осындай көнеленген сөздер көнеленген түбір деп аталады, делінген А. Ысқақовтың «Қазіргі қазақ тілі» оқулығында. Ал Томановтың «Қазақ тілінің тарихи грамматикасында» былай дейді, - «Қазақ тілінің, жалпы түркі тілдерінің түбір морфемасы жайлы сөз қозғағанда, түбірдің фонетикалық құрылысы мен сипаты, аумақ көлемі жайлы мәселеге соқпай өтуі мүмкін емес. Мәселе мынада: түркі сөздерінің түбір морфемасы бір буынды болып келеді. Сөйтіп, түбір морфема екінші жағынан буын ретінде де ұғынылады. Сондықтанда алғашқы түбір, негізгі түбір дейтін ұғымдар сол түбірді құрайтын буынның сипаты жайлы ұғыммен тығыз байланысты қаралып отырады. Лексикалық қордың ұйытқысы бір буынды түбірлер болуы тек қана түркі тілдерінің емес, жалпы алтай тобына жататын тілдердің ортақ ерекшелігі. Бұл ерекшелік, яғни байырғы түбірдің бір буындылығы қазіргі түркі тілдерінің бойында да сақталған. Сөз таптары ыңғайынан қарастырғанда, етістіктер құрамына бір буынды түбірлердің саны екі буындыларға қарағанда әлдеқайда аз, бірақ сол аз ғана топ бір буындылар барлық етістіктердің ұйытқысы болып отырады» (5) .

Сонымен, байырғы түбір бір буынды, ал көп буынды түбірдің қалыптасуы, орнығуы түркі тілдерінің солардың бірі қазақ тілінің, типологиялық ерекшелігінен туған құбылыс. Бір буынды түбірлер аффиксациясының нәтижесінде көп буындыға (екі буынды, кейде үш буынды) айналып отырған да, кейін осының өзі тұрақты құбылысқа ауысқан. Қазіргі тілде екі буынды байырғы түбірлер ретінде қалыптасып кеткен сөздердің кейбірі байырғы түбір мен қосымшаға ажырайтыны байқалады. Келтірілген фактілерге қосымша мыналарға да назар салу мақұл: аршы, айық, үрік тәрізді етістіктерді арық, ашшы, үркек есімдерімен және айыр етістігімен салыстырғанда ортақ түбірлер ар-, аш-, ай-, үр- шығады.

Дегенмен, екі буындылардың (тіпті, кейбір үш буындылардың) қалыптасуын да бері де болған деп қарауға болмайды. Егер хронологиялық жүйемен қарастырсақ, бір буындылармен қатар екі, үш буынды түрлердің актив қолданылуын V-VIII ғасырлар ескерткішінен ұшыратамыз. Орхон - Енисей тобына жататын ескерткіштер ішіндегі ежелгілерінің бірі, тарихи зерттеулерге қарағанда, Енисей ескерткіштері И. А. Батманов бір буындылармен қатар екі буынды түбірлердің, сондай-ақ үш буынды түбірлердің де Енисей ескерткіштері тілінен кездесетіндігін, бірақ бір буындылардың басымдығын көрсетеді (6) .

Сөйтіп, түбір сөз және түбірлік сөз деген ұғымдардың арасында елеулі айырмашылық бар: түбір деген ұғым - статистикалық ұғым динамикалық ұғым да, түбірлік сөз деген ұғым статикалық ұғым. Бұл екі ұғымның шегін ажырату мәселесі тілдің динамикалық және статистикалық күй-жайын анықтау, тексеру үшін аса қажет.

1. 2. Жалаң түбір тұлғалы етістіктер мағынасының зерттелу жайы.

Қазақ әдеби тілінде етістіктің түбір тұлғасы, я ол негізгі түбір болсын, я болмаса туынды түбір болсын сырт қарағанда етістіктің кейбір грамматикалық категорияларының формаларымен сәйкес келетіндігі айқын. Етістіктің түбірі ІІ-жақтың бұйрық райы болады да, оның басқа түрлері оның осы формасына қосымшалар қосылу арқылы жасалады. Яғни оның категориялары бұйрық райдлы түбір етістіктен өрбіп жатады. Мысалы: оқы -р; -йтын, -ғалы, -й, -ған, -ып, -ыс, -ды, -оқы- п-ты тағы сол сияқты.

Түбір сөз немесе түбір тұлға деп аталған термин тұрғысынан қарағанда етістіктің тағы бір ерекшелігі етістік екінші жақтың жекеше анайы түрінде қаратыла айтылып, бұйрық райдың келер шақ мәнін білдіретіндігі «Былайша айтқанда бұл грамматикалық мағыналар етістік түбіріне тән қасиеттен» (1) - екендігін А. Қалыбаева (Хасенова) атап көрсеткен еді.

Бүгінгі түрік тілдеріндегі етістіктерді тек семантикалық тұрғыдан танып қоймай, тілдің әр саласын жан-жақты қарауға тиісті лексика-грамматикалық категория деп тұжырымдаудың бірнеше себептері бар. Ең басты себеп: сабақты етістік пен салт етістік түбір деген ұғыммен біте қайнасып жатады. Оның өзіндік бірнеше себебі бар. Біріншіден, түбір деген ұғым әрі кең және әрқилы. Екіншіден, жұрнақ қосылу арқылы жасалған туынды түбір сөздер сол әрқилы түбірлердің бір түрі ғана, ал туынды түбір дегеніміздің өзі - әрі қарай зерттеуге тиісті объектілер тобына жатады. Үшіншіден, түбір деген ұғымның өзі ең кіші единицасы негізігі түбір делінетін атаудың өзі де түрліше талданып, әр алуан тұжырымдарға түсіп жүр.

Сөз етілген алғашқы түбірлер: бас, ал, айт, ас, іс тәрізділер - тірі түбірлер деп аталады. Қазақ тілінде түбірлердің бәрі де - лексикалық, грамматикалық және дыбыстық жақтарынан тұрақты бір түтін тұлғалар. Ол түбірлердің практикалық тілде жеке-дара сөз ретінде де, жаңадан әр алуан сөздер тудырушы ретінде де жұмсала береді; кет, кел, ас, ат, шеш, бас, сез, үйрет, оят, жан, жақ, жалын, жалық, қайт, қайыр етістіктері - түбір сөздер. Ал тарихи тұрғыдан алсақ, осылардың бәрі де туынды сөздер. Өйткені жақ, жан, жалын етістіктер арқылы бастапқы «жа» деген түбірден, қайт, қайыр етістіктері -т, -ыр жұрнақтары «қай» деген түбірден туған. Демек, ерте замандағы түбір есебінде қызмет еткен бұл морфемалар кейінгі замандарда көнеріп, туынды сөздердің құрамына еніп, ол құрамдардан бөлінбейтін күйге жеткен де жаңадан сөз тудырарлықтай түбірге айналған. М. Томановтың «Қазақ тілінің тарихи грамматикасындағы»(5) қазіргі тілдердің жалпы түркі тілдерінің түбір морфемалы жайлы сөз қозғағанда түбірлердің фонетикалық құрылысы мен сипаты, аумақ-көлемі жайлы мәселеге соқпай кету мүмкін емес. Мәселе мынада: түркі сөздерінің түбір морфемасы бір буынды болып келеді, сөйтіп түбір морфема бір буынды болып келеді. Сөйтіп, түбір морфема екінші жағына буын ретінде де ұғынылады. Сондықтан алғашқы түбірлер, негізгі түбір дейтін ұғымдар сол түбірді буынның сипаты жайлы ұғымдармен тығыз байланысты. Лексикалық қордың ұйтқысы бір буынды түбірлер болуы тек қана түркі тілдерінің емес, жалпы алтай тобына жататын тілдердің ортақ ерекшеліктері болып табылады. Бұл ерекшелік, яғни байырғы түбірлердің бір буындылығы қазіргі түркі тілдердің бойында да сақталған. Сөз таптарынан ыңғайын қарастырғанда, етістіктердің құрамында бір буынды түбірлердің саны екі буындыларға қарағанда әлде қайда аз, бірақ сол аз ғана топ бір буынды барлық етістіктердің ұйтқысы болып отырады. Етістіктердің объектіні керек ету - етпеу етістіктердің лексика - семантикалық мәні мен ұштасып жатады. Олардың түбір тұлғада тұруы, сөйтіп, тұрлаусыз мүшелерді меңгеруі грамматика саласынан танылады да, сабақты және салт етістіктерді семантика және грамматикалық тұрғыдан баяндауға мүмкіндік береді.

Салт, сабақты етістіктердің түркологияда зерттелуі онша дамымаған деуге болады, өйткені сабақты, салт етістіктерді арнайы зерттеуге бірлі-жарым еңбектер ғана арналған. Бірақ сабақты, салт етістіктер басқа проблемаға арналған еңбектерде, грамматикаларда жиі кездесіп отырады. Мұндай жол-жөнекей айтылған көзқарастар, зерттеулер баршылық. Сабақты, салт етістіктердің зерттелуін Қасабекова Қаламқас «Бір буынды негізгі түбір салт етістіктердің семантикалық құрылымы»деген диссертациялық жұмысында төрт топқа бөліп көрсеткен (7) .

1. Бір топ түрколог ғалымдардың еңбегінде етістіктің салт, сабақтылық мағынасына мүлдем көңіл бөлінбейді. Бұлардың біразы ертеректе шыққан еңбектер. Оларға Н. П. Дыренкованың (8) ойрот, шор тілдеріне арналған грамматикалары жатады, бірақ ол кейінірек жазылған грамматикаларда кездесіп қалады.

2. Түркі тілдерін зерттеуші ғалымдардың біразы етістіктің сабақтылық, салттылық категориясын жеке категория ретінде танымай, етіс категориясының ішінде етістіктің салт, сабақты мағынасын көрсеткен. Бұл ғалымдардың ішінен Н. А. Баскаковты(9), Қ. М. Мұсаевті(10), Л. А. Покровская(11), М. А. Хабичевті(12) , Д. Г. Тумашеваны (13) атауға болады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.